Van de paardentram naar de Dampoort tot de Hermelijn naar Flanders Expo
19-01-2008
Op. vervoer Gent (283)
Nogmaals een prentbriefkaart, afgestempeld op 26 juni 1913, waarop een "zomertram" te zien is. Rijtuig 217 (nieuwe nummering) verlaat de Korenmarkt en zet op lijn 1 koers naar het Rabot en de Gasmeterlaan. Al even indrukwekkend als de publiciteitsborden van de magazijnen links en het aantal luifels rechts in beeld, is het ingewikkeld sporencomplex aldaar, bestaande uit drie sporen en een overloopwissel. Dit lag aan de diverse stopplaatsen voor de rijtuigen van en naar het Rabot (lijn 1), de Muide (lijn 2), de terminus van lijn 4 op de Korenmarkt zelf en de doorgang van lijn 3, die toen nog van Sint-Jacobs op één spoor langs de Vrijdagmarkt en de Langemunt kwam aangereden, terwijl sinds november 1907 in de andere richting de Cataloniëstraat en Borluutstraat (thans Belfortstraat) werd gevolgd. Toen lijn 3 in juli 1914 in de beide richtingen door de Belfortstraat kon rijden werd dit sporencomplex gedeeltelijk opgebroken.
Nog een laatste zicht op een zomertram, nu in de Schouwburgstraat, in dienst op lijn "vier barré" tussen de Sterre, waar zich de hoofdingang van de Wereldtentoonstelling bevond, en de Korenmarkt, waar speciaal voor die gelegenheid een keerlus achter het koor van de Sint-Niklaaskerk en in Klein Turkije was aangelegd, maar er tot 30 augustus 1987 in dienst zou blijven. De stad beleefde nooit geziene hoogdagen en niets wees er toen op dat amper één jaar later de ellende van de Eerste Wereldoorlog zou toeslaan. Links de "Fransche Schouwburg", rechts op de hoek van de Kouter "The Excelsior", waar het hoofdlokaal van de Vlaamse Automielbond was gevestigd. Zoveel heren, zoveel bolhoeden...
Het Graaf van Vlaanderenplein met links de gevel van het Zuidstation. Centraal "De Gladiator", een werk van Louis Mast, in 1907 van het Citadelpark naar daar overgeplaatst om er een tegenpool te vormen met het beeld "Excelsior" langs de kant van de Vlaanderenstraat. Tussenin de beeldengroep ter ere van de hofbouwkundige Oswald de Kerchove, opgericht in april 1908. Rechts trolleyrijtuig 157 in dienst op lijn 1. De eerste in het geel geschilderde tram "...zoals die in Antwerpen..." deed zijn intrede op 8 mei 1907. In hetzelfde jaar waren praktisch alle rijtuigen van raamschutsels aan de beide platformen voorzien. De sporen verwijderden zich van elkaar tussen het uiteinde van de Frère-Orbanlaan en de Vlaanderenstraat. Het tweede spoor uiterst links maakte deel uit van de buurtlijn naar Merelbeke die daar zijn terminus had. Pas in het voorjaar van 1920 werden de beide sporen van de stadslijn rechts naast het parkje gelegd, zodat de tram van Merelbeke niet langer hinder ondervond van stadsrijtuigen die naar Ledeberg reden. (uitgeverij E.S.A.B. - Berchem, Antwerpen)
Een fraai zicht op het Hyppoliet Lippensplein, dat voor de oudere Gentenaars tegen beter weten in nog steeds het "Rond Punt" is, de samenloop van Brabantdam, Vlaanderenstraat, Kuiperskaai, Belgradostraat en Lange Boomgaardstraat. Het jaartal is 1913, te merken aan het bordje bovenop de kandelaber met "Wintergarten", de toenmalige benaming voor de feestzaal aan de Kuiperskaai, later het Colliseum. Natuurlijk ook aan de trolleytram van het type "Expo", gesloten rijtuigen met onder meer een scheiding tussen de beide delen van het frontraam. Het rijtuig begeeft zich langs lijn 1 van het Zuidstation naar de Korenmarkt en de Gasmeterlaan. Links de sporen van lijn 2 naar de Kouter, de Korenmarkt en de Sassepoort. Let ook eens op de dienstmeid, de vrouw met zonnescherm en de politieman, de enige "hindernis" op het kruispunt...
