Van de paardentram naar de Dampoort tot de Hermelijn naar Flanders Expo
20-01-2008
O. vervoer Gent (300b)
Om "in schoonheid" te eindigen werpen we nog een blik op de Antwerpsesteenweg. Dat we in Sint-Amandsberg zijn leren we onder andere uit het Franse opschrift "St. Amand" op de hoek van de Schoolstraat. Links daarvan de combinatie van een villa en een chalet, die zo gestolen lijkt uit de Frère-Orbanlaan nabij Gent-Zuid. Een groter contrast met de mastodont van een telefoontoren is moeilijk denkbaar. Tientallen exemplaren van die "monumenten van technische vooruitgang" sierden tijdens het interbellum en zelfs nog een hele poos na de Tweede Wereldoorlog het straatbeeld. Onderaan in beeld de beide sporen van lijn 7. Waar de stadstram in rechte lijn de steenweg volgde, kwamen de "boerentrams" naar Oostakker en Lochristi via de Kasteellaan, de zwaaikom aan de Dampoort en de Land van Waaslaan op hun eigen spoor uit de Schoolstraat gedraaid en bleven uiterst links rijden tot aan het gemeentehuis. De gedeeltelijk gemoderniserde drie-asser 342 van het stadsnet (rolfilm maar nog geen gelijke zijramen...) begeeft zich naar de "Potuit" en de terminus aan de Darsen. (uitgeverij "Nels")
* Waarom het verhaal rond 1960 stopt is te verklaren door het feit dat me, op een tweetal uitzonderingen na, geen exemplaren uit de jaren zeventig, tachtig, enz. bekend zijn waarop een tramrijtuig op een aanvaardbare grootte voorkomt. Het zou me bijzonder plezieren te vernemen of iemand weet heeft van prentkaarten die via een uitgeverij aan o.a. toeristen die onze stad bezoeken te koop worden aangeboden en waarop PCC's of Hermelijntrams te zien zijn!...
_______________________________________________
VOLGENDE WEEK DE LAATSTE AFLEVERING GEWIJD AAN PRENTBRIEFKAARTEN MET TRAMVERKEER: - DE BUURTSPOORWEGEN IN DE REGIO GENT -
Dit panorama van de Korenmarkt en de post lijkt op het eerste zicht een kopie te zijn van dat in het rubriekje hogerop, maar het is op zijn minst boeiend om op zoek te gaan naar enkele moderniseringen die intussen zijn uitgevoerd. Het jaartal schommelt me dunkt tussen 1950 en 1953. Zowat alle taxi's zijn nu glimmende, Amerikaanse limousines. De oude straatlantaarns op de vluchtheuvel rechts van de trams hebben de tijd niet doorstaan. Een verkeerslicht met twee fasen is er in de plaats gekomen. Een ander exemplaar staat op het voetpad nabij "Hotel Wilson". Weinig strategisch bevinden zich daar ook wegwijzers naar Kortrijk (via de Veldstraat!) en Brussel (via de Cataloniëstraat). Voor de opening van de "autostrade" in 1954 en de kleine ring in 1964 was die plaats nog het middelpunt tussen noord en zuid, oost en west! De fameuze metalen zuiltjes met nauwe verlichting bovenaan, die om de haverklap door verstrooide automobilisten werden stukgereden, staan er ook al. De omvorming van de tramrijtuigen is volop bezig. Aan het wachthuisje staat een nog niet aangepast exemplaar uit de reeks 394-405 met "lanterneau", nummerschijf 1 en zes raampjes. Het tweede is uitgerust met een rolfilm en vier gelijke ramen aan de zijkant. Beneden de Sint-Michielshelling veel wachtenden op rijtuigen van lijn 3 naar de beide richtingen.
