REACTIE VAN J.C..

Beste Frans,

Hartelijk gefeliciteerd met je Walschap-boek! Ik zal niet zeggen dat ik het in één ruk heb uitgelezen, ik moet tussendoor ook eten en slapen, maar ik ben er in ieder geval vele uren geboeid door geweest. Het leest heel vlot en bevat heel interessante informatie. Het was zelfs zo interessant dat ik er toch een paar kritische beschouwingen aan wilde wijden.

1. Ik ben niet zo gewend aan de stijl van Heibel, en die is polemischer dan het gemiddelde historische studiewerk. Nou ja, daarom noem je het ook “een alternatief onderzoek”. Hoewel ik in de allermeeste gevallen met je conclusies akkoord kan gaan, had ik in het eerste deel soms wel het gevoel dat hier eerder de onderzoeksrechter dan de vorser ‘sine ira et studio’ aan het werk is. Die licht polemische toon was dan meestal wel een reactie op artikels van kritiekloze verdedigers en vergoelijkers van Walschap. Naar het einde van het boek toe belicht je ook meer de mooie kanten van Walschap en zo eindigt het boek toch sereen.

2. De bewonderaars van Walschap krijgen dus wel eens een veeg uit de pan. In één geval vond ik die behandeling wel wat onheus. Zo schrijf je op p. 15, i.v.m. zijn stijgend succes in linkse kringen: “… maar ook de tsjeven die eerst afstand namen van de ketter, wilden hem niet echt kwijt. Mensen als Albert Westerlinck schurkten zich tegen de pilaar aan om mee in het licht te staan dat het beeld uitstraalde.”

Hier worden “de tsjeven” wel op een hoop gesmeten, alsof ze één blok vormen. Wat over Westerlinck gezegd wordt, wordt verder ook niet onderbouwd en heeft met het onderwerp van het boek eigenlijk niet veel te maken. Ik heb het steeds als een verdienste van Westerlinck beschouwd dat hij niet meehuilde met de wolven (in casu de geestelijke herders) in het bos en Walschap op zijn literaire merites bleef beoordelen. Zijn vriendschap voor Walschap kan ik hem niet kwalijk nemen. Dat hij bij Walschap ging aanleunen om mee in het zonnetje te staan, lijkt me een vergezochte bewering. Ik heb José Aerts, alias Albert Westerlinck, gekend en bewonderd als een van onze briljantste professoren, een bij wie je voor je plezier college ging volgen. Hij had het beslist niet nodig om zich in andermans zon te koesteren. Maar misschien heb jij hem op een andere en minder flatterende manier gekend als ik.

3. De toespraak van Walschap bij de ontvangst van Adolf von Hatzfeld.

Ik zal je voorzichtige conclusies niet tegenspreken, maar nog minder bevestigen.

In feite gaat het om twee dingen:

a. Walschap heeft bij die gelegenheid een toespraak gehouden en voor dat feit heeft hij zich na de oorlog moeten verantwoorden. Daar bestaat geen discussie over.

b. De inhoud van die rede is minder duidelijk. Ik vind het wel vreemd dat in beschuldiging en verdediging de woorden, zoals ze door de reporter van DeVlag werden geciteerd, niet ter discussie worden gesteld. Walschap zegt nergens: ik heb die woorden nooit uitgesproken. Hij zegt alleen dat hij om die en die reden aanvaard heeft te spreken en dat hij daar heel moedige, trotse taal heeft gesproken. Ik stel me daarbij zelfs de vraag: zat de tekst van het verslag uit DeVlag wel in het dossier?

Over de authenticiteit van de uitgesproken woorden kan men ook discuteren. Wat je schrijft over de “vrije indirecte rede” is juist. De verslaggever had ongetwijfeld de bedoeling de bewuste passage als citaat of parafrase van de woorden van Walschap te doen doorgaan. Hij kan daarbij zowel eerlijk als oneerlijk tewerk zijn gegaan. Nemen we aan dat hij eerlijk was, dan moeten we er rekening mee houden dat verslaggevers gewoonlijk enkele woorden in een notitieboekje neerkrabbelen en achteraf een lopende tekst proberen te reconstrueren. Je zult zelf ook wel al bij interviews ondervonden hebben dat die zelden 100 % je gedachten weergeven. Een onwillekeurige verdraaiing van de inhoud is dus best mogelijk. Ik kan me echter goed voorstellen dat zo’n DeVlagverslaggever niet te beroerd was om er een schepje bij te doen. Zou de geciteerde spreker het immers ooit aangedurfd hebben om een recht op antwoord te eisen en te verklaren dat hij die ‘deutschfreundliche’ woorden niet gesproken had?

