In zijn jeugd was Peter Kollwitz enthousiast lid van groepen jongeren die wekelijks de natuur introkken. De voorman van deze groep liet zich begroeten met een schuin geheven arm en de kreet 'Heil!'. Later meldde hij zich vrijwillig nadat hij een compagnie had zien wegmarcheren onder 'bruisend volksgezang'
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog reisde Peter uit Noorwegen, waar hij op vakantie was, terug naar Duitsland. Daar diende hij als 18-jarige het Duitse leger, als musketier. Op 23 oktober 1914 valt zijn compagnie, de 4de cie van het 207de Reserve Infanterie Regiment (RIR 207) het Belgische 11de linie aan, die haar positie aan de IJzer wilde behouden. Hij overleed diezelfde dag.
Tot 1956 lag Kollwitz begraven op de Duitse begraafplaats 'Het Roggeveld'. Zijn stoffelijk overschot werd toen met dat van duizenden anderen overgebracht naar de Duitse militaire begraafplaats in het Praetbos in Vladslo, een van de vier Duitse verzamelbegraafplaatsen in West - Vlaanderen.
De herdenkingsbeelden verhuisden mee naar Vladslo. Ze staan nu achter op de begraafplaats. De twee geknielde figuren staan op een sokkel en zijn opgesteld voor het graf van Peter
In de decennia na de oorlog is een groot aantal oorlogsmonumenten opgericht. Elk jaar kwamen op 11 november de overlevenden bij nationale monumenten, op kruispunten en op kerkpleinen samen om de doden te herdenken. Net als het graf voor de onbekende soldaat onder de Arc de Triomphe in Parijs. In Westmunster Abbey in Londen en op de Arlington Nationale Cemetery in de Verenigde Staten zijn dit Symbolische begraafplaatsen. De meeste doden liggen namelijk ver weg begraven, dicht bij de plaats waar ze sneuvelden. Sommige nabestaanden hadden de mogelijkheid de plaatsen te bezoeken waar hun zonen, echtgenoten, vaders, vrienden en collegas in werkelijk lagen. Het verslag van de bedevaart van een van de vele ouderparen naar het graf van hun zoon is Illustratief voor miljoenen anderen.
In Augustus 1932 werd op de Duitse begraafplaats Roggevelde bij Vladslo een monument onthuld: een beeld van twee ouders die rouwen om hun in Oktober 1914 omgekomen zoon. Het is gemaakt door Kathe Kollwitz voor ouders die in de oorlog een zoon verloren, is er geen ontroerender monument dan dit simpele stenen beeld van een ouderpaar, geknield voor het graf van hun zoon. De naam van de kunstenares ontbreekt - hier telt slechts het universele verdriet van twee oudere mensen, omringd door de doden als een schare verloren kinderen. Zij is erin geslaagd een tijdloos gedenkteken te scheppen, een kunstwerk dat uitzonderlijke kracht en emotie uitdrukt.
Het is het ergste wat je als ouder kan overkomen. Wanneer je kind verdwijnt, oplost in het niets. Als je taal noch teken meer verneemt, geen brief,of kaart.
In de oorlog stond het Belgisch leger onder rechtstreeks bevel van koning Albert, een complexe man die vaak overhoop lag met zijn eigen generaals en met de geallieerden van de Triple Entente Groot Brittannië, Frankrijk en Rusland. Toen de Duitsers op 4 augustus 1914 het neutrale België binnenvielen, schoten de Fransen en Britten ter hulp, maar de samenwerking tussen de koning en die buitenlandse bevelhebbers zorgde regelmatig voor wrevel. Koning Albert was niet bereid om zijn soldaten blindelings als kanonnenvoer op te offeren, ook al was dat soms onvermijdelijk. Hij slaagde er in de Duitse doortocht door België tijdens de eerste maanden van de oorlog veel langer tegen te houden dan de Duitsers zelf hadden gedacht. Na de val van Luik trok Albert I zich terug met het leger richting Antwerpen. Tijdens de race naar zee dwongen de numeriek aanzienlijk sterkere Duitse troepen de Belgen Antwerpen op te geven en zich verder naar de kust terug te trekken. Nadat bijna heel België bezet was, hielden de troepen van Koning Albert eind oktober 1914 stand in de slag bij de ijzer. De Duitse opmars werd onder meer tot staan gebracht doordat de Belgen er het vlakke land onder water zetten. De Belgische troepen hielden de rest van de oorlog onder koning Albert I een klein hoekje van hun land in handen.
