Getuigen van de Holocaust kwamen bijeen in het Poolse concentratiekamp Auschwitz, zoals elk jaar op 27 januari, de dag waarop het vernietigingskamp in 1945 door het Sovjet-leger werd bevrijd. Elk jaar worden zij ouder, brozer en hun aantal kleiner. De stille getuige, het kamp zelf, toont na 62 jaar ook tekenen van veroudering, letterlijk en figuurlijk.
Tastbaar bewijs De nieuwe directeur, de 34-jarige historicus Piotr Cywinski, zoekt naar mogelijkheden om Auschwitz als tastbaar bewijs van de nazi-misdaden te conserveren en tegelijk te moderniseren, zonder voedsel te geven aan ontkenners van de Holocaust. Het moeilijkste is om de authenticiteit te bewaren en toch te zorgen dat bezoekers dingen kunnen zien en aanraken, zegt de in september aangetreden Cywinski. "Dit is geen middeleeuws kasteel dat is gebouwd met degelijke materialen die de eeuwen moeten kunnen doorstaan. Het was een nazi-kamp dat voor een beperkte tijd dienst moest doen."
Verval Meest precair is misschien wat er moet gebeuren met de restanten van de gaskamers, die langzaam in elkaar zakken tengevolge van klimaatinvloeden, erosie en zwaartekracht. De nazi's bliezen de gaskamers en crematoria zelf op toen het Sovjet-leger tegen het eind van de oorlog oprukte. De meeste liggen er nog bij zoals zij ze hebben achtergelaten - ruïnes die zowel aan de misdaad herinneren als aan de pogingen deze te verdoezelen. Alle verval is problematisch voor een monument dat mensen moet herinneren aan wat de joden, zigeuners, homo's, Poolse politieke gevangenen en anderen is aangedaan. Nu is het meeste nog aanwezig - de spoorlijn waarover de gevangenen aankwamen, de barakken waarin zij onder onmenselijke omstandigheden leefden, de gaskamers waar zij werden vermoord en de crematoria waar hun lichamen werden verbrand.
Uniek historisch bewijs Als het zou verdwijnen zouden toekomstige generaties worden beroofd van uniek historisch bewijs van de nazi-misdaden, een zorgwekkende gedachte nu holocaustontkenners weer van zich doen horen. In tegenstelling tot andere vernietigingskampen als Treblinka en Belzec, die werden afgebroken en waar alleen een herdenkingsteken nog aan herinnert, geeft Auschwitz nog een duidelijk beeld van hoe het kamp in elkaar zat. Het verval van Auschwitz gaat extra hard omdat het gebruikte materiaal, zoals hout voor de wachttorens en barakken, uiteindelijk zal wegrotten of instorten. Cywinski wijst erop dat sommige gebouwen werden gebouwd door doodzieke en stervende gevangenen, die uit lijfsbehoud minimale inspanning leverden.
Twee kampen Auschwitz bestaat eigenlijk uit twee kampen. Het tweede Auschwitz, Birkenau, is het grootste. Het werd drie kilometer van het oorspronkelijke complex gebouwd om de 'Endlösung' - de uitroeiing van de joden - te versnellen. Omdat Auschwitz-Birkenau in de hele wereld geldt als symbool van de nazi-misdaden is elke verandering een zaak van grote verantwoordeli jkheid en zal die hoe dan ook weerstand oproepen. Cywinski pleit voor de aanleg van muren rond de gaskamers om verder inzakken te voorkomen. Nu is het moment om te handelen, zegt hij, want over tien, vijftien jaar kun je misschien niet meer zien hoe ze geconstrueerd waren.
Restauratie Maar werkzaamheden aan de gaskamers is bij uitstek iets wat holocaustontkenners kunnen aangrijpen om hun beweringen kracht bij de zetten, bijvoorbeeld door foto's van de restauratiewerkzaamheden te verspreiden, zegt Jonathan Webber, professor joodse studies aan de universiteit van Birmingham en lid van de Internationale Auschwitzraad. Het prikkeldraad in Auschwitz is sinds de oorlog al meermalen vervangen omdat het zo roestte, zegt hij. Maar 'rommelen aan de gaskamers' is heel wat anders. Dat is 'rommelen aan het hart en de ziel' van wat Auschwitz vertegenwoordigt. Webber heeft er bij de raad op aangedrongen de beste deskundigen van de wereld te raadplegen alvorens ook maar iets te ondernemen.
Niets weghalen Een andere taak die beheerder Cywinski zichzelf heeft gesteld is het moderniseren van de tentoonstelling die in 1955 in de oorspronkelijke barakken van Auschwitz werd ingericht - foto's van gevangenen, SS-kantoren met het portret van Hitler nog aan de muur en koffers, verbogen brillen en haar van de slachtoffers die hun werden afgenomen voordat zij gaskamers in werden gejaagd. Cywinski wil daar niets van weghalen, zegt hij.
Criteria Maar er moet wel wat veranderen, omdat de tentoonstelling niet meer voldoet aan internationale museumcriteria. Hij benadrukt dat er niets zal gebeuren voordat autoriteiten van wereldklasse zich erover hebben gebogen. Een van die autoriteiten is Yad Vashem, het holocaustmuseum in Jeruzalem. Woordvoerster Estee Yaari vindt het niet meer dan logisch dat een museum dat in de jaren '50 is opgericht, gaat moderniseren.
Herinnering "Destijds werd de tentoonstelling gemaakt voor mensen die zich de oorlog heel goed herinnerden", zegt Cywinski. "Nu hebben we een generatie jongeren van wie de ouders zich de oorlog niet eens meer herinneren. Als we niet veranderen zal deze tentoonstelling de toekomstige generaties steeds minder zeggen."(novum) (hln)
|