Groot was echter mijn verwondering bij het lezen van de voor Walschap zeer lovende woorden van Marie Belpaire. Was juffrouw Belpaire op die zitting aanwezig? Hoogstwaarschijnlijk niet. In de krant kan ze het niet gelezen hebben, aangezien haar brief dateert van de dag van de voordracht zelf. Dus moet iemand haar die dag nog verteld hebben wat Walschap gezegd had. Maar hoe heeft die persoon het haar dan wel voorgesteld? Of heeft Ninette verslag uitgebracht en heeft ze de tekst van de toespraak laten lezen? Marie Belpaire woonde immers maar twee straten verder, op de Markgravelei. (Ik vraag me ook af: Bestaan er nog andere persverslagen over die zitting?)

Hier moet ik toch even stilstaan bij de politieke standpunten van juffrouw Belpaire, volgens jou “een overtuigde flamingante, die goede relaties had met o.m. Filip De Pillecyn en Cyriel Verschaeve.” Juist, maar sterk te nuanceren. Tijdens de Eerste Wereldoorlog had zij die goede relaties met Verschaeve, De Pillecyn en een hele reeks extreme en gematigde flaminganten. De villa van “Mamieke” in De Panne was de zoete inval voor vele Vlaamse intellectuelen aan en achter het front. Haar verdienste is zeer groot geweest, ook omdat ze durfde tegenspreken, bv. tegen kardinaal Mercier. Maar ze bleef wel 100 % binnen het Belgische kader denken, ze was persoonlijk bevriend met koningin Elisabeth en had goede relaties met heel wat figuren uit het Belgische establishment. Haar Vlaamse initiatieven situeerden zich overigens vooral voor en tijdens W.O. 1. Na 1930 stond ze helemaal buiten het politieke leven, wat niet abnormaal is als je de tachtig voorbij bent. Het is zelfs wat ironisch dat de middelbare meisjesschool die zij in Antwerpen oprichtte, een Nederlandse en een Franse afdeling telde, wat in de jaren kort na 1900 al heel flamingantisch was. Rond 1960 had het Institut Belpaire eerder een franskiljonse reputatie, met die Franse sectie. Een nichtje van mij ging er naar school. Besluit: Indien Marie Belpaire Walschap feliciteerde, kan ik me niets anders voorstellen dan dat hij, volgens haar inlichtingsbron althans, moedige, zelfbewuste taal over Vlaanderens grootheid had gesproken zonder daar veel stam- en bloedverwantschap bij te sleuren. Uiteraard moest Walschap ook iets vriendelijks tot de gast zeggen. Ik fantaseer nu eventjes: iets over blijvende vriendschap tussen Vlamingen en Duitsers in goede en kwade dagen. Daar kan de DeVlagman bij het ontcijferen van zijn krabbels een mooie draai aan gegeven hebben: trouw aan Duitsland bij zijn nederlaag, trouw aan Duitslanf bij de overwinning! Ik kan mij niet goed voorstellen dat Walschap zo’n kruiperige zin zou hebben uitgesproken om achteraf te beweren dat hij een trotse toespraak had gehouden, voor de Duitsers op het beledigende af. Ik kan me nog veel minder voorstellen dat juffrouw Belpaire hem met al het enthousiasme van haar 87 jaar zou hebben gefeliciteerd !ij het lezen of horen van die zin! Ik ben dus geneigd in dit geval Walschap minstens het voordeel van de twijfel te gunnen, aangezien zijn rede althans bij sommige van zijn toehoorders niet als pro-Duits, maar integendeel als zelfbewust-Vlaams is overgekomen. Laten we ons dus hoeden voor de lepe streken van een tendentieuze pers, van welke kleur ze ook moge zijn. Maar het blijft mysterieus…

4. Nog in de marge van het vorige: Von Hatzfeld heeft daar een mooi artikel over Vlaanderen geschreven, blijkbaar niet echt de rede die hij in Vlaanderen gehouden heeft, zoals jij schrijft, maar een omwerking ervan achteraf, met nieuwjaarswensen voor de lezers van DeVlag. Maar hoe heeft hij al die prachtige monumenten in onze Vlaamse steden kunnen zien, als hij blind was?

5. Cyriel Buysse en Uitgeverij De Lage Landen.

Je schrijft: “En wat te denken van Cyriel Buysse, die in 1943 met niet minder dan acht werken vertegenwoordigd was (…)?” Ik denk niks van Cyriel Buysse, maar ik denk misschien wel het mijne over zijn erfgenamen, want hij was toen al elf jaar dood.

Nogmaals proficiat. Met hartelijke groeten,

J.C.

ANTWOORD VAN FRANS DEPEUTER

Dag, Jan

Bedankt voor je ‘proficiat’. Het doet me erg veel genoegen te horen dat je aan mijn boek boeiende uren hebt beleefd.

