1989 – Vrijdag 10 februari : Voordrachtavond Davidsfonds : ‘Hekserij , vroeger en nu’.
In het parochiecentrum ‘Het Klooster’.
Voordracht door dokter Alfons Roeck : “Hekserij, vroeger en nu”.
Hoe de magie ontstond en evolueerde tot het hedendaagse bijgeloof in Vlaanderen. Na de voordracht kon men nakaarten bij een glaasje wijn en een stukje kaas. (PB 2/2) 

Deze voordracht was voor mij een aanleiding om wat gegevens over ‘Bijgeloof in Leest’ bij mekaar te sprokkelen.

                                                            BIJGELOOF IN LEEST 

Mijn grootvader (foto onderaan) langs moederskant Jan-Baptist Mees (°Leest 23/9/1902, +Leuven 22/9/1979), vertelde in 1979 : 

Behekste stal
“Mijn vader was een kleine boer in de Kleine Heide en wij hadden vier koeien. Op vijf dagen tijd waren die allemaal dood en die stal was vergeven van de ratten. Toen heeft mijn vader onze pastoor, hij was familie van die koekskesfabriek, er bijgehaald (noot : pastoor Beuckeleers). ‘Tja Sooi,’ zei die tegen mijn vader, ‘het kan misschien mijn dood kosten, maar ik zal het doen.’ En nadat hij alle ramen had gesloten sloot hij zichzelf op in de stal en begon die te overlezen. Een hele poos later kwam hij buiten en op elk haartje van zijn hoofd lag een druppel zweet. ’s Avonds zagen wij ontelbare ratten de stal verlaten en nooit hebben wij daar nog last van gehad. Niet veel later was die pastoor dood.” 

Wannes Publie,‘Wannes van Paisj’ (foto onderaan) : 

Klodde
“Heeft persoonlijk ‘Klodde’ gezien in de struiken van de Blaasveldstraat. Eens zag hij ‘framecons’ (heksen) door de lucht vliegen, terwijl zij al zingend naar Antwerpen trokken. Hij vertelt ook hoe op zekere morgen ergens op de Warande de kelen van alle koeien overgesneden waren. De pastoor werd er bij geroepen, pastoor ‘Van den Cruys’ en zijn hoed werd afgeslagen toen hij de stal binnenkwam. Door de macht van de pastoor werden de ‘geesten’ in de waterput gestopt en waren ze overwonnen.
Wannes geloofde vast in al die dingen en als hij u zag lachen zei hij : ‘Gij gelooft het niet, maar ik heb het gezien !’ “ (‘DB’, april 1958) 

Hilde Smets intervieuwde in 1997 verschillende oudere Leestenaars voor haar eindwerk ‘Kindertijd in Leest’ tijdens het interbellum. Eén hoofdstuk was gewijd aan bijgeloof : 

‘Kludde’, ‘Sloekenbeer’ en andere
“’Kludde’ was een vies, klein gedrocht dat wel honderd kilo woog. Je hoorde hem goed naderen doordat zijn kettingen rammelden. Als je ergens alleen liep in het donker, dan probeerde hij je langs achter aan te vallen : hij sprong dan op je rug en je moest hem de rest van de weg meedragen.

Landbouwer Jan D.P.’s vader uit de Kleine Heide vertelde hem : ‘En ‘k zag ’m komen, en ‘k ging vlug binnen. En pardaf, ne slag op de poort. En da’s echt gebeurd, hé.’

De ouders leerden hun kinderen schrik voor Kludde aan, opdat ze ’s avonds zouden binnenkomen zo gauw het donker werd. Maar als de kinderen te veel schrik kregen, dan stopten ze ermee. Dan was het gauw : ‘Maar dat bestaat niet, manneke’ (Florent M.)

Het toilet was bv. ergens buiten aan een stal, en het was wel lastig als de kinderen daar niet meer alleen naartoe durfden gaan, uit schrik voor Kludde.

Volgens Jozef V. (toen wonende in de Rennekouter) nam het bijgeloof toe naarmate men verder van de dorpskom verwijderd was. Vooral rond de Alemstraat zou het welig getierd hebben. Pieter – Jan Theofiel D.P. die nog steeds in de Alemstraat woont vertelde dat er daar oude mensen wonen die er nu nog rostvast in geloven. De oorzaak ligt in het feit dat er daar, zeker vroeger, minder licht en beweging was dan in de dorpskom. De mensen woonden daar wat afgelegen. Volgens voormelde Jozef V. kwamen daar regelmatig ‘Kluddes’ voor : grappenmakers die ’s nachts op de rug van eenzaten sprongen. De slachtoffers waren zo bang dat ze zich niet durfden omdraaien om te zien wie er op hun rug zat.

