Disclaimer
In verband met een recent dispuut omtrent plagiaat wil ik bendadrukken dat deze teksten uiteraard niet origineel zijn maar een condensatie van teksten die over dit onderwerp werden gepubliceerd. Ik kan de geschiedenis van Egypta niet heruitvinden en mijn persoonlijke bijdragen aan origineel onderzoek hierover zijn nihil. Ik tracht hier met zoveel mogelijk bronvermelding een samenvatting te geven over wat hedendaags bekend is.
Ronald Milo
Hierboven vind je een afbeelding van de god HAPI, de Nijlgod of beter gezegd de God van de Overstroming van de NIjl. De Egyptenaren maakten immers een onderscheid tussen de nijl als stroom, die ze "iteroe" noemden, en de welvaart brengende overstroming die ze personifiлerden in de god Hapi. Hij werd meestal voorgesteld met een hangbuikje en hangborsten (een teken van welvaart voor de oude Egyptenaren) en met een haartooi van waterplanten. Vaak wordt hij echter ook in de verschillende provincies ( nomen) afgebeeld met het embleem van de provincie op zijn hoofd. Dit is ook het geval in bovenstaande afbeelding. Hapi werd vooral vereerd te Assoean en Jebel el Silsila waar hij geacht werd rond te dwalen in de grotten bij de eerste stroomversnelling (cataract). In de Delta daarentgen geloofde men dat hij in grot nabij Memfis woonde. Om hem te vereren en gunstig te stemmen werden, meestal in de nabijheid van een nilometer, offergiften in de stroom gegooid.
Een herschikking van het blog is aan de gang om alle delen aanklikbaar te maken vanuit het centrale Inhoudsmenu. Enig geduld wordt op prijs gesteld. Ondertussen kan u nog steeds bij de artikels terecht via de inhoud in rechterkolom
e-mail van de auteur: ronald.milo@skynet.be
03-11-2007
Opvatting over geschiedenis
OUD EGYPTISCHE OPVATTING OVER HET BEGIN VAN DE GESCHIEDENIS
Volgens de faraonische gedachte bestond er geen geschiedenisen ook geen technische of intellectuele vooruitgang. De fysische wereld was geschapen door de oergod. De monarchie, geboren met de zon, had zijn vorm en functies aangenomen wanneer Horus, zegevierend over Seth, de Twee Landen verenigd had. Nadien hadden half-goden geregeerd over Egypte, obscure monarchieën, centraal of regionaal, in Memphis en This (volgens Manetho)," dienaars of volgelingen van Horus" in Hiérakonpolis en Boeto ( volgens een priesterlijke encyclopedie uit de Late Tijd). De troonsbestijging van een zekere Menes luidde dan de periode van de menselijke koningen in. Maar deze historische koningen zijn daarom, volgens hun opvatting, niet minder goden. Erfgenaam en vertegenwoordiger van Re zorgt iedere nieuwe Horus door het uitvoeren van de juiste rites voor het functioneren van de cosmos en onderhoudt hij de juiste orde (Maat) op het ondermaanse.
Dit oerconservatief concept maakt van de geschiedenis een eeuwige herhaling en houdt ook in dat alles al geschapen werd in de primordiale momenten van het scheppingsproces. Alles of toch bijna alles. Het is dan ook niet verwonderlijk om te constateren dat de kunst en de gewijde teksten die die moeten aantonen "wat er is" en "wat er moet zijn" iedere plastische of technische vernieuwing, die werd uitgevonden of ingevoerd gedurende de drie duizend jaar dat het faraonisch rijk zich staande hield, afstompten of zelfs verwaarloosden.
En wat "primitief", "prehistorisch", of "totemachtig" lijkt in de iconografie (beeldvorming) of het bestuur van deze uitzonderlijk "moderne" staat is in feite allen maar "primordiaal"( in de betekenis van bij de schepping ontstaan) maar dan wel meer dan ooit actueel.
In het Oud-Egyptisch collectief geheugen komen maar zelden verwijzingen voor naar een menselijke voor- of protogeschiedenis. In de vergelijkende ethnologie merkt hierover op dat wat vooral opvalt niet alleen het ontbreken is van een eerste mens of een primitief koppel maar ook van elke sage die een of ander held ten tonele voert om de "beschaving" aan te brengen. Zelfs een buitengewone innovatie, de uitvinding van de pyramide als koningsgraf en de architectuur in gehouwen steen onder koning Djoser ( 3e Dynastie) werd uiteindelijk aan de goden toegeschreven. De architect Imhotep werd een zoon van de god Ptah, de god die hout en steen geschapen had en kunsten en ambachten had uitgevonden.
DE HUIDIGE OPVATTING
In het begin kende men in het westen ook niet veel van de obscure milennia van de prehistorie en de duistere eeuwen van de eerste twee dynastieën. Toen in 1866 Emmanuel de Rougé zijn "Recherches sur les monuments qu'on peut attribuer aus six premières dynasties de Manéthon " ( Opzoekingen over de monumenten die men aan de eerste zes dynastieën van Manetho kan toeschrijven) publiceerde, reikte de kennis niet veel verder dan de derde en vierde dynastie.
De Egyptenaren lieten de schepping plaatsvinden 30.000 jaar en het verschijnen van de mens 5.000 jaar voor Christus geboorte. Dit was onaanvaardbaar volgens de toen heersende katholieke opvatting. Volgens de bijbel was de schepping niet ouder dan circa 4000 jaar. De katholieke wereld werd dan ook gescandaliseerd door de opvatting van Champolion die de mening van de Egyptenaren bijtrad. Het zogenaamd "Egypte van voor de zondvloed " werd slechts moeizaam en sporadisch ontdekt. Het is pas in 1868/9 dat de geoloog Arcelin en de prehistoricus Hamy voor het eerst de prehistorische ateliers in het zand van de Saïd ontdekten. Zo werd de prehistorie van de Nijl ingepast in de algemene prehistorie van de mensheid.
De Thinitentijd begon pas vorm te nemen met de opgravingen van Amélineau te Abydos in de jaren 1890. Ondertussen is veel veranderd en de minitieuse methodes van de moderne archeologie zijn er in geslaagd de eerste technische realisaties van de opeenvolgende bevolkingen van de Nijlvallei in kaart te brengen als lokale mijlpalen van de algemene technische vooruitgang van de mensheid. Ze zijn er ook in geslaagd de elementen te reconstrueren die ons laten begrijpen hoe een monarchische staat ontsproot uit de verscheidenheid van deze lokale beschavingen
Wat het paleolithicum betreft kunnen we nog niet echt, tenzij uit gewoonte en conventie , spreken van Egyptenaren. Noch het landschap, noch zijn bewoners waren toen al wat ze in historische tijden zouden worden. Wat men aan de Nijl dan kan beschrijven is een vooruitgang in de werktuigen en adaptatie aan de omgeving van kleine groepen jagers, vissers en plukkers. Een Paleolithicum met meer dan genoeg lokale variaties binnen een Afrikaans geheel. Met interesse ontdekken we hier voor het eerst de systematische exploitatie van wat Egypte te bieden had o.a. visserij in stilstaand water, geologische kennis maar ook het oudst bekende graf op het Afrikaans continent.
Hierbij dient men zich voor de geest te houden dat de geschiedenis van Neder-Egypte op dit gebied zowel topografische als chronologische hiaten vertoont die er misschien geen zijn, omdat de erosie verschillende sites kan hebben vernietigd en aanslibbing er andere diep hebben bedolven. In feite gaat het, wanneer men in deze omstandigheden spreekt over Neder-Egypte in tegenstelling met Boven-Egypte, omde Fajoem en het uiterste noorden van Midden-Egypte enerzijds en de "Saïd" ten zuiden van Assioet anderzijds. De tussenliggende vlakte en de Delta zijn, gegeven de huidige stand van zaken, nog een onbeschreven blad alhoewel de opgravingen van Thomas Von der Way te Boeto daar wel enige verandering in hebben gebracht.
In het neolithicum zien we het ontstaan van veeteelt (rund, schaap, geit, varken) en landbouw ( granen) die ook later de basis van de Egyptische economie zullen blijven. Later komt het gebruik van koper en het gebruik van in de zon gedroogde tichelsteen. Toch zal het metaal het gebruik van silex nog niet verdringen en de kunst om silex te bewerken zal zelf zijn hoogtepunt bereiken en het gebruiksmateriaal bij uitstek blijven ook onder de farao's
Beeldje van een gebaarde man, Nagada I, Gebelein, musée Gumet Lyon, afmetingen 32 x 7 x5
Dan doen de eerste afbeeldingen van mens en dier hun intrede, voorwerpen die men toeschrijft aan de Nagada-cultuur. Vorm en iconografische thema's sluiten nochtans weinig aan bij het latere Egypte van de farao's Maar dan komen ook de votiefknotsen en de paletten waar men beter en beter de evolutie in continuiteit van de ene cultuur (Nagada) naar de andere (Faraonische) kan volgen.
Er schijnen twee grote cultuurgroepen te hebben bestaan. Eén in het noorden bij de punt van de Delta de andere in Boven-Egypte, deze laatste blijkbaar een groter voortbrenger van artistieke creaties. Het zou dus blijken dat in de tijd van de "Volgelingen van Horus" er twee Egyptes hebben bestaan die dienden verenigd te worden. De urbanisatie van Hieraconpolis, bij het eind van het vierde millenium, schijnt overeen te stemmen met de aanwezigheid van een monarchie. Tegenwoordig meent men ook in het mythische Boeto in de Delta een overeenkomstig centrum van koninklijke macht te mogen erkennen al is niet iedereen het hierover eens.
Daarenboven meent de archeologie een opschuiven stroomafwaarts van artefacten uit het zuiden en dus ook van mensen uit deze streek te mogen opmerken en tonen enkele vondsten van predynastische koningen tekenen die op veroveringen wijzen. Verovering van het noorden door het zuiden of vreedzame penetratie ? Het is in deze politieke en culturele context dat op een zeer korte periode hiërogliefen, het gebruik van papyrus, de karakteristieke afbeeldingen van goden en farao in zwang geraken. Horus Narmer in wie we de klassieke Menes menen te mogen erkennen scheidt, een beetje arbitrair misschien, tenslotte de prehistorie van de historie
Vandaag werd door Zahi Awass, hoofd van de Oudheidkundige dienst van Egypte bekend gemaakt dat de mummie KV60 definitief dient beschouwd als de mumie van de vrouwelijke farao Hatsjepsoet.
Het uiteindelijke bewijs werd gevonden in een doosje dat de naam van deze vrouwelijke farao droeg, waarin namelijk, naast ondermeer haar lever, een tand van haar zat. Het ivoren doosje werd gevonden te Deir el Baheri in de cache DB320.
