Het Kerstekind en het badwater - Aflevering 1: Het begin
Het Kerstekind en het badwater
Aflevering 1: Het begin
In de zesde eeuw voor het begin van onze tijdrekening (volgens de legende nog eerder met Romulus en Remus die door een wolvin werden gezoogd) begon zich vanuit Rome en niet toevallig onder het embleem van een roofvogel - de steenarend - middels gewelddadige onderwerping van steeds nieuwe gebieden een polytheïstisch imperium te vormen dat de hele Middellandse Zee omkringelde en dat meer dan duizend jaar zou standhouden, meer bepaald tot de vijfde eeuw: het (West-)Romeinse Rijk (dat nog eens duizend jaar werd voortgezet in het Oost-Romeinse of Byzantijnse Rijk) en dit onder keizers die zichzelf uitriepen tot goden. Het rijk bereikte zijn top rond het jaar 100 onder keizer Trajanus. Dat was zowat driekwart eeuw na de kruisiging van een predikende joodse Nazoreeër, een van de velen die zich keerden tegen de door de Romeinse keizer opgelegde wetten en waarden.
Nazareth was een gehucht in Galilea dat zich in Libanon situeert. 'Libanon' betekent 'wit (besneeuwde) berg' - reeds vermeld in het Gilgamesj-epos rond drieduizend jaar voor Christus; Galilea betekent 'land van de heidenen'. Een kleine eeuw na de dood van de Nazoreeër begon men over hem te vertellen en te schrijven omdat men geloofde dat hij de Messias was: de bij monde van de joodse profeten door Jahweh beloofde redder die aan de gevallen mensheid de onsterfelijkheid terug zou geven.1
Dat vroege christendom bracht vooral de onderdrukten en de slaven hoop waardoor het explodeerde en sinds 303 bloedig vervolgd werd door keizer Diocletianus. Maar toen men de beweging niet klein kreeg, werd zij in 308 erkend door de dictatoriale keizer Constantijn de Grote, die zich 'Augustus' of 'de verhevene' liet noemen. Volgens de legende zou Constantijn in 312 een visioen hebben gehad: een lichtend kruis boven de zon dat hem m.b.t. een veldslag de overwinning beloofde. Hij overwon en stopte de christenvervolgingen. In 381 werd het christendom de staatsgodsdienst in het Romeinse Rijk en later in heel Europa.
Reeds in het jaar 107 werd (namelijk in een brief van Ignatius van Antiochië aan de christenen van Smyrna2) de benaming 'katholieke kerk' gebruikt ('katholiek' betekent 'universeel') en zij dook weer op in het eerste concilie van Nicea in 325.
De eerste bisschop van Rome was de door Jezus aangeduide apostel Petrus3 (†64 door kruisiging onder Nero); Paulus († na 60 door onthoofding onder Nero) was toen bisschop in Klein-Azië en Griekenland. Petrus werd opgevolgd door Linus (67-†76) en dan volgen er tot op heden nog tweehonderdvijfenzestig.4 Pas in 384 liet Siricius zich 'paus' noemen en voor die titel wedijverde hij met 'tegenpaus' Ursinus die eveneens aanspraak maakte op de paustitel. Nota bene: in de kerkgeschiedenis duiken zo'n 39 tegenpausen op.
1Ter situering dient verwezen te worden naar de 'zondeval'. In zijn Lucifer verhaalt Joost van den Vondel hoe een deel van de engelen hun misprijzen niet onder stoelen of banken steken nadat God hen heeft opgedragen om de mensen te dienen. Weliswaar kunnen zij niet anders dan de menselijke schoonheid te loven maar zij keuren af dat een deels stoffelijk schepsel in de hiërarchie wordt geplaatst boven de zuivere geesten die zij vertegenwoordigen. Hun misprijzen betreft vooreerst de verordening van hun Schepper maar vervolgens richten ze hun pijlen op de mens zelf die zij gaan minachten en hun misprijzen gaat over in jaloezie en dan in wraak in de vorm van moord want door een list ontnemen zij aan de mens zijn onsterfelijkheid.
2Meer bepaald in de zin: "Waar Jezus Christus is, daar is de katholieke Kerk."
3Volgens Matteüs 16:18-19: “Jij bent Petrus, de rots waarop ik mijn kerk zal bouwen, en de poorten van het dodenrijk zullen haar niet kunnen overweldigen. Ik zal je de sleutels van het koninkrijk van de hemel geven [n.v.d.a.: waarmee bedoeld wordt de macht om de zonden te vergeven], en al wat je op aarde bindend verklaart zal ook in de hemel bindend zijn, en al wat je op aarde ontbindt zal ook in de hemel ontbonden zijn.”
De dood is dermate gruwelijk dat hij niet waar kan zijn. Hoezo!? - zo zegt u verbouwereerd en nu denkt u wellicht dat er een ongepaste grap gemaakt wordt. Maar u hebt het mis. En om te kunnen begrijpen wat hier uit de doeken moet worden gedaan, moet u zich de tijd trachten te herinneren dat geen mens eraan twijfelde dat de hel bestond. Wie durfde te beweren dat de hel dermate gruwelijk is dat ze niet kan bestaan, werd uitgescholden voor een ketter en hij of zij werd geëxcommuniceerd. De nieuwe generaties hebben die tijd niet meer beleefd maar dan moeten zij hoogst dringend eens hun licht opsteken bij hun grootjes en die zullen bevestigen dat toentertijd niemand twijfelde aan het bestaan van de hel. Niemand durfde het aan om daaraan te twijfelen.
Inmiddels is de angst voor de hel grotendeels verdwenen maar in de plaats daarvan is er nu de angst voor de dood. Want vroeger geloofde men in het hiernamaals, vandaag gelooft men in het hiernumaals. Vroeger was men niet bang voor de dood omdat men geloofde in het eeuwig leven: men was bang voor het oordeel van de alwetende Rechter en voor de straf. Nu men dat niet langer gelooft, moet men wel geloven in de dood. U begrijpt beslist deze logica.
Het credo van destijds was heilig, de paus, plaatsvervanger van God op aarde, zetelde in het Vaticaan en hield daar concilies die eeuwen konden duren en die waren derhalve degelijk, zij leverden dogma's op. Wie daaraan twijfelde was niet goed bij zijn hoofd; wie daaraan twijfelde, leed aan hoogheidswaanzin en soms werden twijfelaars op de brandstapel gezet. Maar dat credo is nu verleden tijd.
Het nieuwe credo is dat van de wetenschap. Ingewijden bogen op ronkende titels zoals destijds de clerici. Hetzelfde maar anders. Het loont beslist om eens na te denken over de term 'wetenschap', alsook over de manier waarop men in die religie ingewijd wordt. Het kost vele levensjaren, de beste jaren van een mens worden eraan opgeofferd om uiteindelijk wetenschapper te kunnen zijn. Terwijl anderen feesten en genieten van het leven, moeten de studerenden blokken.
Het blokken is een heruitgave van het bidden van weleer. Nu begrijpt men, zo zegt men, dat het gebed van toen een zinloos gedoe was. Er waren gebeden, litanieën, er was de Bijbel, de catechismus, er waren de boeken van de heiligen. Al die dingen hadden een eigen logica, men kon zich er warempel in bekwamen en dan werd men priester, bisschop, kardinaal, paus. Nu beweert men heel zelfzeker dat het allemaal inbeelding was. Niet één woord van al die geleerdheid kwam in de buurt van de waarheid. Zo zegt men nu en men begrijpt niet hoe het mogelijk was dat mensen dit ooit konden geloven. En dat ze er hun beste levensjaren konden aan opofferen om zich daarin te bekwamen. Edoch, de nieuwe religie is niet anders.
Wetenschappers leren vooral woorden aan. Woorden waarmee de dingen worden herbenoemd. Geleerde woorden, vaak Latijnse termen die niemand verstaat behalve wie gestudeerd hebben. Zoals destijds, het Kerklatijn, is er nu het Wetenschapslatijn. Wetenschappers beschrijven vooral de dingen, precies zoals de heiligen deden. Die laatsten beschreven zieleroerselen, de eersten beschrijven materiële dingen. Sinten hadden het over goed en kwaad, professoren hebben het over waar en onwaar. De zogenaamde Waarheid is een heruitgave van de Goedheid van destijds: een heruitgave én een simplificatie. Nu baseert men zich op de zintuigen, destijds verwijlde men in de geest en dat was in feite wat ingewikkelder, wat moeilijker. Nomenclatuur en classificatie van alles wat men ziet en hoort, is heden aan de orde van de dag. Destijds betroffen de nomenclatuur en de classificatie alles wat men denken kon. Het denken werd vervangen door de zintuiglijke waarneming, al de rest is gelijk gebleven.
Vroeger genas men mensen met handoplegging, met zegeningen en novenen, met relikwieën en met aanroepingen, voor elke kwaal was er een specialist, een heilige. De gewijde heilige hostie uit het tabernakel maakte ons weer gezond. Vandaag is dat de pil uit de apotheek. Baat het niet, dan schaadt het ook niet, zo zegde men destijds over de therapieën van de kerk en vandaag is het eender. Ooit ging men naar Lourdes, nu begeeft men zich naar het Universitair Ziekenhuis. Als men geneest, wijt men het aan de therapieën en als men sterft, kan men zeggen dat men tenminste alles geprobeerd heeft. Er is niets nieuws onder de zon.
Maar om terug te komen op ons onderwerp: nu de hel niet meer bestaat, komt de dood tot leven. En dat duurt totdat een ketter opstaat die zegt: de dood is dermate gruwelijk dat hij niet waar kan zijn. Geenszins verbergt zich de logica van deze zaken.
(J.B., 18 september 2025)
17-09-2025
Waarom politiek rechts verwerpelijk is - Aflevering 4: “Ben ik dan mijn broeders hoeder?”
Waarom politiek rechts verwerpelijk is
Aflevering 4: “Ben ik dan mijn broeders hoeder?”
Er mag zich geen wereld van de kunst en ook geen fragment daarvan losscheuren van het wereldgebeuren om zich afgezonderd te gaan vermaken in het plezier van muziek, kleuren en vormen alsof er helemaal niets aan de hand is: waar dit het geval is, heerst onverschilligheid en onverschilligheid is erger nog dan genocide, dixit Primo Levi.1 Hetzelfde geldt trouwens voor bijvoorbeeld de wetenschappen en daar spreekt het voor zich: zouden zij een vermaak op zichzelf zijn in het teken van de kennis omwille van de kennis2 en weigeren te investeren in geneeskundig onderzoek waar zekere ziekten massa's mensen treffen, dan zouden heel terecht alle belastingenbetalers wereldwijd in de protestmodus gaan.