Andermaal het Veerleplein en het Gravensteen, nu eens gezien vanuit de bovenste verdieping van een handelszaak aan de overkant. De chaos bij het groepje visverkopers vormt een schril contrast met de rust die de rest van het plaatje uitstraalt. Behalve het kasteel zijn er nog twee statische elementen die opvallen: de geparkeerde "steekkarren" vlakbij de ingang en het "leeuwke van de Wereldtentoonstelling". Aan de stand van de korte schaduw die het op het plein werpt te zien is het iets na de middag en hoogstwaarschijnlijk extreem heet (die uitzonderlijke zomer van 1948?...) Dat is te merken aan de blote armen van de vrouw in het wit die de tramsporen oversteekt en aan de drie-asser waar iets ongewoons aan de hand is. Het rijtuig staat met de sleepbeugel in de richting van de Burgstraat en toch zijn de plooideurtjes aan de linkerzijde geopend. Enkele reizigers leunen op de metalen reling die kon worden neergeklapt. De tram is nog niet gemoderniseerd, daar wijzen de nummerschijf 1, de "dikke" cijfers van het rijtuignummer en de ongelijke afmetingen van de ramen op. Hangen er nog gordijntjes in het rijtuig of zie ik spoken? Hij is tegelijk een rijdende publiciteitswagen voor "Bieren Aigle Belgica" en "Het Laatste Nieuws". (uitgeverijen "Thill, Brussel" en "Nels")
Het Arsenaal te Gentbrugge, gezien van op de betonnen viaduct voor het snelverkeer tussen de De Naeyerdreef en de Jules de Saint-Genoisstraat, in gebruik gesteld in 1942 en gesloopt voor de aanleg van de E17-viaduct in 1971. We hebben hier een schitterend uitzicht op de ringspoorweg tussen Gent-Sint-Pieters en de Dampoort, de rolbareel ter hoogte van het seinhuis "Gentbrugge-Zuid", de beide perrons, enkele noodgebouwen, een mast met seinen, de nauwe Brusselsesteenweg en een tramrijtuig van lijn 2 of 9 aan "Café Terminus". De ringspoorweg werd verhoogd in gebruik gesteld in 1971, het jaar waarin ook de trambedding met dubbel spoor naar het midden van de verbrede steenweg werd verlegd. Van alles wat op de prentkaart staat afgebeeld resten thans enkel nog de huizen links van de tram. (uitgeverij "M. Nonkel, Gent")
Nogmaals het Maria-Hendrikaplein, maar nu net na de Tweede Wereldoorlog. Over de brede luifel boven de ingang van het Sint-Pietersstation vermeldde "De Gentenaar" op 8 maart 1932: "De werken voor het plaatsen van de "marquise" vorderen goed. De houten afsluitingen zijn weggenomen, zodat men nu een betere kijk heeft op het resultaat. Voor de reizigers die op de tramrijtuigen moeten wachten is dit toch al iets." En over het nieuwe postkantoor (*te zien tussen de twee betonnen kandelabers) lezen we in de editie van 30 januari 1940: "De post nadert snel de voltooiing. Deze zal over alle moderne comfort beschikken en heel wat beter ingericht zijn dan de huidige. De getriëerde brieven komen rechtstreeks op het spoor, zodat het tijdverlies door het vervoer totaal zal uitgeschakeld zijn. Voorwaar een mooie verbetering!" (*wat het uitbreken van de oorlog drie maanden later natuurlijk niet was...) Een drie-asser is nog net zichtbaar tussen het groen van de bomen. Rechts onderaan het spoor dat rond het plein leidt. Links dat naar de Clementinalaan voor de trams van lijn 7 naar Sint-Amandsberg of de Darsen, lijn 8 naar "De Sterre" en lijn 9 naar het Arsenaal. Let verder op de sierlijke taxi's, de autobus naar Deurle via Sint-Denijs-Westrem en het "kotje van de controleur" op de vluchtheuvel naast het tramrijtuig.
Voor de tweede maal brengen we een bezoekje aan de gemeente Melle. De fotograaf stond op het kruispunt van de Brusselsesteenweg met het gemeenteplein enerzijds en de straat naar de kerk en de Scheldebrug anderzijds. Rechts op de hoek voorwaar een verkeersbord van de eerste editie. Het aantal auto's in beeld is eerder bescheiden. Natuurlijk trekt de fraaie drie-asser 324 met nummerschijf 20 en de eindbestemmingen Melle - Arsenaal boven de instapplaats onze aandacht. In 1932 kregen de rijtuigen 323, 324 en 325 sterkere ex-NMVB motoren met bijpassende controllers, een automatische schakelaar op het dak, een nieuwe elektrische uitrusting en een koppelingsysteem voor solenoïderemmen. Ze kregen een pantograaf als stroomafnemer. De bedoeling van deze ombouw was enkele trams te hebben die sneller waren en bijwagens konden trekken, zodat ze ingezet konden worden op de lijnen naar Merelbeke en Melle.