Een scan van het doosje toonde een tand die,wanneer hij gemeten werd juist paste binnen de fractie van een milimeter in de holte van de ontbrekende molaar in de mond van de mummie van de obese dame in graf met kenletters KV60 in de vallei rechtover KV20 waar het echte graf van Hatsjepsoet zich bevindt "(...)
De archeologisch, forensische en wetenschappelijke onderzoekingen die tot de idenstificatie van de mummie leidden zullen woorden voorgesteld in "Secrets of Egypt's Lost Queen," een documentaire die wordt uitgezonden op 15 juli om 21 uur ET/PT op Discovery Channel", die de draagbare CT-scan in bruikleen gaf.
Dokter Zahi Awass heeft reeds een website met het ganse verhaal : "The Search for Hatshepsut and the Discovery of her Mummy" http://www.guardians.net/hawass/hatshepsut/search_for_hatshepsut.htm
Andere links: http://snipr.com/1nkgh [http://dsc.discovery.com/news/2007/06/25/egyptqueen_ arc.html?category=archaeology&guid=20070625181630 &dcitc=w19-502-ak-0000] http://www.reuters.com/article/scienceNews/idUSL2589587820070625 http://news.yahoo.com/s/nm/20070625/sc_nm/egypt_mummy_dc_1 http://www.abcnews.go.com/Technology/story?id=3313952&page=1 http://www.newkerala.com/news5.php?action=fullnews&id=42016
DE POSITIE VAN DEZE KONING IN DE LIJST IS NIET EENDUIDIG BEPAALD.
Bevindingen van 1996 te Oemm el Qa'ab in de tombe V van Chasechemoei zouden argumenteren voor een direkte opvolging van Chasechemoei- Netjerichet (Djoser). De argumenten om aan te nemen dat Djoser zijn vader (of schoonvader ?) Chasechemoei begroef zijn zeer sterk. Maar dit is niet onoverkomelijk want we weten dat zegels van Hotepsechemoei werden gevonden in de tombe van Qa'a en niettegenstaande dat zouden ook hier op zijn minst twee koningen Sneferka en Ba hem, zij het kortstsondig, zijn voorafgegaan. Helaas, ook dit laatste is niet 100% bewezen.
In de tijd dat Horus Sechemchet nog niet bekend was dacht men dat hij de opvolger van Djoser was. Er zijn inderdaad argumenten om dit aan te nemen beweert Francesco Rafaele maar hij haalt niet aan welke.
Recent echter werd hij opnieuw achter Sechemcet of Chaba geplaatst.(Swelim, Kahn)
Maar bewijsmateriaal uit de necropool van Zawijet el Arian, Beit Challaf en Sakkara maken het moeilijk om de opeenvolging van Sanacht-Djoser (Beit Challaf), Djoser-Sechemhet (Sakkara Trap pyramide) Sechemhet-Chaba (ondergonds plan van de pyramide) uit elkaar te halen.
WAT IS ER VAN HEM BEKEND
1.
Er zijn van hem zegelafdrukken gevonde te Elefantine
Plan van mastaba K2 te Bet Challaf (Garstang, 1903, Mahasna en Bet Khallaf, PLaat 18, het graf van Hen-necht.
2.
te Bet Challaf zijn ook maar sterk beschadigde zegelafdrukken en inscripties van hem gevonden in mastaba K2 (Kahl et al. 1995 p.140-151), die in tegenstelling met wat men een tijd heeft geloofd niet aan hem maar een van zijn ambtenaren behoorde.(Nicolas Grimal 1988 Histoire de l'Egypte Ancienne p 80) of misschien aan een (zijn?) koningin. Ook de vrouw van Chasechemoei en mogelijks moeder van Sanacht, Ni-maat-hapi,is als kandidate voorgesteld geweest. Maar har naam komt alleen voor in de naburige mastaba K1 waar vooral zegelafdrukken van Djoser werden gevonden, alsook ййn van Peribsen. (Vandier -Manuel I , 870 ; Reisner - Develop. ; Lauer - Pyr. Degr.)
In het voornaamste en zuidelijke graf werd het skelet aangetroffen van een zeer grote man ( bijna 1,90m). Nu is he zo dat Manetho verhaalt dat ййn van de laatste koningen van de Tweede Dynastie, die hij Sesochris noemt meer dan 3 el lang was. De sarcofaag zelf was opgegeten door de mieren (John Garstang op.cit. p. 11-14; Nabil Swelim Some Problems, 1983, 95). De naam van de dode begraven in het noordelijke deel van is niet bewaard gebleven alhoewel we kunnen gissen dat het bijna zeker de vrouw van de eigenaar van het graf zal geweest zijn.
De mastaba K2 is dus dubbel. De bovenstrcutuur is gelijkaardig aan deze van van K1 (een grote mastaba, zonder niches en mogelijks met een kapel in openlucht) maar rust op een soort laag platform zoals de trappyramide. De eerste trap vertrekt aan de noord-oost hoek van het dak en wisselt tweemaal van richting maar is minder groot dan de tweede meer zuidelijke trap. Het derde deel van de eerte trap loopt door een soort gewelfde tunnel waarvan het dak uit tichelsteen bestaat die in lagen doorgaan tot de top van de mastaba. Daarna wordt de gang afgesloten door ee valhek. Hierna bevindt zich hetgrafgedeelte met een hall met een kleine plaats en een nis in de oostelijke wand, daarna haaks op de hall een gang in west-oost richting die uitmondt in de begraafkamer Deze schijnt oorspronkelijk bedoelt voor de vrouw van de eigenaar maar is waarschijnlijk nooit gebruikt.
De tweede trap vertrekt ook op de top van het dak en verloopt eerst oost-west, daarna noord-zuid, in het tweede deel hiervan loopt hij door een tunnel waarvan de ingang afgesloten is door een valhek, na de tunnel stoot men opnieuw op een valhek, dat het grafgedeelte afsluit. Dit bestaat uit een lange gang met aan elke zijde telkens drie kamertjes en die uitmondt in een soort hall. Het graf aan de westzijde is door een smal gangetje verbonden met de hoofdgang.
Aan de zuidzijde van de mastaba zien aan de buitenkant nog een eigenaardigheid namelijk de resten van helling, die toeliet van zich op het dak van de mastaba te begeven. Zonder twijfel hebben alle mastaba's zo een helling bezeten maar is er zo weinig van overgebleven omdat deze helling waarschijnlijk werd afgebrooken na de begrafenis.
De mastaba werd opgegraven door Garstang, dei Sanacht verkeerdelijk las als Hen-Necht de bovenbouw is kleiner dan deze van K1 (65 x 23,5m )en mogelijks is dit dubbel graf van een oudere datum dan zijn buur K1. ( Garstang Mahasna and Bet Khallaf, 1903 p. 11). Naast de platform onderbouw schijnt K2 ook een trapvormige bovenbouw ( althans toch een trapvormige kern) bezeten te hebben wat een voorbode lijkt te zijn van de trapvormige pyramide van Djoser.
Maar zoals gezegd behoort het graf naar alle waarschijnlijkheid toch niet aan Sanacht toe. Waar Sanacht dan zelf begraven is weten we nog niet maar de meest waarschijnlijke plaats zou te Sakkara zijn ten westen van het Djoser compleks. Lauer meent dat zijn graf zich bevindt onder de begrafenistempel van Oenas.
3.
Misschien kan ook een vroege structuur ( mastaba 1) binnen de omheining van de trappyramide aan hem worden toegeschreven.
Reliлf uit de Wadi Maghara
4.
Zandsteenreliлf gevonden in de nabijheid van de turkoois mijnen van de Wadi Maghara in de Sinaп toont o.a. de Horus Sanacht met zijn naam in een serech. De koning neemt de bekende positie aan "van het neerslaan van de vijand".
WAT ZIJN DE MOGELIJKHEDEN ?
1.Sanacht achter Sechemchet is moeilijk aanvaardbaar dit zou zijn regering met ca 20 jaar van deze van Djoser scheiden. Dit is onwaarschijnlijk daar de architectuur van de mastaba's van Beit-Challaf op sterke verwantschap met de trappyramide wijzen. Het feit dat het graf aan een edelman van hem toebehoorde zou dit argument al dan niet kunnen wijzigen.
2.Sanacht na Chaba is om dezelfde reden moeilijk aanvaardbaar en bovendien interpoleren we iemand tussen Sechemchet en Chaba. Nu het pyramide compleks van Chaba is, zij het dan op kleinere schaal, architecturaal direct vergelijkbaar met dit van Sechemhet. Deze laatste moet op basis van de graffiti op de muren, de koningslijsten en de keuze van necropool en plaats van zijn grafcomplex aldaar onmiddellijk op Djoser volgen.
3. De reliлfs van Djoser, Seckhemhet en Sanacht in de Wadi Maghara (Sinaп)schijnen onderling weinig stijlverschillen te vertonen.
4. Dus zou het wel eens kunnen dat Sanacht voor Djoser heeft geregeerd en misschien een familielid (broer ?)van hem was. In dat geval kan zijn regering maar van korte duur zijn geweest wat accordeert met de weinige monumenten die van hem zijn overgebleven. Vijf tot zeven jaar schijnt een aanvaardbare periode.
IS SANACHT DEZELFDE PERSOON ALS NEBKA
De argumenten voor de identiteit van nesoet-biti Nebka en Horus Sanacht wegen niet zeer zwaar en de discussie is vandaag de dag nog niet helemaal beslist. Het was Kurt Sethe die op een zegelafdruk van Bet Challaf, waarop de twee namen samen voorkwamen, de naam [NEB] KA las. (Cambridge Anc. Hist. vol. I pt.2 pag 157 en Drioton-Vandier -CLIO- p.200). Hierbij dient vermeld dat alleen het KA gedeelte van de naam duidelijk leesbaar was. (Garstang M.& Bet Khallaf pl. XIX,7).
Helck daarentegen (Thinitenzeit' p. 107) denkt dat Nebka en Sanacht twee verschillende koningen zijn. Maar dan belandden we in het volgende probleem dat we namelijk geen duidelijke argumenten hebben om de ene achter of voor de andere te plaatsen. (Helck in Z.A.S. 106,1979 p. 130). Zoals we reeds gezegd hebben kan de mastaba K2 te Bet Khallaf waarschijnlijk niet toegeschrevn worden aan Sanacht. Petrie (A History I pp. 29-30 7.ed.)en Barta (op.cit) denken dan weer dat Sanacht identiek is aan Nebka maar tevens aan Nebkara. R.Weill (II et III dynasties) ziet in Neferka dezelfde persoon als Sanacht.