‘Sloekenbeer’ (‘Slokbeer’) was ook één of ander gedrocht. Hij huisde op plaatsen waar de kinderen niet mochten komen omdat dat gevaarlijk was : beerputten, regenputten, vijvers en beken. Daar moest je wegblijven want als je erin viel, dan at hij je op.

Bij Frederik D.R. uit de Blaasveldstraat en Jozef D.W. uit de Juniorslaan werd Sloekenbeer ook gebruikt om niet in het donker rond te lopen.
Frederik D.R. : ‘Kom maar binnen, want sebiet (dadelijk) komt er ne sloekenbeer.’

In het tijdschrift Volkskunde verscheen in 1973 een artikel over Sloekenbeer. Volgens Penneman was ‘Slokkebeer’ of ‘Sloekenbeer’ een Antwerpse demon, waarmee de ouders de kinderen schrik aanjaagden als ze stout waren, niet wilden gaan slapen of als ze te dicht bij water kwamen : ‘A Anvers. Quand un marmot n’est pas sage et qu’il ne veut pas aller se coucher, on le menace du Slokkemann (sic).’ Hij huisde in beken, grachten en wallen, in water-, mest- en aalputten.
Het bestaan van de Slokkeman ‘is duidelijk alleen bekend op de echte plattelandsgemeenten en op de buitenwijken van nu ‘grotere’ gemeenten.’ (T.Penneman ‘Slokkeman…in Volkskunde, jaargang 74)

Eduard S. toen wonende in de Koeistraat (thans Vinkstraat), vermeldde ook nog het ‘stallicht’ : ‘Dan was er ergens een lichtje buiten en dan waren de mensen bang.’

Geen enkele informant geeft toe dat ze erin geloofden : het was iets van de oudere generatie, of gezegdes van de ouders om de kinderen bang te maken.
Alleen Jozef V. zegt dat het bijgeloof van de mensen vroeger ongelooflijk groot was. Zaken als een zwarte kat, onder een ladder doorlopen, een spiegel breken, twee messen overeen leggen of een mes met de snijdende kant omhoog leggen, het zoutvat omgooien of maar één ekster zien zitten brachten ongeluk met zich mee. ‘Sommigen geloofden daar stijf in. Ja, dat was wreed in die tijd.’ 

Overlezen van wonden
Modest V.S. uit de Kouter had een nonkel die beweerde dat hij wonden en gezwellen kon overlezen. Je moest hem je wonde tonen en terwijl hij kruistekentjes en bezwerende gebaren maakte, bad hij het volgende :
‘Ik kwam over een hoge berg gegaan,
Ik zag daar drie maagden staan.
De eerste sprak : ‘Het zal genezen’,
de tweede zei : ‘Het moet genezen’,
en de derde sprak : ‘Het is door Maria zoet,
dat deze wonde genezen moet.’
Maar als er iemand in de familie iets erg voorhad, gingen ze wel voor alle veiligheid naar de dokter in plaats van naar hun oom.” 

Pauline Van Boxem (foto onderaan) in ‘DB’ van februari ’80 en oktober ’85 : 

Overlezen zieke dieren :
“In het begin van de jaren 1900 woonde ik met mijn ouders in de Tiendeschuurstraat. Mijn vader (noot : Edmond Van Boxem, foto onderaan) oefende er het beroep van smid uit en had ook een ijzerwinkel. Hij verkocht er alle landbouwalaam en huishoudgerief.
Moeder met haar zeven kinderen baatte een klein landbouwbedrijf uit en hield tevens ook staminee. Dat landbouwbedrijf bestond uit : één ezel, twee koeien, twee geiten, twee zwijnen, enkele konijnen en kippen. Vader was eigenlijk afkosmtig uit de stad Mechelen. Hij had school gelopen in het Scheppersinstituut en behaalde er zijn diploma van hoef- en meestersmid. Hij was danig fier op deze diploma’s en ze hingen dan ook aan de beste muur van ons staminee.
Bij het beroep van smid had hij nog andere eigenschappen. Hij overlas ook zieke dieren en had daar speciale gebeden voor. Meestal beterden deze dieren dan. 

In het paarden beslaan was hij uren ver bekend maar wat meer was, in het genezen van paarden en vele andere viervoeters was er zijns gelijke niet te vinden. In die tijd waren er nog geen veeartsen te vinden zoals nu en dan geschiedde het gewoon met anedere methodes, zoals overlezen, kwakzalverij, enz..

Hierna volgen een paar recepten van ‘de Smed’ :
Als de koeien te dik staan…uwen duim op den bult houden, waar de koe te dik staat, drie maal een kruisteken maken op den bult met de woorden : ‘Rubeana, Rebeana,Zebestiana Zervier’, en dan twaalf vaderonzen en twaalf Weesgegroeten bidden. Doe dit twee keer en de koe is genezen.