Net als van het zicht op de drie torens vanaf de Sint-Michielsbrug, zijn het aantal panorama's van de Korenmarkt en het postgebouw amper te tellen. Deze opname is zo te zien op een zonnige zomerdag gerealiseerd, wat blijkt uit de vele luifels aan de handelszaken voorbij de post. Er is echter flink wat afgeknoeid op het negatief van de foto, te merken aan de "schaduwen" onder de auto's op de Sint-Michielshelling en de tramrijtuigen. Andere tijden zijn aangebroken: de koetsen zijn vervangen door een horde taxi's. Links van het wachthuisje is intussen de publiciteitszuil met uurwerk geïnstalleerd evenals de betonnen paal met drievoudige verlichting waarover we het reeds hadden bij de prent van het Maria-Hendrikaplein. Tramrijtuig 357 links onderaan doet dienst op lijn 3 en rijdt naar de vluchtheuvel op de Sint-Michielshelling. Het is het enige in beeld dat reeds voorzien is van publiciteitspanelen boven de ramen. Aan het wachthuisje vertrekt drie-asser 312 richting Veldstraat voor een rit op lijn 4. Een derde rijtuig komt van de Groentenmarkt. (uitgeverij "Nels")
Ingekleurde prentkaart waarop we het "Kasteel van de Graeven" en een gedeelte van het Veerleplein herkennen. Her en der enkele visverkopers die hun waren trachten aan de man te brengen. Onderaan links het "leeuwtje van de Wereldtentoonstelling", geplaatst in juli 1926 en de hoge, rode postbus die zich heden nog steeds op die plaats bevindt! Een drie-asser met nummerschijf 1 komt van de Burgstraat en houdt even halt. Een ploeg van de luchtlijndienst voert onderaan een paal net een opdracht uit aan de schakelkast. De ladderwagen staat rechts van de kasteelingang geparkeerd. (uitgeverij "Legia")
In de "Gazette van Gent" van 9 januari 1936 lezen we: "...In de loop van dit jaar wordt het vlak van de Dampoortbrug één meter opgehoogd. De nieuwe brug zal van hetzelfde type zijn als de huidige, doch de dikte, die thans 1,45 m bedraagt, zal herleid worden tot 80 cm, waardoor men met de ophoging een vaargeulhoogte van 4,5 m zal bekomen. Niettegenstaande de economische crisis moet de brug thans gemiddeld 20 maal daags opgehaald worden..." De bijgevoegde prentbriefkaart toont ons de vernieuwde Dampoortbrug, waarschijnlijk in beeld gebracht vanuit de bovenste verdieping van het "Amerikaansch Huis" op de hoek van de Dampoortstraat. Onderaan rechts de tramsporen van lijn 3 en een drie-asser die stadinwaarts rijdt. Verder de wissels voor de vertakking van het goederenspoor van de Buurtspoorwegen naar het Handelsdok, de Muide en het Rabot. Op de achtergrond de vier bogen van de spoorwegbrug en tussen een andere drie-asser links en een motorrijtuig van de Buurtspoorwegen rechts, de houten tramaubette van de ETG. Zowel de brug als het wachthuisje werden tijdens de Tweede Wereldoorlog vernield.