En wat het geval is met betrekking tot bezigheden zoals de kunsten en de wetenschappen, geldt evenzeer voor bevolkingsgroepen: klassenvorming is een bijzonder geval van compartimentering3 die onrecht, moord en massamoord in de hand werkt. Het lijden en de ellende in de maatschappij ontvluchten door zich terug te trekken in een eigen klasse, hetzij een adelstand, hetzij eender welke stand of positie met garanties voor een vast inkomen, bescherming en welvaart, komt neer op de excommunicatie van alle ellendelingen en maakt dat wie weigeren zich daartegen te verzetten, medeplichtig worden aan het lot van alle slachtoffers. Idem dito voor partijen die een rechtssysteem verdedigen waarin voorrechten een eigen plekje hebben, wat het geval is voor de conservatieven die met een (rechts)systeem dat ongelijkheid promoot, de wegen naar verandering blokkeren. Het is een mentaliteit uitgedragen door woordvoerders in de rechtse politiek die regenboogzebrapaden in hun stad weigeren met als impliciete verantwoording dat zij zelf 'normaal' zijn.
Des te erger is de genoemde misdaad waar zij die hem verdedigen, zich uitgeven voor voorbeeldige christenen, wat het geval is in menig rechts kamp. Maar het is nu eenmaal een door tweeduizend jaar geschiedenis gestaafd feit dat het pact dat deze hypocrieten sluiten met de politieke machten, het gedrocht van het katholicisme heeft voortgebracht, een wereldwijd en de geschiedenis overspannend Faust-gebeuren.
(J.B., 16 september 2025)
1Primo Levi, Se questo è un uomo (1947), Nederlandse vertaling: Eens was ik een mens (1963)en Is dit een mens (1987).
2Cf. de kritiek van Rudolf Boehm die in deze waanzin de bron ziet van een historische malaise: Boehm, Rudolf. (1977). Kritiek der grondslagen van onze tijd, Het Wereldvenster, Baarn. (Oorspronkelijk: Kritik der Grundlagen des Zeitalters (1973)). Nederlandse vertaling door Willy Coolsaet met een taalkundige revisie d.d. 2011 van Guy Quintelier. De integrale tekst van het werk is beschikbaar op het internet op het volgende adres: https://www.marxists.org/nederlands/boehm/1977/kritiek/index.htm. Voor een synthese, cf.: J. Bauwens, Panopticum corona, pp. 946v. Zie: https://blogimages.seniorennet.be/tisallemaiet/attach/170161.pdf
3Zie: Abram de Swaan, The Killing Compartments. On genocidal regimes and their perpetrators, 2014. (Nederlandse vertaling: Compartimenten van vernietiging. Over
De Verenigde Staten van Amerika - Een zeer summiere historiek & Het antwoord van Seattle - tekst d.d. 2012 - herhaling
De Verenigde Staten van Amerika - Een zeer summiere historiek & Het antwoord van Seattle - tekst d.d. 2012 - herhaling
Waarom politiek rechts verwerpelijk is - Aflevering 3: willekeur onder de mom van vrijheid
Waarom politiek rechts verwerpelijk is
Aflevering 3: willekeur onder de mom van vrijheid
De door politiek rechts voorgewende vrijheid betreft in de eerste plaats de verwerping van de macht van de overheid die reguleert, herverdeelt en beschermt en op die manier verkapt het rechtse vrijheidsbegrip ordinaire willekeur. Onder meer Michel Foucault heeft erop gewezen dat een democratie die zonder meer de macht overlaat aan de meerderheid, de leugen voortbrengt op structurele gronden. "Hoe komt het dat het ware vertoog in de democratie machteloos is?", zo vraagt hij zich af en hij komt tot een bijzonder besluit: de democratie kan de goede van de slechte redenaar niet onderscheiden, zij moet hoe dan ook luisteren naar de meerderheid (de slechtsten) terwijl de besten in de minderheid zijn: het spreken van waarheid is in een democratie structureel onmogelijk.1 Komt daarbij dat de meerderheid bespeeld wordt door een minderheid van kapitaalkrachtigen die zoals een overheid regulerend en herverdelend optreedt maar dan uitsluitend in het eigen voordeel en dus niet beschermend maar verwoestend (voor mens, beschaving en milieu). Waar de geldelite erin slaagt om haar wil op te leggen aan het volk, keren de slaven terug als loonslaven in een heruitgave van de middeleeuwse feodaliteit. Het leenstelsel kent een bezittende klasse die vazallen middels plichten aan zich bindt: zij moeten onderdanig zijn en trouw zoals Europa aan de V.S., troepen leveren en zich gelden laten aftroggelen in ruil voor bescherming die zich de facto beperkt tot vrijblijvende beloften. Het systeem van straatbendes die vrede verkopen, het afdreigsysteem dat wij allen kennen van de cowboys:“Uw geld of uw leven!” en nu ook van de producten van Bill Gates en van de farmareuzen: “Uw geld of een virus!”
(Wordt vervolgd)
(J.B., 14 september 2025)
1Foucault, Michel, De moed tot waarheid. Het bestuur van zichzelf en de anderen II, Colleges aan het Collège de France (1983-1984), met woord vooraf en redactie door François Ewald en Alessandro Fontana. Situering en redactie door Frédéric Gros. Vertaling door Ineke van der Burg. Uitgeverij Boom, Amsterdam 2011, [Oorspronkelijk: Le courage de la vérité. Le gouvernement de soi et des autres II. Cours au Collège de France (1983-1984), Paris: Gallimard/Seuil 2009](2011), pp. 60-67. Zie ook onze bespreking daarvan in: J. Bauwens, Panopticum Corona (Serskamp 2021): De structureel verbannen waarheid, pp. 689v.
Waarom politiek rechts verwerpelijk is - Aflevering 2: De leugens van mammon
Waarom politiek rechts verwerpelijk is
Aflevering 2: De leugens van mammon
Politiek rechts beweert de orde te willen handhaven maar de bestaande orde is vaker die van het onrecht dat de bevoorrechten willen conserveren. Dat de armen mee profiteren van de rijken is om meer dan één reden klinkklare onzin. Om te beginnen hoeven wie gefortuneerd zijn, helemaal niet meer te werken omdat het kapitalistisch systeem garandeert dat iemands kapitaal voor hem werkt. Eenvoudig gesteld: wie meer geld bezitten dan zij nodig hebben, lenen het uit aan behoeftigen tegen rente. De behoeftigen moeten werken om de rente te betalen; de rijken niet: zij dwingen ze af met de rechtsmiddelen die ons kapitalistisch systeem hen ter beschikking stelt.
Gesteld dat de armen mee profiteerden van de rijkdom van de rijken, dan ging het om door de rijken gestolen goed omdat (abstractie gemaakt van schenking) rijkdom die niet uit arbeid voortkomt, alleen diefstal als bron kan hebben. Zo zijn werkloosheidsuitkeringen een gering deel van de opbrengst van de arbeid waarvan de werklozen werden beroofd. Die misdaad wordt verdonkeremaand door de arbeid voor te stellen als een plicht terwijl het vooreerst gaat om een recht, een heus mensenrecht. Politici dragen de verantwoordelijkheid voor het garanderen van werkgelegenheid voor iedereen maar onder druk van de bezittende klasse zweren zij met hen samen om een werklozenpopulatie in stand te houden welke dient als afschrikmiddel om de alsnog werkenden te kunnen uitpersen zoals citroenen.
Arbeid is een mensenrecht omdat het deel uitmaken van de gemeenschap dat is. Aan mensen het recht op arbeid ontzeggen maar ook het nalaten van de nodige inspanningen voor werkverschaffing, wat een taak is van politici, betekent niets minder dan excommunicatie. Er zijn mensen die mogen meedoen en anderen mogen dat niet. Jaap Kruithof: “De structurele werkloosheid wordt (…) als onoverkomelijk aanvaard. De duale samenleving is werkelijkheid: arbeidenden en werklozen, participanten en uitgeslotenen staan tegenover elkaar.”1 De bewering dat werklozen eten uit de handen van de rijken, is zonder meer misdadig: zij geeft de bestolenen de schuld van het tekort.
Vandaag worden praatbarakken gefinancierd om deze leugens rond te bazuinen, in de media en aan onze universiteiten. Literaire prijzen worden uitgereikt aan geschiedenisherschrijvers en wie doen wat zelfs Pilatus niet aandurfde, met name de veroordeling van onschuldigen, krijgen een leerstoel aan onze universiteiten. Het gouden kalf is beste maatjes met de leugenaars.
(Wordt vervolgd)
(J.B., 14 september 2025)
1Jaap Kruithof, Het neoliberalisme, Epo, Berchem 2000, pag. 66.
14-09-2025
Waarom politiek rechts verwerpelijk is
Waarom politiek rechts verwerpelijk is
De conservatieven maken zich sterk dat zij streven naar een samenleving zonder criminaliteit terwijl zij criminaliteit met progressiviteit identificeren. Hun beweegredenen moeten niet ver worden gezocht: wat conservatieven nastreven is het behoud en de beveiliging van hun voorrechten. Het bestaande maatschappelijke (rechts)systeem is daarop ook gebaseerd en het garandeert een status quo van het onrecht. Te beginnen met de erfenisrechten, die in feite onrechten zijn omdat niemand kiest in welk midden hij of zij geboren wordt: wat men als kind wordt toegeworpen of onthouden, is een lotto. In een wiegje bij de hoge burgerij ligt een kind dat goed doorvoed zal worden, zuivere lucht zal ademen, de verzorging en attentie zal krijgen waar elk kind recht op heeft, menswaardig zal behandeld worden, onderricht zal ontvangen van bekwame leraren in een degelijke school, bescherming zal genieten, comfort en welstand alsook een verzekering van de continuering daarvan want de poorten van de universiteiten wereldwijd staan open voor gezonde en gefortuneerde jongeren. Maar de kans is veel groter dat een kind terecht komt in een wiegje in de achterbuurten waar het ondervoed moet opgroeien tussen gefrustreerde, ruziënde, zieke, werkloze of uitgebuite mensen zonder toekomstperspectieven, die ook aan hun kinderen geen kansen kunnen schenken. Conservatieven willen dat het zo blijft. Progressieven willen dat veranderen, zij willen op meer rechtvaardigheid kunnen hopen en dat gaat nu eenmaal niet vanzelf. Wie beweren dat de armen sowieso van de rijkdom van de rijken mee profiteren, verbergen zich lafhartig achter uitvluchten en die vinden zij uiteraard in overvloed in een wereld die op het behoud van onrecht is georiënteerd.