Stemmige gekleurde "postkaart" die ons de splitsing laat zien tussen de Gouvernementstraat links en de Limburgstraat rechts in beeld. Uiterst links een gedeelte van het provinciegebouw (Palais Gouvernement), in september 1944 door een brand verwoest. Achter het standbeeld van Lieven Bauwens het imposante en gerenomeerde magazijn "Nagel - Esders" met "Vêtements pour hommes et enfants"... Een dozijn kinderen poseert voor het standbeeld. Enkele heren met bolhoed hebben blijkbaar iets bemerkt in de buurt van de tram die op lijn 1 naar het Zuidstation rijdt.
Het dateren van de volgende opname is een dubbeltje op zijn kant, vermits de gelijktijdige aanwezigheid op de Korenmarkt van de beide rijtuigen volgens de beschikbare gegevens eigenlijk niet kon! We zien links "een vier" van het type "Expo" die van de Sassepoort komt aangereden, rechts een "preekstoeltram" die zich op lijn 2 naar de Sassepoort begeeft... Twee artikels uit de "Gazette van Gent" wakkeren het dilemma aan:
- "De rijtuigen van lijn 2, met witte borden, zullen voortaan rijden tussen het Arsenaal en de Zonnestraat, in afwachting dat de toelating verkregen wordt om de lijn tot aan Akkergem te verlengen." (9 januari 1914) - "Sedert zaterdag 10 januari is de nieuwe tramdienst naar de Muide ingericht. Voortaan zullen de rijtuigen van lijn 4, vroeger gaande van De Sterre tot aan de Korenmarkt, verder rijden tot de Sassepoort." (12 januari 1914) "Over naar familie" dus...
Tenslotte nog een aanklacht tegen de vluchtheuvel rechts in beeld, genoteerd uit "Het Volk" van 23 januari 1913. "In het midden van de Korenmarkt heeft men rechtover de grote kiosk thans ook een streep grond vrijgehouden voor de personen die de tram naar 't Rabot of de Sassepoort afwachten. Een gelukkig gedacht! Spijtig nochtans dat dit voetpad niet breder is dan 70 centimeter! Wie te lijvig is kan hier zijn "sleppe" kwijtgeraken! Op de twee uiteinden is een lantaarn geplaatst, kwestie van in het donker dat eindje "sleppe" gemakkelijker te kunnen terugvinden!..."
Deze opname dateert van 1913. Behalve de in maart voltooide torenspits van het Belfort bemerken we een rijtuig van het type "Expo" dat via lijn 1 naar de Korenmarkt bolt, terwijl rechts daarvan een "preekstoeltram" op lijn 3 zich in de richting van de Dampoort begeeft. Een andere tram van diezelfde lijn is trouwens voordien eveneens de Belfortstraat ingedraaid. Een andere meevaller is het zicht op de overkant van het Emiel Braunplein uiterst links, waar nog een gedeelte van het huizenblok te zien is dat zich destijds tussen het stadhuis en het belfort bevond en in 1960 plaats moest ruimen voor de aanleg van een parking. (uitgeverij A. Scheers - Vorst-Brussel)
Deze maal kunnen er geen problemen zijn met het dateren van de opname. We zijn andermaal in 1913, het jaar van de Wereldtentoonstelling in Gent. Een tram van het "Expo"-type bevindt zich in een zowaar verlaten Clementinalaan, waarvan het gedeelte rechts in beeld wordt ingenomen door de bijgebouwen van het "Flandria Palace", dat ook in de Astridlaan een grote oppervlakte in beslag nam. Het gedeelte van aan het tramrijtuig tot de rand rechts werd na de Eerste Wereldoorlog gesloopt en door woningen vervangen. Uiterst links de toren van het pas voltooide Sint-Pietersstation. In die periode liepen twee tramlijnen door de straat, welke vanaf de Kortrijksepoort tot aan de terminus in lusvorm aan "De Sterre" een gemeenschappelijk traject hadden: lijn 4 komende van de Muide en lijn 7 met vertrekpunt aan het Stapelplein. Met het oog op de drukte tijdens de periode van de Expo werd een lijn "4 barré" ingericht tussen "De Sterre" en de Korenmarkt via een lus rond de Sint-Niklaaskerk. Iets dergelijks geschiedde ook voor lijn "7 barré" via een lus rond het Van Arteveldeplein.
Een rijtuig van lijn 3 overschrijdt de oude Bargiebrug. De terminus die zich aanvankelijk aan het Emilius Seghersplein rechtover de Sint-Jan-Baptistkerk bevond, werd op 14 december 1910 langs de huidige Bevrijdingslaan verlengd tot net voor het kruispunt met de Rooigemlaan. Pas na de Eerste Wereldoorlog, meer bepaald op 14 april 1923 zou de lijn verder doorgetrokken worden op de Brugsesteenweg tot aan "Het Zandeken" in Mariakerke. De brug in beeld werd door een moderne, vaste brug vervangen die in december 1934 voor het verkeer werd opengesteld, Reeds in mei 1940 echter werd ze vernield bij nieuw oorlogsgeweld.
