|
HET PREMIERSCHAP, DE HETE AARDAPPEL DIE NIEMAND WIL
Dat CD&V kiest voor Europa en niet voor het premierschap toont aan hoezeer de Belgische politiek aan belang heeft ingeboet, zegt Marc Hooghe. Men is niet bereid nog langer een prijs te betalen om een gedoogregering te leiden die op de overblijvende meubelen mag passen.
Wie? gewoon hoogleraar politieke wetenschappen aan de KU Leuven.
Wat? Het premierschap heeft geen echte waarde meer voor politieke partijen, wat kenmerkend is voor een ‘fin du régime’.
De sleutels van de Wetstraat 16 waren decennialang het meest begeerde kleinood in de Belgische politiek. Het premierschap stond synoniem voor macht, prestige en internationale zichtbaarheid. De Wetstraat 16 was alleen weggelegd voor wie een brandende ambitie had en zonder enige scrupule bereid was enkele broeder- en vadermoorden te plegen voor de hoogste functie in de nationale politiek. De vete tussen Leo Tindemans en Wilfried Martens is daar het meest sprekende voorbeeld van.
De waarde van Europa
De bocht van de CD&V is dan ook zonder meer historisch. Het zo fel begeerde ornament is nu een versmaad object geworden. De Vlaamse christendemocraten kiezen voor Europa, en laten (voorlopig?) het premierschap voor wat het is. Dat betekent twee dingen. Ten eerste toont het aan dat de politici beseffen hoe belangrijk Europa is geworden. Commissaris Thyssen zal de komende vijf jaar inderdaad veel meer kunnen verwezenlijken dan premier Peeters ooit zou hebben gekund. De manier waarop zij als rapporteur in het Europees Parlement het bankentoezicht heeft hervormd, laat duidelijk zien dat ze perfect het Europese spel beheerst.
Binnen de politieke wetenschappen wordt al lang gesteld dat Europa veel belangrijker is geworden dan het nationale niveau, en voor het eerst lijken de politieke partijen dat nu ook te beseffen en daar alle gevolgen aan te verbinden. Dat is het positieve verhaal: de Belgische christendemocraten bouwen verder aan een lange traditie waarbij zij een sleutelrol hebben gespeeld in het proces van Europese integratie.
Vergiftigd geschenk
Maar er is ook een tweede, negatief verhaal: de Wetstraat 16 is een sterfhuis geworden, een vergiftigd geschenk dat iedereen zo vlug mogelijk wil doorspelen aan iemand anders. Het natuurlijke proces is dat de grootste partij de post van premier opeist en die functie gebruikt als meest zichtbare symbool van macht. De premier leidt het land en symboliseert het ook in zekere zin. De N-VA heeft de functie mede daarom niet opgeëist, en dat blijkt nu een heel effectieve zet in de langetermijnstrategie van die partij, die naar het confederalisme moet leiden. De premier van dit land is niet langer de natuurlijke leider, maar alleen nog een nuttige idioot die zich opoffert. Nooit eerder is een van de krachtigste symbolen van een land zo snel gedevalueerd. Het premierschap is opgenomen in een sterfhuisconstructie, waarbij men alleen nog mag toekijken hoe de zaak langzaam ten onder gaat.
Historisch is het altijd zo geweest dat de partij die de premier levert daarvoor een prijs moet betalen. De eerste minister moet het partijbelang overstijgen en moet de coalitie bij elkaar houden. Aangezien de grootste partij ook de meeste pasmunt heeft, werd in het verleden altijd vanzelfsprekend naar die partij gekeken om de functie in te vullen. Een staatsdragende partij als de vroegere CVP betaalde graag die prijs.
Nu daarentegen lijkt de marktwaarde van het premierschap onder nul gezakt. De grootste partij van het land biedt de functie zelfs gratis aan, als een cadeautje. Maar ook hier geldt dat men op zijn hoede moet zijn voor nationalistische partijen, vooral als ze met geschenken komen. De deelname van de N-VA aan de federale coalitie doet sterk denken aan een Trojaans paard, dat met veel feestgedruis tot binnen de muren werd geleid.
Een gedoogregering
Het is een vergiftigd geschenk, omdat er geen ontkomen is aan een fundamentele wet in de politiek: de grootste partij heeft de meeste macht. De voorzitter van de N-VA blijft dus in elk geval de machtigste politicus. Door die functie uit handen te geven en de voorzitter in Antwerpen te houden, maakt de partij van de Zweedse coalitie een gedoogregering, een coalitie die alleen kan overleven dankzij de steun van iemand die zelf niet in de regering zit.
In Nederland heeft men in 2010 ook geëxperimenteerd met zo’n gedoogregering: premier Rutte kon alleen overleven dankzij de steun van Geert Wilders, die zelf zijn handen niet wilde vuilmaken. Dat kabinet heeft het ongeveer anderhalf jaar volgehouden. De afkeer voor het premierschap wordt vaak verklaard vanuit de vrees voor de besparingen die ons te wachten staan. Maar Jean-Luc Dehaene heeft twintig jaar geleden aangetoond dat als je die goed en rechtvaardig doorvoert, dat wel gewaardeerd wordt in de publieke opinie. De echte reden is dat het partijbelang veel belangrijker is geworden en dat niemand nog de behoefte voelt zich als een nuttige idioot ‘kapot te regeren’. De belangrijkste federale ervaring van Charles Michel is het feit dat hijgoed drie jaar minister van Ontwikkelingssamenwerking is geweest, wat bijzonder beperkt is voor iemand die wil doorgroeien naar het premierschap. Het toont aan dat België een versmade bruid is geworden.
|