Anders dan zijn grootvader drukte Keizer Wilhelm II zijn stempel op de buitenlandse politiek van zijn land. Wilhelm II was een ingewikkelde, soms komische man. Hij was echt en ijdeltuit en had bijvoorbeeld meer opzichtige militaire uniformen dan dat er dagen in het jaar waren. De flamboyante keizer wilde van zijn land een wereldmacht maken, een status die in die tijd nog exclusief voorbehouden was aan Groot Brittannië. Wilhelm was een kleinzoon van koningin Victoria en hield van Groot Brittannië, maar hij was ook jaloers op het eilandenvolk. Bismarck macht en diens vreedzame buitenlandse politiek irriteerden de nieuwe keizer. Daarom ontsloeg hij Bismarck in 1890, nadat hij de kanselier louter uit fatsoen nog zo lang had getolereerd. Het grootste diplomatieke genie uit de Duitse geschiedenis en de architect van het keizerrijk was van het toneel verdwenen en aan het roer van het Duitse schip stond nu een onervaren heethoofd met grootse plannen. Hij lanceerde Duitsland op een oorlogszuchtige "Nieuwe Koers" in buitenlandse zaken wat culmineerde in zijn steun aan Oostenrijk-Hongarije in het Juli-ultimatum dat leidde tot de Eerste Wereldoorlog. Hij wasbombastisch en onstuimig en soms deed hij tactloze uitspraken over gevoelige onderwerpen zonder te overleggen met zijn ministers, en stond zijn generaals toe het beleid te dicteren tijdens de Eerste Wereldoorlog met weinig aandacht voor de burgerlijke overheid. Wilhelm II was een ineffectieve oorlogsleider en verloor de steun van het leger. Hij vluchtte naar Nederland waar hij in november 1918, in het tijdelijke toevluchtsoord kasteel Amerongen, troonsafstand deed. In 1941 stierf hij in zijn permanente verblijfsplaats Huize Doorn alwaar hij ook bijgezet werd in een mausoleum .
De eerste bommen zijn gevallen. Verweg en toch zo dichtbij. En ik, ik moet een mening hebben, maar ik voel me alleen maar zo vreselijk verdrietig. Ik voel de woede en agressie op beide fronten, maar bovenal, het pijlloze verdriet en de angst. Van al die mensen daar, die net als ik alleen willen leven met een beetje geluk op z'n tijd. En terwijl ik buiten de beginnende lente ervaar, pril groen en drukdoende vogeltjes, zullen zovelen rouwen om hun dierbaren, die niet te vervangen zijn. En, nu de tranen branden in mijn ogen, bid ik tegen beter weten in om vrede,
Na de Duitse inval van 4 augustus 1914 was het in alle steden en dorpen in West Vlaanderen een komen en gaan van militairen. Belgen, Duitsers, Engelsen en Fransen wisselden elkaar geregeld af. Op 19 oktober 1914 barste de hel los. De Fransen zorgden in de streek van Roeselare immers voor felle tegenstand en stuitten de Duitse opmars. Daarop verweten de Duitsers de burgers op hem geschoten te hebben. Man hat geschossen! . Dat was hun voorwendsel om over te gaan tot moord en brandpartijen. Overal zijn lijsten bekend van burgers die uit hun huis gesleurd, verminkt en gefusilleerd werden.
Reeds vanaf midden augustus 1914 staken Duitse ulanen her en der in West Vlaanderen hun neus aan het venster. Deze stoutmoedige verkenners te paard moesten ver voor de eigenlijke troepen op vijandelijk terrein informatie inwinnen over wegen, bruggen en troepenbewegingen. Meestal verdwenen ze even snel als ze opgedaagd waren. Authentieke getuigenissen van die dagen leren dat Ulanen zich correct en vriendelijk gedroegen tegenover de burgerbevolking. Ze vroegen eten voor zichzelf en voor hun paarden, en betaalden de rekening. Ze kochten sigaretten, vroegen de weg, dronken een pintje in een herberg en hoorden intussen burgers uit over Belgische of Franse troepen.
