Verloren Maandagxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

De eerste maandag na Driekoningen is in Vlaanderen, en dan vooral een groot stuk van de provincie Antwerpen, traditie om worstenbroden of appelbollen te eten. Deze maandag kreeg de naam 'Verloren Maandag' mee. Dit is al een vrij oude traditie en sommige mensen vragen zich dan ook af vanwaar deze komt.

Er is daar echter geen eenduidig antwoord op te geven.  Verschillende bronnen geven verschillende verklaringen.  Zo is er bijvoorbeeld zelfs al onduidelijkheid wanneer het Verloren Maandag is.  Bepaalde bronnen zeggen dat Verloren Maandag de eerste maandag na Driekoningen is maar andere bronnen leggen er een nuance in.  Die bronnen zeggen dat Verloren maandag de eerste zondag na Driekoningen valt.  Dat wil dus zeggen als Driekoningen op een zondag valt dat het pas een week later Verloren Maandag is. 

Wat is Verloren Maandag, en waar komt het vandaan?

Verloren Maandag is een blijvende traditie in Vlaanderen, meer bepaald in de provincie Antwerpen (en de streek rond Doornik). Op die dag serveren de cafés aan al hun klanten worstenbrood. Gratis.

Vroeger kregen de havenarbeiders hun loon uitbetaald op zondag. Sommigen van hen gingen er zich mee bezatten, de rest was voor moeder de vrouw. Op Driekoningen vierde echter iedereen zowat dubbel feest, met als gevolg dat er van het loon niets veel meer overbleef. Slagers uit die tijd maakten toen goedkope worstenbroodjes en gaven ze aan de arbeiders. Die dag eindigde voor de slagers niet winstgevend. Vandaar 'Verloren Maandag'.

Over de betekenis van de naam 'Verloren Maandag' bestaan volgens Koen Verstraeten (De Zondag, gratis krant, België) allerlei verklaringen. In zijn artikel lezen we dat sommigen verwijzen naar het evangelie, omdat de zondag voordien in de kerk het verhaal wordt voorgelezen van het kindje Jezus dat verloren liep. Andere vermoeden dat het veeleer te maken heeft met een verloren werkdag: op deze dag legden vroeger de lagere ambtenaren de eed af. Vandaar ook de naam 'Verzworen Maandag'. Ook op het platteland konden meiden en knechten op deze maandag van werkgever veranderen.

Op deze dag werd ook een aardig stukje gedronken. De herbergiers serveerden hun klanten worst en brood, kwestie van de dorst wat aan te wakkeren. Misschien ook wel om een fond te leggen voor het volgende rondje. Het is pas rond 1800 dat brood en worst werden samengevoegd tot een worstenbrood.

Laten we nu even kijken naar een mogelijk verklaring over het onstaan van Verloren Maandag.

.Te zat om te werken

Vroeger moesten de mensen heel veel werken. Enkel wanneer er een religieus feest was kregen ze een dag vrij. Hiervan maakte de arbeiders gretig gebruik om de dranken rijkelijk te laten vloeien. Op maandag hadden ze een houten kop en konden niet gaan werken. Zowel voor de baas als voor de arbeider een werkdag waarin niets werd gedaan of een verloren dag.

Andere bronnen verwijzen dan weer naar de Antwerpse haven. Traditioneel mochten de havenarbeiders op de maandag na de eerste zondag na Driekoningen op kosten van de natiebazen… drinken! Daarbij werd hen iets warms te eten aangeboden, samengesteld uit ‘onverkoopbaar’ vlees, en brood. Dat “verloren brood“ zou dan aan de oorsprong liggen van de specifieke naam van die dag

Dit drukke herbergbezoek bracht de herbergiers mogelijk op ideeën. Zo zouden zij nagestreefd hebben hun klanten zo lang mogelijk in hun zaak te houden, donder meer door te zorgen voor een (zout en dorstaanwakkerend) hapje. In samenwerking met slagers en bakkers trakteerden ze hun klanten dan ook op gebraden vlees en versgebakken brood. Om het goedkoop te houden, gebruikte men vooral vette vleessoorten, verwerkt tot worst en verpakt in deeg. De herbergbezoekers aten de worst, en het van vet doordrongen brood werd aan de hond gegeven

Waarom de maandag na Driekoningen?

De verklaring dat de arbeiders op maandag na een feestdag te zat waren om te werken verklaart nog niet waarom deze traditie dan op de eerste maandag na Driekoningen in ere wordt gehouden. Daarvoor moeten we een kijkje nemen in de bijbel.

Daarin lezen we dat de drie wijzen langs koning Herodes waren gegaan om deze te vragen waar de nieuwe koning van de Joden was geboren. Herodes vroeg hen een onderzoek naar het kindje in te stellen en hem er van op de hoogte te brengen zodat hij zelf hulde kon gaan brengen. De drie wijzen deden dit echter niet en Herodes was hier zeer kwaad om. Daarop liet Herodes in heel Jeruzalem en een groot stuk er rond al de kleine kindjes doden.

Om deze gruweldaad te herinneren zal toen naar alle waarschijnlijkheid de 'barbaarse' traditie van verloren maandag aan deze gebeurtenis gekoppeld zijn.

Overschotjes als worstjes

Worstenbrood en appelbollen zijn een traditioneel gerecht op Verloren Maandag. Eerst waren er de worstenbroden. Deze werden gemaakt door de beenhouwers. In de worsten verwerkte ze de resten vlees van de feestdagen en deden er een knapperig korstje rond zodat het niet te veel opviel dat het om 'oud' vlees ging. De appelbollen zijn er later als zoete tegenhanger bij gekomen

Het eten van écht worstenbrood, zoals wij dat nu kennen, wordt voor het eerst vermeld in 1913 in het boek van Edward Poffé; "Plezante mannen in een plezante stad”. Het gebruik zou volgens hem pas opgekomen zijn na 1880. Pas na de Tweede Wereldoorlog zorgde het worstenbrood bij de bakker voor een grote toeloop op "Verloren Maandag". Tot op heden werd deze lekkere traditie gehandhaafd en worden in sommige, traditionele Antwerpse horecazaken de klanten vergast op worstenbrood en/of appelbollen