Bij deze treden we de jaren dertig binnen. De ranke toren van het Sint-Pietersstation heeft na de blikseminslag van 7 juli 1926, waarbij volgens de "Gazette van Gent" het uurwerk totaal werd uitgeslagen, tegen Pasen 1927 een nieuwe wijzerplaat gekregen. Alle prentkaarten uit die periode laten bovendien een wit spoor zien aan de zuidzijde van de toren, waarover iedere verklaring me heel erg welkom is... De prentkaart dateert ten vroegste van 1930, want drie-asser 370 (?), de ex-accumulatorentram hier in beeld, kwam pas toen in omloop. Bovendien lezen we in "De Gentenaar" van 18 januari: "...Beter laat dan nooit heeft men rond de Maria-Hendrikaplaats vier grote masten in beton aangebracht, die een hoogte van 17 meter hebben. Op het bovendeel is een soort "chapeau" bevestigd met drie armen, waaraan grote elektrische lampen van 1000 kaarsen worden gebracht die geheel het plein voldoende zullen verlichten. Aan de twee uitersten van het pleintje voor de tram staan ook twee masten..." (*waarvan één gedeeltelijk in beeld) Anderzijds dan weer moet de opname voor september 1931 worden geplaatst, toen de bouw aan de "marquise" of luifel boven de ingang van het station werd aangevat. Op de prentkaart is daar nog niets van te merken. Het tramrijtuig doet dienst op lijn 2: Sint-Pietersstation - Arsenaal. (uitgeverij "Star")
Bij deze wordt het hoog tijd om een tiental prentbriefkaarten met drie-assers wat van naderbij te analyseren. Een eerste reeks van 14 rijtuigen, het prototype 301 niet meegerekend, werd samengesteld uit onderdelen van open "zomertrams" en voorzien van een langer chassis en langere platforms. Ze kwamen in reizigersdienst onder de nummers 302-315 tussen eind 1926 en april 1927. Kenmerkend was de nummering onder het koplicht, de zes smalle ramen geflankeerd door twee kleinere, waaruit hun eerder bestaan als open tram duidelijk af te leiden viel en de schijf met het lijnnummer dat net als bij eerdere beelden van "preekstoeltrams" uit de jaren twintig boven het platform uitstak. We zien een dergelijk rijtuig op lijn 1 dat zich op het Sint-Baafsplein naar de Korenmarkt begeeft. Geniet verder van de twee panelen links en rechts van de Raadskelder met de vermelding "toeristen", de integraal Engelstalige publiciteit aan "t Vosken - Le Renard " voor "tea, coffee, chocolat, refreshments, quick and clean service" . Geen wonder dat Jan Frans Willems, de voorvechter van de herwaardering der Nederlandse taal, midden het plein de drankgelegenheid met zijn rug aankijkt... Een "hippe" autocar uit het interbellum is hem daar komen vervoegen...
De voorloper van de "Hermelijn"? Het merkwaardige perspectief doet de indruk ontstaan alsof we hier te maken hebben met een dubbelgeleed tramstel, maar dat zouden de inwoners van Melle nooit voor hun stoep te zien krijgen. De motorwagen is een onderdeel van zes moderne elektrische rijtuigen, waarvan de bestelling op 10 november 1911 door de trammaatschapij bij "La Métallurgique de Nivelles" werd geplaatst, uitsluitend voor de lijn naar Melle die op 26 december 1912 geopend werd. Ze waren uitgerust met vier zijramen, gesloten platforms, een "lanterneau" op de bovenbouw en kregen de nummers 174 tot 179 toebedeeld. De tram sleept twee wagons uit een reeks van tien (55 - 64), oorspronkelijk bedoeld om ingezet te worden op de lijnen naar Melle of Merelbeke. We zien het enkel spoor staduitwaarts aan de linkerkant van de Brusselsesteenweg. Het tramstel bevindt zich ter hoogte van Melle-centrum en is op weg naar de terminus aan het Arsenaal in Gentbrugge. Het lijnnummer op het houten bord dat aanvankelijk 10 was werd in het begin van de jaren dertig gewijzigd in 20.
