Nen hele boterham...of moeten we zeggen 'worstenbrood'...
In Antwerpen (én verre omgeving) wordt sinds decennia jaarlijks de Verloren Maandag gehandhaafd. In het kielzog van de feestdagen wordt de kilte van januari eensgezind op volkse wijze opgevangen met een eenvoudig culinair ritueel. Tot op heden staat niet vast wat hiertoe aanleiding gaf, maar het is een feit dat op deze bijzondere dag elke Antwerpenaar zich te goed doet aan geurig, smakelijk WORSTENBROOD!Voor de vervaardiging van dit bijzondere lekkers werken ambachtelijke bakkers en beenhouwers nauw samen: traditie dient gerespecteerd te worden. Het beste gehakt wordt verwerkt in een luchtige deegkorst, om duimen en vingers af te likken. Dat zon kwaliteitsproduct ook de horeca-uitbaters niet koud laat, spreekt voor zich: op Verloren Maandag verwennen zij, naar aloude gewoonte, hun vaste (en vaak ook minder vaste) klanten met worstenbrood. Voor wie van zoet houdt, zijn er appelbollen.Iedereen in het Antwerpse is vertrouwd met deze traditie. Niemand staat erbij stil en iedereen geniet gewoon. Toch is het interessant om even na te gaan waar dit gebruik eigenlijk vandaan komt. Waarom worstenbrood? Waarom worstenbrood op die specifieke maandag? En waarom wordt die maandag alom Verloren Maandag genoemd?De ware toedracht van dit mysterie, blijft voorlopig een raadsel. Historische archieven en overlevering bieden diverse antwoorden op onze vragen, toch is de exacte herkomst van het worstenbrood en Verloren Maandag tot op heden niet bekend. Wel kunnen we, op basis van bekende feiten, u hierbij de meest waarschijnlijke opties duiden.In de Middeleeuwen (15de eeuw) legden de ambtenaren op de eerste maandag na Driekoningen hun eed af. Die plechtigheid werd gevolgd door een feest. Om dat feest voor de stad betaalbaar te houden, kregen de ambtenaren een goedkoop vleesbroodje te eten. Aangezien de ambtenaren de rest van die dag niet meer werkten, werd die specifieke dag al gauw Verloren Maandag gedoopt.Verder is er in oude geschriften sprake van een verzworen maandag: een Lorreinse akte uit 1231 verhaalt over de lundi parjure, de dag waarop sommige ambtenaren hun eed aflegden. Deze aanduiding bleef echter niet beperkt tot de maandag na de eerste zondag na Driekoningen. Er wordt immers ook gesproken over de verzworen maandag van Pasen of de verzworen maandag van Kerstmis. In Antwerpen wordt hiervan gewag gemaakt in een kerkrekening d.d. 1431, en later ook in een stadsrekening uit 1513. De eerste Verloren Maandag komen we tegen in 1730, te Leuven. Ook hierbij zou het gaan om een dag die verloren was: er werd niet gewerkt, omwille van de feestelijkheden ter gelegenheid van de eedaflegging der ambtenaren. Ook het voorlezen van gildenboeken, met daarin de rechten en plichten der ambachtslui, zou tot een Verloren Maandag geleid hebben. Hierna, zo wordt gesteld, zou de patroon zijn gildenleden immers op een borrel vergast hebben. Dit gebruik was naar verluidt vooral in Antwerpen in zwang. In andere gemeenten gingen gildenleden van deur tot deur de nieuwjaarswensen aanbieden, in naam van hun patroon. Het lijkt vrij veilig te veronderstellen dat ook dit aanleiding gaf tot herbergbezoek en werkverzuim. In andere gewesten gelden voor soortgelijke dagen andere benamingen: weversmaandag in de Westhoek, koppermaandag in Nederland. Kopperen had namelijk de betekenis: zich tegoed doen aan spijs en drank.Verondersteld wordt dat het voornoemde georganiseerde herbergbezoek de herbergiers op ideeën bracht. Zo zouden zij nagestreefd hebben hun klanten zo lang mogelijk in hun zaak te houden, dit onder meer door te zorgen voor een hapje. En mocht dat lekkers bovendien de dorst aanwakkeren, dan zou dat mooi meegenomen zijn! In samenwerking met slagers en bakkers trakteerden de herbergiers hun klanten dan ook op gebraden vlees en versgebakken brood. Om dit alles economisch verantwoord te houden, werd geopteerd voor goedkope, vette vleessoorten, bij voorkeur worst. Om het vet van dit vlees enigszins op te slorpen, werden de worsten verpakt in deeg, en zo opgediend. De herbergbezoekers aten de worst, en het van vet doordrongen brood werd, aan de hond gegeven Andere bronnen verwijzen dan weer naar de Antwerpse haven. Traditioneel mochten de havenarbeiders op de maandag na de eerste zondag na Driekoningen op kosten van de natiebazen drinken! Daarbij werd hen iets warms te eten aangeboden, samengesteld uit onverkoopbaar vlees, en brood. Dat verloren brood zou dan aan de oorsprong liggen van de specifieke naam van die dag.Het eten van écht worstenbrood, zoals wij dat nu kennen, zou pas opgekomen zijn rond 1880, en dan nog slechts sporadisch. Een eerste spoor wordt aangetroffen in het boek van Edward Poffé: Plezante mannen in een plezante stad. Pas na de Tweede Wereldoorlog zorgde het worstenbrood bij de bakker voor een grote toeloop op Verloren Maandag. Tot op heden word deze lekkere traditie gehandhaafd, alhoewel worstenbrood nu het ganse jaar door vlot verkrijgbaar is.In de zestiger jaren was in het Antwerpse een worstenbroodmaaltijd gebruikelijk op Verloren Maandag. Later werd in herbergen worstenbrood gratis aangeboden, om de dorst op peil te houden. Nog later zouden ook heel wat bedrijven mee gaan doen: op Verloren Maandag werd het lunchpakket, al dan niet op kosten van de baas, door één of meerdere worstenbroden vervangen.Wat ook de oorsprong van de term Verloren Maandag en van het worstenbrood mag zijn, feit is dat in gans de stad Antwerpen en ver daarbuiten, op deze bijzondere dag worstenbrood een belangrijke plaats op het menu inneemt, en dit zowel thuis als op het werk en zo deze smakelijke traditie ook vandaag nog springlevend wordt gehouden .
Info gehaald uit geocaching GC2M3WR
Reacties op bericht (1)
11-01-2011
Lieve groetjes, warme knuffel van Gita ....
Veel liefs Gita.
11-01-2011 om 07:45
geschreven door Gita
Over mezelf... Ik ben Pierre V alias Pedro Op Sinterklaasdag, anno 1948, ben ik als Mechelaar de wereld op gezet. Nu al geruime tijd woonachtig in "mijn dorp in de Kempen". Hobby's: Fietsen in de vrije natuur Geocaching en koffieleut... Heb net een fietstocht als peregrino naar Santiago de Compostela achter de rug ten voordele van... LCH Belgium vzw (Langerhans Cel Histiocytose)
