Zijn feiten heilig of ……. ?

Hoe de Volkskrant met feiten omgaat

door drs. Arie Kuijvenhoven ©

Onbeantwoorde vragen
Op maandag 2 februari 2009 stond er in de Volkskrant een foto van de herdenking van de slachtoffers van de Watersnoodramp 1953. In het onderschrift werd vermeld dat "de overstroming van zuidwest Nederland 1835 mensen” het leven heeft gekost. Volgens mij was dat aantal onjuist, reden om een mailtje te sturen naar de Binnenlandredactie van de Volkskrant. In het mailtje stond nog een uitgebreide toelichting, waarvan de kern al enige jaren op Wikipedia is te lezen.
De chef Binnenlandredactie van de Volkskrant, de heer Raoul du Pre, reageerde nog diezelfde dag: “Het gelijk is ongetwijfeld aan uw zijde. Het bericht dat in de krant stond is aangeleverd door het anp. De redactie heeft de cijfers niet gecheckt. Ik zal uw bericht doorgeven aan onze ombudsman. Hij gaat over de rectificaties.“
Omdat ik verder niets hoorde, ging er op woensdag 11 februari 2009 een herinnering naar bedoelde Ombudsman, de heer Thom Meens. Die mailde de volgende dag dat hij mijn opmerking had voorgelegd aan het ANP. Ik had niet verwacht dat de Volkskrant de eigen verantwoordelijkheid zo schuwde. Daarom vroeg ik hem per kerende mail of: “…… de Volkskracht zich achter het ANP wil verschuilen?” Wat weer een prompte reactie van de ombudsman opleverde: “Nee, maar ik wil gewoon van het anp weten hoe het zit.”
Omdat er een maand later nog geen antwoord was, deze Ombudsman maar weer eens gemaild. Dat leverde het volgende op:
- “Geachte heer Meens, Weet u al hoe het zit?”
- “Nee, en ik kan ze niet dwingen.”
- “Maar toch wel eens vragen hoe het ermee staat?
- “Nee, in die positie zit ik niet.”
- “Ik wel, vind ik. Ik houd wel van kastjes en muurtjes.”

De Volkskrant reageerde verder niet meer. Omdat het ondertussen al zes weken had geduurd, kreeg het ANP een kopie van de mails aan de Volkskrant. Helaas, het ANP reageerde helemaal niet. Altijd gedacht dat nieuws bij de feiten begon, maar dat is kennelijk een misvatting.

1835 en misschien nog meer
Omdat de Volkskrant en het ANP bleven zwijgen, werd een andere weg ingeslagen. Er ging een mailtje naar de redactie van “Entoen.nu”. Die redactie beheert immers de Nationale Geschiedeniscanon en daarop stond zelfs dat er 1836 mensen door de Watersnoodramp waren omgekomen.
De volgende dag al reageerde de redacteur van “Entoen.nu”, de heer Hubert Slings. Hij bleek zijn informatie te hebben gekregen van het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk:
“Beste mensen van het Watersnoodmuseum,  Zojuist kreeg ik een bericht over het juiste aantal slachtoffers van de watersnoodramp. Op jullie site staat 1835. In de canon hebben we 1836 opgenomen omdat er - meen ik - niet zo lang geleden gebleken was dat er in de rampnacht nog een baby’tje geboren en kort daarop verdronken was. De vraag van deze meneer is vooral waar die 40 ontberingsslachtoffers op gebaseerd zijn. Wat kunnen jullie daarover melden? “
De directeur van het Watersnoodmuseum, de heer Jaap Schoof, mailde als antwoord onder andere het volgende: “Op het eind van 1953 werd een officiële lijst met slachtoffers gepresenteerd met 1795 namen ……… Dit aantal van 1795 is met 40 verhoogd, om voor ons onbekende redenen. Er is ook gesuggereerd dat de 40 staan voor een onbekend aantal mensen dat is overleden naar aanleiding van de ramp, bijv. na een longontsteking, uitputting of infectie van bijv. kadavers/lijken. Geen directe slachtoffers, maar wel slachtoffers. ……….Officieel hebben wij niet kunnen achterhalen waardoor dit aantal is ontstaan.”
Hierna volgde een uitgebreide discussie, zowel per mail als per telefoon, die begon met een hartenkreet van directeur Schoof aan zijn medewerkers: “Wie van jullie heeft hier het verlossende antwoord op dit mysterie?” Helaas kwam dat antwoord niet. Daarom stuurde ik begin juni 2009 maar weer eens een mail naar Entoen.nu en naar het Watersnoodmuseum. Daarin stelde ik dat ik geen enkele reden had om mijn berekeningen over het aantal slachtoffers van de Watersnoodramp te herzien. Na nog eens uitgebreid op de verschillende argumenten te zijn ingegaan, adviseerde ik de redactie van de Nationale Geschiedeniscanon: “……. om het aantal slachtoffers van de Watersnoodramp 1953 voortaan voorzichtigheidshalve aan te geven als bijna 1800." 
Directeur Schoof was niet te overtuigen en antwoordde: “Zijn mening ter kennisname. “ Tja, als je het maar vaak genoeg zegt, schijnt zwart wel eens wit te worden – of omgekeerd. De redactie van Entoen.nu was ontvankelijker voor argumenten. In het onderlinge mailverkeer passeerden vervolgens nog diverse omschrijvingen. “Ruim 1800” bleek te ruim. “Bijna 1800” was weer te ver af van het bijna ingeburgerde aantal van “1835”. Uiteindelijk vonden we elkaar in de omschrijving “ongeveer 1800”. Dat getal ligt dicht bij het waarschijnlijk werkelijke aantal slachtoffers en klinkt toch bekend.