Het is elf september. De moord van gisteren in Utah op de rechtse activist Charlie Kirk heeft van de republikein een held gemaakt en werd door zijn partijgenoten onmiddellijk aangegrepen voor de verdere polarisering van de Amerikaanse samenleving (maar met ook een weerslag op de rest van de wereld). Die polarisering was uiteraard al volop aan de gang en niet in het minst werd zij aangewakkerd door de medestanders van Kirk en door Kirk zelf, getuige de hele context welke zich centreerde rond een discussie waarvan de essentie zich laat vertalen in de van de pot gerukte stelling dat transgenders massamoordenaars zijn en in een meer uitgebreide zin, dat politiek links, dat door extreemrechts pertinent extreemlinks genoemd wordt, de te bestrijden aartsvijand nummer één is. Ter rechtzetting dient hierbij vooraf vermeld te worden dat weliswaar vijf transgenders betrokken waren bij dergelijke moordpartijen maar verhoudingsgewijs gaat het in de tientallen schietpartijen die de V.S. in de afgelopen jaren hebben geteisterd allerminst om een significant verschil met niet-transgenders. Vervolgens is het onwaarschijnlijk dat hier politieke tegenstanders in de moord betrokken zouden zijn omdat politici de effecten daarvan heel goed kennen en zij er uiteraard beducht voor zijn; men zal het veeleer moeten zoeken bij een geesteszieke, zoals dat het geval was bij de moord op John Kennedy in 1963. Bij het uit de weg ruimen van politieke tegenstanders hebben de daders er alle belang bij om de doodsoorzaak te verbergen, zoals bijvoorbeeld gezegd wordt m.b.t. de dood van de gewezen politieke rivaal van Poetin, Aleksej Navalny, vorig jaar of zoals dat het geval was met de moord op de Congolese Patrice Lumumba in 1961. Anderzijds is het ook een illusie om te geloven dat Kirk nu door iedereen als een held vereerd zou worden: zowel politiek rechts als politiek links hebben en koesteren elk hun eigen helden.
De tegenstelling van politiek rechts en politiek links is weliswaar een beetje achterhaald maar dat geldt in geen geval voor die tussen enerzijds de bezittende klasse of de 'heren' en anderzijds de 'slaven', ook al is er een breed overgangsgebied tussen de twee. Omdat de economie de politiek beheerst, zijn tegenstellingen tussen verschillende landen slechts voorwendsels voor conflicten die zich in feite nog steeds afspelen tussen de bevoorrechte klassen en de achtergestelden. De oorlogen die zich wereldwijd ontplooien tussen naties, etnieën of nog andere bevolkingsgroepen verkappen telkenmale een strijd tussen economische belangengroepen die zich ophouden buiten het vizier van de wereld terwijl zij zichzelf alsnog verraden door politieke statements, financieringen, allerlei boycots en wapenleveringen. Door de verregaande monopolisering van de grootmachten, zijn quasi alle lokale conflicten te herleiden tot proxy-oorlogen tussen die grootmachten en hun invloedssferen bepalen quasi feilloos het oordeel van het publiek, zoals door Chomsky en Herman overtuigend aangetoond, onder meer m.b.t. de Vietnamoorlog, in de publicatie Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media uit 1988.1
De polarisering bestaat tussen politieke grootmachten en de concerns die zij vormen, en die leveren oorlogen; ze bestaat ook binnen de naties zelf tussen degenen die voorrechten genieten en zij die het onderspit moeten delven en die leveren burgeroorlogen (zoals de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) die ontstond rond voor- en tegenstanders van de slavernij). In de twee gevallen draait de strijd om het behoud en de uitbreiding van macht en positie.
Maar de polarisering bestaat ook binnenin elke burger: zoals de Nederlandse socioloog Abram de Swaan aantoont, werkt genocide bij de gratie van compartimentalisering en men kent het voorbeeld van de nazi die overdag zijn job doet welke bestaat uit het ombrengen van mensen: 's avonds keert hij terug naar zijn vredig gezinnetje en als hem gevraagd wordt hoe hij dat dan klaarspeelt, luidt zijn antwoord dat het ruilen van zijn werkuniform voor zijn burgerkledij aanvoelt als het verwisselen van zijn persoonlijkheid voor een andere, wat in feite de werking van compartimentalisering is.2 De polarisering binnenin elk individu ontketent een strijd die ter gelegenheid van de verkiezingen in het stemhokje resulteert in een stem welke uitgebracht wordt op die partij die binnenin het individu in kwestie de binnenpersoonlijke versie van de strijd wint.
Meestal gaat dit gepaard met de nodige twijfel: iemand stemt rechts terwijl hij de dag voordien nog van plan was om links te stemmen maar hij veranderde van gedacht door het compliment dat hij ontving van een lokaal politicus bij de ingang van het gebouw met de stemhokjes. De twijfel blijft ook na de verkiezingen bestaan en schept een toestand van hysterie die kan overgaan in massahysterie, een soort van vervreemding van de werkelijkheid onder de invloed van, in dit geval, politieke, economische en ideologische druk.
Het bestaan van politieke tegenstellingen gaat gepaard met dat van contrasten binnenin individuen en politieke onvrede kan gelinkt worden aan mentale onevenwichtigheid terwijl zij beiden zowel oorzaak als gevolg zijn van elkaar. Polarisering is in de eerste plaats splijting: wat één was, wordt twee, maar het ene duldt het andere niet want er is geen geduld meer, men is verwend, en daarom probeert het ene het andere uit te schakelen. Zoals gisteren het geval was op de universiteitscampus in Utah.
(J.B., 11 september 2025)
1Edward S. Herman en Noam Chomsky (1994). Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media. Londen: Vintage.
2Abram de Swaan, The Killing Compartments. On genocidal regimes and their perpetrators, 2014. (Nederlandse vertaling: Compartimenten van vernietiging. Over genocidale regimes en hun daders, Prometheus, 2014).
09-09-2025
Geen nepnieuws en geen pseudowetenschap
Geen nepnieuws en geen pseudowetenschap
Op 19 maart 2020 schreven wij het volgende, (hier weergegeven in groene kleur):
De oorlogsgriep
Wie Wikipedia raadpleegt - het kost amper vijf minuten - weet dat de gewone griep jaarlijks aan 250.000 tot 500.000 mensen het leven kost.1 Momenteel [n.v.d.a.: i.e. 19 maart 2020] hebben we drie maanden of dus een kwartaal van een jaar het coronagriepvirus gehad met wereldwijd ruim 6000 doden. Over een jaar zijn er dat dus vier keer meer ofwel vijfentwintigduizend - wereldwijd.
De coronagriep maakt vijfentwintigduizend doden per jaar en dat is tien tot twintig keer minder dan de gewone griepvirussen die ons jaarlijks treffen. Corona lijkt dus helemaal geen erge griep. Maar waarom dan al die heisa? Waarom die maatregelen die het leven grondig ontwrichten en die ons opzadelen met torenhoge schulden?
Het antwoord kon simpel zijn: zoals gewoonlijk wordt aan het volk de waarheid onthouden. Het lijkt erop dat de maatregelen die getroffen worden - ophokplicht op straffe van hoge boetes, isolering, gedwongen werkloosheid, sluiting van bedrijven, rantsoenering van voedsel binnenkort en zo meer -, niet anders kunnen geïnterpreteerd worden dan als voorbereidselen op een oorlogstoestand.
Iedereen weet intussen dat de gevechten in Syrië een oorlog zijn tussen de Russen en de Navo of moet men zeggen de Amerikanen. De Syrische president Assad wordt door Poetin gesteund en de Turken maken deel uit van de Navo. Een navenante vluchtelingenstroom verlamt Europa. Sinds Poetin in 2004 zonder veel moeite de Krim innam, is het westen bang dat hij hetzelfde zal doen met Oekraïne, Polen, Roemenië, de Baltische staten, Finland, Oost-Duitsland en noem maar op: de gewezen agent van de KGB wil de vroegere landen van het Oostblok terug. En Europa staat niet langer vijandig tegenover Rusland (en China) sinds het van het oosten afhankelijker werd voor gas en andere levensnoodzakelijke producten. Amerika ziet in Europa een overlopende klant.
De vijandschap tussen het communistische werelddeel en het zogenaamde vrije westen is niet nieuw: het gaat om twee levens- en wereldvisies die lijnrecht tegenover elkaar staan en die elkander radicaal uitsluiten. De daaruit voortspruitende conflicten bestaan onophoudelijk en wereldwijd. Nu en dan komt het tot een grote uitbarsting en het ziet er naar uit dat het binnenkort weer tot vuurwerk zal komen. Een andere verklaring voor de corona-gekte is er vooralsnog niet.
Dat China en Lombardije zoveel griepgevallen kennen, komt alleen hierdoor dat daar relatief weinig kinderen zijn. Die vormen namelijk een natuurlijke immuniteitsbron: zij krijgen het virus, worden niet ziek maar bouwen wel een groepsafweer op. In Afrika en in Zuid-Amerika zijn corona en andere vormen van griep eerder zeldzaam om diezelfde reden: de bevolking daar is arm en armen houden zoveel mogelijk kinderen omdat hun oude dag niet anders dan door het eigen kroost verzekerd wordt.2
Geen twee jaar later, meer bepaald op 24 februari 2022, zijn de Russen binnengevallen in Oekraïne en is na een vrede van zevenenzeventig jaar de oorlog in Europa uitgebroken.
Niemand had oren naar deze berichten, ze werden afgedaan als nepnieuws en als samenzweringstheorie. Nu ze zich in de werkelijkheid gerealiseerd hebben, herinnert men zich kennelijk niets meer van tevoren maar zo gaat het er altijd aan toe.
Hetzelfde geldt overigens voor de aankondiging dat onder allerlei voorwendsels de Europese jeugd naar het front gelokt zal worden om daar te gaan sneuvelen. Reeds is 'defensie' een vak in het middelbaar onderwijs in verschillende scholen en het initiatief van 'the emmer is full' blijkt zelfs succesrijk. Kinderen zijn nu eenmaal makkelijke prooien want zij zijn nieuw op de wereld, ze weten nog niet hoe het eraan toe gaat, ze hebben alle vertrouwen in hun opvoeders (hoe kan het ook anders, wie hebben ze ook anders?) en dat wordt keer op keer weer misbruikt. In de kerk (relieken, godbetert nu zelfs van kinderlijkjes) en in de politiek.