Enkele sporen wijzen er op dat Nebka een cartoche (seshen) zou gebruikt hebben voor zijn tweede naam. Tijdens e rest van de dynastie bleef de Horus naam (serech) echter predomineren en het is pas onde de regering van Hoeni, Snofroe en Choefoe dat de nesoet-biti namen in cartouche de meest gebruikte namen worden.
DE DYNASTIE WISSEL en de OVERGAN NAAR HET OUDE RIJK
REDEN VAN DE DYNASTIE WISSEL
Manetho geeft de wissel van dynastie aan samen met de wissel van hoofdstad van This naar Memphis. Nu is het wel zo dat, alhoewel Chasechemoei blijkbaar de hoofdstad terugbracht naar Hierakonpolis, in he zuiden, de andere koningen van de Tweede Dynastie ook goed vertegenwoordigd zijn te Sakkara ( de begraafplaats van Memphis) en dit zou dan kunneen duiden op een verleggen van de hoofdstad naar Memphis reeds voor de aanvang van de Derde Dynastie. Zowel This als Memphis echter liggen begraven onder moderne steden en zijn dus verloren voor verder doorgedreven archeologisch onderzoek. Dit kan leiden tot vervalsing van onze conclusies daar we afhankelijk zijn van het toeval voor wat bewaard werd of verloren ging
Met de Derde Dynastie laten de archeologen na de THINIETENTIJD of het ARCHAISCH RIJK nu het OUDE RIJK een aanvang nemen. Nochtans is de Derde Dynastie eerder een overgangsperiode, zowel vanuit politiek, religieus als artisiteik oogpunt, tussen de Archaische Tijd (die zelf reeds in vele aspecten als volwassen en vol innovatie kan beschouwd worden) en de luisterrijke periode van de Grote Pyramidenbouwers van de Vierde Dynastie waar het Oude Rijk zijn hoogtepunt bereikt.
Niettegenstaande het gebrek aan bronnen blijkt deze periode zeer belangrijk voor de daaropvolgende Egyptische geschiedenis en cultuur. Dit zal ondermeer blijken uit:
De verschuiving van het astrale (Horus, Hathor) naar het solaire( pyramiden, cartouches, god Ra) karakter van de religie.
De eerste pyramiden en begrafenis compleksen horen thuis in de 50-60 jaar die Djoser van Hoeni scheiden. De vooruitgang in de structuur van deze koninklijke graven is niet zuiver architecturaal maar berust ondermeer op de verschuiving naar de Heliopolitaanse zonne-doctrine en nog meer op het feit dat het centraal bestuur nu bekwaam is om grote massa's werkvolk, die nodig waren om deze grafmonumenten te bouwen, op de been te brengen, te onderhouden en van het nodige materiaal en grondstoffen te voorzien.
Dit laatste doel werd ondermeer bereikt door de burelen van de centrale administratie te verspreiden over het ganse territorium om aldus over te kunnen gaan tot een efficiëntere inning van taksen en belastingen. Deze inningssystemen waren wel reeds sinds eeuwen ter plaatse maar het is pas onder de Derde Dynastie dat het systeem zeer efficiënt wordt door geografische spreiding van personeel en middelen via een sterk gecentraliseerd bestuur. Een voorbeeld daarvan is de nederzetting te Elefantine. De koningen van de Vierde Dynastie zullen dan ook gretig gebruik maken van de vorderingen gemaakt op dit gebied door hun rechtstreekse voorgangers en het zal hen toelaten zich te concentreren niet alleen op hun bouwactiviteiten maar tevens ook op veelbelovende militaire activiteiten buiten de grenzen.
Verschillende nieuwe titels en ambten verschijnen ten tonele als bewijs voor de ontwikkeling van een tot in de periferie verspreid netwerk van het staatssysteem, tevens ruggengraat van deze niewbakken bureaucratie. Deze periode is kenmerkend voor de overgang van de gedecentraliseerde Thinitische methode van werken naar de meer gecentraliseerde structuur van de Memphitische staat.
In de mastaba van Hesire vinden we voor het eerst, naast de traditionele afbeelding van de dode tegenover zijn offer ( cfr. private steles in Abydos en Heloean) nu ook de de afbeelding van de overledene terwijl hij toeziet op de productie van de goederen voor zijn graf. Dit concept is een verbreding van het figuratieve systeem1 in de graven. Dit systeem bestond in den beginne slechts uit de vermelding van de naam van de overledene, later begeleid door zijn titels en lijsten van goederen om tenslotte te eindigen bij de scenes "gegrepen uit het dagelijkse leven" begeleid door een uitgebreide biografie. De eerste grote biografie, deze van Methen, wordt slechts een paar jaar na de regering van Hoeni gedateerd.
Het schrift wordt dan ook steeds verfijnder niet alleen op het esthetische vlak maar ook naar vorm en inhoud (cfr. de panelen in de pyramide van Djoser en de fragmenten van de tempel van Heliopolis).
De beeldhouwwerken in het bijzonder de koninklijke en private standbeelden, alhoewel niet in overvloed aanwezig, benaderen steeds meer op artistiek en stilistisch gebied het dogma van het classicisme van de Vierde Dynastie.
In deze overgangsperiode neemt ook de traditie een aanvang van het gebruik bij begravingen van een programma van "artistieke expresie" dat sterk gebonden is aan het "traject" doorheen de tombe2
VERVOLG
1. Barocas 1978, Ideologia e lavoro...' 2. Mrs W. Wood in J.A.R.C.E. 15
Er is een geruststellende overeenkomst tussen het aantal namen van koningen van deze Derde Dynastie in de koningslijsten en van de Horus en nesoet-biti namen op de monumenten. Maar deze overeenkomst is in feite maar schijn want men weet nog steeds niet zeker wat bij wie hoort en zelfs over de volgorde van de koningen is er geen eenstemmigheid. Hieronder vind je een tabel met de namen zoals ze in de koningslijsten voorkomen
Turijnse papyrus
Abydos
Sakkara
Manetho
Neb-ka (19 jaar)
Neb-Ka
-
Necherophes (28 jaar)
Djoser-it (19 jaar)
Djoser-za
Djoser
Thosorthos(29 jaar)
Djoser-ti (6)
Teti
Djoser-Teti
Tyreïs (6)
[hoe] Djefa (6)
Sedjes
-
Mesochris (17)
-
Nefer-ka-ra
Neb-ka-ra
Souphis (16)
Hoe-[ni] (24)
-
Hoeni
?Aches (42)
De horus namen op monumenten gevonden zijn:
Netjerichet
Sechemchet
Sanacht
Khaba
Ba (?)
Qa Hedjet
Hierbij staat zeker vast dat Djoser overeenkomt met de Horus Netjerichet
Als cartouche namen zijn bekend:
Djoser
Djoser-teti
Nebka
Sedjes
Nebkara
Neferka
Hoeni-hoe nesoet H
Voegen we hier aan toe aan dat archeologische vondsten erop wijzen dat Horus Netjerichet(Djoser) onmiddellijk zou gevolgd zijn op Chasechemoei en dus de eerste koning van dynastie zou zijn in tegenstelling met wat de lijsten van Abydos, Turijn en Manetho aanduiden. Anderzijds is er archeologische evidentie dat de opvolger van Djoser-Netjerichet inderdaad Horus Sechemchet zou zijn wiens nebti naam met zekerheid Djeserti is, zodat hier monumenten en lijsten overeenkomen. Bovendien bestaat er ook geen twijfel over dat de koning met nesoet-biti naam Hoeni de laatste koning van de dynastie was; Tot daar de zekerheden. De volgorde van de horus namen Sanacht, Khaba en Qa-Hedjet is onzeker evenals het feit aan wie de nesoet-biti Nebka dient toegewezen.
De duur van de Derde Dynastie
Derde Dynastie op de Papyrus van Turijn
De Turijnse Papyrus geeft en totaal van 74 jaar wat een vrij korte periode is1. Manetho geeft echter een totaal van 214 jaar wat wellicht overdreven is2. Een realistische schatting voor de duur van de regering van de zes of zeven koningen van de Derde Dynastie lijkt te gaan van 70-80 tot 120-130 jaar.
Op de verschillende fragmenten van de Annalensteen bleef geen enkele naam van de koningen van de Derde Dynastie bewaard op de lijneen die dekoninklijke titulatuur en de naam van de koninginmoeder bevatten. De laatste reconstructies3 plaatsen Chasechemoei, de laatste koning van de Tweede Dynastie , aan het begin van de vijfde lijn. Logischerwijze volgen hier dan de vorsten van Derde Dynastie zodat het laatste jaar van Hoeni's regering samenvalt met de laatste jaarbox op deze lijn. DE fragmenten die we bezitten moeten dan gerelateerd zijn aan de zes laatste jaar van Nebka en de vijf eerste van Djoser (lijn vijf van het Palermo fragment) en de laatste jaren van Djoser de zes of zeven van de totale regering van Sechemchet en de twee eerste van dezes opvolger moeten zich dan bevinden op de onleesbare lijn vijf van K1 ( voornaamste Caпro fragment; vier jaar van het begin van de regering van Hoeni ( of mogelijks Nebka) bevinden zich op het Petrie fragment( de recto kant van dit laatste fragment moet rechts van P of links van K1 worden geplaaatst). Dr. Nabil Swelim die een extensieve studie gemaakt heeft over de Derde Dynastie geeft 138 jaar als de lengte van de totale regeringsduren.
CHRONOLOGISCHE TABEL VAN DE DERDE DYNASTIE GEBASEERD OP DE STUDIE ENKELE PROBLEMEN IN DE GESCHIEDENIS VAN DE DERDE DYNASTIE (1983) p.224
door Dr. Nabil M.A. SWELIM
HORUS NAMEN
Andere eigentijdse namen
Koningslijsten NIeuwe Rijk
Abydos
Sakkara
Turijn
Africanus (Af) Eusebius (E) Eratosthenes (Er)
Regeringsjaren
Begrafenis Monumenten
1
Chaba
Hornoeb Irtdjetef Nebka
Nebka
-
Nebka
Necherophis (Af) Nechrochis (E)
19
Hierakonpolis Omheining(Fort)
2
Sa
Sadjeser Djeser
Djesersa
Djeser
Djeserit
Tosorthros (Af) Sesorthos (E)
19
Gisr el Modir te Sakkara
3
Ba
Teti
Teti
-
-
Tyreis (Af)
7
Ptahhotep omheining te Sakkara
4
Sanacht
(Koning "W") *
lacune (sedjes)
-
-
Mesochris (Af) Momcheiri (Er)
17
El Deir omheining/tichelstenen massief te Aboe Roasj
5
Netjerichet
Netjerichetranoeb, Senwy or Sensen, (King "X") *
lacuna (sedjes)
-
-
Soyphis (Af) Stoichos (Er)
30
Trappyramide compleks te Sakkara
6
Sechemchet
Djeserty anch
lacune (Sedjes)
Djeserteti
Djeserty
Tosortasis (Af) Gosormies (Er)
16
Onafgewerkt Trappyramide compleks te Sakkara
7
?