Sinds de zomer van 2009 staat er op de website van de Nationale Geschiedeniscanon over de Watersnoodramp onder meer het volgende: “Ongeveer 1800 mensen vonden de dood, 72.000 mensen raakten dakloos, 200.000 hectaren land overstroomden.”

Onverbeterlijk
Tot slot moest er nog een los eindje met de Volkskrant worden afgehecht. Op 31 juli 2009 ging er weer een mailtje naar de Ombudsman van de Volkskrant:

“Geachte heer Meens,
Geruime tijd geleden hebben we gecorrespondeerd over het aantal slachtoffers van de Watersnoodramp 1953. Na uitgebreid overleg en aanvullend onderzoek is de omschrijving in de historische canon gewijzigd van "1835" in "ongeveer 1800". Dat doet veel meer recht aan de werkelijkheid en geeft bovendien aan dat we het niet precies weten.
Overigens stond afgelopen donderdag in het katern een stukje over (de schrijver, toev. A.K.) A. M. de Jong, geboren in Nieuw-Vossemeer. In dat stukje stond dat er daar in 1953 100 van de 2000 inwoners zijn omgekomen. Over het aantal inwoners weet ik niets. Het aantal slachtoffers was echter 50. Nog veel, maar wel de helft minder dan het aantal van 100 dat onze dierbare krant de wereld in heeft geslingerd.”

Het valt kennelijk niet mee om bij de feiten te blijven. En het zal geen verwondering wekken, maar “for the record” zij vermeld dat de Volkskrant hierop niet meer heeft gereageerd.

Oproep: Vergeten slachtoffers
Alles bijeen genomen weten we daarmee natuurlijk nog niet, hoeveel mensen er door de Watersnoodramp 1953 “werkelijk” zijn omgekomen. Voor een algemeen beeld is dat ook niet nodig. Dan is het voldoende om te weten dat er begin 1953 in het door de Watersnood getroffen gebied ongeveer 300.000 mensen woonden. Daarvan kwamen er zo’n 1800 om het leven. Dat is 0,6 % van de bevolking. Het lijkt niet veel, maar vergeleken met andere overstromingen is het dat wel.
Wat zo’n globaal aantal slachtoffers niet vertelt is, dat die slachtoffers ongelijk over het rampgebied verdeeld zijn. In sommige dorpen en buurtschappen verloor 10% of zelfs wel 15% van de inwoners het leven! En als het om bijvoorbeeld een bepaalde leeftijdsgroep of een bepaalde streek gaat, kunnen enkele tientallen slachtoffers meer of minder ook veel verschil uitmaken. Wie meer wil weten, moet dus nauwkeuriger gegevens hebben.
In een poging om zulke gegevens te krijgen, werd besloten tot een onderzoek naar “vergeten slachtoffers”. De nabestaanden daarvan werden via allerlei media opgeroepen zich te melden. Dat leverde tientallen reacties op. Voor een verslag van dat onderzoek kunt u terecht op :
http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/153/artikel/26917/The_making_of_a_number.html