Het volgende boek is van de hand van Naomi Klein (Canada, 1970) schrijfster en journaliste. Het is een turf van 600 pagina's, en is het resultaat van jaren onderzoek door een sterk gemotiveerd team.

No Time: Verander nu voor het klimaat alles verandert.

De beweging van de klimaatsceptici, allesbehalve 'sceptische' wetenschappers, is in alle opzichten een ideologisch netwerk dat het grootste deel van de eer toekomt voor het hertekenen van de mondiale ideologische kaart in de laatste vier decennia.

Veel van deze bewegingen zagen het licht aan het eind van de jaren zestig en begin jaren zeventig, toen de Amerikaanse zakelijke elites vreesden dat de publieke opinie zich op een gevaarlijke manier tegen het kapitalisme begon te keren. Onder het mom van bevrijding streden ze voor beleidsmaatregelen zoals belastingverlaging, vrijhandelsafspraken en het bij opbod verkopen van belangrijke staatsactiva, van telefonie tot energie en water. Het neoliberalisme was geboren.

Bij de klimaatonderhandelingen is er één punt dat telkens weer opduikt: mondiale rechtvaardigheid. De discussie over rechtvaardigheid vloeit voort uit het simpele wetenschappelijke feit dat de opwarming van de aarde wordt veroorzaakt door de opeenstapeling van broeikasgassen in de atmosfeer in de loop van twee eeuwen. Dat betekend dat de landen die veel eerder geïndustrialiseerd zijn veel meer hebben uitgestoten dan andere landen. Om deze structurele onrechtvaardigheid enigszins op te lossen, zodat snelgroeiende landen zoals China en India kunnen worden overgehaald om het mondiale klimaatsysteem niet te destabiliseren, zullen landen die al langere tijd broeikasgassen uitstoten, zoals Noord-Amerika en Europa, aanvankelijk een groter deel van de last op zich moeten nemen.

De ware reden dat we dit kritieke moment voor het klimaat niet aangrijpen is dat de acties die nodig zijn, vraagtekens zetten bij ons heersende economische model. Ze betekenen dan ook de ondergang van de rijkste en de machtigste industrie die de wereld ooit gekend heeft: de olie- en gasindustrie, die niet in haar huidige vorm kan blijven bestaan als wij mensen onze eigen ondergang willen voorkomen.

Kortom, we hebben niet op deze uitdaging gereageerd omdat we politiek, fysiek en cultureel gevangenzitten. Pas wanneer we die ketenen verbreken hebben we een kans.

Het aanvechten van programma's voor groene energie, op grond van internationale handelsovereenkomsten, is een praktijk die de omschakeling naar duurzame energie tegenwerkt.

De drie pijlers van het beleid in het neoliberale tijdperk: privatisering van het publiek domein, deregulering van het bedrijfsleven en verlagingen van de vennootschapsbelasting, bekostigd met bezuinigingen op de overheidsuitgaven, zijn onverenigbaar met maatregelen die nodig zijn om onze emissies te verlagen tot een veilig niveau.

Vragen als: wat is het effect van de gigantisch toegenomen afstanden die basisgoederen nu moeten afleggen, in CO2  spuwende containerschepen en jumbojets, en in dieseltrucks, op de emissies die men met de klimaatonderhandelingen wilde terugdrijven? Welk effect zou een voorkeursbehandeling van lokale bedrijven door overheden hebben, op pogingen om de aanvoerketens korter te maken? Als een manier om de emissies te beperken? De laatste twintig jaar is er een toename in de containertrafiek van meer dan 400%. De VN heeft hier niet op gereageerd. De voor de hand liggende oplossing is: geen wegwerpartikelen, en transport over lange afstand enkel toelaten voor goederen die niet lokaal kunnen worden geproduceerd.

De conclusie is dat de stijging in emissies, van goederen die in landen in ontwikkeling werden geproduceerd, maar in de geïndustrialiseerde landen werden geconsumeerd, zes keer zo groot was als de uitstoot-vermindering in die landen. Tussen 2002 en 2008 was 48% van de emissie in China veroorzaakt door de productie van goederen voor de export.

Economie:

Om de klimaatverandering tegen te gaan, is het noodzakelijk om terug te gaan naar lokale economieën en erover na te denken hoe en wat we consumeren en hoe en waar het wordt geconsumeerd.