Nebkara
lacune (sedjes)
Nebkara
lacune (hudjefa)
Aches (Af) Mares (Er)
3,5
Onafgewerkte pyramide te Zawiyet el Aryan
8
?
Neferka
Neferkara
-
lacune (hudjefa)
Sephuris (Af) Anoyphis (Er)
2,5
Lagen Pyramide te Zawiyet el Aryan
9
Qahedjet
Hoeni
-
Hoeni
Hoeni
Kerpheris (Af)
24
Meydoem Pyramide
Deze studie is ondertussen ook al twintig jaar oud en de huidige inzichten van de auteur kunnen verschillen van deze hierboven aangegeven. * Koning "W" en "X" zijn de twee koningen op de Palermosteen lijn V recto).
Derde Dynastie Koningslijst volens Kaploni5
Horus Za
nijsoet-biti Oer-Za-Chnoem6
2 maand, 23 dagen
Horus Netjerychet
nisoet-biti nebti Netjerychet (Ra) Noeb
19 jaar
Horus Sechemkhet
nisoet-biti Nebti Djoserti
6 jaar
Horus NechetZa (Zanacht)
nisoet-biti Nebka (-Ra)
Horus Tehenoe (.j) Noeb7
19 jaar
Horus Chaba
nisoet-biti Sjenaka
Netjer Noeb
6 jaar
Horus NebHedjet
nisoet H(oe)
Noeb Nebhedjet
24 jaar
(tot. c. 74 jaar)
U kan dus zelf vaststellen dat de opvolging van deze koningen absoluut niet vaststaat althans niet buiten de hogergenoemde zekerheden.Zeker is ook dat de begraafplaaats van de koning zich niet meer te Abydos bevond maar verhuisde naar Memphis(Sakkara-Gizeh). Maar ook de toekenning van de begrafenismonumente te Meidoem en Zawijet el-Arijan aan een bepaalde koning vertoont nog moeilijkheden. Het einde van de Derde Dynastie is met een zekere waarschijnlijkheid rond 2575 v.Chr. te plaatsen8
DERDE DYNASTIE: EEN OVERZICHT
Ongetwijfeld wordt de Derde Dynastie gedomineerd door de regering van de grote koning Djoser. Tijdens zijn ambtsperiode bereikt de Egyptische beschaving voor het eerst een absoluut hoogtepunt. Getuigen hiervan zijn niet alleen de merkwaardige monumentale werken die niet beperkt blijven tot de architectuur. Dit is ook het tijdperk waarbij we van private personen iets meer te weten komen dan hun naam en titulatuur dit dankzij hun intelligentie, wijsheid, capaciteiten en de schittering van hun laatste verblijfplaats.
Hier ontbreken nog enkele paragrafen die later zullen worden aangevuld
Maar zoals bij de vorige dynastie is de centrale periode van de dynastie een periode met lacunae in onze kennis. Lacunae, die vermoedelijk reeds bestonden in de tijd van de Ramessieden toen, zoals we eerder hebben gezien voornaamste ons bekende koningslijsten (Abydos, Sakkara, Turijn) werden samengesteld.Daaarom ook de verschillen. Namen als Neferkara en Nebkara komen maar op één lijst voor. Nerferkara als vijfde van vijf op de Abydos lijst en Nebkara als derde van de vier in de Sakkara lijst. Op deze laatste lijst is de eerste koning Djoser, die in de Canon van Turijn en de Abydos lijst na Nebka wordt geplaatst. De Turijnse papyrus plaatst bovendien Nebka als laatste koning van de Tweede Dynastie om aldus een duidelijke cesuur van de regering van Djoser met de voorgaande regeringen aan te duiden.
Sedjes vinden we alleen in de lijst van Abydos, op de vierde plaats terwijl op deze plaats de papyrus van Turijn zes jaar van een koning met naam ".....djefa" plaatst. Dit wordt echter gereconstrueerd als Hoedjefa ( eerder dan het aan Sedjes gelijkluidende Sedjefa. Dit woord zijn we reeds in de vorige dynastie tegengekomen in de betekenis van een lacuna die voorkwam op de lijst waarvan werd gecopiëerd9.
Barta in zijn chronologie van het Oude Rijk, gebaseerd op een analyse van Annalensteen10 echter stelt dat Hoedjefa de naam van koning is, die hij gelijksteld Neferkara/Sedjes, die in deze periode geïdentificeerd werd met Horus Chaba
Een stele, aangekocht door het Louvre museum eind de zestiger jaren, toont een Horus Qa Hedjet rechtsaande en omhelsd door de god Horus.Deze stele werd eerder toegeschreven aan koning Qa'a van de Eerste Dynastie. Maar omdat deze stele stilistisch eerder aansluit bij de reliëfs in de Whadi Maghara wordt hij door Barta11 toegeschreven aan de Derde Dynastie en Qa Hedjet aldus geïdentificeerd met Hoeni, wiens Horus naam trouwens nog steeds niet bekend is.
Het lijkt dan ook waarschijnlijk dat voor Hoeni verschillende vorsten telkens gedurende een korte periode hebben geregeerd wat de mogelijke verwarring in de lijsten, althans voor de periode na Sechemchet, in de hand zou hebben gewerkt.
Men begint nu gewoonlijk de Dynsatie met koning Nebka/Sanacht alhoewel Drioton en Vandier12 hem na Djoser plaatsen en de Kahl13 hem nu na Sechemchet plaatst.
Sechemhet (Teti, Djosertei en Djoserti), duidelijk aanwezig te Sakkara komt nu voor Chaba waar hij hem vroeger opvolgde. Aan Chaba wordt de gelaagde pyramide van Zawiyet el Aryan toegesschreven
REDEN VAN DE DYNASTIE WISSEL
wordt vervolgd.
1. T.Wilkinson 1999. "Early Dynastic Egypt" blz 95 , Gardiner 'The Royal Canon of Turin' - 1959 en J. Malek in J.E.A. 68 p. 93-106 2. P. O'Mara in G.M. 147 geeft een vergelijking van data tussen de Turijnse Papyrus en Manetho 3. Kaiser Z.A.S. 86, Helck M.D.A.I.K. 30 en Thinitenzeit, Barta Z.A.S. 108 4. Dr. Nabil Swelim 1983, The Archaeological Society of Alexandria; Archaeological & Historical Studies n. 7 5. P. Kaploni in R.A.R. I, 1977 p. 146-55 6. I.A.F. p. 380, 468, 611 7. I.A.F. III n. 806 8. Baines en Malek 1980:36 9. Goedicke J.E.A. 42 p.50 10. Barta Z.A.S. 108, 1981 11. Barta op. cit. en Kahl et al 1995 12. Drioton en Vandier p 109 13. Kahl op.cit.
In een vorige aflevering hebben we gezien dat een identificatie van de steensoorten en chemische stoffen in hiërogliefenschrift op basis van hun kleur niet veel opleverde. Davidovits zou zich dan op andere eigenschappen van chemische stoffen namelijk reuk en smaak willen baseren.
In zijn boek II Euterpe beweert Herodotos dat de priesters uit Memphis hem vertelt hadden dat op de pyramide van Cheops men in hiërogliefen de som geschreven had die was uitgegeven aan de arbeiders onder de vorm van ramenas, look en uien en dat de persoon die voor hem deze inscriptie geïnterpreteerd had beweerde dat deze som, die hij zich goed herinnerde, 1700 zilveren talenten bedroeg ( meer dan 100 miljoen Euro). In vulgariserende geschriften werd deze uitspraak vaak herhaald en werden de arbeiders beschreven als stinkend naar ui en look.
Davidovits heeft dit echter op een andere manier geïnterperteerd en hij beweert dat het hier zou handelen om de kost van de expedities om mineralen van het type arsenaat op te halen uit de koper en turquoise mijnen in de Sinaï. (Davidovits, 1978, 1982). In de mineraalkunde bestaat er immers een eenvoudige methode om mineralen te definiëren namelijk hen verwarmen met een kleine vlam en als er onmiddellijk een lookgeur vrijkomt heeft men te doen met arsenaten (ijzer of koperarsenaat) .
Davidovits is dan aktief gaan kijken naarde namen van mineralen in het hiërogliefenschrift om te zien of er verwijzingen naar ui, look en radijs in voorkwamen. Voor elk van deze groenten en hun geuren werden vertegenwoordigers gevonden.
DE UIENSTEEN :
In kolom 15 eindigt de steen "oetesji" met een determinatief die lang het onderwerp van discussie is geweest. Brugsch leest HEDSJ en geeft er de betekenis "wit" aan. Barguet leest het anders maar vertaalt het niet en Harris verklaart dat de vertaling in het ongewisse dient te blijven. Davidovits lees HEDSJ, maar zijn vertaling is "ui" . De steen oetesji zou dan kunnen vertaald worden als steen die naar ui riekt.
DE LOOKSTEENl: Look is gesuggereerd geworden voor HOETEM en TAAM, uit de stam TEM. In kolom 16 zou het mineraal TEM-IKR, waarbij KR betekent zwak, dan een mineraal zijn dat zwakjes naar look ruikt. .
DE RADIJSSTEEN: Radijs komt overeen met KAOEe en KA-T. In kolom 16, zou het mineraal KA-Y dan de steen met radijsreuk kunnen zijn..
