Van donderdag 26 mei tot zondag 29 mei vindt in Brugge het Tiende Internationaal Forum voor Kunstboekbanden (F.I.R.A.) plaats. Aan het forum is een prestigieuze tentoonstelling verbonden die loopt in Hoofdbibliotheek Biekorf (Kuipersstraat 3, 8000 Brugge) van vrijdag 27 mei tot en met zaterdag 9 juli 2011. De tentoonstelling is gratis toegankelijk tijdens de openingstijden van de bibliotheek.

Forum

Het forum is een organisatie van ARA (Amis de la Reliure d'Art), een internationale vereniging zonder winstoogmerk die in 1982 in Frankrijk door Marcel Garrigou en enkele vrienden opgericht werd. De vereniging telt vandaag meer dan 1000 leden verspreid over verschillende landen. Doelstelling van de vereniging is het promoten van de kunstboekband, een kunst die anders weinig bekendheid geniet bij het grote publiek.

Het prestigieuze F.I.R.A. was eerder al in verschillende landen te gast. Na Monaco in 1988, Basel in 1990, Toulouse in 1992, Luxemburg in 1994, Montreal in 1996, Venetië in 1999, Athene in 2002, Limoges in 2005 en Freiburg in 2007, is het dit jaar dus de beurt aan Brugge. Tijdens het forum worden er verschillende lezingen georganiseerd en wordt ook de Brugse opleiding tot "Restauratievakman van boeken en papier" van Cores, het Competentieplatform voor Conservering en Restauratie van Boeken en Archief, in de kijker gezet.

Tentoonstelling, catalogus, boek

Hoofdbestanddeel van het forum is echter de gelijknamige tentoonstelling in Hoofdbibliotheek Biekorf. De tentoonstelling loopt van 27 mei tot 9 juli en is gratis toegankelijk tijdens de openingstijden van de bibliotheek.

In totaal stellen 231 boekbinders uit 21 verschillende landen tentoon. Europa wordt vertegenwoordigd door deelnemers uit België, Spanje, Italië, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Estland, Letland, Polen en Tsjechië. Ook vanuit o.a. Australië, Brazilië, Canada, Japan, de Verenigde Staten en Israël werden kunstboekbanden opgestuurd. Sommige boekbinders zijn professioneel met hun vak bezig, anderen eerder als amateur. Door de grote verscheidenheid geeft de tentoonstelling een mooi beeld van de verschillende culturen en vernieuwende technieken binnen het boekbindersvak.

Naast de catalogus is er naar aanleiding van de tentoonstelling ook een geïllustreerd boek uitgegeven. Het bevat een beschrijving van elk werk uit de tentoonstelling en een internationaal repertorium van boekbinders, voorafgegaan door twee nog onuitgegeven wetenschappelijke artikels. Het boek is in de bibliotheek en enkele boekhandels te koop.

Brugge en België

Brugge is een uitstekende locatie voor een forum over kunstboekbanden. De stad heeft een lange geschiedenis als boekenstad. Tussen 1400 en 1450 was Brugge het internationale productiecentrum voor verluchte handschriften en getijdenboeken. De clerus, drukkers, etsers en boekbinders hebben mee de stad haar naam en faam bezorgd.

Bij uitbreiding is België op wereldvlak een belangrijke speler wat betreft kunstboekbanden. De Wittockiana in Brussel en het Atelier du Livre in Mariemont zijn twee onmiskenbare grootheden op vlak van bibliofilie en kunstboekbinden. Zowel in Vlaanderen, Brussel als Wallonië wordt artistieke en technische vorming van hoog niveau aangeboden.

De tentoonstelling is toegankelijk van maandag tot vrijdag van 9 u. 30 tot 19 uur en op zaterdag van 9 u. 30 tot 17 uur. In juli en augustus op zaterdag tot 13 u. 30!

Info: www.brugge.be/bibliotheek

 (Tekstbron: persbericht Openbare Bibliotheek Brugge)

 Illustraties: Boekband van Jan Camps

De Stedelijke Openbare Bibliotheek van Brugge bezit een waardevolle collectie boeken en boekbanden. Dat gaat vanaf de vroege cisterciënzerbanden uit de volle middeleeuwen tot hedendaagse industriële banden. Een selectie ervan wordt tot 9 juli tentoongesteld in de hoofdbibliotheek Biekorf, Kuipersstraat in Brugge.

“Boekbanden zijn een spiegel van hun tijd: ze vertellen over oude technieken en materialen, kunstopvattingen, leescultuur en zoveel meer”, aldus Ludo Vandamme, conservator van de Erfgoedcollectie van de bibliotheek. “Boekbanden laten vooral ook zien dat bij oude boeken het fysieke object en de materiële sporen minsten even belangrijk zijn als de teksten die ze overleveren.”

Het oudste fragment op de tentoonstelling is een fragment van een 7de-eeuwse Merovingische oorkonde die al in de middeleeuwen als maculatuur of rugversteviging werd gebruikt in een band voor een middeleeuws handschrift uit de Duinenabdij.

Enkele registerbanden uit de 14de tot de 16de eeuw bundelen documenten van Brugse of buitenlandse kooplieden en handelaars.  Het plat van die banden is vaak versierd met paneelstempels. Er is verder ook aandacht voor 19de-eeuwse industriële banden. Naar aanleiding van de tentoonstelling verscheen een interessant geïllustreerd vouwblad.

