URNE UIT  DE IJZERTIJD

Het grafveld van Rijkevorsel-Helhoekheide

Ten noorden van het kanaal Dessel-Schoten ontdekte een werkman in december 1902 bij het omspitten van een stuk heide een volledige urn. Men meldde deze vondsen aan Louis Stroobants, de toenmalige directeur van de weldadigheidskolonie te Merksplas. Hij stond bekend om zijn interesse voor archeologie en was betrokken bij verschillende archeologische en historische verenigingen. Zo lag hij mee aan de basis van de oprichting van de Geschied- en Oudheidkundige kring Taxandria in 1903.

Toen Stroobant de site bezocht, was een deel van de urne reeds vernield. De locatie van de graven was enkel herkenbaar aan concentraties van scherven en crematieresten. De opgravingen van de overgebleven grafheuvels beperkte zich tot het uitgraven van het centrale graf. In januari 1903 ondernam Louis Stroobant samen met baron De Loë, conservator van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG) gevestigd in Brussel, een meer systematisch onderzoek op enkele percelen ten zuiden van het kanaal, tussen de Brangravenweg en de Oostmalsesteenweg (Brug 7) te Rijkevorsel.

Volgens opgravingsverslagen onderzocht men in totaal 34 grafheuvels, waarvan 17 door de KMKG. Uit de lijst van de graven blijkt dat niet alle overledenen in een urn waren bijgezet, er kwamen ook beenderpakgraven voor. Een deel van de door hem opgraven urnen schonk Stroobant aan het Taxandriamuseum in Turnhout, de rest kwam in de collectie van de KMKG te Brussel terecht. Op basis van deze urnen kunnen we de oorsprong van het grafveld dateren in de vroege ijzertijd. Meer dan de helft van de teruggevonden potten zijn echter te plaatsen in het begin van de midden-ijzertijd tussen 475 en 375 v. Chr. Het gaat hoogdzakelijk om fijn afgewerkte schalen en potten met een hoekig profiel, zonder hals. Meest in het oog springend zijn enkele bekers met een uitbuigende Hals. Eén exemplaar is voorzien van een ingekraste geometrische versiering in meandermotief en kent een stuk van een mantelspeld. Hieruit kunnen we afleiden dat de bewoners goede contacten hadden en mee waren met de Noordfranse mode.

In 1911 vond een werkman nog enkele urnen aan de overkant van de Oostmalse Steenweg. Deze potten stonden decennia lang op zolder van voormalig gemeentesecretaris Jules Sterkens en kwam in 1978 in de collectie van de plaatselijke heemkundige kring terecht. Eén van de urnen is heel interessant, want ze werden met grond en al gelicht. Daardoor is ze nog steeds gevuld met crematieresten, waarboven een bijpotje omgekeerd is geplaatst.

MODERN ONDERZOEK 

Meer dan honderd jaar na deze vondst, wordt de urne nu aan een grondig onderzoek onderworpen. In overleg met Erfgoed Noorderkempen heeft de Heemkundige Kring van Rijkevorsel beslist om de geschiedenis van de urne te ontrafelen. Op basis van de crematieresten kunnen we immers veel achterhalen over de overledene zelf en in welke periode hij of zij in Rijkevorsel woonde.

Omdat de urne er nog altijd uitziet zoals hij uit de grond kwam, is er voor gekozen om eerst een 3D-scan te laten maken. Eenmaal geopend en onderzocht zal de urne immers worden gerestaureerd naar zijn oorspronkelende vorm. Die scan is eind 2016 uitgevoerd aan de campus Thomas De Nayer van de Thomas More hogeschool. Vervolgens is in samenwerking met de KULeuven een CT scan gemaakt van de inhoud van de pot, om te kijken of er ook nog metalen vondsen tussen de crematieresten aanwezig zijn. Een volgende stap is de studie van de crematieresten door een fysisch-antropoloog, en een datering. Tegelijk gaat een restaurator aan de slag om de urne en het bijpotje opnieuw in elkaar te zetten.

Alhoewel de urne behaart tot de collectie van de Heemkundige Kring van Rijkevorsel zijn de behoud- en beheermedewerkers van Archie & Musea Turnhout en de archeologen van Erfgoed Noorderkempen nauw betrokken bij het project. Via het erkende Onroerend- erfgoeddepot 'Ergoeddepot Noorderkempen' begleiden ze de Heemkundige Kring bij alle stappen van het onderzoek.

Archief & Musea Turnhout, druivenstraat 18, 2300 Turnhout.

Een tentoonstelling 'Alles uit de Kast' waar de urn en alle vroegere opgravingen  tentoongesteld worden  gaat door in het Aster Berkhof museum, kerkstraat te Sint-Jozef Rijkevorsel. Ieder zondag nog te bezichtigen van 10.00 uur tot 17.00 uur met gidsen elk uur. Einde van deze prachtige tentoonstelling is voorzien op 7 januari 2018.

Informatie: Heemkundige Kring Rijkevorsel: hkrijkevorsel@outlook.be