FIGUUR ( komt later)
De vertaling rekening houdend met hoger vermelde feiten zou dan kunnen zijn :
(Kol. 11): Er is een bergmassief in de oostelijke streek ( Elefantine) die alle mineralen bevat, alle (geërodeerde) gesteenten, verbrijzeld (dus geschikt voor aggregatie), alle produkten (Kol. 12) die men nodig heeft om de tempels van de goden van het Noorden en het Zuiden te bouwen, de nissen voor de heilige dieren, de pyramide voor de koning (koningsgraf) en alle beelden die overeind staan in de tempels en de heiligdommen. Meer nog, al deze scheikunduge producten zijn voor het aangezicht van Khnoem en rond hem geplaatst. . (Kol. 13)...daar is midden in de rivier een rustplaats voor ieder man die de delfstoffen aan hun beide zijden bewerkt. (Kol. 15) Leert ons de namen van de steenmaterialen die men dient te vinden bekhen, het dode (geërodeerde) graniet , mhtbt, rqs, oetesji-hedsj (uiensteen) .. prdny, tesjy. (Kol. 16) Leert ons de namen van de zeldzame mineralen stroomopwaarts... goud, zilver, ijzer, lapis-lazuli, turquoise, thnt (chrysocollum), Jaspis, Ka-y (radijssteen), gruis (?), emerald, temikr (looksteenl), en verder, nesjemet, ta-mehy, hemaget, ibehet, bekes-anch, groene kleurstof, zwart antimoon en rode oker... (Kol.18) ...heeft vastgesteld dat God rechtstond....Hij heeft tot mij gesproken : Ik ben Chnoem, uw schepper, mijn armen zijn rondom jou, om je lichaam te steunen om (Kol. 19) uw ledematen te bewaren. Ik vertrouw je mineralen op mineralen toe sinds de schepping heeft niemand ze ook bewerkt (om steen te maken ?) om tempels van de goden te bouwen of vernielde tempels te herstellen.....
Volgens Davidovits beschrijft de stèle van de Hongersnood de uitvinding van de constructie met steen ( toegeschreven aan Djoser en Imhotep de bouwers van de trappenpyramide te Sakkara) Volgens de tekst zou zou deze uitvinding resulteren uit de behandeling van verschillende mineralen en delfstoffen die dan chemische producten, betrokken bij de vervaardiging van syntehtische steen of een type van beton, zouden zijn.
Maar mijn computer heeft zich in een aanval van acute zelfoverschatting opgeblazen. Door de hitte van de CPU zijn enkele condensatoren in de buurt gesmolten en is de voeding niet meer stabiel. IK werk nu op een oud beestje en zal dus voorlopig geen afbeeldingen kunnen toevoegen. Maar vermoedelijk zal alles weer in orde zijn tegen volgende week donderdag.
Deze steen roept een interessante discussie op. De naam bevat de stam van het woord "mat", wat "graniet" betekent. Harris (p.72) is akkoord met Barguet wanneer deze opmerkt dat het eigenaardig is dat graniet als dusdanig nergens opduikt in de tekst. Het is immers de meest typische steen uit deze streek. Het is dan ook waarschijnlijk dat Mat of graniet verschuild gaat in het woord Mthay. Nochtans, buiten de eigenaardige schrijfwijze hier op deze stиle, wordt graniet steeds geschreven met het teken mA(sikkel) echter vergezeld van verschillende adjectieven. In kolom 15 echter is er geen sprake van een sikkel maar van een vogel ontdaan van van vleugels en pluimen. Deze manier van schrijven van "me" vindt men ook in het woord "moet" , "zich doden". "Meth" betekent trouwens ook "sterven". Anderzijds wordt graniet(mat) dikwijls geschreven met het ideogram "hart", het leven; wat dan zou duiden op "levende graniet". Davidovits veronderstelt dat de auteur van de Hongersnoodstиle een vorm van graniet bedoeld heeft die geлrodeerd, fragiel en gedesaggregeerd zou zijn en die men in enkele geologische lagen aantreft. Hij zou dan om dit te benadrukken
in tegenstelling met "levend graniet" eerder "dood graniet" bedoeld hebben.
Ain
Kolom 15 begint met de aanhef:" Leer de namen van Ain (steen). Het hiлroglief-woord voor
vaste steen, steen om te bouwen, blokken steen is Ainr. De naam van het grootste deel van soliede rotsen wordt neboemd met Ainr en een adjectief. Harris maakt geen enkel onderscheid tussen Ain en Ainr. Merk ook op de gelijkenis tussen ain en het Coptisch woor "Oen" voor steen. Nochtans wordt Ainr bijna uitsluitend gebruikt voor steen die men gebruikt om te bouwen. Ain moet dan als een zeer algemeen woord voor steen worden opgevat , een substantie in tegenstelling met ander materiaal zoals hout en metaal.
Woord met onbekende fonetische waarde
In het woordenboek vinden we dat het een determinatief is voor aroma, geur maar dan niet geassociлerd aan parfum. Het heeft eerder betrekking op stoffen die een geur verspreiden, die rieken of walmen zonder daarbij noodzakelijk een slechte geur te verspreiden en is zeker niet te interpreteren als stinken. Soms wordt dit teken in verband gebracht met een zekere vorm van "genieten".
Men vindt het terug in kolom 12. Voor Brugsch is het een zalf. Barguet en Lichtheim vertalen het niet en gebruiken de algemen term "producten" in verband met deze geciteerd in kolom 11 aat nb rwd wtsAw mineralen en stenen.
Voor sommigen zou dit ideogram een blaas of een vaas met een riekende vloeistof ( maar geen parfum) gevuld voorstellen. Anderesgezegd vindt Davidovits het zou kunneen staan voor een chemisch product. De meeste chemische producten hebben immers een karakteristieke geur waardoor een bedreven chemicus het product onmiddellijk kan herkennen. Volgens kolom 11 en 12 zijn deze riekende producten mineralen en materialen die essentiлel zijn voor de constructie van tempels en pyramiden.
Lexicografische studies van antieke mineralen veronderstelen dat deze mineralen hun naam vaak ontlenen aan hun kleur. Zo vindt men in de Griekse namen van half-edelstenen er verschillende met de stam
"chryso" of geel. De toepassing van dit principe door Barguet, Harris en Lichtheim op de mineralen, ertsen en stenen van de Hongersnoodstele hebben weinig opgeleverd. Voor de meeste namen werden geen eigentijdse equivalenten gevonden. Davidovits echter meent dat men eerder in het concept geur en mischien ook smaak de oplossing van het probleem dient te zoeken. Darbij volgt hij eenvoudig de methode van de antieken die door kleur, geur en smaak de chemsische stoffen wisten te karakteriseren.
( wordt vervolgd)
Nog enkele belangrijke technische woorden van de hongersnoodstèle
Nog enkele belangrijke woorden :
Het woord aAt (aät). In kolom 16 vinden verschillende namen "aAt". Volgens Harris moet men aAt beschouwen als een woord voor mineraal dat betrekking heeft op ertsen. In kolom 19 worden deze mineralen voor het eerst voorgesteld, in een context waarbij sprake is van de uitvinding van de "bouw met stenen"
Het woord tS (tesj). Het samengesteld woord aAT neb rwd wtSaw op het eind van kolom 11 heeft daarbij een speciale betekenis. Barguet vertaalt dit als "kostbare materialen en hardsteen uit de groeven".
In een nota schrijft hij echter dat de vertaling onjuist kan zijn gezien de eigenaardige grafie van het woord In plaats van tesjaw leest Barguet echter Sjeti .
De stam tS heeft de algemene betekenis van: verbreizelen, splijten, uit elkaar halen en het werkwoord btS (betesj) betekend "iets oplossen, desaggregeren. Vandaar dat Davidovits besluit dat rwd wtSaw gelijk natuurlijk desaggregaat betekent zoals geërodeerde of uit elkaar gevallen materiaal (steen). rwd zou dan kunnen geëtrapoleerd worden als zijnde het ideogram voor het beschrijven van de agglomeratie (in het begin van het woord zoals hier) of als ideogram-determinatief voor geagglomereerde steen ( geologisch of synthetisch) op het eind van het woord. Indien deze veronderstelling juist is dan zouden er van de stenen materialen in kolom 15 een aantal fragiel of gemakkelijk te desaggregeren moeten zijn. Twee namen bevatten de stam tS en vier niet.
Het woor bxn (bechen) werd teruggevonden in inscripties bij de wadi Hammamat, in de woestijn ten zuidoosten van Assoean en wordt verondersteld zwart basalt, dioriet, een zandachtige schist, porfier, greywacke of psammitisch gneis voor te stellen1. Ook volgens de inscripties 2 van de wadi Hammamat zou de ontginning van het "bxn" in de wadi op een zeer primitieve manier hebben plaatsgevonden waarbij de gekozen blokken gewoon de berg werden afgegooid waar ze dan gespleten of in talrijke stukken gebroken zouden aanbelanden.
1. Lucas et Rowe, 1938; Morgan, 1894) 2. Couyat-Montet
Het kan nuttig zijn deze woorden ( lezing van links naar rechts en horizontaal) trachten terug te vinden in de tekst ( lezing van rechts naar links in verticale kolommen)
Technische woorden niet die niet echt of minder correct vertaald werden door de vorige auteurs althans volgens Davidovits:
Het woord aa : Brugsch vertaalt het door "pyramide", Sethe en Barguet door " graven voor de koningen", voor hen is het een archaïsme uit het Oude Rijk. Lichtheim vertaalt het door paleizen voor de koningen . Al deze vertalingen komen zowat overeen dat het om een bouwwerk gaat opgedragen aan de koning en meest waarschijnlijk een graf of pyramide.
Het woord Ir(i)-kA.t. Het gaat hem om een werkwoord dat we drie maal tegenkomen: in kolom 13 en 19 is het geassociëerd aan mineralen en werd het vertaald als "werken met" ; in kolom 20 is het de God Chnoem die de mens "schept" of "modelleert" uit klei. Het eerste deel van het werkwoord is het werkwoord ir(i) [oog]. Het is algemeen bekend en heeft zeer uitgebreide betekenis in de zin van doen, maken, scheppen, vormen, modelleren, enz . In mathematische teksten kan het zelfs vermenigvuldigen betekenen. Het tweede deel kA.t en de afbeelding van de man (determinatief) zouden betekenen "door de mens" gemaakt.
Chesbedj irit (xsbD iryt) betekent inderdaad artifiële lapis lazuli 1. Volgens Davidovits zou de beste vertaling voor ir(i)-kA.t dan ook zijn behandelen, synthethiseren, fabriceren. Persoonlijk zou ik hier willen aan toevoegen dat "omzetten in " in het traditioneel Midden-Egyptisch eerder door "ir(i) m" wordt uitgedrukt. Maar als de tekst op een archaîsche tekst teruggaat natuurlijk blijft Davidovits interpretatie mogelijk.
rwD, roedj.t (leesrichting is hier van links naar rechts). De stam roedj betekent hard, stevig. Roedjet werd door Sethe elders vertaald als harde steen.2. In deze tekst komt het voor in kolom 11 in een context die handelt over materialen gebruikt bij de constructie van pyramiden (kol. 11 et 12). Barguet vertaalt het teken (dat in feite een boogpees voorstelt) zoals Sethe door harde steen. Roedj is door Harris (1961) ten gronde besproken. Wij citeren p.23 " in elk geval kan er weinig twijfel over bestaan dat Roedjet een term is om harde steen in het algemeen aan te duiden. Nochtans is het moeilijk om precies de categorie van deze stenen te bepalen vooral daar men ook albast aanduidt als rwD.t"
Over het algemeen slaat "rwD" op de Egyptische zandsteen (inr rwD.t) en meer precies de steen die men aantreft in de groeven van Zuid-Egypte, die werden gebruikt om de tempels uit het Nieuwe Rijk en de daaropvolgende periodes te Karnak, Loeksor, Edfoe, Esne, Denderah en Aboe-Simbel te bouwen. Deze Egyptische zandsteen is vrij zacht en kan gemakkelijk met een vingernagel bekrast worden e (Rozière, 1801). Het is in feite het tegenovergestelde van "hardsteen" en tweemaal zachter dan de kalksteen van Gizeh, viermaal dan marmer uit Carrare en achtmaal dan graniet van Assoean . Volgens Davidovits kan rwD dan ook geen echte hardsteen betekenen.