Info: bibliotheek@brugge.be.

Illustratie: Registerband met centraal op het voorplat een paneelstempel en rondom lijnen en losse stempels. Koopmansboek van de Spaanse handelaar Juan de Castrol, 16de eeuw. (Brugge, Stadsarchief)

Eeuwenlang toonden boekbinders zich meesters in het hergebruik van materialen. Bij boek- en registerbanden leenden vooral de platkernen, de platbekleding, de dek- en schutbladen en de rugversteviging zich tot het integreren van oud materiaal.

Abdijen die over een scriptorium beschikten, bonden vaak ook zelf codexen in. Daarbij werd ge­bruik gemaakt van materiaal dat aanwezig was. Zo bevatten een aantal handschriften afkomstig uit de cisterciënzerabdij Ten Duinen fragmenten van eenzelfde evangeliarium uit de tiende eeuw. Spectaculairder is de verwerking van een fragment van een oorkonde uit de Merovingische tijd (7de eeuw) dat al tijdens de middeleeu­wen in de band van een Duinenhandschrift werd verwerkt. De doorbraak van het gedrukte boek betekende het einde van veel handgeschreven boeken. Dit in onbruik raken van handschriften verliep wel over een lange tijd. Zo kregen Brugse almanakken uit het begin van de 19de eeuw een perkamenten plat­bekleding met bladen afkomstig uit liturgische handschriften van de late middeleeuwen.

In Brugge waren vanaf de late middeleeuwen boekbinders actief, als zelfstandige ambachts­lui, vaker in samenhang met een schrijfatelier, een boekdrukkerswerkplaats of een boekhan­del. Dat het verkopen en inbinden van boeken sa­mengingen, ligt voor de hand. Het was bijgevolg maar een kleine stap om onverkoopbare boekvoorraden te verwerken in nieuwe boekbanden. Zo werden de voorbije jaren in Brugse register­banden uit de 16de eeuw, bewaard in het Stads­archief, fragmenten aangetroffen van het ge­drukte Antwerps liedboek, en van een almanak van de Brugse arts Pieter Bruhesius uit 1548. Het Antwerps liedboek was kort na verschijnen op de index van verboden boeken terecht geko­men en mocht dus niet langer worden verkocht.

Brontekst: Informatieblad Boek in de Kijker 2011 over “Boekbanden in Brugge – Brugse boekbanden” (Stedelijke Openbare Bibliotheek Brugge).

Illustratie: Fragment van een Merovingische oorkonde (7de eeuw) dat al in de middeleeuwen als maculatuur werd gebruikt in de band van een middeleeuws handschrift uit de Duinenabdij. (Brugge, Openbare Bibliotheek, ms. 615)

In het recentste nummer van Art & Métiers du Livre (nummer 284 – mei-juni 2011) verscheen een artikel van Ludo Vandamme, conservator van het Erfgoed- en Historisch fonds van de Stedelijke Openbare Bibliotheek Biekorf in Brugge.

Zoals de titel van het ruim geïllustreerde artikel “Dix siècles de livres et de reliures” aangeeft, geeft Ludo Vandamme een overzicht van tien eeuwen Brugse boeken en boekbanden die hoofdzakelijk in de Biekorf worden bewaard. 

Heel wat van de besproken werken worden geëxposeerd op de tentoonstelling “Boekbanden in Brugge – Brugse boekbanden” die plaatsvindt naar aanleiding van de internationale tentoonstelling van hedendaagse kunstboekbanden “X^e F.I.R.A. – Ara Belgica” (van 27 mei tot en met 9 juli 2011) in de Openbare Bibliotheek Biekorf, Kuipersstraat 3 in Brugge. Open van maandag tot vrijdag van 9 u. 30 tot 19 uur en op zaterdag van 9 u. 30 tot 17 uur.  In juli en augustus op zaterdag tot 13 u. 30!

Bij enkele handboekbinders uit het Brugse ommeland leefde de wens om geregeld met andere collega’s van gedachten te wisselen over hun hobby. In de regio bestond evenwel geen vereniging, club of instelling die een dergelijke ontmoetingsplaats aanbood. Daarom gingen enkele enthousiastelingen op zoek naar een vereniging die een handboekbindersatelier wou oprichten of onder wiens patronaat een dergelijk atelier kon worden uitgebouwd. Zij vonden gehoor bij de vzw Damme Boekendorp die zijn thuisbasis heeft in Huyze De Grote Sterre in Damme.

Ook het College van Burgemeester en Schepenen van Damme was het idee van de oprichting van de Handboekbindersgilde Damme Boekendorp genegen en zegde de gilde al zijn steun toe om vergaderingen en workshops te organiseren.

De Handboekbindersgilde Damme Boekendorp richt zich naar handboekbinders die al een gedegen opleiding van handboekbinder hebben gevolgd. De Handboekbindersgilde Damme Boekendorp heeft niet de intentie om zelf handboekbindcursussen te organiseren.

Daarnaast wil de Handboekbindersgilde Damme Boekendorp zijn leden geregeld informeren over beurzen, tentoonstellingen, publicaties en andere wetenswaardigheden die handboekbinders kunnen interesseren. Ook kunnen in groepsverband uitstappen naar een tentoonstelling of andere manifestatie worden georganiseerd.