Nog een schoolvoorbeeld van hoe het vandaag niet moet. Wie op die plek gaat staan haalt 's anderendaags de krant... Het station "Gent-Dampoort"- Gand-Porte d'Anvers" werd opgericht aan de terminus van de lijn uit Eeklo, ingehuldigd in juni 1860. Het gebouw werd in 1964 gesloopt. Links het noordelijk uiteinde van de imposante spoorwegviaduct met vier doorgangen, onderdeel van de nieuwe verbinding naar Destelbergen en Antwerpen via een wijde bocht naar Oostakker, in plaats van langs de Land van Waaslaan. Het kunstwerk was eind 1909 voltooid en kon het jaar nadien in gebruik worden gesteld. We zien een "Expo"-tram van lijn 5 die de Antwerpsesteenweg verlaat, halt houdt aan het plaatje "tramstilstand", om dan eens onder de vierde boog door naar de Kasteellaan af te zwenken. Later zou dit tracé grondig worden gewijzigd, waardoor de lijn, intussen vernummerd tot 7, in verbinding werd gebracht met lijn 3. Onder de tweede en derde boog, afhankelijk van de rijrichting. De poserende figuranten bestaan hoofdzakelijk uit kinderen. Een combinatie vrije schooldag - autoloze zondag?... (uitgeverij "Patria")
Het aantal uitgegeven prentkaarten met daarop het beroemde zicht op de drie Gentse torens vanop de Sint-Michielsbrug is moeilijk te schatten. Op het eerste zicht zijn ze alle variaties op hetzelfde thema maar door het snel wisselend stadsbeeld en de ontwikkelingen in het auto- en tramverkeer kunnen ze vrij nauwkeurig worden gedateerd. Over het tramhuisje links hadden we het al eerder. Dat werd in 1926 opgericht. Rechts daarvan werd in december 1932 een publiciteitszuil met uurwerk geplaatst. Dat is hier duidelijk nog niet aanwezig. Bovendien waren de meeste "preekstoeltrams" ,waarvan we onderaan twee exemplaren op lijn 3 te zien krijgen, toen reeds tot drie-assers verbouwd. Met enig gevoel van geruststelling mag het plaatje worden gesitueerd aan het einde van de dolle "twenties"...
Van de Antwerpse- naar de Brusselsesteenweg in Ledeberg is voor ons maar een kleine stap. De lage huisjes uiterst links tussen de Lededries en de Driesstraat zijn heden ten dage nog wonderwel te situeren, maar de woning rechts met het ranke torentje heeft samen met talrijke andere burgershuizen plaats moeten ruimen voor flatgebouwen, kantoren en tentoonstellingshallen. Een "Expo"-tram komt van het Arsenaal en rijdt op lijn 2 in de richting van de stad. Afhankelijk van het exacte jaar waarin deze opname werd gerealiseerd is de terminus de Rozemarijnbrug (vanaf 28 november 1920) of het Sint-Pietersstation (vanaf 21 december 1925).
De Antwerpsesteenweg, het gemeentehuis van Sint-Amandsberg en de kapel van het Campo Santo zijn hier verenigd op één plaatje. Ook de infrastructuur van het openbaar vervoer verdient de nodige aandacht, al was het maar door de aanwezigheid van niet minder dan vijf sporen ter hoogte van de sanemvloeiing met de Visitatiestraat. De twee uiterst links behoren tot de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen. Eén er van was enkel een plaatselijk uitwijkspoor. Daar stak destijds de stoomtram die vertrokken was aan "Gent-Heirnisse" en komende uit de Schoolstraat de steenweg over, om de tocht naar Oostakker, Desteldonk en Zaffelare verder te zetten. Van de drie andere is het meest linkse in beeld een uitwijkspoor van de stoomtramlijn naar Lochristi, dat in verbinding met dat van Oostakker eveneens naar de Schoolstraat leidt. Resten dus nog de beide sporen van de toenmalige stadslijn 5, waarvan de terminus zich een eindje verder bevond aan de Verkortingstraat. Twee twee-assers van het type "Expo" begeven zich naar die terminus. Het eerste heeft wellicht wat vertraging opgelopen in het drukke stadsverkeer. De rijtuigen zijn uitgerust met een sleepbeugel en een lijnbord waarop in twee talen de eindbestemmingen staan. (uitgeverij "Patria")
