Onze arbeidsmarkt kampt al meerdere decennia met een overschot aan werkkrachten. Volgens de RVA telt ons land momenteel bijna 650.000 werklozen. Dat is historisch veel. Maar wat gaat er gebeuren wanneer we nu allemaal nog wat langer gaan werken? Zullen er dan nog meer werklozen bij komen? Volgens de nieuwe regering alvast niet. Andere landen zouden aantonen dat langer doen werken zorgt voor minder jeugdwerkloosheid. De vraag rijst of dat wel klopt.

Volgens de regering zou de plicht tot langer werken leiden tot minder jeugdwerkloosheid. Maar dat blijkt niet uit de praktijk. Het is niet omdat er in bepaalde landen meer ouderen én meer jongeren aan het werk zijn, de plicht tot langer werken ook automatisch leidt tot meer jobs voor jongeren. Het is wel omdat bepaalde landen investeren in werk, dat de globale werkgelegenheid hoger ligt, zowel voor jong als oud. Dat blijkt uit een recent onderzoek van het Instituut voor Duurzame Ontwikkeling (IDD), dat 29 landen met elkaar vergelijkt.

In België is er een groot probleem van werk, zowel voor jong als oud. Wie jong en onervaren is, vindt moeilijk werk. Wie oud en versleten is, kan moeilijk verder werken. De 'human resources'-dienstverlener Securex trok begin dit jaar nog aan de alarmbel. Het aantal langdurige zieken is spectaculair gestegen: een verdubbeling tussen 2001 en 2013. Niet toevallig verdubbelde tijdens diezelfde periode ook het aantal vijftigplussers op de arbeidsmarkt. De link is volgens Securex snel gelegd: het stijgend aantal zieken is de keerzijde van werknemers langer laten werken.

De plicht tot langer werken van de nieuwe regering correspondeert met geen enkele verplichting in hoofde van de werkgevers. Verschillende maatregelen zijn nochtans mogelijk. Zweden experimenteert met arbeidsduur­vermindering (6 urendag mét loonsbehoud voor 50-plussers). Denemarken installeerde een recht op aangepast werk. Nederland heeft mechanismen van ontslagbescherming. Deze maatregelen creëren ruimte op de arbeidsmarkt en zorgen voor werkbaar werk, zowel voor jong als oud.

Het Steunpunt Werk en Sociale Economie aan de KU Leuven berekende dat het optrekken van de pensioenleeftijd met twee jaar een negatief effect zal hebben op het aantal banen dat vrijkomt in de nabije toekomst. Dat is dus een feit. De nieuwe regering veegt dit van de tafel met de stelling dat het positieve effect op de jeugdwerkloosheid zich zou voordoen op lange termijn. 

De redenering is als volgt: wanneer ouderen langer aan de slag blijven, moeten er minder pensioenen uitbetaald worden. De overheid beschikt dan over meer budget. Zij kan daarmee de belastingen op arbeid doen dalen. Het gevolg zou zijn: meer werk voor iedereen, ook voor jongeren. Dat is de neoliberale theorie ten top. Maar die theorie wordt wel tegengesproken door de praktijk. Het aantal werklozen is momenteel historisch hoog. Hetzelfde geldt voor het aantal loonvormen waarop geen of zeer weinig sociale bijdragen moeten worden betaald.

Professor Van Langendonck, specialist sociale zekerheid, formuleert het zo: “De jongste kwart eeuw hebben de meeste landen een politiek gevolgd van 'vermindering van sociale lasten' om de concurrentiepositie van de ondernemingen en de werkgelegenheid te verbeteren. België heeft zich op dit gebied als een kampioen opgeworpen, tot in het bijna belachelijke toe. Op dit ogenblik gelden er een twintigtal verschillende regelingen van bijdragevermindering en -vrijstelling, als wanhopige pogingen om onze werkloosheidscijfers naar beneden te krijgen.”

Het effect van de verlaging van de sociale bijdragen op de werkgelegenheid is zeer omstreden. Niet de loonlastenverlagingen voor de private sector, maar de investeringen van de publieke sector zorgen voor extra tewerkstelling. Dat was het besluit van Fons Verplaetse, eregouverneur van de Nationale Bank van België. De private sector zou de laatste 10 jaar geen extra jobs hebben gecreëerd. De daling van de sociale bijdragen zorgt dus niet automatisch voor extra werk. 

Maar de daling van de sociale bijdragen zorgt wel voor minder inkomsten voor de pensioenen. De pensioenen worden hoofdzakelijk betaald met sociale bijdragen op de lonen. Een daling van deze bijdragen heeft een negatief effect op de financiering van onze pensioenen. Het pensioenprobleem bestaat niet alleen uit stijgende uitgaven, maar ook uit dalende inkomsten. Door de stilzwijgende aderlating van onze sociale zekerheid nemen de sociale bijdragen jaar na jaar af. Het voorlaatste verslag van de FOD Sociale Zekerheid trekt aan de alarmbel. De overheid moet het gat vullen, maar de budgettaire soberheid brengt dat mechanisme in gevaar.

Wanneer de opbrengst van langer werken wordt gebruikt voor de daling van de sociale bijdragen voor de bedrijven, dan heeft langer werken natuurlijk weinig effect op de financiering van onze pensioenen. De plicht tot langer werken heeft dan ook niet alleen te maken met pensioenbeleid, maar ook met arbeidsmarktbeleid. Volgens de voorspellingen van het Planbureau zullen er 169.000 gepensioneerden bij komen tegen 2019 en 643.900 tegen 2030.

De toename van het aantal gepensioneerden wordt gecompenseerd door een afname van het aantal kinderen en het aantal werklozen. De verhouding tussen het aantal werkenden en het aantal niet-werkenden blijft min of meer gelijk. België telt momenteel 1,38 niet-werkenden (gepensioneerden, kinderen, invaliden, werklozen, …) voor elke werkende. Die “economische-afhankelijkheidsratio” zou stijgen naar 1,45 in 2030. Dat is een stijging met vijf procent, die volledig wordt gecompenseerd door de stijging van de arbeidsproductiviteit (steeds meer doen met minder mensen).

Meer gepensioneerden is dus geen onoverkomelijk probleem. Wel problematisch voor onze nieuwe regering is een drastische daling van het aantal werklozen. Een drastische daling van de werkloosheid zal de lonen doen stijgen. Minder werklozen betekent minder aanbod van arbeidskrachten en hogere prijzen voor arbeid (lonen). Dat wil een rechtse regering natuurlijk koste wat kost vermijden (“voor de competitiviteit van onze bedrijven”). 

Het pensioenbeleid vergt breed maatschappelijk debat. Het gaat ook over keuzes in het loonbeleid. De lonen verlagen zal de economische groei vertragen. Dat is een probleem dat nu bijna niet aan bod komt. Het pensioendebat gaat ook over de verdeling van onze welvaart. Volgens de cijfers van de Studiecommissie voor de Vergrijzing zijn onze pensioenen wél degelijk betaalbaar. In 2060 zullen wij evenveel betalen als landen als Oostenrijk en Frankrijk nu al betalen voor hun pensioenen, namelijk ongeveer 15% van ons BBP.

Is dat zo ondoenbaar? Natuurlijk niet. Het is een kwestie van keuzes in het sociaal en fiscaal beleid.