Voorwaar een Babylonische spraakverwarring op deze prentbriefkaart uit 1910, waar de uitgever het heeft over de "Rue de Bruges" en de "Burchtstraat", terwijl uiteindelijk de Burgstraat wordt bedoeld, de aloude verbindingsweg tussen het Gravensteen en het begijnhof rond de Sint-Elisabethkerk. Merkwaardig is het feit dat ten tijde van de paardentram in die richting geen openbaar vervoer werd georganiseerd. Pas in 1898 kwamen er sporen voor de elektrische lijn naar het Rabot en de Gasmeterlaan. Wellicht was die buurt, ondanks de nabijheid van heel wat industriële activiteiten en het Rabotstation (dat evenwel een goederenstation was) niet zo belangrijk. Bovendien deden zich toen ook problemen van technische aard voor, In "De Gazette van Gent" van 23 september 1898 lezen we onder meer: "...De plaatsing van de sporen van de elektrische tramway op de lijnverbinding tussen de Koremarkt en het Rabot is ver gevorderd. Langs de kant van de Veerleplaats opent men de groef om over de brug de sporen te verbinden met degene welke sedert enige weken in de Burgstraat zijn gelegd..." En op 27 april 1899: "...Nu er sedert gisteren op de lijn van het Rabot ook nieuwe trams rijden, geschiedt de ganse dienstverlening elektrisch en is er te Gent een einde gekomen aan het tijdperk van de paardentram..." Trouwens, modern verkeer was niet meteen aan de orde in het noorden van de stad. Om het plaatje volledig te maken nog dit berichtje dat in "Het Volk" van 26 november 1905 verscheen, anderhalf jaar nadat tussen het Zuidstation en de foor op het Sint-Pietersplein voor het eerst op het Gentse stadsnet met trolleytrams werd gereden: "...Eindelijk wordt het onderbroken werk voor de plaatsing van de trolley over de Bargiebrug tot aan de kerk van Sint-Jan-Baptist voortgezet..." Daar waren ze dus nog slechter af...
Toegegeven, daarnet ben ik wat te hard van leer getrokken voor wat betreft het verwaarlozen van de inwoners uit het noorden van de stad. Dat wordt hier ruim goedgemaakt met een rubriekje over de ontwikkelingen in de volkrijke buurt rond de Meulesteedsesteenweg, hét noordelijke punt bij uitstek van Gent, de ex-kanaalgemeenten uiteraard niet inbegrepen! In aflevering 22 rubriekje 254a had ik het al over de "luxe" dat de Meulestedenaars in 1899 te beurt viel, toen ze in afwachting van de eerste accutrams enige dagen bediend werden met paardentrams die aan het meterspoor waren aangepast. En in rubriekje 256a over de primeur die hen in mei 1914 te beurt viel, de eerste elektrische rijtuigen uitgerust met een sleepbeugel voorbij hun deur te zien rijden. We sluiten deze aflevering af met een vrij zeldzame prentbriefkaart waarop de Meulestedestraat staat afgebeeld, thans Meulestedekaai, met in de verte de toren van de Sint-Antoniuskerk aan het Redersplein. Links een tramrijtuig op enkel spoor. Jaren later werd het spoor naar de overzijde van de straat verlegd. Daar zijn alle huizen rechts in beeld intussen verdwenen, inclusief de antieke straatlantaarn...