Anderzijds betekent het ideogram rwD ook kiemen, groeien en het oorzakelijk werkwoord s-rwD , hardmaken , sterk binden. Maar grind en keien bevatten ook het ideogram rwD. Tenslotte zandsteen, kwartsiet en vaak ook graniet en andere stenen die met rwD aangeduid worden zijn allemaal natuurlijke stenen ontstaan door een proces van geologische verharding van aggragaten zoals deeltjes kwarts of zand.
1. Faulkner R.O. 1962 "A concise dictionary of Middle Egyptian , p.25, 2. Idem p, 148
De stèle van Irtysen bevindt zich in het Louvre museum ( om exact te zijn in zaal zeven van het thema-circuit). Ze is ongeveer 4000 jaar oud maar dateert dus zeker niet uit het tijdperk waarin de grote pyramides werden opgericht.
Zoals talrijke van deze begrafenisstéles bevat deze inscriptie vele autobiografische gegevens van zijn oprichter. In dit geval dus Irtysen . Hij stamde uit de priestekaste maar was een meester-ambachtsman en hij beweert in deze tekst een geheim te bezitten om beelden in steen te maken, niet door ze uit te hakken maar door in vormen te gieten.
Irtysen beweert dat hij mengeling van materialen gebruikte die hard werd wanneer ze in vormen gegoten werd en dat hij op deze wijze gelijkt wel voorwerp of personage kon vormen. Het resultaat was "fire- and waterproof"
De stéle van de hongersnood van Sehel
De stéle werd in 1899 ontdekt door C.E. Wilbour en werd vertaald door Brugsch (1891), Pleyte (1891), Morgan (1894), Sethe (1901), Barguet (1953) en Lichtheim (1973). De inscriptie bevindt zich op een oude rots op het eiland Sehel nabij Elefantine, enkele kilometers ten zuiden van Assoean. De tekst dateert uit de tijd van de Ptolemeeлn ( ca 200 v.Chr. ) maar er zijn betrouwbare tekenen om aan te nemen dat de tekst teruggaat op oudere versie die zou dateren van het begin van het Oude Rijk. De tekst omvat 32 kolommen hiërogliefen, van rechts naar links te lezen.
Er komen drie voorname personages in voor.:
Djoser, farao uit het Oude Rijk , die de te Sakkara de eerste pyramide liet bouwen ( de zogenaamde Trappenpyramide). Dit monument wordt vaak aangehaald om de beginperiode van de constructies in steen te illustreren.
Imhotep, architect van Djoser, waarvan men zegt dat hij de uitvinder was van het bouwen met steen. Een personage dat zo belangrijk was dat hij in later tijden als god vereerd werd.
De god Cnoem, die als pottenbakker, zoas trouwens in de Bijbel, het lichaam van mensen en goden modelleerde met het slijk van de Nijl.
De tekst gaat als volgt: gedurende vele jaren overstroomde de Nijl op bepaalde periodes het landschap en bracht vruchtbaar slib en water aan voor de landbouw. Onder de regering van Djoser echter gebeurde dit niet, de oogst viel tegen en de grond droogde uit met als resultaat een mislukte oogst en grote hongersnood
Maar de stéle van de honghersnood bevat ook onthullingen van Imhotep en aanbevelingen van Chnoem over het bouwen van tempels, pyramiden en ander sacrale gebouwen. Hier begint de controverse. Volgens Davidovits wordt nergens gesproken over kalsteen of een ander natuurlijk gesteente in de lijst . In de droom van Djoser ( kolom 19), schenkt Chnoem hem mineralen en " sinds de oudste tijden heeft niemand ooit met hen gewerkt om tempels voor de goden te bouwen " . Om deze monumenten te bouwen heeft men aan Djoser een lijst van mineralen en ertsen gegeven waarvan de betekenis der hiëroglyfen nog niet achterhaald is geworden. Daarom heeft juist Davidovits de studie van deze woorden aangevat. Een studie die hij voorgesteld heeft op het Vijfde Internationaal Congres van Egyptologie, 1988 te Cairo. We gaan hier in detail op in. Hieronder vindt u de relevante colommen van de tekst
In de verre prehistorie was Egypte net zoals Vlaanderen verzonken in de zee. Dierlijke resten zonken langzaam naar beneden en vormden een soort modder waarin zich schelpen, skeltten, plantenresten bevonden. Door samendrukking werd dit sediment omgevormd tot een soort rots die wij kalksteen noemen ( in het Frans calcaire, in het Engels limestone). Dit proces van verdichting heeft duizende jaren geduurd. In deze kalksteenlagen vindt men gewoonlijk de schelpjes en de skeletten van kleine diertjes in horizontale lagen wat normaal schijnt bij als men voor ogen houdt dat het om bezinksel gaat.
Welnu de pyramiden werden gebouwd uit dergelijke sedimentaire kalksteen maar volgens Davidovitz ziet men hier bij deze stenen geen duidelijke lagen maar zijn schelpen en skeletten verspreid door elkaar te vinden. Alsof men er in geroerd heeft beweert hij. Zie onderstaande figuur
Daarnaast merkt hij ook op dat er in de kalksteen van de pyramide luchtbellen voorkomen , organische vezels, beenderen en tanden van dieren dingen die volgens hem niet thuishoren in natuurlijke kalksteen. In 1988 heeft Mark Lehner de opmerking gemaakt dat de steneen van de pyramiden niet van beton konden gemaakt zijn daar ze intacte fossiele schelpen bevatten. Dit is natuurlijk geen argument gezien het zou gaan om ge-reagglomereerde steen , die dus oorspronkelijk van dezelfde kalksteen groeven afkomstig is maar eerst verbrokkeld werd.
Davidovitz heeft aangetoond dat de kalksteen uit de steengroeve van Gizeh vrij veel klei bevat die gemakkelijk ( zowat binnen de 24 uur) vrijkomt wanneer de steen wordt bevochtigd enerzijds vergemakkelijkt dit de verbrokkeling van de steen en anderzijds is het een bindmiddel wanneer het water opnieuw verdampt. De schelpjes verliezen wel hun horizontale ligging bij het fabriceren van de kunststeen.
Argument Mark Lehner, egyptoloog en tegenstander van Davidovitz theorie
Op de bovenstaande figuur zien we een vereenvoudigde doorsnede van het plateau van Gizeh. Op het plateau van Gizeh raken de formatie Mokkatam (Midden Eoceen) en de formatie Maadi ( Hoog Eoceen) elkaar ter hoogte van een zanderige wadi (rivierbedding). Volgens geoloog Thomas Aignier en de egyptoloog Mark Lehner is de oppervlakkige laag van de formatie Mokkatam, waarop de pyramiden rusten , opgebouwd uit harde kalksteen (hard gray op bovenstaande figuur). Daaronder bevindt zich een tweede laag zachtere nummuliet kalksteen met lagen mergel , die een belangrijke hoeveelheid klei bevatten (soft-marley limestone) en daaronder opnieuw een hardere laag. Het licham van de sfinx bevindt zich in deze zachter laag het hoofd in de bovenste harde laag. Maar ter hoogte van de wadi komt de zachtere laag bloot te liggen en daar bevinden zich ook de steengroeven (quarries). In overeenstemming met de traditionel theorie van de uitgehakte steen zouden de bouwers van de pyramiden volgens Lehner dus gebruik gemaakt hebben van deze zachtere mergelsteen.
Tegenargument van Davidovitz
De harde kalksteen kan niet worden opgelost in water maar, en dat heeft Daividovitz proefondervindelijk bewezen, na 24 uur in plastic zak met water te hebben vertoefd is een grote brok kalksteen uit elkaar gevallen en is de zwaardere kleilaag bezonken en gescheiden van de lichtere nummulaire (schelpjes) structuren.
>
Steengroeve van Cheops te Gizeh, de zachtere mergelsteen is duidelijk te zien op de kop van de groeve
Hierboven kan u zich de tanden eens slijpen door de tekst van deze stele van Sarenenoetet te ontcijferen. Morgen zullen we een aantal vreemde woorden verklaren nu volstaat deze uit de bekende tekst te isoleren
De transliteratie en vertaling gaat als volgt :
Htp-di-nsw :Een offer dat de koning geeft aan Asir nb Ddw nTr aA nb AbDw : Osiris de heer van Djedoe, de grote god, heer van Abydos di=f prt-xrw : opdat hij moge geven een stem die offert t Hnkt kA apd Ss mnxt : brood, bier, een os, gevolgete, albast en linnen xt nbt anxt nTr im :alle dingen waarvan een god leeft n kA n imAxy : voor de Ka van geëerde dd Htp(w)-nTr n nTrw :de offerschenker aan de Goden Hsb-Snwty m-r pr : de rekenmeester van de Dubbele Graanschuur en hofmeester : (mer per ) sArennwty mAa- xrw :Sarenenoetet, de gerechtvaardigede van stem (=overledene) ms-n bA-mkt : geboren uit Bameket
Op talrijke stelae uit Abydos en elders worden naast de dodengod Osiris ook nog Oepoeaoet en Anoebis vernoemd. Oepoeaoet was een oude god van Abydos en actief deelnemer aan de cultus van Osiris. Het jaarlijks festival te Abydos nam een aanvang met een processie van Oepoeaoet " om zijn vader Osiris te beschermen". Meer algemeen werd Oepoeaoet geassociëerd met kerkhoven en begrafenissen. Hiervan getuigt zijn titel " nb tA Dsr ( neb ta djeser)", heer van het Heilige Land, waarbij dit laatste slaat op de begraafplaats. Zijn naam is illustratie van het principe waar een onvoltooid deelwoord "openend(e)" gebruikt wordt als een zelfstandig naamwoord hier "de opener". Zijn naam betekent dan ook de "opener van de wegen". Het verwijst naar de onbetreden paden in de woestijn langswaar hij de nieuw overledenen naar het Rijk van Osiris leidde. Hij wordt voorgesteld als een jakhals of een hond.
