Een vulkaan is een geologische structuur, veelal in de vorm van een (kegelvormige) berg, waardoor magma uit de mantel het oppervlak van een planeet kan bereiken. Wanneer dit magma onder hoge druk en met hoge temperatuur de oppervlakte bereikt, wordt dat een eruptie genoemd.

Op aarde worden vulkanen vooral aangetroffen in gebieden waar tektonische platen aan elkaar grenzen. Een uitzondering hierop vormen hotspots. Dit zijn gebieden waar heet materiaal uit de mantel door de korst heen naar boven komt. Ook op andere steenachtige planeten en manen binnen ons zonnestelsel komen vulkanen voor. De wetenschap waarbij vulkanen en aan vulkanisme gerelateerde verschijnselen worden bestudeerd heet vulkanologie.

Vulkanische vlakten, en ook geisers, warmwaterbronnen en kokende modderbronnen zijn tevens belangrijke vulkanische vormen die in de buurt van vulkanen kunnen worden aangetroffen, maar omdat ze geen uitgesproken reliëf kennen zijn het geen vulkanen. Ze ontstaan doordat de aardkorst in de buurt van vulkanen dunner is dan op andere plaatsen.

        

Vesuvius
De Vesuvius is een van de bekendste vulkanen van de wereld.
De bekendste eruptie van de Vesuvius was die van 24 en 25 augustus van het jaar 79 n.C. Dit was de gewelddadigste uitbarsting die tot nu toe plaatsvond. De top van de vulkaan explodeerde en de Romeinse steden Pompeii en Stabiae werden volledig bedolven onder as en puimsteen, terwijl pyroclastische golf Herculaneum verwoestte. Ook verspreidden giftige gassen als kooldioxide zich door Pompeii. Maar liefst 2000 mensen werden gedood. Uit recent wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat mensen levend werden gekookt, "gezandstraald" door de gloeiend hete aswolk en vervolgens levend ontvleesd. De hersenpan explodeerde doordat de temperatuur van het superhete gas tussen de 500 en 550 graden Celsius bedroeg. (Op de foto's hierboven ziet u de versteende lijken.)