AFLEVERING 25 (WEEK VAN 28 JANUARI TOT 3 FEBRUARI 2007) TERUG BESCHIKBAAR !!! ==========================
DE GENTSE STADS- EN BUURTTRAM OP OUDE PRENTBRIEFKAARTEN DEEL 2: HET STADSNET TUSSEN 1920 EN 1950. ===
Zicht op het Veerleplein, toen nog "Ste-Pharailde Plaats", waar de vismarkt werd gehouden. De opneme dateert van na 1919, vermits de "preekstoeltrams" in dienst op lijn 1 (Arsenaal - Gasmeterlaan) reeds zijn uitgerust met een sleepbeugel. De laatste lijn waarop de omschakeling van trolley naar "den boog" geschiedde was deze "van de Kasteellaan", toen lijn 5. Anderzijds van voor 16 juli 1926, toen in het midden van het plein de gedenkzuil met leeuw werd opgericht ter herinnering aan de Wereldtentoonstelling van 1913 in Gent. Zoals reeds eerder vermeld diende het plat vlak tussen de beide buizen van de sleepbeugel als windvanger, om het contact tegen de rijdraad optimaal te houden. Verder valt op te merken dat de beide rijtuigen geen bord met de eindbestemmingen dragen. Enkel een ronde schijf met het nummer 1 is boven het platform aanwezig. Wel zijn bovenaan de beide flanken smalle, balkvormige toestellen geplaatst. Op andere beelden waarop de zijkant beter te zien is blijken die als lijnaanwijzer te hebben gediend, volgens het schema 1 - Franse tekst - Nederlandse tekst - 1. (uitgeverij "ALBERT")
Zicht op de Korenmarkt vanaf de Veldstraat met uiterst links "Hotel Wilson" en een twee-asser op lijn 3, andernaal zonder lijnbord. Op het plein twee "Expo"-trams, waarvan het eerste dienst doet op lijn 4. Het beeld is heel nauwkeurig te dateren. De "Gazette van Gent" vermeldt op 13 mei 1926: "Op de Korenmarkt is de ondernemer Myncke voor rekening van het trambeheer bezig aan de oprichting van een nieuwe aubette. Ze is ontworpen door de heer P. Verberkt uit de Van Wittenberghestraat. Het gebouwtje zal 7 meter lang zijn en in twee compartimenten worden verdeeld. Het ene is voor de reizigers bestemd, het andere zal ingericht worden als bureel voor de dienstcontroleur. Een trap zal toegang geven tot een plaats in de keldering die zal gebruikt worden door het personeel." En op 18 oktober van hetzelfde jaar: "Deze week is men begonnen met de afbraak van de kiosk op de Korenmarkt. Een schoon en nuttig werk. Geheel het bovendeel is reeds weggenomen. Voorlopig zal het onderste stuk nog wat blijven staan, maar weldra zal het ook verdwijnen" (* echter pas in april 1928!) Op de prentkaart staan én het nieuwe wachthuisje én de kiosk, dus... (uitgeverij "Thill", Brussel)
De Sint-Niklaasstraat, langs de kant van Klein Turkije nog geflankeerd door een rij gelijkvormige huisjes zonder verdieping. Links slagerij Ed. Schandevel. Wie destijds het telefoonnumer 100 draaide kwam dus daar terecht! En op de hoek van de Cataloniëstraat en de Veldstraat moest je bij Van de Walle - De Vreese zijn voor "chemises, cols et cravates"... Een twee-assige "preekstoeltram" uitgerust met een sleepbeugel rijdt tegen elke verwachting in van de Cataloniëstraat naar Klein Turkije toe. Dat zal dus wel een bepaalde reden hebben gehad. Terug over naar familie..
Hier de toenmalige Sint-Jorisbrug over de Leie, de verbinding tussen de Steendam enerzijds, de Dampoortstraat en Rodetorenkaai anderzijds. Een "Expo"-tram begeeft zich langs lijn 3 van Sint-Jacobs naar de Dampoort. De fotograaf kan alvast op ruime belangstelling rekenen van toevallige voorbijgangers en rondhangende jongeren. En wat zou er geworden zijn van "Café - Restaurant Het Schuttershof" en het "Syndicat des Decorateurs" (Algemeene onderneming van versieringen voor openbare en bijzondere feesten)? Lijn 3 was in die tijd aan een uitbreiding in oostelijke richting toe. Op 15 september 1924 werd de terminus verlegd van het Oktrooiplein naar Gentbruggebrug langs de Dendermondsesteenweg en het Heirnisplein.
Jawel dit is de Dampoortstraat, In de jaren twintig van de vorige eeuw uiteraard. Links vooraan "Café In't Land van Cadzand" (English spoken!) en het straatnaambord van de Kasteelkaai. Let ook eens op het sierlijke bord dat de "standplaats" van de tram aanduidt. Roken was blijkbaar in, want aan beide kanten van de straat wordt stevig publiciteit gemaakt voor sigaren en tabakswaren, vooral bij het "Amerikaansch Huis Vander Elst op de hoek met Dok-Zuid. Wat verder in "Den Dubbelen Arend", verkoopt met "Appelcienen, citroenen en bananen (groot en klein)... In de verte andermaal het "Syndicat des Décorateurs" over de Sint-Jorisbrug. Een "Expo"-tram inclusief sleepbeugel op lijn 3, nu wél met houten lijnbord, begeeft zich in de richting van de Dampoort. Het openbaar vervoer wordt hier blijkbaar uitsluitend gehinderd door stootkarren en allerlei gespan. Tonnen worden gelost aan de straatkant, een jongen loopt op de tramsporen. Kortom een vrij chaotische bedoening als je 't mij vraagt... Hoe langer je het plaatje bestudeert, hoe merkwaardiger de bevindingen. De "jongenstweeling" (met pet) al bemerkt achter de vrouw ter hoogte van Vander Elst? En het meisjesduo (met pet) op de hoek van de Kasteelkaai? Dat de straatlantaarn op het voorplan opgehangen lijkt aan de bovenleiding van de tram is natuurlijk puur gezichtsbedrog!...