-De boeren verafschuwden de Duitse cavaleristen omdat ze zomaar door hun velden reden zonder gestraft te kunnen worden. Erger was dat de ruiters in de voorhoede voor de bevolking het eerste teken waren van de Duitse opmars en dus vaak van bruut geweld. Duitsers op wie geschoten werd koelden hun woede op de burgerbevolking met represaillemaatregelen. Inwoners van talloze gemeenten in België ondervonden dit onder andere in Wezet (Visé), Dinant (665 doden), Leuven en Aarschot (150 doden), alsook ook in kleinere gemeenten zoals Tamines en Zemst. In deze gemeente doodden ulanen een tiental mannen, verkrachtten vrouwen en staken huizen in brand. Zemstse getuigen vertelden later dat vele ulanen op dat moment dronken waren. In totaal werden in de maanden augustus en september 1914 5500 Belgische burgers gedood en talloze kerken, officiële gebouwen en huizen in brand gestoken.
Luitenant-kolonel John Alexander McCrae werd geboren in Guelph Ontario, op 30 november 1872 Guelph in het zuid-westen van de Canadese provincie Ontario . John McCrae was een Canadese dichter, arts, auteur, kunstenaar, militair tijdens de Eerste Wereldoorlog en een chirurg tijdens de Slagen om Ieper. Hij is het meest bekend door het schrijven van het gedicht In Flanders Fields.
Op 28 januari 1918, dienstdoende als commandant van het Canadese General Hospital (McGill) bij Boulogne, stierf hij aan een longontsteking die al snel werd gecompliceerd door meningitis. Hij werd begraven op de Commonwealth War Graves (sectie Wimereux Cemetery), op slechts een paar kilometer van de kust van Boulogne. Zijn paard "Bonfire", leidde de begrafenisstoet, volgens militaire traditie zijn meesters laarzen omgekeerd in de stijgbeugels. De grafsteen van McCrae is liggend geplaatst.
Dit hier is een oorlog in zijn meest verschrikkelijke vorm, en in onze ellende beseffen we Gods nabijheid. Het begint er heel slecht uit te zien, maar van binnen ben ik onbezorgd en gelukkig. Ik vrees het oordeel niet. Ik ben dan wel een armzalig, zondig schepsel, maar hoe groot zijn niet Gods genade en liefde voor het Heiland! Daarom doe ik mijn plicht voor het vaderland en mijn geliefde Duitse volk zonder angst en wanhoop. Ik dank u, lieve ouders, dat u mij naar de heiland geleid hebt; dat was het beste dat u ooit gedaan hebt. Ik heb u innig lief. God zij met u.
Er zijn heel veel brievengeschreven tijdens de oorlog. Enkelen zijn verloren gegaan, maar velen zijn intact gebleven en van een schrijvende waarheid doordrongen.
In Oktober 1915 schreef een pater aan het front aan een vriend.
Het zijn verschrikkelijke dagen. De enige troost bij de droevige herinneringen aan een tijd waarin vele vrienden gestorven zijn, is het gevoel van aanvaarding, vol van geloof en dankbaarheid jegens de goddelijke genade, wanneer ik de strijd voor aanvang vol overgave tegenmoettrad Deze oorlog is een vreselijke crisis .maar het is desondanks een geweldige spannende en bijzondere tijd om in te leven. Vergeleken met oorlog lijken alle andere bezigheden kinderspel.
De wreedheden die in werkelijkheid begaan werden, waren vreselijk en schokten de hele wereld.
Rudolf Binding schreef
Als je de verwoesting ziet, brandende steden en dorpen, geplunderde kelders en zolders waar mannen uit blind instinkt tot zelfbehoud alles aan stukken hebben gescheurd, dode of half verhongerde dieren, vee dat loeit in de suikerbietenvelden, en dan de lijken, de lijken en lijken, de stromen gewonden dan wordt alles zinloos, waanzin, een afgrijselijke grap over mensen en hun geschiedenis, een eindeloos verwijt aan de mensheid, een ontkenning van de beschaving, het doden van alle geloof in het vermogen van de mens tot vooruitgang, een ontheiliging van het heilige, zodat je het gevoel krijgt dat alle mensen in deze oorlog verdoemd zijn.
Als je van ze leven in de Westhoek passeert deur regen en noordenwinden, keert omme den tijd als jalhier passeert, den oorlog ga jier were vinden.