Overlezen van zweren : maak eerst een kruis over uzelf, dan een kruis over de zweer. Zeg dan het volgende : ‘Op ene goede vrijdag is Onzen Heer Jezus Christus gekruisigd en gestorven, en geheel doorwond, maar die wond en zwilde en zwoor niet, en ik hoop dat deze wond ook niet zal zwillen of zweren, maar genezen, gelijk tevoren, in den naam van God de Vader die ons geschapen heeft, in den naam van de Heilige Geest, die ons heilig gemaakt heeft. Bid nog vijf vaderonzen en vijf Weesgegroeten ter ere van de vijf bloedige wonden met glorie zij de Vader’, steeds de rechter duim op de wond houden. Dit moet gedurende drie opeenvolgende morgenden nuchter gelezen worden.

Zakpijn bij paarden : met de duim een kruis maken op den zak van het dier terwijl men het volgende zegt : ‘zo waarachtig als God, daar zijn drie afstammelingen, Jezus, Maria, Jozef, op enen ezel rijdende naar Egypte, met buikpijn beladen, de Heilige Drievuldigheid’…
En de buikpijn is gedaan.

Om wratten te overlezen of af te binden : zeg eerst ‘in den naam van de Heilige Drievuldigheid bind ik deze wat af’. Lees dan het Evangelie van de dag en vijf vaderonzen en een Weesgegroet.’ “ 

Op de website van de Vlaamse Volksverhalenbank vonden we op 14 januari 2012 :
(mondeling overgebracht door L. De Wit, Leuven 1956) 

Verzonken kasteel in Leest
“In Leest zou ooit een kasteel zijn verzonken. Volgens sommige mensen was dat een straf van God omdat de kasteelheer op een vrijdag vlees zou hebben gegeten. Volgens anderen strafte God de kasteelheer omdat die zwart goed had gekocht op het kruisweg van de steenweg en de spoorweg. Een andere vrouw vertelde dat op die plaats geen kasteel, maar een villa had gestaan. De man die daar meer dan honderd jaar geleden woonde, mocht zijn broek niet laten zakken of de molenaar die achter hem woonde, had het gezien. De man kon de situatie niet volhouden, brak zijn villa af en ging ervandoor. De stenen die nog steeds op die plaats liggen, zouden de overblijfselen van de villa zijn.” 

Geest op het kerkhof
“Op het kerkhof kwam altijd een geest met een wit hemd spoken. In café ‘Rome’ bij de kerk beweerde een man dat hij niet bang was voor de geest. De man ging naar het kerkhof en trok het hemd van de geest weg. Toen de man weer thuis was, stond de geest bij zijn bed. De man vernam van de geest dat hij het hemd op dezelfde plaats moest gaan teruggeven, anders zou hij sterven. Als de man een kind meenam, dan zou er niets kunnen gebeuren. Die nacht ging de man met een kind op zijn rug naar het kerkhof om de geest het hemd weer aan te trekken. Sindsdien heeft men de geest niet meer gezien.” 

Kleudde
“Een man ging altijd naar het klein cafeetje bij de brug over de Zenne. Op een dag zat Kleudde echter op de leuning van de brug. De man werd door Kleudde op de rug gesprongen en moest hem enkele honderden meters dragen.” 

Kleudde in de Winkelstraat
“In de Winkelstraat stond vroeger een hoeve. Mensen die daar in het donker voorbijkwamen, werden door Kleudde besprongen en moesten hem dragen tot ze thuis waren.” 

Kleudde moest gedragen worden
“Vroeger moesten de mensen Kleudde vaak dragen. Kleudde was een duivelse zwarte hond met lange haren. Als men zich op de grond liet vallen in de hoop hem kwijt te raken, dan bleef Kleudde ook liggen. Men moest hem dus wel naar huis brengen.” 

Kind moet toverkunst van haar moeder overnemen
“Een vrouw kon niet sterven, waardoor één van haar kinderen verplicht was haar toverkracht over te nemen.” 

Verzonken kasteel in de Warande
“In de Warande zouden een gouden zool en een gouden wieg verborgen liggen. Daar zou ooit ook een kasteel zijn verzonken.” 

Zwarte Madam
“Een man uit Leest die over de Battelse Bergen liep, zag daar zes boomstronken voor de brug. Op die plaats stond de Zwarte Madam. De man liep bang weg door het broek en langs de Hombeekbrug.” 

Vervolgt…

Bijgevoegd :
-Jan-Baptist Mees.
-Wannes Publie had een persoonlijke ontmoeting met ‘Klodde’ en zag ook ‘framecons’ door de lucht vliegen.
-Afbeelding van Kludde.
-Pauline Van Boxem.
-Edmond ‘Mon’ Van Boxem, de smid die ook dieren genas.