REACTIE VAN BEN D'ACHARD VAN ENSCHUT, vertegenwoordiger van het Gerard Walschap Genootschap in Nederland

Geachte Heer Frans Depeuter,

Ik heb het boek ontvangen, na bestelling bij de uitgeverij.

Mag ik U er op wijzen dat er enige onnauwkeurigheden in staan. U laat Koningin Beatrix de Prijs der Nederlandse Letteren aan Gerard Walschap uitreiken, dat was Koningin Juliana. - U noemt de Spaanse confrater van Gerard Walschap een Portugees.(p.11) - Gerard Walschap heeft zijn schoonouders nooit gekend, want die waren reeds overleden toen hij zijn echtgenote leerde kennen in 1923.(p.52) -Onjuiste datumannontatie uit de N.R.C., moet zijn 1949 (p.42) - U schrijft dat "Zuster Virgilia" in de Pers is neergesabeld? (Niet alleen de meest vooraanstaande en alom gerespecteerde criticus Kees Fens schreef lovende kritiek over deze roman.) - Champagnehuizen bevinden zich uitsluitend in de streek Champagne in Frankrijk.

De eerste zin, in de wat U anti-essay noemt, luidt : 'Dat Gerard Walschap een monument is in de Nederlandstalige literatuur staat buiten kijf'.
Uw laatste zin in 'Woord achteraf' luidt : 'Wij hopen dat onze controversiele studie mag bijdragen om ook het beeld van de 'mens' Walschap ietwat scherper te stellen... en te relativeren.'

Als geinteresseerde lezer zou men bij het lezen van deze zinnen verwachten dat de auteur van dit 'anti- essay' in de tussenliggende pagina's een objectief beeld schetst van de mens en schrijver Gerard Walschap, waarbij met enig respect en zorgvuldigheid het werk en leven van Walschap wordt belicht. Echter niets wijst op objectiviteit en zeker niet op zorgvuldigheid. Het lijkt er meer op dat Frans Depeuter zijn frustaties, die hij opliep in 1969, van zich af wil schrijven en 20 jaar na de dood van Gerard Walschap alsnog zijn gram wil halen.

144 bladzijden worden gevuld met citaten, brieffragmenten en krantenknipsels waarbij begeleidend kommentaar bijna steeds badinerend en suggestief is. Met eindeloze herhalingen wordt het boek gevuld dat ogenschijnlijk voor een wetenschappelijk werk moet doorgaan en inhoudelijk niets nieuws bevat. Vooral het suggestieve kommentaar doet aan de objectiviteit twijfelen. Zo schrijft U b.v. op p.9 over de samenstelling en uitgave van Walschaps Brieven 1921 - 1950 : 'We nemen aan dat aan de inhoud van de brieven niets gewijzigd werd, maar de keus alleen al kan een andere vorm van liegen zijn.' Zo'n suggestie past niet en zal de samenstellers ongetwijfeld grieven.

Zeer kwalijk en onsmakelijk is dat U bij het onderwerp Duitse uitgevers een alinea laat beginnen met 'Eindelijk verlost van de joden'. Hiermede ook suggererend dat Walschap anti-semitisch zou zijn. Ook de insinuatie dat de brieven die Lode Baekelmans en August van Cauwelaert, ter verschoning van Walschap, schreven, gedicteerd zouden zijn en op bestelling geleverd, is absurd. U weet , en schrijft het zelf in uw boek, dat Walschap en Baekelmans gezamenlijk de Duitsers te woord hebben gestaan bij de dringende vraag om de dichter Von Hatzfeld te o.ntvangen. En de onkreukbare August van Cauwelaert zou zich ook nooit verlagen leugens te schrijven.

U heeft ongetwijfeld gelijk dat Walschaps houding in de 2e Wereldoorlog niet heldhaftig is geweest en dat hij soms pragmatisch handelde.
Maar om hem constant, met een in gal gedoopt penseel, af te schilderen als een leugenachtig, zelfingenomen, kleinburgerlijke opportunist, gaat veel te ver. (Ook uw vriend J.C. vind dat, lees ik op de web-site) En al is Walschap dan geen held, moed kan hem zeker niet ontzegd worden. Ook na de oorlogliet hij, tegen de stroom in, zijnnuancering horen in zijn boek "Zwart en Wit", daarbij dierbare vriendschappen trotserend. DatWalschap in al zijnromanfiguren sprak (zoals U beweert in 'Het Oramproject') waag ik te betwijfelen en daar zijn gegronde redenen voor.

Gelukkig is niet alles in 'Het verborgen leven van Gerard Walschap' negatief. U schrijft ook : 'Ik zal de laatste zijn om te betwisten dat Gerard Walschap met zijn vroegere werken een van de beste romanciers van de Vlaamse Letteren was.' En daarmee kan ik het van harte eens zijn!

Hoogachtend,
Ben d 'Achard van Enschut.