Ja, t is den oorlog da jier were vindt en t graf van duizend soldaten, altijd iemands vader, altijd iemands kind, nu doodstille godverlaten.
Laat de bomen nu maar zwijgen en dat t gras niets vertelt en de wind moet het ook maar niet zingen dat uwen dood hier tot niets heeft geteld dat waren verschrikkelijke dingen.
Zegt t gaat goed, der is welvaart in t land en de vrede ligt vast in de wetten, we maken wel wapens , maar met veel meer verstand, maar juist om den oorlog te beletten
En grote raketten atoom in den top, we meugen toch experimenteren en we mikken wel ne keer naar mekaar zijne kop, maar juist om ons t amuseren.
Als je van ze leven in de Westhoek passeert deur regen en noorderwinden keert omme den tijd als jalhier opasseert : den oorlog ga jier were vinden.
Ja, t is den oorlog da jier were vindt en t graf van duizend soldaten altijd iemands vader, altijd iemands kind , duizend en duizend soldaten en nog duizend en duizend soldaten en nog duizend en nog duizend soldaten.
Ik ben soldaat doch tegen mijn begeren Toen ik het werd heeft men mij niet gevraagd Men trok mij mee, ik mocht me niet verweren Ik werd gevangen en als wild gejaagd
Van 't ouderhuis en van mijn liefjes harte Verjoeg men mij en uit de vriendenkring Als ik daaraan denk met kommer en met smarte Ontgloeit m'n toorn en mijn verbittering
Ik ben soldaat, 'k moet dag en nacht marcheren In plaats van werken moet ik op schildwacht staan In plaats van vrij te zijn moet ik salueren Voor lummels vol van domme eigenwaan
En in de strijd moet ik de moordenaar worden Van broeders die ik geen van allen haat Daarvoor krijg ik verminkt een ridderorde En hongerig roep ik dan 'ik was soldaat'
Oh broeders, of gij Duitsers zijt of Denen Uit Frankrijk, Oostenrijk of Engeland Met rood of blauwe broeken aan uw benen Reikt aan elkaar voorgoed de broederhand
Kom laten wij naar huis tesaam marcheren Onszelf bevrijden uit de slavernij Om hand in hand de oorlog te verleren Soldaat der vrede noem ik gaarne mij
Een grote schande voor de militaire autoriteiten tijdens de eerste wereldoorlog was de aanwezigheid van de jonge soldaten aan het front. Officieel was de minimumlijftijd voor legerrekruten 19 jaar, maar kinderen van 13 jaar waren bekend, en zijn toegetreden tot het leger om te gaan vechten in de loopgraven.
De omstandigheden waren verschrikkelijk. Soldaten stierven er dagelijks door geweer en granaatvuur.
Joes dood is een symbool van de waanzin van de oorlogen het beschamende gebruik van zulke jonge jongens aan het front.
Zijn moeder ontving de volgende brief van zijn commandant ,
Het spijt me zeer u te moeten informeren dat uw zoon werd gedood door een shell op 14 januari. Zijn dood was vrij ogenblikkelijk en pijnloos, en zijn lichaam werd gedragen door zijn kameraden naar een klein kerkhof achter de linies waar het eerbiedig werd begraven.
Rifleman Strudwick had de goodwill en, het respect verdiend van zijn kameraden en officieren.
Het is jammer zo een verlies van een goed soldaat.
Namens hem als mijn eigen bied ik u onze oprechte medeleven "
Essex Farm Cemetery is een Britse militaire begraafplaats met gesneuvelden uit de Eerste Wereldoorlog, gelegen in het dorp Boezinge. Er worden 1.204 doden herdacht, waarvan 104 niet geïdentificeerd. De begraafplaats is ontworpen door Sir Reginald Blomfield en heeft een oppervlakte van 6032 m². De begraafplaats ligt halverwege tussen het stadscentrum van Ieper en de dorpskern van Boezinge, op ongeveer 2,5 km van beide kernen.
