In Nederland is er enige herrie ontstaan omdat minister van onderwijs Van der Hoeven zou willen dat het creationisme op school zou onderwezen worden, een beetje naar Amerikaans voorbeeld. En blijkbaar staat nu de halve wetenschappelijke wereld op zijn kop.

Waar is al die herrie goed voor ? Getuigt het niet juist van een wetenschappelijke levenshouding om elke mogelijke theorie op haar verdiensten te onderzoeken, zeker wanneer de gangbare theorie niet volstaat om alles te verklaren ?

Wetenschap erkent geen dogma. Zelfs de zogenaamde wetten zijn niet meer dan “beste beschikbare verklaringen tot nu toe”. De wetten van Newton volstonden om de banen van planeten en satelieten te verklaren, tot de waarnemingen zo nauwkeurig werden dat Einstein met zijn relativiteitstheorie moest komen om de onverklaarbaarheden te verklaren. Einstein doet niets af van Newton, als je een vergelijking maakt zou je kunnen zeggen dat Newton een goed bouwplan voor een auto heeft geleverd, en dat Einstein daar een servo voor de besturing aan heeft toegevoegd. Einstein was er zich wel van bewust dat ook zijn theorie niet alles verklaarde, en tot zijn dood bleef hij op zoek naar de universele theorie.

Dus als de evolutietheorie van Darwin niet alles verklaart, is het de plicht van de wetenschap om andere theorieën eerlijk op hun waarde te onderzoeken. Vraag is nu wel of de middelbare school daarvoor de geschikte omgeving is. Het vrij onderzoek moet het daar namelijk afleggen tegen het zonder discussie opnemen en weergeven van kennis. Het kan moeilijk anders, gezien de hoeveelheid kennis die moet verworven worden.

Bij een tsunami krijgt het publiek vanuit alle hoeken uitgelegd hoe de aardkorst bestaat uit een aantal platen, die bewegen tegenover elkaar. Men noemt het de platentektoniek van Wegener. Toen ik veertig jaar geleden op de middelbare school zat werd van deze theorie met geen woord gerept. Maar ze werd wel bestudeerd in wetenschappelijke middens, en bleek de “beste beschikbare theorie” voor het verklaren van allerlei fenomenen, in die mate dat ze nu bij elke tsunami weer op het grote publiek losgelaten wordt.

Vóór het creationisme op het grote publiek, of zelfs op de middelbare school kan los gelaten worden, zou eerst in wetenschap­pelijke kringen moeten onderzocht worden of het wel de “beste beschikbare theorie” is. Want het gevaar is dat ze bijzonder verleidelijk is : je kan er zo makkelijk uit afleiden dat de mensen het doel is van de ganse ontwikkeling, van de ganse schepping zeg maar. Is de mens met zijn intelligentie en zijn creativiteit niet het ultieme wezen, of tenminste een onmisbare en onmiskenbare stap in die richting ? Wat intelligentie en creativiteit dan wel zijn, moeten we bij een andere gelegenheid eens bekijken. We moeten ons eerst de vraag stellen of wij mensen niet gewoon te dom zijn om de intelligentie en de creativiteit van andere levensvormen te zien. We moeten maar eens bedenken hoe veel kosten en moeite een primitief organisme als het griepvirus ons ieder jaar weer aandoet, met zijn vermogen om telkens net voldoende te veranderen om zowel de eigen menselijke afweerstoffen als de vaccins te misleiden, en ons telkens weer in de problemen te brengen.

Vele verdedigers van het creationisme komen daar niet toe door vrij, onbevooroordeeld onderzoek, maar door een geloof. Dat kan het geloof zijn in een geopenbaarde Schrift, dat kan ook het geloof zijn in de superioriteit van de mens, in de eigen superioriteit zeg maar.

Enige ijdelheid is ook de wetenschapper niet vreemd, anders zou hij misschien nooit tot publiceren komen. Maar het is belangrijk dat hij zich van die ijdelheid bewust is, en van de gevaren die er aan zijn verbonden.

Creationisme in de middelbare school ? OK, maar voorlopig niet in de lessen biologie, eerder in die lessen waar je leert redeneren en discuteren – voor zover die al in het leerprogramma voorzien zijn.