Daarnaast was er nog Anoebis, die eveneens als een hond werd afgebeeld maar vaker als een mens met hondenhoofd. Ook hij droeg de titel "neb ta djeser" en daarnaast nog de meer obscure namen im(y)- wt (degene in de "wt") en tp(y) dw=f (hij op zijn berg ), d.w.z. de woestijntoppen boven de begraafplaatsen Hiebij zijn im(y) en tp(y) zogenaamde nisbé adjectieven. Zie hieronder.
De taak van Anoebis bestond er in de lijkbalseming in goede banen te leiden maar ook hij vergezelde de zielen naar het ondermaanse en hielp bij het beoordelen van de dode ( het wegen van het hart). Priesters die de begrafenis ceremonie leidden verpersoonlijkten de god door een hondemasker te dragen. Vaak wordt gezegd dat Anoebis een jakhals zou zijn. Omdat jakhalzen als aaseters vaak op kerkhoven rondzwierven zouden ze vereerd zijn geworden om aldus de lijken te beschermen. De gelijkenis met de Basenji hond is echter zeer treffend. Helaas zit er geen DNA materiaal in muurschilderingen of beelden om te vergelijken . Zodat ik de thesis dat Anoebis een Basenji hond zou zijn niet kan bewijzen.
Enkele bezwaren van Davidovitz tegen de normale theorieën over de pyramiden
Generaties lang denkt men reeds dat grote groepen werklui grote stenen uitkapten en deze naar de pyramiden sleurden en daar omhoog tilden tot op de juiste plaats. Maar hoe is dit realiseerbaar ?
Een "volle" pyramide van Cheops zou ongeveer 2,5 miljoen blokken van ongeveer 2 ton bevatten, die op zijn minst elk door een zestigtal man moeten worden verplaats. Bepaalde blokken echter wegen tot 70 ton en bevinden zich zo een 40 m hoog in de pyramide. Om een dergelijk blok te verplaatsen zou ongeveer 2000 man nodig zijn. De pyramide zou opgericht zijn in zo een twintig jaar, de tijd dat Cheops geregeerd heeft. Volgens Davidovitz zouden er per dag minstens 400 blokken op hun plaats zijn gebracht ( in werkelijkheid 2.5 miljoen / 7300 dagen= 342 а 343 wat neerkomt op één steen om de vier minuten, vierentwintiguur op vierentwintiguur, gedurende 20 jaar). Hij vindt dit onmogelijk.
Hij twijfelt ook aan het feit dat zde Egyptenaren van het Oude Rijk die harde stenen met hun primitieve gereedschappen uit koper dat weining hard is, konden uithakken. Hij vraagt zich ook af waar de overschotten, die er onvermijdelijk moeten geweest zijn bij het hakken van een dergelijke massa steen ( minimum 5 miljoen ton) gebleven zijn. Want kalksteen splijt gemakkelijk. Ze zijn nooit gevonden.
Hoe kan een beschaving die geen harde metalen kende miljoenen blokken steen van tientallen verschillende lengtes uithakken en deze juist berekend op hun plaats brengen zodat ze dan nog bijna naadloos ( minder dan 2 mm) aansloten en geen verticale naden lieten zien
Dit alles zou natuurlijk opgelost worden als men de methode van Davidovitz zou accepteren. Om dit te bewijzen ging Davidovitz een stuk steen van de pyramide van Cheops ( bekleding van een inwendige gang) dat hij van Lauer in 1982 ter beschikking had gekregen analyseren.
De foto geeft een beeld van een steen afkomstig van de steen die Davidovitz in 1982 kreeg van Jean-Philippe Lauer. Deze foto toont de aanwezigheid van plantaardige vezels en luchtbellen die normaal niet aanwezig zijn in kalksteen afkomstig uit het Eoceen Tijdperk ( 60 millioen jaar oud) ! 1.
Hierboven ziet u een spectroscopische analyse met NMR (nucleaire magnetische resonantie) uitgevoerd door Prof. Demortier (Universiteit van Namen) op een geopolymeer (boven) en op de steen van de pyramide van (Cheops). Deze wijst op een sterke gelijkenius tussen beide. 2
Links : electron diffractie van amorf aluminium-silicaat van de Cheops steen. Rechts: dezelfde diffractie maar nu bij natuurlijk aluminium-silicaate(illiet) uit de carriиre van Tourah bij Gizeh. Men verwacht in natuurlijke steen een aantal elementen die tijd gehad hebben om uit te cristalizeren. De steen van de pyramiden is echter volgens Barsoum volledig amorf ( niet gecristaliseerd ). Dat doet eerder denken aan een proces van cementatie. De silicaten hebben zich op relatief korte tijd gevormd en niet op honderduizend jaren zoals de natuurlijke steen. 3
Deze analyses schijnen op het eerste zicht de theorie van Davidovitz te bevestigen maar natuurlijk en dat geeft hij ook toe is er verdere confirmatie nodig.
1. X-Rays Analysis and X-Rays Diffraction of casing stones from the pyramids of Egypt, and the limestone of the associated quarries., Davidovits J., Science in Egyptology; A.R. David ed.; 1986; Proceedings of the Science in Egyptology Symposia ; Manchester University Press, UK; pp.511-520.
PIXE, PIGE and NMR study of the masonry of the pyramid of Cheops at Giza, Guy Demortier, NUCLEAR INSTRUMENTS and METHODS in PHYSICS RESEARCH B, B 226, 98 109 (2004).
3. Barsoum, M. W., Ganguly, A. and Hug, G. (2006), Microstructural Evidence of Reconstituted Limestone Blocks in the Great Pyramids of Egypt, Journal of the American Ceramic Society 89 (12), 3788
Verdere lectuur :
1.The Enigma of the Construction of the Giza Pyramids Solved?, Scientific British Laboratory, Daresbury, SRS Synchrotron Radiation Source, 2004.
2.Differential thermal analysis (DTA) detection of intra-ceramic geopolymeric setting In archaeological ceramics and mortars., Davidovits J.; Courtois L., 21st Archaeometry Symposium; Brookhaven Nat. Lab., N.Y.; 1981; Abstracts P. 22.
3. How Not to Analyze Pyramid Stone, Morris, M. JOURNAL OF GEOLOGICAL EDUCATION, VOL. 41, P. 364-369 (1993).
4. Comment a-t-on construit les Pyramides: polйmique chez les Йgyptologues, HISTORIA Magazine, Paris, No 674, fйv. 2003, dossier pp. 54-79 (2003).
Pyramiden uit een soort beton het is een controversiëel onderwerp maar het lijkt de moeite om er dieper op in te gaan. We geven eerst een vooral een paar gegevens over de protagonisten van deze theorie.
Joseph Davidovits
Behaald in 1958 het diploma van ingenieur in de chemische wetenshappen in " l'Ecole nationale supérieure de chimie de Rennes". In 1960 behaalt hij een doctoraat in macromoleculaire chemie aan de universiteit van Mainz in Duitsland. Van 1983 tot 1991, is hij professor aan de universiteit van de Barry (Miami) en aan de Staatsuniversiteit van Pennsylvanië. Op 26/09/1994 ontvangt hij het Gouden Lint NASTS uitgereikt door de National Press Club in de USA. In november 1998, wordt hij door president Jacques Chirac vereerd met de graad van ridder in de nationale orde van de verdienste. In 1999, wordt hij professor honoris causa van de universiteit van architectuur en technologie te Xiang in China.Sinds 1979, is hij voorzitter van het Instituut voor Geopolymeren. Sinds 2001, directeur van de onderzoeksafdeling van het bedrijf CORDI-Géopolymère. Hij is lid van Internationale Vereniging van Egyptologe en heeft voordrachten gegevn op veschillende internationale congressen van Egyptologie 1979 (Grenoble), 1982 (Toronto), 1988 (Cairo) en 2004 (Grenoble).
Guy Demortier
Natuurkundige, ex-directeur van het LARN (Laboratoire d Analyse par Réactions Nucléaires) aan de Universiteit Notre-Dame de la Paix te Namen. Professor van Natuurkunde aan deze universitiet. Na zijn doctoraat In Louvain-la-Neuve zet hij zijn wetenschappelijk werkaldaar voort tot hem wordt voorgesteld een accelarator te bouwen te Namen. Het LARN was geboren. Zijn eerste archeologisch werk bestond erin om te bestuderen welke elementen er door de goudsmeden uit de oudheid werden gebruikt om te lassen. Het ging ondermeer om objecten uit het museum van Berlijn die er van verdacht werden vals te zijn daar zij Cadmium bevatten (element dat niet of weinig bekend was in die tijd). Hij heeft in de loop der jaren duizenden gouden objecten onderzocht. Geholpen door enkele filologen heeft hij ook oude teksten "hervertaald" wat hem toeliet correcties aan te brengen in deze vertalingen zeker wat betreft het lassen van goud. Uitgenodigd om hierover te spreken in een zelfde sessie als Davidovitz maakt hij kennis met deze en staat hij achter zijn theorie. Demortier heeft ook een encyclopedie gepubliceerd over de Nobelprijs winnaars natuurkunde gericht tot de jongeren om hen te motiveren natuurkunde als studierichting te nemen.
Michel Barsoum Ph.D.
Dr. Barsoum's, haalde zijn diploma B.Sc. op de American University in Cairo, Egypte in 1977, Master Science, aan de Universiteit van Missouri Rolla, 1980 en Ph.D, in het Massachusetts Instituut van Technologie, in 1985. Zijn huidige wetenschappelijke interesses gaan naar en ontwikkeling en onderzoek van ceramisch materiaal bestand tegen zeer hoge temperaturen. Van 1999-nu is hij Prof aan de Dexel Universiteit Philadelphia,departement "Materiaal Studie" met de titel "Distinguished Professor, bezoekend professor aan de Universiteit van Poitiers, Frankrijk. Tijdens twee van zijn "sabatical years"(1993-94 & 2000-01) was hij werkzaam bij het Max Planck Instituut te Stuttgart Duitsland
Gilles Hug
"maître de recherche" bij de ONERA, Frans Centrum voor Aerospatiaal Onderzoek. Gespecialiseerd in electronenmicrosocpie en electronische structuur
Hoe hoog de passies oplaaien over dit controversiëel onderwerp mag blijken uit het volgende " Het is klaar dat met zijn uitspraak in het nummer vn 01.12.2006 in The New-York Times, Dr. Hawass, Secretaris Generaal van de Organisatie voor Egyptische Antiquiteiten, dat : de bekende materiaal deskundigen, professoren M. Barsoum, G. Hug and G. Demortier, moderne Portland cement geanalyzeerd hebben in plaats van gere-agglomeriseerde (opnieuw samengstelde ) kalksteen zoals door J. Davidovits gezegd wordt, hij de wetenschappelijke integriteit van deze bekende geleerden in opspraak brengt . Zal Zahi Hawass zich verontschuldigen voor zijn vergissing en zijn spijt betuigen? Wij hopen het !" Tot hier dit citaat.