Met corona werd de knop verzet van vredesmodus naar oorlogsmodus en dat hebben onze reptielhersenen goed begrepen.3 Omdat wij, mensen, vegeteren op een dierlijk lichaam, zijn wij ook onderhevig aan wat ons reptielbrein ons dicteert. De hersenstam is ons oerbrein dat de hartslag controleert en de ademhaling en dat ook waakt over onze overleving in noodsituaties. Het werkt automatisch, wat wil zeggen dat we daarover helemaal geen zeg hebben.
Net zoals bij de bijen (en bij alle andere dieren en zelfs planten) is de overschakeling van de ene naar de andere modus geen sinecure: het moet met andere woorden ernst zijn, wil het gebeuren. Maar eenmaal overgeschakeld, is de terugschakeling naar de voorgaande toestand uitgesloten totdat de taken vervuld zijn die bij de eerdere modus horen. Met betrekking tot de oorlogsmodus wil dat zeggen dat eenmaal in die modus gekomen, wij eerst oorlog moeten voeren om naar de vredesmodus terug te kunnen keren. Met de hersenstam kan nu eenmaal niet gesold worden, men speelt er geen jojo mee. En dat is nu gaande.
De modus werd niet natuurlijkerwijze in gang gezet door een gevaar dat zulks rechtvaardigt: onze hersenstam werd gemanipuleerd van hogerhand, door wereldheersers, wie dat ook mogen zijn. Sinds verschillende jaren vervelen zich deze blasé figuren. Zoals ook de konijnenjagers van Blaise Pascal niet jagen om de honger te stillen maar enkel om hun moordlust bot te vieren, hebben ook deze lieden beslist een agenda vol uitvluchten terwijl hun eigenlijke doel nergens anders ligt dan in het naar zich toe trekken van het allergrootste genot op aarde en dat is de machtswellust. Er bestaat nota bene geen grotere macht dan de macht over het leven van andere mensen. Andermaal: dit is geen nepnieuws en dit is ook geen pseudowetenschap.
Humaniteit of menselijkheid verwijst naar vredelievendheid en naar de bereidheid tot samenwerking, de fundamenten voor de stichting en voor de ontwikkeling van maatschappijen en van de wereld. Het tegendeel van humaniteit is een gebrek eraan: het is onmenselijkheid, het is een tekort aan inzicht, het is immoraliteit, onverstand, egoïsme, opportunisme en vijandigheid. Hoog ontwikkelde maatschappijen cultiveren vrede en samenwerking en ook andersom zijn vredelievendheid en samenwerking essentieel voor de ontwikkeling van een gemeenschap.
Maar er zijn altijd mensen die niet mee zijn en zo zijn er gevangenissen om hen af te zonderen of nog andere instituten, want de maatschappij wil zich tegen hen beveiligen. Menselijke samenwerking vergt een hoge graad van vrijheid en wie met vrijheid niet kunnen omgaan en ze misbruiken, vormen belemmeringen.
Vredelievendheid en bereidheid tot samenwerking worden wel eens vrouwelijke eigenschappen genoemd en wellicht terecht want alle mensen danken hun leven aan een vrouw, een moeder. De moeder staat aan het hoofd van een gezin, zij brengt kinderen ter wereld en zij voedt en onderwijst hen: het is van hun moeder dat alle mensen de taal leren die daarom de moedertaal genoemd wordt. De moeders geven de cultuur van de gemeenschap aan hun kinderen door. Er is een verstandhouding onder alle moeders ter wereld en die beperkt zich niet tot mensen, zij overschrijdt de grenzen van de soort en zo bijvoorbeeld voelen moederkatten zich bij mensenmoeders veilig met hun jongen omdat zij op de een of andere manier begrijpen dat zij een gelijkaardig lot delen. Het moederschap lijkt daar zelfs belangrijker dan het behoren tot een welbepaalde soort.
Volgens sommigen zijn vaders in zekere zin (door hun echtgenoten) getemde mannen. Vooraleer zij huwen, zouden heel wat mannen immers ongetemd zijn of niet gedomesticeerd. Domesticatie is een begrip dat van toepassing is op dieren en op planten die door mensen thuis (in hun 'huis' of 'domus') geteeld worden maar in een bredere zin is domesticatie verwant met beschaving en zou men kunnen zeggen dat moeders hun kinderen domesticeren of beschaven alsook hun echtgenoten. Voordien vertonen mannen machogedrag; als zij vechten en winnen, kloppen zij zich op de borst zoals hun verre voorouders, de mensapen.
Machogedrag treedt vooral op bij wie er behoefte aan voelen om hun mannelijkheid te bewijzen en dat gebeurt vaker bij onvolwassenheid en dus in de puberteit. Het euvel steekt dikwijls een tweede keer de kop op als de groei zich omkeert en de ouderdomsdementie doorbreekt. In andere gevallen is machogedrag of overdreven mannelijkheid eerder lachwekkend, ongepast maar soms ook gevaarlijk. Het kan zich manifesteren als minachting voor vrouwen en voor vrouwelijke trekjes, vooral waar die optreden bij mannen. Zo bijvoorbeeld wordt in minder geëvolueerde culturen of in culturen die zich nog bij manier van spreken nog in hun puberteit bevinden (ofwel in de fase van dementie), studeren beschouwd als een zaak voor vrouwen; mannen daarentegen moeten als zij voor mannelijk willen doorgaan, vechten of met andere mannen concurreren.
Sommige mannen kunnen minder goed het onderscheid maken tussen vrouwelijkheid en beschaving en bij een aantal onder hen gebeurt het dat zij zich ongemakkelijk voelen bij mensen met al te beschaafde manieren of zelfs onder mensen die welbespraakt zijn, wat zij immers associëren met in hun opvatting 'taterende' vrouwen. Het gezegde 'harde bolster, blanke pit' toont aan dat zij het wel goed menen want eigenlijk is het de hypocrisie waartegen zij zich keren, de leugenachtigheid en de list. Edoch, er ontbreekt wat aan een man die denkt dat hij zich huishoudelijk onhandig moet gedragen om zich als man te laten gelden.
In extreme gevallen geloven macho's dat geweld hen boven anderen verheft en om die reden proberen zij situaties te creëren waarin geweld kan gelden als gerechtvaardigd of als wenselijk. Zij kijken daarom meer dan anderen uit naar leidinggevende functies en uiteraard zouden zij zich ten volle kunnen uitleven in de politiek, met vijanden die zij te bestrijden hebben voor het aanschouwen van een groot publiek dat dan in hun ziekelijke verbeelding onder hun bescherming leeft, hen dank verschuldigd is en hen eert. Maar macho's kunnen ook vrouwen zijn, men herinnere zich premier Margareth Tatcher die zichzelf als de enige man in het Britse parlement beschouwde en die in 1982 prompt de Falklandoorlog startte die aan bijna duizend mensen het leven kostte.
Hedendaagse voorbeelden van de aberratie van het machogedrag moet men niet ver zoeken, men ziet ze dagelijks op Tv, iedereen kent ze en is er getuige van maar niemand verbreekt het stilzwijgen erover uit angst omdat de personen over wie het hier gaat, allerminst ongevaarlijk zijn. Zij zijn degenen die de beschikking hebben over het gebruik van kernwapens.
(J.B., 6 september 2025)
05-09-2025
Verdeeldheid
Verdeeldheid
Als het de overtuiging is van onze politici dat men niet onpartijdig kan ingaan op de uitnodiging van China om daar de herdenkingsceremonie naar aanleiding van het einde van de Tweede Wereldoorlog bij te wonen, betekent dit (voor politici maar uiteraard ook voor alle burgers) een verplichting tot polarisatie. Men moet zich tot een kamp bekennen, of veeleer: niemands mening wordt gevraagd, men moet het bestaan van de kampen of dus de strijd als feit accepteren, men kan niet zomaar kiezen voor neutraliteit en onpartijdigheid wordt sowieso beschouwd als lafheid of als verraad.
Die druk tot partijdigheid staat uiteraard in functie van de rekrutering van troepen voor oorlogsdoeleinden. Men spreekt weliswaar over defensie maar de massa naar het front krijgen is geen sinecure en vergt tijd en geleidelijkheid.
Nu doen onze politici er zogezegd alles aan om polarisatie in de samenleving te bestrijden maar op internationaal vlak eisen zij die, zodat wij kampen met een beleid dat inconsistent is. En gehoorzamen aan inconsistente bevelen is uiteraard volstrekt onmogelijk: een trekpaard gehoorzaamt aan 'tuk' en aan 'jurt' maar de twee commando's tegelijk brengen het beest in de war.
Polarisatie gaat aan genocide vooraf zoals de Nederlandse socioloog Abram de Swaan uitlegt in zijn Compartimenten van vernietiging; over genocidale regimes en hun daders (2014).1 Elk regime, elke macht is in de kiem moorddadig omdat het tegenstanders heeft van wie het een vijandsbeeld creëert dat in alle stilte gaat behoren tot de 'mentaliteit', zo schrijft De Swaan.2“De staat is de grootste mensendoder in de moderne wereld maar zij wist de sporen van haar vernietiging samen met haar documenten uit. (…) De meeste slachtoffers (…) zijn ongewapende burgers” met als doelgroepen ras, etnie, geloof, nationaliteit, klasse of politieke overtuiging ofwel werd lukraak terreur gezaaid.3 M.b.t. bijvoorbeeld de Rwandese genocide geldt: “(...) de fanatiekste voorstanders van een erfelijk onderscheid tussen Tutsi en Hutu waren geobsedeerd door de mogelijkheid dat Tutsi zich als Hutu konden voordoen om zo verwarring en verdeeldheid te zaaien.”4“Velen werden gedwongen mee te doen om niet vermoord te worden.”5“Alles was erop gericht de kring van medeplichtigen uit te breiden.”6“Mensen zoeken bescherming voor de dreiging die het regime met zo veel succes heeft opgeroepen, en eisen dus drastische maatregelen tegen de boosdoeners die het regime zelf heeft aangewezen.”7"De ver doorgevoerde compartimentalisatie maakt het mogelijk dat mensen in andere domeinen van de samenleving kunnen blijven functioneren alsof er niets gebeurd is. (...) [zij] doen alsof er niets gebeurd was."8
De V.S. die de huidige Europese oorlog sturen, die een proxy-oorlog is tussen de V.S. en Rusland, voeren een polariserend beleid dat autochtonen opzet tegen allochtonen, hetero's tegen homo's, aanhangers van de milieupartijen tegen gewinzoekers en kortetermijndenkers, volgers van het mondiaal gezondheidsbeleid tegen ongehoorzamen en zo verder. Op die manier hebben wij twee meesters te gehoorzamen en zij vertellen elk een heel ander verhaal: de ene wil inclusie, de andere apartheid; de ene zegt 'tuk', de andere 'jurt'.
