Gif in de thee
Wat uit de natuur komt, kan niet slecht zijn: het is een bijna onuitroeibaar misverstand. Niets is minder waar. In 2015 overleed een 79-jarige Duitse man in Heidenheim na het eten van een zelf gekweekte, onbespoten courgette. Boosdoener was de stof cucurbitacine. Deze natuurlijke gifstof maakt de plant zelf aan om grazende dieren te weren. Telers hebben er speciale kweekprogramma’s op losgelaten, zodat de stof niet meer in courgettes en komkommers voorkomt. Maar als mensen zelf groenten kweken, kan de gifstof toch weer opduiken.
Natuurlijk zijn dit soort gevallen zeldzaam. Cucurbitacine is bovendien vreselijk bitter. Hoe de Duitser het voor elkaar heeft gekregen om een dodelijke dosis binnen te krijgen, blijft dus wat raadselachtig. Helaas zijn er ook gifstoffen die we niet proeven of herkennen. En u krijgt ze naar alle waarschijnlijkheid al binnen via uw dagelijkse kopje thee.
Het gaat om pyrrolizidine-alkaloïden (kortweg PA’s), die voorkomen in planten die nu in Nederland volop in bloei staan. Een voorbeeld is slangenkruid, een stekelig behaarde plant met een stengel tot een meter hoog en blauwe bloemen. Je ziet ze vooral in duingebied. Een ander voorbeeld: Jakobskruiskruid, een zomerbloeier met bloempjes als kleine zonnetjes die de bermen prachtig geel kleurt, maar wel dodelijke gifstoffen produceert. Voor klein kruiskruid en bezemkruiskruid geldt hetzelfde: ze produceren allemaal pyrrolizidine-alkaloïden.
Het Duitse RIVM, het Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR), trof die PA’s al in 2013 aan in 221 proefmonsters thee. Recentelijk bracht de European Food Safety Authority (ESFA) ook een rapport uit, maar dan met gegevens van 2.374 monsters van diverse soorten thee en kruidenthee. Voor zwarte en groene thee meldde de Europese voedingswaakhond maar liefst 8 tot 19 soorten PA’s. Ook in kamillethee, pepermuntthee en rooibosthee waren de gifstoffen te vinden. Die PA’s komen daarin niet van nature voor maar zijn afkomstig van onkruiden die meegeoogst worden.
Hoe erg is dat? ‘In heel hoge doseringen veroorzaken PA’s acute leverschade: de bloedvaten in de lever sluiten zich af. Dat kan fataal aflopen’, zegt toxicoloog Ron Hoogenboom van RIKILT, een onderdeel van Wageningen University & Research dat onafhankelijk onderzoek doet naar de veiligheid en betrouwbaarheid van voedsel. Bij thee en kruidenthee zijn de doseringen laag. Er is dus geen acuut gevaar. Maar, zo constateerde de wereldgezondheidsorganisatie WHO al in 1988, de toxische effecten van PA’s zijn cumulatief: ze lijken erger te worden bij voortdurende blootstelling. Daarom kan ook een lage, chronische blootstelling een gezondheidsrisico veroorzaken.
Langetermijneffecten van PA’s zijn vermoedelijk levercirrose en de ontwikkeling van tumoren in de lever, hoewel de WHO zelf toegeeft dat er nog geen robuuste epidemiologische of vervolgstudies zijn die een klip-en-klaar bewijs leveren voor een oorzakelijk verband. Logisch, zegt Hoogenboom: ‘Als iemand na twintig jaar thee drinken leverkanker krijgt, is het heel lastig te bewijzen dat die thee de oorzaak is en niet iets anders.’
Er is nog geen Europese norm voor de hoeveelheid PA’s die in levensmiddelen mogen zitten. Dat gaat veranderen, voorspelt Hoogenboom. ‘Momenteel buigt Brussel zich over regels voor een maximum toegestane hoeveelheid in thee, kruiden en ook in andere voedingsproducten waarin PA’s aangetroffen zijn, zoals honing. Daarop hebben theeproducenten voorgesorteerd: de gehaltes zijn al wat gedaald.’
Stoppen met thee drinken is niet nodig: de gezondheidsvoordelen van groene en zwarte thee zijn nog altijd veel groter dan de nadelen. Drie koppen groene of vijf koppen zwarte thee verlaagt de bloeddruk én het risico op een beroerte en diabetes type 2. Er zijn geen goede studies naar de effecten van kruidenthee op de gezondheid. Maar sommige kruiden moet u echt vermijden. Zoals smeerwortel en klein hoefblad. Dat laatste, van nature barstensvol PA’s, is in Nederlandse webshops te koop om als thee te gebruiken. Bescherm uw lever en doe dat niet.