“De meest fundamentele regel van het handelsrecht is dat je de lokale productie niet mag bevoorrechten ten opzichte van de buitenlandse.” Dit maakt lokale economieën zo goed als onmogelijk. Als we de manier waarop de economie is gestructureerd niet gaan hertekenen komen we nooit bij de wortels van het probleem.

Lokale groene banen gekoppeld aan een beleid voor groene energie (goed nieuws voor werklozen met een universitair diploma en voor boeren die door de goedkope import dood geconcurreerd worden) Gemeenschappen waaruit de producenten vertrokken zijn naar lage loon landen en lokale dorpswinkels die zijn vervangen door grootwarenhuizen en koopcentra. Al deze kiezersgroepen moeten dringend overtuigd worden van de noodzaak om voor een beleid te kiezen dat de macht van de bedrijven, en hun aandeelhouders, terug aan banden legt.

De kern van het probleem ligt dus bij het “op groei gebaseerde economisch model”. We moeten komen tot een op “instandhouding gebaseerd economisch model”.

Er is nog tijd om een catastrofale opwarming te vermijden maar niet binnen de regels van het huidige kapitalisme. Een economisch systeem dat de groei van het BBP boven alles stelt gaat voorbij aan de dingen waaraan het merendeel van de mensheid de grootste waarde hecht: een fatsoenlijke levensstandaard, een toekomst en onderlinge relaties. Het is wel even schrikken als we tot de onvermijdelijke conclusie komen dat we de klimaat ontregeling enkel kunnen stoppen door een deregulering van de politieke en sociale orde.

We zijn te laat begonnen met het omvormen van onze economie: als we nu een hele nieuwe infrastructuur moeten uitbouwen dan duurt dat zeker nog twee decennia en de CO2 uitstoot die zulk een omvorming met zich brengt kunnen we ons niet meer veroorloven. De productie van die ombouw zou trouwens toch uitbesteed worden aan de ontwikkelingslanden (u weet wel: low-cost) wat daar de CO2 uitstoot nog eens zou verhogen. De enige oplossing die nog haalbaar is, is dat we minder gaan consumeren. Dit heeft ook een directe invloed op de CO2 productie in het hele economische systeem en treft het groot kapitaal op een gevoelige plaats: hun portefeuille.

We mogen ons dus niet laten beetnemen door 'groene' beleidsmaatregelen die ons een ruil voorstellen naar 'milieuvriendelijk consumptiegedrag'. Milieuvriendelijk consumeren betekend gewoon de ene energiebron verruilen voor de andere. Uw te dure elektrische auto zal in de steeds langer wordende file stilstaan. De politiek moet zorgen voor beleidsmaatregelen die rechtvaardig zijn. De mensen die het al moeilijk hebben om de eindjes aan mekaar te knopen moeten niet om een extra inspanning gevraagd worden om de excessieve consumptie van de rijken te compenseren. Waar we wel naar moeten streven zijn leefbare steden en dorpen, goedkoop, of zelfs gratis openbaar vervoer, toegankelijk voor iedereen, energiezuinige woningen. Fietspaden, waarbij de veiligheid van de gebruikers centraal moet staan, gescheiden van het autoverkeer.

Stadsplanning: meer steden met een volwaardig metronet, dat naadloos aansluit bij de openbare diensten zoals: scholen en gezondheidszorg. Park and ride voorzieningen die, op wandelafstand aansluiten op metronetten aan de stadsrand.

Lokale energiezuinige landbouw.

Producenten verantwoordelijk maken voor het afval dat ze produceren, gaande van elektronisch afval tot verpakkingen.

Misschien moeten we terug naar een levensstijl die we hadden in de jaren '70. De prijs van vliegreizen was toen min of meer in overeenstemming met de reële kost maar je had wel een comfortabeler zitplaats.

De enige groei van de huidige economie verdwijnt via Wallstreet in de zakken van de rijke aandeelhouders. Zij zullen het, met een op instandhouding gerichte economie, waarschijnlijk nauwelijks aan hun levensstijl merken.

We kunnen aan de hervorming van de economie werken door af te stappen van het principe van 'creatieve destructie' en terug op een duurzame manier te gaan produceren.

(morgen: Deel 2)