ANOEBIS VOORLOPER VAN SINT CHRISTOFFEL ?!?

Anoebis beeld (1e of 2e eeuw na Christus) ten tijde van de Romeinse bezetting van Egypte (Vaticaans Museum )en de transformatie van de overledene in Anoebis. Schilderij op doek. Romeinse Periode ( Louvre Museum)

De legenden

Er bestaan verschillende legenden over en identificatie pogingen voor Sint Christoffel, die zowel in de Latijnse als in de Orthodoxe ritus als heilige vereerd wordt.

• Christoffel van Chalcedon
  

  In de vijfde eeuw zou er volgens legenden een man genaamd Christoffel in Chalcedon hebben geleefd. Zeker is dat Sint-Christoffel echter in deze tijd reeds langsheen pelgrimsroutes  werd vereerd. Over deze Christoffel is overigens verder niet veel opmerkelijks te vertellen maar hij is met zeer hoge graad van waarschijnlijkheid niet te identificeren met de Heilige.

• Christoffel van de Cynocefalen
  

  Een oudere Christoffel, een martelaar, zou in de tijd van de Romeinse keizer Decius (249-251) de begeleider van de apostel Bartholomeüs zijn geweest. Hij was afkomstig uit het land der Cynocefalen (Hondkoppigen). Bartholomeus was uitgezonden naar dit land om het evangelie te verkondigen. Eén van de Cynocefalen liet zich dopen en kreeg de naam Christoffel. Door zijn bekering tot het christendom kreeg hij een menselijke tong en kon hij spreken. Hij ging vervolgens het evangelie prediken in Lycië. Zijn stok droeg bladeren en vruchten als teken van de instemming van God. In het kader van de christenvervolgingen door de plaatselijke koning werd hij langdurig gemarteld en onthoofd. Voor deze martelingen waren 400 soldaten nodig, Christoffel was immers een reus. Zijn sterfjaar zou 250 zijn geweest. In latere legenden wordt Christoffel als soldaat voorgesteld die vele medesoldaten bekeerde. Ook deze had een hondenkop.

• Christoffel de Christusdrager
  Een andere legende verhaalt van ene Reprobus die zo arrogant was dat hij zijn diensten alleen wilde aanbieden aan het allerhoogste gezag en daarom eerst in dienst trad bij de machtigste koning. Maar deze koning bleek bang te zijn voor de keizer, die dan weer bang was voor de duivel. Toen bood Reprobus zijn diensten aan aan de duivel maar met deze op weg in de woestijn zag hij dat de duivel op de vlucht ging  voor een kruis. Hij haalde de duivel in en vernam dat deze bang was voor Christus.  Reprobus besloot Christus op te zoeken en hem te gaan dienen. Op zijn weg ontmoette hij een kluizenaar die hem eerst aanraadde om Christus te dienen door te gaan vasten wat Reprobus niet lukte en ook het daaropvolgende advies om te gaan bidden had niet het gewenste gevolg. Toen de kluizenaar hem tenslotte aanraadde mensen op zijn brede rug een rivier, waar nogal wat pelgrims verdronken, over te dragen vestigde Reprobus zich bij deze rivier en droeg de mensen op zijn rug veilig naar de overkant. Op zekere dag moest hij een klein kind de rivier over tillen. Terwijl hij daarmee bezig was werd het kind echter zwaarder en zwaarder, tot  Reprobus bijna bezweek onder het gewicht en tot zijn schouders in het water stond. Voor Reprobus voelde het aan alsof hij de ganse wereld op zijn rug droeg. Dat was ook zo antwoordde het kind, dat zich openbaarde als Christus, de schepper van de wereld. Hierop liet Reprobus zich dopen in de rivier. Zijn doopnaam werd Christoffel (= Christo-phoros = Christusdrager). Jezus liet Christoffels staf die hij in de grond geplant had groen uitlopen en zond hem weg om het evangelie te prediken. Ook in deze legende wordt hij uiteindelijk gemarteld en onthoofd te Samos in Lydië. Dit verhaal waarin Christoffel ook een beetje op Hercules lijkt is in het Westen het meest bekende.

• Christoffel als reus
  

  Het verhaal dat Christoffel een reus was wordt soms als volgt verklaard: zijn bijnaam Canineus (de hondachtige) zou zijn verbasterd worden tot Cananeus (reus uit Kanaan). Andere verhalen draaien dit proces om. Christoffel zou uit Kanaan stammen en daarom Cananeus zijn genoemd. Dit zou vervolgens zijn verbasterd tot canineus en hierdoor dacht men dan dat hij een hondenkop had.

