DE OVERWINTERING VAN DE BELGICA (1897-1898)

Op vrijdagavond 18 april 2008 is onze afdeling, gelukkig alleen maar in gedachten, 25 maanden op reis geweest naar de Zuidpool en heeft zij daarbij 13 maanden vast gezeten in het pakijs. Zo levendig was de voordracht en zo realistisch waren de authentieke foto’s en reisverslagen van journalist en jeugdschrijver Willy Schuyesmans, dat je het avontuur meeleefde alsof je er zelf bij was.

James Cook reist tussen 1772 en 1775 in een wijde kring rond de zuidpoolcirkel zonder land te zien. Tussen 1820 en 1840 wagen anderen zich binnen die cirkel en ontdekken er het bestaan van een continent. Na de Internationale Zuidpoolconferentie van Londen van 1895 verzamelt Adrien de Gerlache de nodige fondsen bij Solvay en Osterrieth en verlaat Oostende met de Belgica, een kleine omgebouwde stoom-zeil-walvisvaarder. Maar even buiten Vlissingen dwingt motorpech het schip tot een halte in Oostende. In Punta Arenas, de zuidelijkste haven van Chili, komt een laatste proviandering. In het Beagle-kanaal strandt het schip op rotsen en moet men de kolen op een ander vrachtschip overladen om weer vlot te raken. Een matroos valt overboord en verdrinkt. De Belgen overschrijden de zuidpoolcirkel en verkennen als eersten het Antarctisch schiereiland dat als een menselijk appendix naar Peru wijst. Aan de ontdekte gebieden geven zij namen zoals de Adrien de Gerlachestraat of eilanden Brabant en Antwerpen. De winter komt eraan: de wetenschappers willen terug naar het warme noorden, maar de officieren willen nog heel even verder naar het zuiden. Het weer slaat om, de winter valt in, de zee bevriest en het schip raakt gevangen in het pakijs. Ogenschijnlijk ligt de Belgica onbeweeglijk vast maar de wetenschappers zien snel dat de hele reusachtige ijsmassa een grillige reis van 950 km maakt die hen aanvankelijk naar de Gerlachestraat voert om dan weer zuidwaarts af te drijven. De officier Emile Danco sterft aan een hartaandoening. Een matroos wordt gek. Er waren beginnende verschijnselen van scheurbuik, met name tandvleesbloedingen, door vitamine C gebrek. Dit was het gevolg van het ontbreken van groenten en fruit Daarop heeft de dokter het dieet aangepast. Het eten van afschuwelijk smakend vetganzenvlees heeft hen erdoor geholpen en heeft verder scheurbuik voorkomen.
Wanneer de ijsvlakte tijdens de tweede zomer weer noordwaarts afdrijft wordt met man en macht een vaargeul gemaakt die het schip bevrijdt! Terug in Punta Arena telegrafeert Gerlache naar Antwerpen waar iedereen de expeditie afgeschreven had. Natuurlijk is het onthaal triomfantelijk.

Deze voordracht gaf een gevoel van fierheid over de verwezenlijkingen van de “kleine” Belgen: de ontdekking en in kaart brengen van de Straat van de Gerlache, thans trekpleister nummer één van alle toeristische zuidpoolreizen; de eerste overwintering ooit in het Zuidpoolgebied; het bijzonder professionele wetenschappelijk onderzoek; de volstrekt gelijke behandeling tussen matrozen, wetenschappers en officieren (met uitzondering voor het soort servies en de gescheiden verblijfsvertrekken); de inventiviteit om uit het pakijs weg te raken en de ongelofelijke robuustheid van de Belgica die twee strandingen, een inklemming in het ijs en een zware ijsbrekersactiviteit overleefde.

De grote Roald Amundsen maakte deel uit van de bemanning maar kreeg ruzie met de Gerlache. Hij heeft de expeditie steeds straal genegeerd, wat tot de relatieve onbekendheid van deze nationale prachtprestatie heeft bijgedragen. Maar sinds 18 april weet onze afdeling wel beter.xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Lieven

Adrien de Gerlache