Panorama op de Sint-Niklaaskerk vanaf de toren van het Belfort. Uiterst links het hotel Wilson met enkele dwars geparkeerde auto's en wat verder de Sint-Michielsbrug. Rechts het postkantoor op de Korenmarkt waarop het minder dan vijf voor twaalf is. Twee "preekstoeltrams", de ene op lijn 3 aan de vluchtheuvel ter hoogte van de Sint-Michielshelling, de andere van lijn 1 of 3 in de Cataloniëstraat. Een "Expo"-tram komt uit de Sint-Niklaasstraat en begeeft zich achter het kerkkoor naar Klein Turkije via het ringspoor dat in juli 1913 werd aangelegd voor het drukke verkeer op lijn "4 barré" naar het Sint-Pietersstation en de terreinen van de Wereldtentoonstelling. Ook hier enkel een nummerschijf boven het platform. (Uitgeverij "Nels")
Een "preekstoeltram" uitgerust met een sleepbeugel en een houten lijnbord met de eindpunten in twee talen, houdt op lijn 3 halt aan de Sint-Jan-Baptistkerk. Enkele reizigers verlaten het rijtuig, dat weldra de tocht verder zal zetten langs de huidige Bevrijdingslaan. Lange tijd was het Emilius Seghersplein, rechts gedeeltelijk in beeld, de terminus van de lijn. In 1923 werd ze zowel in noordelijke als in zuidelijke richting verlengd tot respectievelijk "Het Zandeken" in Mariakerke en Gentbruggebrug te Sint-Amandsberg. (Uitgeverij "Patria")
De Antwerpsesteenweg, het gemeentehuis van Sint-Amandsberg en de kapel van het Campo Santo zijn hier verenigd op één plaatje. Ook de infrastructuur van het openbaar vervoer verdient de nodige aandacht, al was het maar door de aanwezigheid van niet minder dan vijf sporen ter hoogte van de sanemvloeiing met de Visitatiestraat. De twee uiterst links behoren tot de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen. Eén er van was enkel een plaatselijk uitwijkspoor. Daar stak destijds de stoomtram die vertrokken was aan "Gent-Heirnisse" en komende uit de Schoolstraat de steenweg over, om de tocht naar Oostakker, Desteldonk en Zaffelare verder te zetten. Van de drie andere is het meest linkse in beeld een uitwijkspoor van de stoomtramlijn naar Lochristi, dat in verbinding met dat van Oostakker eveneens naar de Schoolstraat leidt. Resten dus nog de beide sporen van de toenmalige stadslijn 5, waarvan de terminus zich een eindje verder bevond aan de Verkortingstraat. Twee twee-assers van het type "Expo" begeven zich naar die terminus. Het eerste heeft wellicht wat vertraging opgelopen in het drukke stadsverkeer. De rijtuigen zijn uitgerust met een sleepbeugel en een lijnbord waarop in twee talen de eindbestemmingen staan. (uitgeverij "Patria")
Van de Antwerpse- naar de Brusselsesteenweg in Ledeberg is voor ons maar een kleine stap. De lage huisjes uiterst links tussen de Lededries en de Driesstraat zijn heden ten dage nog wonderwel te situeren, maar de woning rechts met het ranke torentje heeft samen met talrijke andere burgershuizen plaats moeten ruimen voor flatgebouwen, kantoren en tentoonstellingshallen. Een "Expo"-tram komt van het Arsenaal en rijdt op lijn 2 in de richting van de stad. Afhankelijk van het exacte jaar waarin deze opname werd gerealiseerd is de terminus de Rozemarijnbrug (vanaf 28 november 1920) of het Sint-Pietersstation (vanaf 21 december 1925).
Drie-asser 325 met aanhangwagen uit de reeks 65-72 geparkeerd op het Emiel Braunplein, richting Klein Turkije, klaar om de rit langs lijn 4 naar het Sint-Pietersstation aan te vangen. Foto uit 1958, kort voor de afbraak van de huizenrij. Rechts een gedeelte van het belfort.
NOG VEEL MEER OVER HET GENTSE OPENBAAR VERVOER!!!
Bekijk ook het blog "MIVG" van Dany !!!! ________________________________________