Uiteraard is de genoemde inconsistentie een vrucht van de hypocrisie die het Westen niet langer in staat is te verbergen voor de rest van de wereld welke het door de eeuwen heen pluimde onder het voorwendsel van christianisatie en beschaving. Dat zich heden alternatieve ontwikkelingsprojecten blijken te ontplooien en godbetert dan nog op initiatief van de meest beruchte dictators ter wereld, zaait ook in het Westen zelf een verdeeldheid die bijna niet anders meer kan gezien worden dan als een bestraffing voor een kwaad waarmee het sowieso niet eeuwig weg kan blijven komen.
2Abram de Swaan, The Killing Compartments. On genocidal regimes and their perpetrators, 2014. (Nederlandse vertaling: Compartimenten van vernietiging. Over genocidale regimes en hun daders, Prometheus, 2014), pag 16.
In het als een kortverhaal geschreven verslag getiteld De eekhoorn beeldt Primo Levi (die leefde van 1919 tot 1987) de wreedheid af, impliciet verklaard als een bijwerking van de arrogantie. Meer specifiek gaat het hier over de menselijke wreedheid tegenover dieren, gekoppeld aan de arrogantie van de zogenaamde wetenschappelijkheid. Met de hardnekkigheid van een ezel blijft die laatste echter het leven beschouwen op een middeleeuwse wijze, met name en paradoxaal genoeg als machinaal of dus als levenloos en hoe dan ook als zielloos. De materialistisch gefundeerde wetenschappen zien de geest immers als een louter bijwerking van de 'stoffelijke' hersenen, een beetje zoals de droom een bijwerking is van de slaap. Zij blijken hierbij echter over het hoofd te zien dat zij als geen andere instantie deze bijwerking belichamen terwijl zij daarvoor alle vrijheid en macht opeisen zodat zij eigenlijk handelen naar willekeur. Verbazing kan dan helemaal niet meer aan de orde zijn als wij samen met de auteur moeten vaststellen dat de droom die zij dan dromen, uitgemond is in een ware nachtmerrie.
In een onderzoeksinstituut treft de verteller, Primo Levi, een eekhoorn aan die in een elektrisch aangedreven tredmolentje verplicht wordt om te blijven rennen, een proef in het kader van een wetenschappelijk onderzoek naar de gevolgen van slaapdeprivatie. Liep men aan dat molentje gewoon voorbij dan kon men als consciëntieus persoon die nacht de slaap beslist niet vatten maar kennelijk missen de betrokken wetenschapslui het geweten dat hun onderzoeksdaden in de weg staat en wellicht heeft dat te maken met carrièrekansen en dus met geld en macht.
Dat de uitschakeling van het geweten in het kader van het toebrengen leed aan andere wezens zich niet beperkt tot dierenleed, daarvan kon Primo Levi meespreken want deze Italiaanse hoogbegaafde maar onder Mussolini in 1938 door de universiteit afgewezen en door navenante werkloosheid in depressies gedumpte joodse scheikundige werd in december 1943 gearresteerd en in februari 1944 naar Auschwitz III gedeporteerd, een werkkamp waar hij dwangarbeid verrichtte bij de productie van synthetisch rubber - maar Levi overleefde. Na de voltooiing van zijn levenswerk I sommersi e i salvati kwam de schrijver om door een val in een trappenhuis maar volgens onder meer zijn collega-auteur en vriend Ferdinando Camon1 betrof het een sprong.
Dat onder een dictatoriaal regime proeven op dieren worden uitgebreid naar de menselijke soort is niets nieuws en volgt ook uit de logica van de ongecontroleerde macht die zegt dat mensen niet alleen bereid zijn maar er tevens op gebrand om effectief ongeacht wat uit te voeren van zodra ze dat ook kunnen doen. Het 'mogen' verandert immers in een 'kunnen' waar een toelating niet langer wordt vereist, wat in de regel het geval is onder alleenheersers.
Dat alvast zekere sectoren binnen de wetenschappelijke wereld zich als autocraten zijn gaan gedragen sinds het Verlichtingsideaal de wind in de zeilen kreeg, werd ook onlangs nog op wereldschaal gedemonstreerd met de aanpak van de coronacrisis met medisch dubieuze en economisch desastreuze maar voor de betrokken firma's, onaantastbaar onder de paraplu van de wetenschappelijkheid, bijzonder lucratieve resultaten.
Het bestaan van een AFI, een Academic Freedom Index2of dus een meting en rapportering van de academische vrijheid wereldwijd kan hieraan maar weinig verhelpen, enerzijds wegens de zelfreferentieproblematiek omdat de AFI zelf resulteert uit academisch onderzoek en anderzijds omdat uitgerekend de genoemde vrijheid in toom moet worden gehouden met het oog op het voorkomen van ethisch verwerpelijke onderzoekshandelingen. Andermaal te verwijzen naar de coronacrisis blijken door de macht van academici de proefkonijnen reeds van de menselijke soort te zijn en nota bene bovendien ongevraagd - een onheil dat de nazi-praktijken van weleer beslist in haar schaduw zal stellen van zodra het autocratisch karakter van de machtigste staat ter wereld dat van zijn rivalen op mondiaal vlak zal overklassen. Van zijn machtsstrijd is tenslotte de mens zelf altijd onverhoopt doch gegarandeerd het slachtoffer.
1Ferdinando Camon (°1935) schreef onder meer Conversazione con Primo Levi (1989). In Nederlandse vertaling uitgegeven bij Meulenhoff in 1991 met mede-auteurs Germaine Greer en Primo Levi.
Wie midden in het leven staan, zouden kunnen denken dat er een wereld bestaat met daarin mensen maar dat is niet zo. Een wereld met veel of weinig mensen, een wereld met bekenden en met onbekenden, een wereld met alleen onbekenden, een wereld zonder mensen. Dat is een illusie en daarvan wordt men zich soms bewust en wel op het ogenblik dat zij met wie men innig is verbonden, wegvallen. Wat dan overschiet, is allesbehalve een wereld zonder hen. En men begrijpt dan dat er niet de wereld is met daarin al dan niet die mensen omdat, eenmaal zij er niet meer zijn, men kan zien dat wat men voor de wereld hield, alleen maar het decor was van die mensen. Mét die mensen, verdwijnt de wereld.
Men achtte de wereld denkbaar zonder hen maar dan ziet men dat, als zij er niet meer zijn, er helemaal niets meer overschiet. Eens al het water definitief weg is, is de emmer niet langer wat hij eenmaal was omdat hij zijn eigen wezen, zichzelf, ontleende aan het water. Aan wie nooit water zagen, kan men onmogelijk uitleggen wat het ding is dat de naam emmer draagt en ook als zij hem zien met de beide ogen, zien zij de emmer niet: zij zien een voorwerp dat tentoon staat en zij bekijken het maar zien doen zij het nimmer, de afwezigheid van water heeft hen blind gemaakt voor de wereld van het water. Het verdwijnen van het water heeft de wereld van het water doen verdwijnen. Tegelijk met zekere mensen, verdwijnt de wereld van die mensen omdat hij hun decor was, omdat het decor zichzelf aan hen ontleende.
Er is niet de wereld met daarin de mensen zoals er de doos is met daarin de knikkers of de staat met in de staat, de burgers. Zonder burgers is er geen staat omdat de staat niets meer is dan de eenheid van de burgers. Het burgerschap wordt ontleend aan het bestaan van de staat en andersom bestaat de staat bij de gratie van de burgers. Zonder burgers is er geen staat, ook geen lege staat: zonder burgers, rest er helemaal niets meer. Bij het wegvallen van zekere mensen, valt tevens hun decor weg, dat wij verkeerdelijk voor de wereld hielden. Verkeerdelijk, want in onze voorstelling was er de wereld met daarin die mensen, een wereld die ook denkbaar geacht werd zonder hen. Een schromelijke vergissing. Er is geen wereld zonder de mensen, er is geen staat zonder de burgers, er is geen emmer zonder het water, ook geen lege emmer, geen lege staat en geen lege wereld. Als zekere mensen gaan ontbreken, is er helemaal niets meer.
Als geliefden tegen elkaar zeggen hoeveel zij van elkander houden, zoals in de opera Einstein on the Beach van Philip Glass, zoals in Romeo and Juliet van Shakespeare, zoals in Dido and Aeneas bij Henry Purcell of in de Aeneis van Publius Vergilius Maro, liegen zij niet en zij overdrijven ook niet. Hun extase is geen begoocheling die hen van de wereld vervreemdt maar daarentegen een licht dat hen doorheen de schijn van alle dingen heen doet zien. De extase van de liefde toont hoe secundair de dingen zijn, hoe totaal afhankelijk van wat zogenaamd nuchtere figuren voor louter dromen houden. Zonder de mens, door de grote dichter Pindarus 'de schaduw van een droom' geheten - zonder die schaduw van een droom, nog minder dan een droom, is er geen wereld, verdwijnt wat men voor harde materie hield, in alfawetenschappen bestudeerd, in een zwart gat.
Als geliefden tot elkaar zeggen dat ze zonder elkaar niet kunnen leven, zoals in de opera Einstein on the Beach van Philip Glass, zoals in Romeo and Juliet van Shakespeare, zoals in Dido and Aeneas bij Henry Purcell of in de Aeneis van Publius Vergilius Maro, liegen zij niet en zij overdrijven ook niet. Geliefden kunnen zonder elkaar niet leven omdat zij elkanders wereld tot de hunne hebben gemaakt. Het lot van de ene is dat van de andere geworden en als Eurydice het leven laat ingevolge de beet van een adder, deelt Orpheus in haar lot en verwandelt zich zijn leven tot alleen nog maar een klaagzang die zijn pijn dermate uitstraalt doorheen alle dingen dat de ganse natuur erdoor bezwijkt en hij zijn eigen wetten overtreedt die immers in de schaduw staan van grote dromen.
De god van de doden wordt geraakt en buigt voor de heilige rechten waarop waarachtige geliefden bogen maar tegelijk weerhoudt hij zich ervan de wetten van de wereld te schofferen die immers ook zijn rechten opeist. De tweestrijd tussen de beide sferen wordt met een sluwe list beslecht zodat alle spelers van de ultieme tragedie aan hun trekken kunnen komen. Het verdict gebruikt de zwakte waaraan jammerlijk elke liefde lijden moet en maakt dat Hades eervol kan bekomen de meedogenloosheid van zijn koningschap ongerept te houden terwijl hij nochtans zijn belofte nakomt, afgedwongen door de diepste pijn van minnaars. Als Orpheus in de waanzin van zijn liefde omkijkt, maakt hij de vernietiging van zijn Eurydice met de zijne onomkeerbaar.