Byzantijnse iconen van Sint-Christoffel

De geschiedkundige Sint christoffel

St. Christoffel was een lid van de Noordafrikaanse stam der Marmaritae. Hij werd gevangen genomen door Romeinse soldaten tijdens de campagne van keizer Diocletianus tegen deze Marmaritae (einde 301/begin 302) en naar Antiochie in Syrië gevoerd om te dienen in het Romeinse leger ( namelijk in de Cohors Tertia Valeria Marmaritarum, waarvan de naam voorkomt in de van latere datum zijnde Notitia dignitarum (401). Het was een cohorte,  die inderdaad in Syrië dienst deed. Hij zou daar gedoopt worden door de uit Egypte gevluchte bisschop Peter van Alexandrië en onderging het martelaarschap op 09.07.308. Bisschop Peter zou dan maatregelen getroffen hebben om zijn resten terug naar Marmarica (Lybië) te brengen in 311. Hij is waarschijnlijk ook te identificeren met de Egyptische martelaar bekend als St. Menas. De oorspronkelijke auteur van de oudste, maar verloren gegane "Handelingen van Sint-Christoffel" is waarschijnlijk de ca 351-54 te Antiochië verblijvende bisschop Theophilus, de Indiër, of op zijn minst iemand uit zijn omgeving.

Wanneer we nu de afbeeldingen van Sint-Christoffel, zoals hij voorkomt op sommige iconen  in de Orthodoxe ritus, vergelijken met de afbeeldingen van Anoebis dan zien we inderdaad sterke gelijkenissen. In beide gevallen gaat het om een een menselijke figuur met hondenkop. Ook in hun opdracht zijn gelijkenissen te ontwaren. Anoebis was de god die de overledene doorheen de doolhof van het onderaardse begeleidde tot voor de troon van Osiris en daar samen met de god Thot het hart van de overledene afwoog tegen de pluim van Maat ( rechtvaardigheid). Ook zou hij volgens een legende de kleine Horus, na de dood van zijn vader Osiris en achtervolgd door zijn oom Seth, op zijn rug over de Nijl hebben gedragen. Hij had dus ook de functie overzetter en van reisbeschermer ( al zij het in de onderwereld) wat ook, maar pas in de Middeleeuwen, de functie van de Sint Christoffel zou worden. Dit alles zou voldoende zijn om sommigen ( waaronde nog Christiane Desroches de Noblecourt in haar recent boek "Le fabuleux héritage de L"Egypte" -Editions Télémaque 2004 ISBN 2 7533 0020 8 ) de overtuiging naar voor te laten brengen  of op zijn minst te laten uitschijnen dat Anoebis een voorloper zou zijn van Sint Christoffel.

De waarheid is echter minder poëtisch. Van het grootste belang hierbij is het feit dat Sint-Christoffel een lid is van de stam der Marmaritae in een vergeten uithoek van het Romeinse Rijk. Zowel in eerste Griekse als Latijnse overblijvende getuigenissen van zijn martelaarschap wordt hij beschreven als afkomstig uit een land van canibalen en mensen met een hondenhoofd. Sommige van de Griekse geschriften hebben deze passage letterlijk geïnterpreteerd en daarom wordt de Heilige in Byzantijnse iconen vaak afgebeeld met een hondenhoofd. De Latijnse traditie echter ontwikkelde zich langs een andere lijn. Reeds in vroege vertalingen van de originele Griekse term kunokephalos (hondenhoofdig) werd de Latijnse term canineus of hondachtige (van canis = hond) gebruikt. In andere geschriften werd dit dan tot cananeus (Cananiet of afkomstig van Kanaän) verbasterd. Maar de geciviliseerde Grieken en Romeinen waren reeds lang gewoon om bewoners die aan de rand van de hun bekende wereld leefden (zoas de Marmaritae) te beschrijven als  canibalen, hondenhoofdmensen of nog erger. En wanneer de vroege  auteur van de "handelingen van Sint-Christoffel" deze martelaar beschreef als zijnde afkomstig uit het land van canibalen en mensen met een hondenhoofd bedoelde hij met deze hem bekende culturele metafoor alleen maar dat de Heilige van de rand van de bewoonde en hem bekende wereld kwam en kon hij niet vermoeden dat men deze metafoor later letterlijk zou opnemen.