-Tijdens de oorlog lag vlak bij de locatie een boerderij die de Britten "Essex Farm" noemden. De plaats lag dicht bij de frontlijn, die zich een paar kilometer ten oosten van het Ieperleekanaal bevond. In het voorjaar van 1915 werd de plaats als verbandpost gebruikt. In die periode werden de eerste gesneuvelden hier begraven; zij vielen bij de Twee slag om Ieper. Ook later in het jaar en in 1916 en 1917 werden hier graven bijgezet, tot oktober 1917. Op de begraafplaats liggen verschillende doden uit de 49th (West Riding) Division. Voor deze divisie werd op de kanaalberm aan de oostkant van de begraafplaats een obelisk opgericht. Net ten noorden van de begraafplaats bevinden zich op de oorlogssite John McCrae de resten van de medische post en een herdenkingsmonument aan John McCrae en zijn gedicht In Flanders Fields, dat McCrae hier zou hebben geschreven.
Er liggen nu 1185 militairen waarvan 1171 Britten, 9 Canadezen en 5 Duitsers. 103 slachtoffers konden niet meer geïdentificeerd worden. Hier ligt ook het jongste slachtoffer van de groote Oorlog. Zijn naam...
Valentine Joseph "Joe" Strudwick (N° 5750) (* Dorking, 14 februari 1900, † Boezinge, 14 jan. 1916) is weinig bekend. Hij werd geboren op 14 februari 1900, op Valentijnsdag dus. Hierdoor kreeg hij de voornaam Valentine. Hij stierf toen hij net 15 jaar en 11 maanden oud was en behoort tot een van de jongste gevallen soldaten in de Eerste wereldoorlog en voor zover men weet de jongste van de Ieperboog met een bekend graf.
Valentine werd geboren in Dorking en was een zoon van Jesse en Louisa Strudwick. Wonend in Croydon bij Londen, schreef hij zich in de Londense wijk Lambeth in 1914 bij het leger in, dat toen nog uitsluitend uit vrijwilligers bestond. Hoe hij zich met zijn 14 jaar kon inschrijven is onbekend, want hij was zelfs voor zijn jeugdige leeftijd klein van stuk. Hij werd ingedeeld bij het 8th Battalion Rifle Brigade. Op 14 januari 1916 sneuvelde Strudwick. Wellicht in of rond Boezinge omdat hij op de Essex Farm Cemetery werd begraven (Plot I, rij U, graf 8) en er zijn daar na de oorlog geen begraafplaatsen meer bijgekomen.
Het graf van Strudwick is een soort bedevaartsplek geworden in de Ieperboog. Het is bedekt met talrijke herdenkingskruisjes, kransen en klaprozen.
La Belle Alliance Cemetery is een kleine begraafplaats (ca. 350m²) met onregelmatig grondplan. Ze wordt bereikt via een 50m lang graspad. Pijlers uit witte natuursteen links en rechts van het smeedijzeren toegangspoortje vermelden ‘La Belle Alliance Cemetery 1916-1917’. Het terrein van de begraafplaats is genivelleerd en wordt omgeven door een bakstenen muur met dekstenen uit witte natuursteen. De drietalige teksten van de landplaten zijn gegrift op een lage tafel uit witte natuursteen aan de westelijke zijde, met 3 coniferen erachter. De begraafplaats wordt verder getooid met bloemen en diverse struiken. Het ‘Cross of Sacrifice’ (type A1) staat vrij centraal. Het register is terug te vinden op het vlakbij gelegen Divisional Collecting Post Cemetery and Extension. De graven zijn onregelmatig aangelegd en vaak is er sprake van collectieve graven, waarbij meerdere namen vermeld staan op 1 grafsteen. Het is net niet de kleinste Commonwealth begraafplaats in de regio Ieper. De begraafplaats werd in februari-maart 1916 aangelegd door de 10th en 11th King's Royal Rifle Corps. Later, in juli en augustus 1917 werd de begraafplaats opnieuw gebruikt en wordt sindsdien onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission. De begraafplaats kreeg de naam La Belle Alliance, die afkomstig is van een nabij gelegen hoeve die in 1918 werd verwoest.
New Irish Farm Cemetery is een Britse militaire begraafplaats met gesneuvelden uit de Eerste Wereldoorlog, gelegen in het Belgische dorp Sint-Jan. De begraafplaats wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission. Er worden meer dan 4.700 doden herdacht, waarvan meer dan 3.200 niet geïdentificeerd. De begraafplaats is ontworpen door Sir Reginald Blomfield en heeft een oppervlakte van 14.728 m². De begraafplaats ligt een kilometer ten noorden van het dorpscentrum. De grote begraafplaats heeft een toegangsgebouw met een boogpoort van waar een pad loopt naar de Stone of Remembrance, die centraal staat. Aan de noordkant staat het Cross of Sacrifice.