Over het leven dat Orpheus nadien slijt, doen allerlei verhalen de ronde maar een zaak staat vast: zonder zijn geliefde blijkt hij niet in staat te leven. Hij is verbitterd, wijst alle vrouwen voortaan af of wordt verscheurd, zijn hoofd wordt afgehakt, drijft in moerassige wateren weg en uit zijn mond wasemen orakels; de wereld waarin hij zich bevindt, is chaos en gelijkt in alles op de onderwereld.
Wie midden in het leven staan, zouden kunnen denken dat er een wereld bestaat met daarin mensen maar dat is niet zo. Eenmaal mensen met wie wij innig zijn verbonden, er niet langer zijn, begrijpt men soms dat wat men voor de wereld hield, alleen maar hun decor was.
(J.B., 1 september 2025)
30-08-2025
De Onzichtbare Hand of een Nieuwe Wereldorde?
De Onzichtbare Hand of een Nieuwe Wereldorde?
De U.S.T. of de United States of Trump is een feit maar in het verschiet is daar tevens de T.W. of, analoog aan Disney World, de Trump World want de slokop heeft naast de V.S. ook de rest van de planeet in het vizier. In het arsenaal van mimicry-systemen van deze hyperhypocriet zet Trumps ambitie om de Nobelprijs voor de vrede in de wacht te slepen de trage massa op het verkeerde been zodat hij ongehinderd kan doen wat ook zijn voorgangers deden, alleen doet de schaamteloze dictator het ten voeten uit apert: overal oorlogen initiëren om de elite van de U.S.T. die voornamelijk bestaat uit de aandeelhouders van de wapenhandel, te betalen voor hun steun aan zijn verkiezingscampagnes.
Want vandaag brengt in een democratie niet langer het volk haar 'leider' aan de macht maar wel het kapitaal dat immers de beschikking heeft over alle propagandamiddelen waarmee het zichzelf stuurt naar de mega-, giga- of tera-fortuinen en de kiezers richting nano, pico, atto of femto waarna de schulden hun intrede doen, alweer uit te drukken in mega-, giga- of tera-eenheden.
De Oekraïne is sinds langer dan een decennium een proxi-oorlogsgebied waar de Yankee en de Rus slag voeren, het is een buffergebied zoals ook Syrië, Korea, Vietnam, Laos en Cambodja, Afghanistan, Jemen en noem maar op. In oorsprong is Kiev de wieg van Rusland, ontstaan in de negende eeuw met de komst van de het volk de Roes, veroverd door Mongolen en door Russen. Na W.O.I werd met Kiev gepingpongd en het werd deel van Oekraïne, Polen en uiteindelijk van de Sovjet-Unie, met een onderbreking in W.O.II waar het ingepalmd werd door de nazi's die daar tienduizenden joden vermoordden. De U.S.S.R. viel uiteen in 1991 waarna Oekraïne onafhankelijk werd samen met nog veertien andere voormalige Sovjet-staten - in alfabetische volgorde: Armenië, Azerbeidzjan, Belarus, Estland, Georgië, Kazachstan, Kirgizië, Letland, Litouwen, Moldavië, Oezbekistan, Rusland, Tadzjikistan en Turkmenistan.
Het jaar 1991 waarin de U.S.S.R. uiteenviel, was meteen het begin van de huidige Europese oorlog. Onvermijdelijk, want zo bijvoorbeeld stonden in Oekraïne nog talloze kernkoppen uit het Sovjet-tijdperk opgesteld waarvan echter de lanceerknoppen zich nog steeds in Moskou bevonden, waarna onder internationale druk Oekraïne kernkoppenvrij gemaakt werd. Een gelijkaardig probleem stelde zich met de Sovjet-vloot in de Zwarte Zee. In 1991 werd Kravtsjoek Oekraïens president, hij werd in 1994 opgevolgd door Koetsjma, in 2005 volgde Joestsjenko, in 2010 achtereenvolgens Janoekovytsj, Toertsjynov en Porosjebnko totdat Zelensky aantrad: vanaf 2015 in een televisieserie en vanaf 2019 'in het echt'.
Het uiteenvallen van de U.S.S.R. geschiedde onder Gorbatsjov tegen wie toentertijd Poetin en zijn trawanten een mislukte coup pleegden. Poetin is een nationalist - noodgedwongen want de heimwee naar het machtige Russische rijk van weleer wakkert de sympathie voor de voormalige op het communisme georiënteerde U.S.S.R. weer aan en verklaart deels ook de toenaderingen met China alsook enkele tekenen die wijzen in de richting van het wereldcommunisme, met name waar zich een aantal economische grootmachten lijken te hergroeperen met in hun zog nieuwe politieke en ook het begin van militaire allianties.
Het onmiskenbaar dictatoriaal karakter van de nieuwe V.S. kan daarom misschien wel gezien worden als een wanhoopspoging om alsnog spoed te zetten achter de oprichting van een verdedigingssysteem tegen wat onmiskenbaar een nieuwe wereldorde zal gaan worden maar het lijkt er veeleer op dat improvisaties de boventoon voeren en dat de liberalen aan de macht dit laten betijen, zich blindelings vertrouwend op de Onzichtbare Hand: de door neoliberalen verspreide waanidee van Adam Smith dat egoïsme spontaan collectieve welvaart creëert. Een waanidee omdat kapitalisme wezenlijk suïcidaal is en arbeid uiteindelijk de enige bron van welvaart. Het doordrijven van de neoliberale waanzin leidt alleen tot slavernij en oorlog en dat is nu niet langer een ver-van-mijn-bed-show.
(J.B., 30 augustus 2025)
28-08-2025
Respectloosheid
Respectloosheid
Mimicry is in een eerste betekenis “het bij dieren [n.v.d.a.: maar ook bij planten] voorkomende verschijnsel dat ze zich qua uiterlijk aan hun natuurlijke omgeving hebben aangepast, als bescherming tegen natuurlijke vijanden.”1 Om niet gezien te worden geeft de kameleon zijn vel de kleur van de omgeving. Ook kunnen zwakke dieren zich voordoen als gevaarlijke door deze te imiteren en ze kunnen zich voor dood houden (zich van 'krommenaas' gebaren) of zich voordoen als een plant of als een levenloos voorwerp. In een tweede betekenis is mimicry “het zonder een goed resultaat na-apen van illustere voorgangers in de kunst, slecht plagiaat.”2
Bij mensen neemt die nabootsing of camouflage uiteraard complexere vormen aan en wordt zij toneelspel, hypocrisie of gesofisticeerd bedrog dat zich in de structuren kan verankeren en daardoor moeilijker aantoonbaar wordt en bijna niet te bestrijden. De hele handel is geënt op het principe van de mimicry waar in de reclame producten zich anders voordoen dan ze werkelijk zijn (in casu worden ze per definitie voorgesteld als beter dan ze zijn) en die mimicry wordt uitgelokt of wordt zelfs onoverkomelijk door het winstbejag dat aan de kapitalistische economie inherent is.
Uiteraard zijn het altijd mensen die producten anders voorstellen dan die werkelijk zijn en tot die producten behoren ook de mensen zelf zoals zij bij anderen overkomen of dus hun imago. Iemands imago is sowieso met mimicry verweven en dit imago houdt verband met onder meer iemands persoonlijke vermogen, zijn beroep, reputatie, sociale positie en connecties.
Zoals gezegd is in een kapitalistische economie de mimicry even onoverkomelijk als het winstbejag en dat laatste is dan ook de motor achter het toneel dat burgers op te voeren hebben om een positie in de pikorde te verwerven, te behouden of te verbeteren. Het spreekt dan ook vanzelf dat in het kapitalistische, westerse systeem, de allerhoogste politieke positie in de pikorde, met name die van president van de V.S., die volgens sommigen overeenkomt met die van de machtigste persoon ter wereld, het product zal zijn van een maximaal winstbejag en een tot het uiterste doorgedreven mimicry.
Toneelspel, reclame, propaganda, hypocrisie, vermogen en nog meer dergelijke eigenschappen die in morele termen vaak als verkeerdheden worden geduid, blijken deugden op het wereldtoneel, wat ons ervan overtuigt dat de wereld 'des duivels' is of in het bezit van het kwaad, waarvan de verpersoonlijking, de opperduivel, uiteraard de machtigste persoon ter wereld zal zijn.
Echter, de 'dubbele agenda' (om nog maar eens een variatie op het onderhavige thema bij naam te noemen) van de potentaten vereist uiteraard nog steeds dat wat zij in het verborgene bekokstoven, op een aan de buitenwereld toonbare vorm gepresenteerd kan worden en die eis zet ook een noodzakelijke rem op de handel en wandel van de 'allerwildste beesten' in de jungle. Maar waar het neoliberalisme met al zijn onhebbelijkheden de regel is geworden of het nieuwe normaal, hebben die onhebbelijkheden zich omzeggens een vaste stek verworven; ze worden dan niet langer als onhebbelijkheden beschouwd of als ondeugden maar daarentegen als legitieme strijdmiddelen: in het gevecht om te overleven maar ook in het gevecht naar de top dat een gevecht is van leven op dood. De stap van het overleven naar het albezit blijkt zelfs dwingend in een economische logica die stelt dat stilstand (of tevredenheid met wat men heeft) achteruitgang is en, met andere woorden, dat groei (of ontevredenheid als principe of als drijfveer) een absolute noodzaak is voor louter zelfbehoud.
Echter, waar potentaten niet langer verbergen wat zij te verbergen hebben, met andere woorden waar schaamteloosheid zich heeft ingeburgerd, verdwijnt de hoger genoemde rem en het spreekt vanzelf dat dit pas kan gebeuren waar een 'beschaving' gelooft dat zij een voorbeeld moet nemen aan de natuur - de natuur welteverstaan met haar wet van de jungle of haar recht van de sterkste dat neerkomt op volslagen wetteloosheid. Wie, zoals Adolf Hitler en zijn trawanten uit de nazitijd, geloven dat zij de natuur maar best een handje kunnen helpen, dwalen op een onvergeeflijke manier die zich zal wreken in niets anders dan een genosuïcide.
