De voormalige Russische president Boris Jeltsin is overleden aan een plotselinge hartstilstand. Jeltsin werd 76. Dat heeft de persdienst van het Kremlin meegedeeld.



Boris Jeltsin zal de geschiedenis ingaan als de man die de communisten van de macht verdreef in augustus 1991 en Rusland op het pad van economische hervormingen zette. Hij was de eerste democratisch verkozen Russische president nadat Michail Gorbatsjov in december 1991 ontslag nam als Sovjetleider. Eind 1999 ruimde hij - ziek en niet langer populair - om plaats te ruimen voor de huidige president Vladimir Poetin.
Boerenzoon
Jeltsin werd op 1 februari 1931 geboren in het dorpje Boetka, in de Oeral. Zijn vader was een landbouwer, zijn moeder werkte in een naaiatelier. Vader Jeltsin werd in 1934 voor drie jaar naar de Goelag verbannen wegens acties tegen het communistisch regime.
Ook de jonge Boris kon niet in het rijtje lopen. Aan de middelbare school van Berezniki zette hij de boel regelmatig op stelten. Straatgevechten en kleine relletjes met leerkrachten behoorden tot de orde van de dag. Zo verloor hij twee vingers bij het ontleden van een paar granaten die hij uit een opslagplaats van het Rode Leger had gestolen.
Trage perestrojka
Jeltsin volgde hoger onderwijs aan het Polytechnisch instituut van de Oeral en studeerde af in 1955 met een master in bouwuitvoering. Hij maakte snel carrière in de bouwcommissie van de communistische partij. In 1975 werd hij secretaris van de regionale commissie en had de verantwoordelijkheid over de industriële ontwikkeling van de oblast.
In 1986 werd Jeltsin door Michail Gorbatsjov benoemd tot partijchef van Moskou waar hij zich ondermeer inzette voor de bestrijding van corruptie. Als Jeltsin korte tijd later vindt dat de perestrojka van Gorbatsjov te langzaam gaat, bekoelt de relatie tussen hen.
President
In 1989 wordt Jeltsin verkozen tot lid van het Congres van Volksafgevaardigden en krijgt hij zitting in de Opperste Sovjet, het hoogste orgaan van de Sovjet-Unie. In 1990 verlaat Jeltsin de Communistische Partij om zich partijloos kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen. Op 12 juni 1991 wint hij die met 57 procent van de stemmen.
Onder leiding van Vladimir Kroetsjkov wordt er op 18 augustus 1991 een poging tot coup gedaan tegen Gorbatsjov en Jeltsin (de zogenaamde Augustusstaatsgreep). Terwijl Gorbatsjov op de Krim onder huisarrest werd gehouden, zette Jeltsin frontaal de aanval in tegen de coupplegers. Na enige schermutselingen klom hij op een tank, die door coupplegers was gestuurd om hem te arresteren. Vanop die tank hield hij een speech, die het leger overtuigde om zijn kant te kiezen.
Clinton
Begin december 1991 verklaarde Oekraïne zich onafhankelijk en een week later ontbond Gorbatsjov de Sovjet-Unie. Jeltsin bleef president van Rusland. In de daaropvolgende jaren had Jeltsin op zeer regelmatige basis contacten met de Amerikaanse president Bill Clinton waarbij de relatie tussen beide landen steeds beter werd.
Zijn presidentschap had echter ook zijn rumoerige momenten. Door de eerste oorlog in Tsjetsjenië van 1994 tot 1996 verloor hij de steun van veel democraten. Jeltsin boette aan populariteit in door het gebrek aan economische successen in zijn eerste ambtsjaren. Jeltsin stuurde ook meerdere keren het volledige kabinet naar huis. Hij ontsloeg en benoemde medewerkers, ministers en zelfs premiers op een ogenschijnlijk willekeurig manier. Viktor Tsjernomyrdin diende hem vijf jaar lang loyaal, maar werd desondanks aan de kant gezet. Datzelfde overkwam de economische hervormers Anatoly Tsjoebais en Jegor Primakov. Hij ontsloeg zo ooit vier premiers op achttien maanden tijd. In zijn laatste ambtsjaar kwamen daarbij nog beschuldigingen van omkoping en persoonlijke verrijking.
Alcoholprobleem
Op oudejaarsavond 1999 verbaasde Jeltsin de hele wereld door zijn aftreden aan te kondigen, een half jaar voor zijn ambtstermijn afliep. Ex-KGB-chef Poetin nam het leiderschap van hem over.
Jeltsin had een slechte gezondheid en een ernstig alcoholprobleem, wat regelmatig tot genante situaties leidde. (hln)