Een "preekstoeltram" uitgerust met een sleepbeugel en een houten lijnbord met de eindpunten in twee talen, houdt op lijn 3 halt aan de Sint-Jan-Baptistkerk. Enkele reizigers verlaten het rijtuig, dat weldra de tocht verder zal zetten langs de huidige Bevrijdingslaan. Lange tijd was het Emilius Seghersplein, rechts gedeeltelijk in beeld, de terminus van de lijn. In 1923 werd ze zowel in noordelijke als in zuidelijke richting verlengd tot respectievelijk "Het Zandeken" in Mariakerke en Gentbruggebrug te Sint-Amandsberg. (Uitgeverij "Patria")
Panorama op de Sint-Niklaaskerk vanaf de toren van het Belfort. Uiterst links het hotel Wilson met enkele dwars geparkeerde auto's en wat verder de Sint-Michielsbrug. Rechts het postkantoor op de Korenmarkt waarop het minder dan vijf voor twaalf is. Twee "preekstoeltrams", de ene op lijn 3 aan de vluchtheuvel ter hoogte van de Sint-Michielshelling, de andere van lijn 1 of 3 in de Cataloniëstraat. Een "Expo"-tram komt uit de Sint-Niklaasstraat en begeeft zich achter het kerkkoor naar Klein Turkije via het ringspoor dat in juli 1913 werd aangelegd voor het drukke verkeer op lijn "4 barré" naar het Sint-Pietersstation en de terreinen van de Wereldtentoonstelling. Ook hier enkel een nummerschijf boven het platform. (Uitgeverij "Nels")
Jawel dit is de Dampoortstraat, In de jaren twintig van de vorige eeuw uiteraard. Links vooraan "Café In't Land van Cadzand" (English spoken!) en het straatnaambord van de Kasteelkaai. Let ook eens op het sierlijke bord dat de "standplaats" van de tram aanduidt. Roken was blijkbaar in, want aan beide kanten van de straat wordt stevig publiciteit gemaakt voor sigaren en tabakswaren, vooral bij het "Amerikaansch Huis Vander Elst op de hoek met Dok-Zuid. Wat verder in "Den Dubbelen Arend", verkoopt met "Appelcienen, citroenen en bananen (groot en klein)... In de verte andermaal het "Syndicat des Décorateurs" over de Sint-Jorisbrug. Een "Expo"-tram inclusief sleepbeugel op lijn 3, nu wél met houten lijnbord, begeeft zich in de richting van de Dampoort. Het openbaar vervoer wordt hier blijkbaar uitsluitend gehinderd door stootkarren en allerlei gespan. Tonnen worden gelost aan de straatkant, een jongen loopt op de tramsporen. Kortom een vrij chaotische bedoening als je 't mij vraagt... Hoe langer je het plaatje bestudeert, hoe merkwaardiger de bevindingen. De "jongenstweeling" (met pet) al bemerkt achter de vrouw ter hoogte van Vander Elst? En het meisjesduo (met pet) op de hoek van de Kasteelkaai? Dat de straatlantaarn op het voorplan opgehangen lijkt aan de bovenleiding van de tram is natuurlijk puur gezichtsbedrog!...
Hier de toenmalige Sint-Jorisbrug over de Leie, de verbinding tussen de Steendam enerzijds, de Dampoortstraat en Rodetorenkaai anderzijds. Een "Expo"-tram begeeft zich langs lijn 3 van Sint-Jacobs naar de Dampoort. De fotograaf kan alvast op ruime belangstelling rekenen van toevallige voorbijgangers en rondhangende jongeren. En wat zou er geworden zijn van "Café - Restaurant Het Schuttershof" en het "Syndicat des Decorateurs" (Algemeene onderneming van versieringen voor openbare en bijzondere feesten)? Lijn 3 was in die tijd aan een uitbreiding in oostelijke richting toe. Op 15 september 1924 werd de terminus verlegd van het Oktrooiplein naar Gentbruggebrug langs de Dendermondsesteenweg en het Heirnisplein.
Drie-asser 325 met aanhangwagen uit de reeks 65-72 geparkeerd op het Emiel Braunplein, richting Klein Turkije, klaar om de rit langs lijn 4 naar het Sint-Pietersstation aan te vangen. Foto uit 1958, kort voor de afbraak van de huizenrij. Rechts een gedeelte van het belfort.
NOG VEEL MEER OVER HET GENTSE OPENBAAR VERVOER!!!
Bekijk ook het blog "MIVG" van Dany !!!! ________________________________________