ANTWOORD VAN FRANS DEPEUTER

Geachte Heer d’Achard van Enschut,

1.Uiteraard was het koningin Juliana en niet Beatrix uit wier handen Walschap de Prijs der Nederlandse Letteren ontving. Dat is een slordigheid van mij.
2.Inderdaad, het was een Spaanse en niet een Portugese confrater met wie Walschap ‘vuile manieren’ deed. Nogmaals een vergissing van mij.
3.Dat Walschap zijn schoonouders nooit gekend heeft, heb ik nergens kunnen vinden, maar als u het zegt, zal het wel waar zijn.
4.Ik heb het artikel ‘De collaborateurs in een Vlaams bad’ op 15.01.1947 gesitueerd omdat die datum vermeld stond op de fotokopie die ik vond in de bib van Herentals.
5.Dat Zuster Virgilia in de pers niet door iedereen werd neergesabeld, lijkt me nogal wiedes, anders zou Walschap er de Staatsprijs niet voor hebben gekregen. Maar dat hij in de Nederlandse pers, naast de kritiek van Fens, ook negatieve tot vernietigende reacties kreeg, is evenzeer een feit.
6.Dat de naam ‘champagne’ uitsluitend mag worden gebruikt voor de Franse champagne en niet voor de Duitse ‘sekt of de Spaanse ‘cava’, is algemeen bekend. Sekt en cava worden in de volksmond echter wel Duitse en Spaanse champagne genoemd, vandaar. Wellicht had ik toch beter geschreven “dochter van de eigenaar van een sektfirma”.

Van wezenlijk belang voor de inhoud van het boek is dat alles echter niet.

Dat mijn begeleidend commentaar sterk badinerend is, vormt juist de stijl van het boek en van al mijn satirische bijdragen in het tijdschrift ‘Heibel’. Ik heb een gloeiende hekel aan academisch-wetenschappelijke artikels die stijf staan van voetnoten en heb een boek willen schrijven dat ook voor anderen dan wetenschappelijk-literaire insiders leesbaar is. Overigens is een badinerende stijl niet hetzelfde als “in gal gedoopt”. Tijdens het schrijven heb ik geen enkele bitterheid in mijn mond gevoeld. En frustraties die ik zou hebben opgelopen in 1969? God beware me! Toch niet omdat ‘meneer’ Walschap mij in De culturele repressie een huisbakken provo noemde? Andere auteurs die zijn toenmalige creaties niet meer je van het vonden, kregen heel wat leukere scheldnamen naar hun hoofd geslingerd.
Mijn enige ‘frustratie’ is altijd geweest dat Walschap als een heilige Jan Mus werd vereerd, terwijl hij inderdaad een “leugenachtige, zelfingenomen, kleinburgerlijke opportunist” was. Na het lezen van mijn boek valt dat nogal moeilijk te ontkennen, dacht ik. En van ‘respect’ gesproken: mijn respect voor de waarheid is groter dan het respect dat ik had (en nog héb) voor de vroegere romancier Walschap.
Een bijkomende verklaring van mijn satirische, zeg maar: weinig eerbiedwaardige toon is te vinden bij de figuur van Walschap zelf. De manier waarop hij anderen tot het schofferende toe bekladde en zichzelf verhief boven gans schrijvend Vlaanderen, noopt tot badineren. Hoe hogere dunk iemand van zichzelf heeft, hoe groter mijn wantrouwen en hoe meer behoefte (en plezier!) ik heb om hem/haar onderuit te halen. Eerbied is iets anders dan verering: het ene is selectief, het andere absoluut; het ene laat ruimte voor kritiek, het andere is idolaat. Zeker iemand die zonder zweem van relativering aanspraak maakt op achting en bewondering voor zichzelf - en dat deed Walschap om de haverklap -, legt een hypotheek op het respect dat hij spontaan verworven heeft.

Uiteraard mag u vinden dat het boek inhoudelijk niets nieuws bevat. Maar
1) het bevat wel degelijk een aantal bijzonderheden die niet bekend waren,
2) het bevat nogal wat correcties op wat Borré en anderen schreven,
3) het was tevens de bedoeling om al het her en der verspreide eens netjes op een rijtje te zetten; dat er dan af en toe herhalingen en verwijzingen voorkomen, kan niet anders, want alles is met alles verweven.

Als ik in verband met de uitgave van Walschaps Brieven 1921–1950 schrijf: 'We nemen aan dat aan de inhoud van de brieven niets gewijzigd werd, maar de keus alleen al kan een andere vorm van liegen zijn,’ dan wijs ik alleen maar op die algemeen geldige mogelijkheid. Zeker daar het brievenboek werd samengesteld door de kinderen Walschap, is grote omzichtigheid geboden. Als de samenstellers gegriefd zijn door die woorden, is dat jammer voor hen. Een onderzoek dat zou uitgaan van het ongecontroleerde geloof dat de keus volledig objectief is, leent zich veeleer tot het schrijven van een hagiografie. Vermits over de heldere zijde van Walschap al ruim voldoende werd geschreven, heb ik mijn aandacht op de ‘donkere zijde van de maan’ gericht.