Respectloosheid triomfeert momenteel in de middens van de westerse potentaten. Het blijkt degenen die de wereld besturen volstrekt koud te laten dat zij de elementaire kennis van de meest recente en voor vandaag relevante geschiedenis missen en de uitstalling van hun onbekwaamheid vergezelt de oubollige betutteling waarmee zij geloven de wereld aan zich te onderwerpen. In feite garandeert alleen het bezit van de krachtigste atoomwapens gecombineerd met eer- en gewetenloosheid dat dit gedrag onbestraft blijft en het is niet de voorgewende genialiteit van de alleenheersers maar de verdomde vrees voor moord op grote schaal die hun vazallen in het gareel houdt. Want dat (de geperfectioneerde versie van) de boeven in maatpak (onder wie er godbetert in hun 'fin de carrière' dermate blasé zijn dat zij naar Nobelprijzen beginnen te hengelen) er helemaal niet voor terugdeinzen om hun bommen van op alsnog veilige afstand op andermans hoofden uit te strooien, blijkt sinds oudsher en nog elke dag opnieuw.
(J.B., 28 augustus 2025)
1L. Koenen, R. Smits (1992), Peptalk, De Engelse woordenschat van het Nederlands: mimicry.
Dertig jaar geleden contacteerden mij een aantal hooggeplaatste neoliberalen met wat ik zou noemen een aanbod dat niet afgeslagen kan worden en in dat kader lieten ze mij in hun kaarten kijken. Wij zoeken, zo zegden zij, een oplossing te vinden voor een zaak die gegarandeerd bijzonder slecht zal aflopen als wij helemaal niets ondernemen: onze beschaving zelf staat op het spel. Het volk is door en door verwend, het aantal snobs gigantisch, de arrogantie en het egoïsme rijzen de pan uit, de verspilling en de vervuiling zijn exuberant. En er is maar één oplossing voor het probleem: het volk moet weer arm worden gemaakt. De vraag is alleen op welke manier dat het best kan gebeuren. Ja, wat wij beschouwen als emancipatie wordt door die nijdige 'elite' niet langer geduld.
Ik schrok van wat ik een openbaring zou kunnen noemen maar ik heb geen redenen om te twijfelen aan de waarheid van die woorden en nu, dertig jaar later, vallen de puzzelstukjes samen. Niet alleen waar de machtigen der aarde de emancipatie die zij als 'woke' benoemen, terugdraaien maar ook daar waar de strijd fysiek geworden is. Want de oorlog in Europa blijkt inderdaad een voorwendsel voor een transactie van onder meer het Europese volksbezit naar de bovenklasse en een simpele analyse laat daarover niet de minste twijfel bestaan.
U hoort het goed, het gaat hier om een klassenstrijd, de rijken zijn immers niet gediend met het feit dat gewezen onderdanen hen boven het hoofd groeien en het is een ongeschreven regel: nooit zullen zij gehoorzaamheid bieden aan hen die eens hun slaven waren. Maar laten wij de feiten onder ogen zien want de corrupte bende die zich vertegenwoordigers noemen van het volk, huilen met de wolven mee.
Jaap Kruithof beschreef het in zijn analyse van het neoliberalisme en uiteraard zal het hem nooit in dank worden afgenomen, het boek wordt evenwel niet verbrand maar radicaal weggezet als oude koek, tenminste waar men er niet aan uit kan om het alsnog te duiden. Het neoliberalisme, zoals de religie van de mammon heet, is alomtegenwoordig en Kruithof spaart geen enkele natie in het westen waar de dienaren van het gouden kalf intussen vrij spel hebben want Het neoliberalisme dateert van een kwarteeuw geleden.
Of ze nu oligarchen heten ofwel ondernemers: een kleine minderheid plundert de rijkdommen van het land, zo schrijft hij over Rusland, en dat zijn voor veertig procent maffiosi.1 En in het Westen is het eender: de jaaromzet drugs bedraagt 15.000 miljard BEF2, dat is 8 procent van de totale wereldhandel, zowat twintig keer meer dan de omzet van de wapenhandel - welteverstaan anno 2000.3
Aan de drugshandel wordt niets verholpen, integendeel: drugs hebben (op één product na) de grootste winstmarge welke meestal evenredig is met de vernietigingskracht, zodat die nog de loef afgestoken worden door wapens: van de wapenhandel met Europa worden momenteel de V.S. steenrijk. Daartoe ook werd de Europese oorlog opgezet en is dat geen mooie deal? Reeds een miljoen Russen sneuvelden in de Oekraïne, welteverstaan arme Russen, van wie de rijke af wilden ('Krieg und Leichen'). De Europese armen wacht eenzelfde lot maar eerst moeten ze nog worden gefabriceerd, wat geschiedt middels het leegroven van hun geldbeugels, wat momenteel aan de gang is met de medewerking van onze excellenties die immers zwijgen en knielen voor de slokops van de V.S. Wat betreft het Europese land gaat een flink stuk naar Rusland, welteverstaan naar zijn feitelijk door Poetin vertegenwoordigde oligarchen. Op die manier pluimt in luttele jaren de bovenklasse al haar ondergeschikten kaal. Na de afloop van de oorlog zullen zij die behouden werden gegarandeerd gehoorzamen aan hun meerderen - aan het bestaan van alle anderen (en dat zullen er andermaal miljoenen zijn) zal alleen een zwarte gedenkplaat ergens op een stil pleintje één op tienduizend toevallige voorbijgangers doen herinneren.
(J.B., 25 augustus 2025)
1Jaap Kruithof, Het neoliberalisme, Epo, Berchem 2000, pag. 34.
2Dit is het equivalent van 375 miljard euro maar men moet ook rekening houden met de muntdevaluatie.
Er zijn filosofen - maar zou men hen zo wel noemen en niet veeleer verwanten met Jehova's getuigen of iets dergelijks? - die het bepleiten om weer rituelen in te voeren: rituelen hebben we nodig, zo schrijven zij: we missen ze, we moeten heel dringend terug naar de rituelen want dan voelen we ons beter - en ziedaar reeds de verleiding. Het lijkt een onschuldige mode, iets in de trant van terug naar de goede oude tijd, maar onschuld is hier helemaal niet van de partij.
In rituelen geschiedt een overgave van de bewuste en verantwoordelijke personen aan collectieve daden die vaak onverstaanbare woorden zijn, dansen, gebaren of verkleedpartijen waarachter steeds indoctrinatie schuilgaat omdat rituelen handelingen zijn die ooit door iemand uitgevonden zijn en meestal is dat gebeurd met geen al te aardige bedoelingen. Rituelen worden gewoonten die vanzelfsprekend lijken en die ons gaan beheersen, zij dulden ook geen commentaar, men moet ze gewoon slikken en meedoen met de massa, zoals soldaten die marcheren in het gelid, betoverd door een ritme van de trom waar ook als zij dat zouden wensen, niet meer aan ontsnappen kunnen; of zoals uitvoerende muzikanten die gevangen zitten in de cadans van de muziekmaten van de symfonie totdat die helemaal is uitgevoerd en het applaus de stress heeft weggenomen en zijn fiat heeft gegeven voor een terugkeer naar de orde van de dag.
Rituelen, jazeker, robotiseren degenen die hen gaan beoefenen, ze beroven hen niet alleen van hun tijd en zij nemen niet alleen ruimte in maar zij staan ook de geestelijke ruimte of de vrijheid in de weg. Obsessies ware een betere benaming voor ingeburgerde rituelen, in de psychiatrie staan zij bekend als dwangmatig gedrag. En dat de dirigent van de rituelen zich zoals het de macht past, aan het oog van bijna iedereen onttrekt, maakt het zaakje extra gevaarlijk.
Het bekendste ritueel, om maar iets te zeggen, vormt zich rond het zogenaamde sacrament van het doopsel en dat is een exorcisme, een duiveluitdrijving. Nieuwgeborenen zijn het bezit van de duivel, aldus de kerk, en zij heeft de oplossing klaar en het is een ritueel. En opgepast: wie het verwerpen, zijn ervoor verantwoordelijk dat de betrokkenen eeuwig zullen branden in de hel en dat wenst toch niemand zijn eigen kinderen toe? Het lijkt onschuldig, het duurt niet lang, het zijn tenslotte 'slechts' woorden en kijk, daar arriveert prompt in een opgeblonken gouden koets alras de dwang.
De doopvont is uit de tijd maar zekere filosofen bepleiten de terugkeer ervan: het doopsel, het vormsel, de biecht en noem maar op. Maar uiteraard kan niet iedereen die rituelen ondergaan, ze zijn immers bestemd voor een elite, voor uitverkorenen. Of dacht u dat de kerk van plan is om het huwelijk te accepteren voor mensen van hetzelfde geslacht? Of voor mensen van wie de kunne dubieus blijkt? Of de priesterwijding voor vrouwen? Zij hebben brute pech door een speling van het natuurlijke lot - zo zou het antwoord van de pausen moeten luiden maar zij doen er het zwijgen toe en houden het been gewoon stijf alsof de vanzelfsprekendheid van de betrokken regels een publiek geheim was. En mét de rituelen worden zodoende ook de voorrechten heringevoerd. En de uitsluiting van zekere groepen mensen die nu eenmaal niét uitverkoren zijn - waarover dadelijk een woordje meer.
De kerk verbiedt toverij maar bij uitstek rituelen zijn tovenarij. Het herinvoeren van rituelen is het schenken van krediet aan tovenaars. Ben je ziek? Naar de dokter gaan is uit de tijd, wij geloven nu weer in mensen met een 'gave' die rituelen uitvoeren en toverspreuken opzeggen, jawel, in het Latijn of Kerklatijn dat alleen ingewijden in staat zijn te begrijpen, evenals de logica daar achter. Naar het voorbeeld van de exorcist wanneer die zich over pasgeborenen buigt. Hij handelt in naam van hogere machten. Hogere machten, hemeltje! Daar zijn ze terug, de middeleeuwen!
Weg met de wetenschap, de medicijnen, de studies en de gesofisticeerde medische technieken. Niet de slimste van de klas hebben wij nodig, niet deze die zich alles ontzegt en studeert tot hij graatmager wordt, zeven jaar geneeskunde en dan nog eens zeven jaar specialisatie in het vak om levensreddende technieken onder de knie te krijgen en door de tijd uitgezuiverde therapieën: weg ermee! Wij kiezen nu, zo roepen zij met al dan niet voorgewend enthousiasme uit, voor het zwijgende heerschap met de verborgen gaven.