1. Je kritische beschouwingen bewijzen dat je het met veel aandacht gelezen hebt. Ik geef toe dat ik soms nogal driest te werk ga, maar dat is nu eenmaal de aard van het beestje, dat wist je ook al toen we nog collega’s waren. Diplomatie is zeker niet mijn sterkste kant.

2. Zeker in verband met Westerlinck ben ik wat uit de bocht gegaan, want ook ik heb altijd veel waardering gehad voor die Gelenaar, van wie ik overigens tegen het eind van zijn leven nog een paar vriendelijke brieven heb mogen ontvangen.

3. In verband met von Hatzfeld blijf ik geloven dat het op de eerste plaats Walschap is die ‘oneerlijk’ is geweest in zijn latere verklaringen. Er zijn trouwens in het leven van Walschap méér van die inconsequenties en praktijkjes geweest die aanleiding geven tot de grootste omzichtigheid. Zijn orationes pro domo zijn helemaal geen ontlastend bewijs, dacht ik. Over de inhoud van Walschaps toespraak is slechts één getuigenis tot ons gekomen, dat van de DeVlagman. Toch wel vreemd dat juist de tekst van die toespraak ontbreekt tussen al de brieven en kattebelletjes die Walschap zo zorgvuldig heeft bewaard! Net zoals de brieven aan de Gestapo, waarvan Walschap het bestaan slechts schoorvoetend moet toegeven. Overigens die bezoekjes van Duitse officieren, die Berlijnse rede, die benoeming tot inspecteur, enz., dat alles is voor mij voldoende om te geloven in de Deutschfreundlichkeit van de Prins der Nederlandse Letteren. Het verdraaien van de inhoud van Walschaps (onvindbare) toespraak kan natuurlijk op naam van de DeVlagman gezet worden. Maar in de hele context (benoeming tot inspecteur, formulering van de uitnodiging, enz.) lijkt het mij best aanvaardbaar dat Walschap iets in die aard gezegd heeft.

Enfin, ik ga mijn argumentering niet overdoen, maar misschien passen enig wantrouwen en ongeloof toch beter in het plaatje dan een ‘benevolent’ vertrouwen in Walschaps eigen woorden. Zelfs die gelukwensen van Elisabeth Belpaire nemen mijn argwaan niet weg, integendeel. Je zegt zelf dat ze wellicht niet aanwezig was op de zitting. Op welke grond haar lof gebaseerd is, weten we niet. Als mogelijk bron zou Ninette zeker niet objectief zijn.

O ja, ik twijfel er niet aan dat Walschap “moedige, zelfbewuste taal over Vlaanderens grootheid” heeft gesproken, maar ook de context waarin dat gebeurde, telt mee. Je zegt: “Ik kan mij niet goed voorstellen dat Walschap zo’n kruiperige zin zou hebben uitgesproken om achteraf te beweren dat hij een trotse toespraak had gehouden, voor de Duitsers op het beledigende af,” en “ik ben dus geneigd in dit geval Walschap minstens het voordeel van de twijfel te gunnen, aangezien zijn rede althans bij sommige van zijn toehoorders niet als pro-Duits, maar integendeel als zelfbewust-Vlaams is overgekomen.” Ik geef grif toe dat het ook voor mij stuitend is, maar gezien de talloze andere kruiperigheden die hij beging (b.v. in verband met zijn sollicitatie voor het ambt van inspecteur) lijkt het niet eens zo onaannemelijk. Je bemerking dat we ons moeten hoeden voor de lepe streken van een tendentieuze pers, van welke kleur ook, beaam ik volkomen, maar het is juist de tendentieus-linkse pers die Walschap altijd ontzien en zelfs heilig verklaard heeft, terwijl de rechtse Streuvels, Claes, Timmermans en vele anderen om zo te zeggen ‘voor hun vuurpeloton’ werden gebracht.

4. En dan die monumenten die von Hatzfeld gezien heeft… Hoe hij dat gedaan zou hebben, begrijp ik evenmin. Maar ja, dichters en hun verbeelding, weet je wel. Horen en lezen is voor hen vaak ‘zien’. Pertinenter nog is de vraag: hoe schreef hij zijn boeken?…

Ik heb de tekst ‘November 1940 in Vlaanderen’ zo en met die melding gevonden in DeVlag. Dat het een omwerking van de echte rede was, is mogelijk, maar blijft ook maar een veronderstelling.

5. En omtrent Buysse geef ik je gelijk. De uitgaven bij De Lage Landen komen op conto van zijn erfgenamen. Alleen is het vreemd dat in de bibliografieën over Buysse geen melding gemaakt wordt van deze uitgaven. Want – alweer – dat past niet in het linkse kraampje.

Hartelijk, en tot kijk.

Frans

12-07-2009 om 00:00 geschreven door Heibelaar