Om 8.30 uur in de ochtend van 4 augustus 1914 trokken de eerste Duitse eenheden in Gemmenich, nabij Aken, over de grens richting Luik. Om 10 uur viel de ruiter Antoine Fonck (2e Regiment Lanciers) als eerste Belgische soldaat. Om 12 uur vroeg de regering in Brussel steun aan Frankrijk en Groot-Brittannië om de aanval af te weren.
Ulysse
Het keizerlijke Duitse leger trok snel op tot Visé aan de Maas. Daar vonden ze de brug opgeblazen en werden ze beschoten toen ze probeerden een noodbrug over de Maas aan te leggen. Twee rijkswachters en twee Belgische soldaten en enkele tientallen Duitsers sneuvelden. Uit woede voor die felle weerstand doodden de Duitsers enkele burgers. De dag erop vonden in verscheidene dorpen moordpartijen plaats. In Soumagne werden meer dan honderd burgers vermoord en honderd huizen verwoest. Op 8 augustus werd het stadje Herve platgebrand.
Ook in de omliggende dorpen werden tientallen Belgische burgers gedood, sommigen met de kogel, anderen met het zwaard of met bijlen. Het was een voorafspiegeling van nog meer wreedheden tegen de burgerbevolking die alle verzet moesten ontmoedigen. Visé, Aarschot, Tamines, Dinant en Leuven zouden volgen. Vluchtelingen zouden de gruwelverhalen spoedig verspreiden over de rest van het land. In de avond van 5 augustus begon de Duitse aanval op de Luikse fortengordel met artilleriegeschut. De eerste grote slag, die om Luik, was begonnen.
Intussen had de Britse regering in de avond van 4 augustus Duitsland een ultimatum gesteld: het moest binnen 24 uur België ontruimen, anders zouden beide landen in oorlog zijn. Zo geschiedde: de oorlog in het Westen was nu echt begonnen.
Het von Schlieffenplan
Een Duitse aanval tegen Frankrijk was niet zo eenvoudig als hij enkel via de Frans-Duitse grens moest verlopen. Op die grens hadden de Fransen nieuwe forten en verdedigingswerken aangelegd. Bovendien verwachtten de Duitsers dat de Fransen langs daar zouden aanvallen. Een nog groter probleem was de dreiging dat Duitsland, als gevolg van het Frans-Russische bondgenootschap, aan twee kanten zou worden aangevallen.
De Duitse stafchef generaal von Schlieffen had daarop een alternatief plan voorgelegd: via een grote boog zou het Duitse leger via België en Luxemburg rond de Franse hoofdmacht trekken en die in de zwakkere noord- en westflank aanvallen. Na een opmars door Zuid-België en Noord-Frankrijk zou Parijs na 40 dagen omsingeld worden en tot overgave worden gedwongen.
Naar schatting zou Frankrijk zo zijn verslagen nog voor het grote, maar inefficiënte Russische leger zich volledig had kunnen mobiliseren. Snelheid was dus essentieel in het von Schlieffenplan. België, met zijn grotendeels vlakke landschap en zijn dichte netwerk van wegen en spoorwegen, was essentieel voor een snelle doortocht van honderdduizenden soldaten.
Ergens in Vlaanderen begonnen 's middags de klokken van de kerk te luiden op een manier dat je zou denken dat de koster gek geworden was. Maar de arme man luidde het alarm voor een brand die meer dan vier jaar in de hele wereld zou woeden. Hoe had hij de juiste tonen kunnen vinden? Hij rende van de ene klok naar de andere en luidde ze met een onhandigheid die voorkwam uit paniek. Maar iedereen begreep zijn buitengewone taal. Mijn Grootvader raapte zijn sikkel op en sloeg er een paar keer mee, steeds langzamer. Toen liet hij zich op een knie op de grond zakken en boog zijn hoofd. Plotseling richtte hij zich op, wierp zijn gereedschap met kracht van zich af en begon door de velden naar de stad te lopen, zonder ook maar één ogenblik zijn kaken te ontspannen. Mijn Grootmoeder ging op de grond zitten en huilde in haar schort.
Op 4 Augustus 1914 valt Duitsland België binnen......