“Zeer kwalijk en onsmakelijk is dat U bij het onderwerp Duitse uitgevers een alinea laat beginnen met 'Eindelijk verlost van de joden'. Hiermede ook suggererend dat Walschap anti-semitisch zou zijn,” schrijft u. Nounou, ik heb nergens in mijn boek een antisemitische ingesteldheid toegeschreven aan Walschap, en ondanks zijn racistische uitspraken ben ik zelfs geneigd te geloven dat hij geen jodenhater was. 'Eindelijk verlost van de joden' slaat op het onloochenbare feit dat Walschap weg wou van zijn uitgever Hegner, en Hegner was nu eenmaal een jood en een jood lag niet goed in de Duitse markt vlak vóór en tijdens de oorlog. Walschap juicht overigens zelf: “Ik ben definitief en gansch los van Hegner.” Noem het voor mijn part pragmatisme, maar het heeft wel betrekking op… een ‘entartete’ jood. Vandaar de subtitel.

U schrijft: “Dat de brieven die Lode Baekelmans en August van Cauwelaert, ter verschoning van Walschap, schreven, gedicteerd zouden zijn en op bestelling geleverd, is absurd. U weet, en schrijft het zelf in uw boek, dat Walschap en Baekelmans gezamenlijk de Duitsers te woord hebben gestaan bij de dringende vraag om de dichter Von Hatzfeld te ontvangen. En de onkreukbare August van Cauwelaert zou zich ook nooit verlagen leugens te schrijven.” Kijk, dat vind ik nu juist een verdraaiing van feiten. Ik heb het alleen maar over de brief van Baekelmans. Walschap beroept zich wel op “twee zo onkreukbare raadgevers als rechter August Van Cauwelaert en hoofdconservator Lode Baekelmans”, maar nergens vinden we de brief of woorden terug die Van Cauwelaert zou hebben geschreven/gesproken. Alleen de brief van Baekelmans is bekend, en wie die naast de woorden van Walschap legt, ziet wat hij ziet.

U verwijt me gebrek aan objectiviteit, en ja, misschien wekt mijn satirische toon die indruk. Maar de feiten zijn er, zwart op wit. Zou de vraag naar objectiviteit niet veeleer kunnen worden gesteld aan iemand die er na mijn onderzoek nog aan twijfelt dat Walschap inderdaad niet de superhumanistische held was zoals die uit ‘Een mens van goede wil’ te voorschijn treedt? Dat hij na de oorlog voor een aantal grijszwarten, ja zelfs pikzwarten ten beste sprak, heb ik eveneens vermeld in het hoofdstukje ‘Pleidooi voor vergevensgezindheid’, dacht ik. Jammer genoeg was de “nuancering” die hij liet horen in Zwart en Wit, een beetje… te weinig genuanceerd.

Dat Walschap via de meeste van zijn romanfiguren zijn mening ventileerde, kan niet worden ontkend. En de meningen van zijn personages uit zijn latere romans zijn allesbehalve fris, ja zelfs schabouwelijk, dat zal u moeten toegeven. Dat hij het bij voorbeeld “vijfhonderd procent” eens was met de niet van racisme gespeende Adi Breugelovs uit 'Het Oramproject', heeft hij zelf, en niet zonder trots, gezegd tegen W.M. Roggeman, zoals ik aangetoond heb in het boek. Als u dan ‘waagt dat te betwijfelen’, tja, dan weet ik het ook niet meer.

Dat we het tenslotte met elkaar eens zijn dat Gerard Walschap met zijn vroegere werken een van de beste romanciers van de Vlaamse Letteren was, is niet eens zo moeilijk. Indien dat echter het enige punt is waarop u met mij instemt, kan ik u alleen maar aanraden ‘Het verborgen leven van Gerard Walschap’ eens opnieuw te lezen, ditmaal met een onbevooroordeelde bril. En ja, ook met een beetje zin voor relativering van uw icoon.

Met vriendelijke groet,
Frans Depeuter

P.S. in verband met de zes punten aan het begin van de brief…
Onnauwkeurigheden sluipen nogal gemakkelijk in een tekst. Dit bewijst uzelf met uw brief. Kijk maar naar de ‘errors’: "annontatie, frustaties, kommentaar, anti-semitisch, web-site, in de wat U anti-essay noemt"... Wedden dat er in ‘Het verborgen leven’ nog meer foutjes staan dan die waarop u mij wijst. Maar zware bokken omtrent de kern van de zaak, zoals Borré ze schiet in verband met pakweg de ‘Berlijnse rede’ of de zogezegde aanhalingstekens in het verslag in de DeVlag over het Von-Hatzfeldonthaal, ik daag u uit om die te vinden!