Het heerschap in kwestie kan uiteraard ook een dame zijn, hij heeft niet gestudeerd maar heeft een gave, en wel naar zijn eigen zeggen, en vele fans zeggen het hem na en ze getuigen, zoals ook menigeen getuigd heeft van de vele wonderen die zich naar zij geloven zouden hebben voorgedaan in de loop van de geschiedenis. Inderdaad, rituelen zetten de deur open naar de wonderen en de deur naar de hooggeleerde studies van de universiteiten en de onverdroten arbeid in de hospitalen gaat nu dicht.
Wij vragen begrip, zo klinkt het almaar luider, voor de mensen met een gave, zij zijn tenslotte ervaringsdeskundig en verdienen ook graag hun brood: eindelijk willen zij ernstig worden genomen, het wordt tijd dat wij ook die onrechtvaardige discriminatie achter ons laten. 'Wij'.
'Wij' stemmen dan navenante wetten in het parlement en reeds beslaan de zielige doch peperdure prutsen van de nieuwe santen de helft van het apothekerskraam. Naar de mening van de slachtoffers van de toverij (vaak kinderen) wordt niet gevraagd, wij leven immers in het tijdperk van de daders, degenen die gewicht in de schaal werpen van de economie, de weegschaal in de hand gehouden door de ruiter van het zwarte paard in de Apocalyps van Johannes, het verslag over dit eigenste tijdperk waarin zich over de gehele aarde het armageddon uitspreidt.
Protest zal voortaan niet meer helpen. Vaak is protest niet iets dat ontstaat op initiatief van de protesterenden maar wel iets dat in de eerste plaats wordt uitgelokt door machthebbers die hun macht misbruikt hebben en wel met de bedoeling om in die onregelmatigheid die het protest sowieso is, een reden te vinden om de protesterenden de genadeslag te kunnen toebrengen. De sterkere valt de zwakkere aan en geheel logischerwijze nooit andersom en hij houdt ook niet op dit te doen totdat hij op zijn grenzen botst omdat begeerte nu eenmaal geen grenzen kent. Maar op het ogenblik dat de zwakkere er het leven dreigt bij in te schieten en dus helemaal niets meer te verliezen heeft bij het bieden van weerstand, bijvoorbeeld in de vorm van een protest, zal hij door de nood gedwongen reageren met een taal die de sterkere verstaat en dat is de taal van het geweld, meestal in de vorm van de loutere dreiging die echter krachteloos ware indien zij niet vastberaden klonk. Op dit verzet is het dat de sterkere die zijn macht wenst te misbruiken zonder daarvoor te willen veroordeeld worden, wacht en hij doet dat met het geduld van engelen omdat zijn positie garandeert dat hij over de meeste reserves beschikt. Van zodra dat noodgedwongen verzet van de zwakkere een feit is, wordt het met het oog op de geplande genadeslag door de sterkere uitgebuit: het wordt geëtaleerd aan het publiek zoals dat volgens de ongeschreven regels van de arglist doorgaans het geval is, namelijk door de omkering van de rollen van dader en slachtoffer. De publieke opinie met haar hypocriete fatsoen zal in haar lafheid partij kiezen voor de sterkste terwijl zij meteen bekomt dat het er daarentegen alle schijn van heeft dat zij de kant van het slachtoffer kiest en dus de kant van de zwakste en de sterkste krijgt vrij spel voor de publieke veroordeling van zijn slachtoffer dat genadeloos aan de schandpaal wordt genageld terwijl de machthebber niet alleen ongestraft blijft maar tevens onveroordeeld blijven zal en bovendien in vol ornaat kan triomferen.
Het zwarte paard brengt met zijn ruiter de weegschaal in de wereld en met de weegschaal van uiteraard het goud of de genadeloosheid ontvouwt zich het innemendste van alle rituelen dat het ritueel is van het tellen. De mens wordt een getal en na verloop van tijd wordt hij zelfs helemaal niet meer geteld, hij verstoort immers de glans van het goud, het enige dat van tel is, en hij doet nog enkel dienst als telrobot of telmachine, rekenmachine, golem. De golem, de uitvoerder van het ritueel bij uitstek en door dat toverachtige ritueel gevormd.
Een traktaat in de Talmoed zegt dat een golem werd geschapen. Uit het feit dat hij stom was, leidde men alras af dat hij geen schepsel Gods was maar het werk van tovenaars en hij werd teruggefloten naar het stof der aarde.1 Dat gebeurde door zijn naam die op zijn voorhoofd stond geschreven met de eerste letter te verkorten: 'Emet', wat het Hebreeuwse woord voor 'Waarheid' is, werd derhalve 'Met', wat 'Dood' betekent. In de Apocalyps verschijnt na het zwarte paard, het vaalgele paard, waarvan de ruiter de dood is.
Over de begeerte - Aflevering 8. De droom van een schaduw
Over de begeerte
Aflevering 8. De droom van een schaduw
Noch iets, noch niets: deze omschrijving drukt minder nog dan niets uit maar dat is wat de wereld ook is zonder dromen. Wij dromen en wij loodsen onze dromen in de wereld binnen. Dromen zijn fictie maar sommige dromen zijn dermate overtuigend dat zij onaantastbaar worden, heilig of 'echt'. Dan kunnen we bijna niet anders dan die dromen aanvaarden, wat betekent dat we ons ernaar schikken: we veranderen in de richting van de droom en zo bijvoorbeeld worden wij chauffeurs, lezers of gelovigen.
Maar de verandering die we dan ondergaan, betekent meteen ook dat wij achter ons laten wat wij voordien waren. Wat waren wij nog voor er sprake was van auto's, boeken of godsdiensten? Wat waren wij toen wij nog geen chauffeurs waren, nog geen lezers of gelovigen?
Er is een theorie die zegt dat wij ons mens-zijn aan het burgerschap te danken hebben. Zij spreekt het geloof in het ideaal van de 'natuurmens' vierkant tegen. Humaniteit resulteert uit communicatie, zo zegt zij, en communicatie vergt een politieke gemeenschap en dus geen natuurmensen maar burgers.
Het vreemde is nu dat die theorie op handen wordt gedragen door verlichte geesten terwijl zij ergens sterk verwant is met wat gelovigen belijden waar zij de regel "Quod non est in scriptis, non est in mundo" onderschrijven: “Wat niet in de Bijbel staat, bestaat ook niet in de wereld.” Anders gezegd: het woord gaat vooraf aan de schepping, of: eerst is er de geest, pas daarna het tastbare. Eerst is er de droom, pas daarna het 'echte'.
Wat van onszelf leveren wij in wanneer wij ons schikken naar zaken die uit dromen stammen? Volgens de verlichte geesten kunnen we er alleen maar bij winnen als we chauffeurs worden, lezers, gelovigen of burgers. Want volgens hen gaat het burgerschap aan het mens-zijn vooraf: het burgerschap, het chauffeur-zijn, het lezer-zijn. En dat geldt dus ook voor wie belijden dat in den beginne er het woord was, het woord waaruit alles voortgekomen is. Het niets, de droom, het zich schikken naar de droom en pas dan bestaan we.
We bestaan derhalve enkel in een droom en die droom is niet eens de onze. Ik ben chauffeur door de auto die voortspruit uit de fantasie van een ander. Ik ben mens door de wereld die ik niet zelf ontworpen heb. Derhalve: voor zover ik ben, ben ik voor mezelf een vreemde. Ik besta door de begeerte van een ander. De Griekse dichter Pindaros schreef in 446 voor Christus dat de mens de droom is van een schaduw.1
Scheppende geesten brengen dromen in de werkelijkheid naar binnen: de telefoon en de computer, de maanreizen, de dichtkunst en de opera, de grootsteden, de universiteiten, de auto, het bushokje en de atoombom - om er slechts enkele te noemen. Die dromen worden niet vernietigd, zij worden erkend en dat gebeurt omdat zij erin slagen om ons te verleiden. De auto verwisselt de inspanning van de verplaatsing met een rustige zetel, de telefoon maakt verplaatsingen overbodig en de atoombom verschaft veiligheid, de universiteiten delen kennis uit, de dichtkunst schoonheid.
Het verlangen naar gemak schept eerst de droom van de auto en vervolgens de auto zelf. Wij worden verleid om mee te dromen en wij integreren de auto in ons leven, hij gaat van onze wereld deel uitmaken. Onze wereld is een geheel van door ons geaccepteerde en in ons leven geïntegreerde dromen. Onze wereld is het geheel van die dromen die erin geslaagd zijn ons te verleiden om ze als werkelijkheid te accepteren.
Want op de keper beschouwd zijn al die dingen niets als we ze niet accepteren: de auto accepteren betekent dat wij chauffeur moeten worden, de computer accepteren wil zeggen dat wij voor het scherm en het klavier gaan wonen, maanreizen vereisen de bereidheid om daar handenvol geld aan uit te geven, universiteiten vergen de discipline van het docenten- en studentenleven. Al deze dromen komen pas in de werkelijkheid naar binnen als wij ons schikken naar hun aard.
Het is niet niks voor de mensheid om zich te alfabetiseren met het oog op het verwerkelijken van de droom van de dichtkunst, de taal en de communicatie. Het is niet niks om pakweg twee uur per dag achter een stuur te gaan zitten op een immer levensgevaarlijke autoweg. Of om onze levende gesprekken met hun genuanceerde gebaren grotendeels op te offeren aan het domme tokkelen op een klavier. Maar als wij geen bedienden worden van al die instrumenten, kunnen we er niets mee aanvangen en betekenen ze ook twee keer niets.
Dromen komen in onze wereld naar binnen op voorwaarde dat wij bereid zijn om ons aan die dromen aan te passen en dat betekent de bereidheid om voor een stuk het levende lichaam in een robot te laten veranderen want dat is wat er gebeurt als van ons gevraagd wordt dat wij die machines gaan besturen. Ja, ze verleiden ons en ze doen niets meer dan dat omdat zij helemaal niets betekenen als wij ze met de prijs van onze levenskracht en onze tijd niet binnenlaten in ons leven.
Zij verleiden ons, ze laten ons geloven dat wij ze nodig hebben maar in feite hebben zij ons nodig: het verkeer heeft chauffeurs nodig, de maanreizen belastingbetalers, de communicatie geletterden en bedienaren van allerlei klavieren. En onze lichamelijkheid boet daarbij aardig in, ons lijf moet zich in nare bochten wringen en wij krijgen navenante kwalen: artrose, gewrichtsklachten, spieratrofie, scoliose, hoge bloeddruk, suiker en noem maar op. Daar zijn uiteraard dan weer klinieken voor met veel verdiepingen, elke etage heeft zijn orgaan met bijhorende specialisten en zo geraken wij met al die dromen die samen onze wereld uitmaken verwikkeld in een heuse nachtmerrie.
