Het lijkt vandaag wel een onzinnig thema. Waarom een kat lezen lezen? En waarom geen hond? Waar schuilt de moraal in het schilderij?

Om te beginnen is er het verschil tussen twee dieren. De hond werd als huisdier gehouden, voornamelijk als gezelschapsdier. Vandaar wordt hij verbonden met de eigenschappen van trouw en stemmen op schilderijen de stemmingen vaak overeen met die van het baasje.

Een kat daarentegen werd eerder gehouden als muizenvanger. Een kat is ook een eigenzinnig dier en veel minder aanhankelijk. Hij krijgt ook de eigenschappen van sluwheid aangemeten, vanwege de manier waarop ze op muizen jaagt. De band tussen baasje en kat is dus veel kleiner. Katten hoorden wel bij de gemeenschap, maar ze werden niet echt als huisdier beschouwd. Vandaar dat de kat in de middeleeuwen ook niet altijd diervriendelijk werd behandeld. Zo waren er kattenknuppelaars als er teveel katten waren of werden ze gebruikt bij spelen (denk maar aan Ieper waar ze van de toren werden geworpen).

En over die eigenschap gaat het schilderij. Het moraliserende is dat je de kat door zijn eigenzinnigheid geen kunstjes kan leren, een hond wel. Hier leren ze een kat lezen, wat verwijst naar de school.  Het meisje dat achteraan staat en ons aankijkt heeft dan ook een roede in de hand om straf te geven. Het idee van deugdzaamheid toen was onderwijs en opvoeding. En daar hoorde de straf bij.
Wie eigenzinnig is zoals de kat en niet luistert, kan nooit leren lezen. En wie niet luistert, verdient straf. Dat wil het schilderijtje zeggen.

Nog enkele spreuken als toemaatje: 'Een kat in een zak kopen' komt van het feit dat kattenknuppelaars veel geld kregen voor zwarte katten omdat die pels gegeerd was voor bont. Het gebeurde dus wel eens dat men een zak zwarte katten verkocht, waar enkele anders gekleurde bijzaten. En de zak openen om na te zien was uitgesloten. Een kat krijg je veel makkelijker uit een zak dan in een zak...

'De kat de bel aanbinden' komt dan weer van een heel oude fabel: een kat terroriseert de muizen. De muizen besluiten een vergadering te beleggen om te bespreken wat ze eraan kunnen doen. Ze dachten diep na tot er eentje met het idee kwam om de kat een bel om de nek te doen, zoda tze konden horen als ze naderden. Iedereen was uitzinnig van het uitmuntend idee. Eens de euforie voorbij, volgde een stilte want: wie zou de kat de bel aanbinden?...

Persoonlijk prefereer ik het citaat van Saki: 'Een vrouw die haar man overal mee naar toe neemt, is als een kat die met een muis blijft spelen, lang nadat ze hem gedood heeft.' :-)