Nu ik zelf denk het niet dat Zahi Hawass, die een zeer omstreden figuur in de archeologische wereld is, zijn excuses zal aanbieden . Hij neemt geen blaadje voor de mond. Zo is hij ondermeer van plan om naast de steen van Rosette ( British Museum) ook de buste van Nefertiti (Berlijn) en nog andere belangrijke stukken terug te vragen. Hij heeft ondermeer reeds het museum voor Kunst en Geschiedenis van België gedwongen om een stèle terug te geven die aangekocht werd en waarvan nadien bleek dat hij ten onrechte uit Egypte was weggehaald. Hij deed dit onder de bedreiging (chantage zeggen sommigen) geen enkele Belgische wetenschapper meer toe te laten tot een onderzoeksprogramma van de sites in Egypte. Hij weigerde ook pertinent officiëel geïdentificeerd steenmateriaal van de pyramiden af te staan voor verder onderzoek. Alhoewel een artikel in Science & Vie ecember 2005 titelt : "Les analyses officielles vont bientôt commencer" ( De officiële analyses gaan weldra beginnen). Het was ook hij die het onderzoek met de robots in de schachten van de pyramide van Cheops boycotte tot ze onder zijn supervisie werden uitgevoerd. Geen katje om zonder handschoenen aan te pakken dus.
Waar is deze theorie nu ontstaan? Wel de schuldige is onderstaande stenen vaas afkomstig uit het Djosercomplex te Sakkara (dat we reeds herhaalde malen hebben aangehaald )en bestaande uit arthrositisch gneiss. Het nummer 99 uit de catalogus van de expositie " Egyptische kunst ten tijde van de pyramieden" Réunion des Musées nationaux de France, 1999.
In Egypte zal een gids u zeker naar een atelier brengen waar men stenen vazen maakt maar dan gaat het om zachte steen zoals albast. Een vaas zoals deze in dergelijke harde steen kan niemand de dag van vandaag fabriceren en zeker niet met de instrumenten in koper die de Egyptenaren van het Oude Rijk tot hun beschikking hadden. Waarschijnlijk zou een mensenleven nauwelijks volstaan om een dergelijke vaas te maken en dan mag er nog niets misgaan. De vorm van de vaas echter lijkt er op te wijzen dat de kanten geplooid werden zoals men zou kunnen doen met klei. Maar hoe zouden de Oude Egyptenaren dat gedaan hebben?
Wel Davidovits is er in geslaagd aan te tonen dat men stenen voorwerpen kan vervaardigen door bepaalde ingredienten te mengen ( geopolimerisatie) . Een beetje zoals wij mortel maken met Portland cement. Portland cement maken is trouwens een voor het milieu nogal belastend proces (dat niet zeer gekend is). Maar voor de productie van 1 ton cement is er een uitstoot van 0,9 ton CO2. Maar daar gaat het nu niet over. Maar wel over het feit dat de kunststeen en beton indien hij zou gemaakt zijn door de Egyptenaren 5000 jaar geleden over zeer behoorlijke kwaliteiten moet beschikken. Want het huidige cement is poreus en ondergaat niet alleen een oppervlakkige maar ook een inwendige degradatie die de mechanische caracteristieken aantast. Alle monumenten die wij nu oprichten zoals wolkenkrabbers zijn vergangkelijke monumenten , iets wat we al te snel vergeten.
Geopolimeren
Wat zijn geopolimeren ? Geopolymeren zijn minerale stoffen die men op synthetische ( of semi-synthetische wijze) bekomt door chemische processen, die de natuur ook realiseert maar in cyclussen die meerdere miljoenen jaren duren. Kan men dan rotsen synthetiseren die identiek zijn aan degene die in de natuur voorkomen ? Ja en neen. Want in feite gaat het om re-agglomeratie. Het procédé gaat als volgt. Men start met een minerale materie. Geërodeerde op natuurlijke wijze gedesaggregeerde rots, kalksteen bv. die men zowat overal in het zuiden van België vindt en met een geologische lijm gaat me dit materiaal terug structuur geven (re-agglomereren van de minerale deeltjes). Het eindresultaat is dat een rots die er volkomen natuurgetrouw uitziet in ons geval een zeer soliede kalksteenrots. Een geoloog zal geen onderscheid kunnen maken tussen de twee. Alleen door zeer fijne observatie van de lijm kan men de synthetische natuur van de steen vaststellen. Want de deeltjes zijn zonder twijfel kalksteen, graniet of wat dan ook waarvan men vertrokken is.
Voorbeelden van geopolymere beelden(Davidovitz)
Dus zachte kalksteen, verder uit elkaar gebrokkeld en met water aangelengd kan een soort kalkpasta vormen die men gemakkelijk in korven kan transporteren. Deze pasta dan gemengd met ingredienten als kaoline-houdende klei, natron ( = natriumbicarbonaat ) en kalk kan dan in een moule gegoten worden en opgestampt zoals beton op de bouwplaats zelf en geeft uiteindelijk een steen die men niet kan onderscheiden van echte kalksteen. Davidovitz heeft hiermee proeven verricht en krijgt inderdaad kalksteen die men op het zicht niet kan onderscheiden van natuurlijke kalksteen. Belangrijk is dat de coffrage van de steen geen duidelijke sporen nalaat. En nu?
Op het Tweede Internationaal Congres van Egyptologen te Grenoble in 1979 gaat Davidovitz zijn bevindingen voorstellen. Hij stelt er twee voordrachten voor: eentje over de hypothese van de fabricage van de hardstenen vazen en de tweede over hypothese van de techniek van kalksteen beton en de pyramiden. Op de discussie die volgt wordt de thesis over de stenen vaten mogelijk geacht. De Egyptenaren beschikten over de chemische kennis en de technieken om ze op deze manieren te maken ( beheersing van de technieken, met koper, met alkali stoffen en van de keramiek techniek). Maar de theorie over de pyramiden werd totaal onwaarschijnlijk geacht. Op het congres te Toronto gaat het er nog spannender aan toe want naast Davidovitz presenteert nu ook Lauer, 80 jaar oud, die gans zijn leven ( 65 jaar) heeft gewijd aan het onderzoek van de Trappenpyramide en het Djosercomplex zijn theorie. Hij zegt van de theorie van Davidovitz : « Il y a beaucoup de propositions ridicules, pas stupides, mais impossibles. Il n'y en a que très peu de sérieuses » ( Er zijn veel belachelijke voorstellen, niet gek maar onmogelijk, en slechts weinig ernstige). Hijzelf denkt dat de Egyptenaren bij de constructie van de pyramide van Sakkara te werk gingen met korte ( 250 m) vrij steile hellingen met een lier bovenaan. De steen was vastgemaakt met koorden die eerst naar boven ging en dan via de lier terugkeerde zodat de arbeiders konden trekken in het naar beneden gaan en zo de last omhoog trekken tot een hoogte van 70 m. Davidovitz op zijn beurt benadrukt ook dat de onderzoekers het nooit eens zijn geworden over de afkomst van de stenen. De traditionele archeologen beweren dat ze van de overzijde van de Nijl kwamen, de geologen beweren dat de steengroeven zich vlak bij de pyramiden bevonden en nog een ander groep gelooft dat ze uit verschillende delen van Egypte kwamen. Volgens Davidovitz slaagt de theorie van de re-agglomeratie van de fossiele kalkschelpen erin al deze interpretaties te verzoenen.
Een onderzoek van de bindingstof zou definitief uitsluitsel hebben kunnen geven maar het betreft hier zeer fijne technieken die men toen nog niet ter beschikking had. Maar nu zijn de testen wel uitgevoerd door een internationale ploeg op stukken steen die Jean Philippe Lauer aan Davidovitz gaf in 1982 . Volgens deze testen zouden het geopolymeren zijn wat de analyses die Davidovitz in 1982-1984 met X-stralen uitvoerde zou bevestigen. We komen hier verder op terug maar ondertussen had Davidovitz overtuigd van zijn gelijk niet stil gezeten.
Hij heeft zich met enthousiasme toegelegd op de Egyptologie. Hij was er van overtuigd dat de Egyptenaren wel ergens een geschreven boodschap over het maken van steen zouden hebben nagelaten. Hij heeft dan ook talrijke teksten onderzocht . Volgens hem heeft hij ze ook gevonden en zijn die teksten wel bekend. Maar omdat ze niet wisten wat er beschrven werd zouden de vertalers zich aan algemene en soms onnauwkeurige vertalingen gehouden hebben. Voor wie de cursus hiërogliefen volgt zal zoiets wel niet als onmogelijk voorkomen. Dus moest Davidovitz terug naar de originele teksten en een taalkundige werk opzetten over een ganse serie technische termen. Maar ook religieuze, geschiedkundige, economische argumenten werden door hem aangevoerd. Als chemicus, een amateur en a priori dus niet echt onderlegd, werd Davidovitz nooit echt "ernstig" genomen door de Egyptologen. Maar die, op de keper beschouwd vrij normale handicap , heeft hem aangezet zijn thesis te verdiepen zodat hij tegenwoordig toch ook wat aanhang krijgt in wetenschappelijke middens.
Dan blijft er nog een bezwaar tegen deze theorie. Geopolymeren zijn op het ogenblik een avant-garde techniek, die de Egyptenaren dus reeds 5000 jaar geleden zouden hebben bezeten. Davidovitz antwoordt hierop als volgt: "is het een wonder dat een maatschappij die de steen zo hoog in achting droeg als duurzaam materiaal bestemd voor alles wat en uitsluitend met het hiernamaals te maken had ( want zelfs voor hun paleis gebruikten de farao's tichelsteen) deze minerale steen bestudeerd heeft . De re-agglomeratie zou zelfs een religieuze betekenis gehad hebben. Het genie van Imhotep ( de architect van Djoser) is hier zeker gedeltelijk verantwoordelijk voor maar hij zal waarschijnlijk al een lange traditie voor zich gehad hebben. Later zou deze kennis dan verloren gegaan zijn. Al bij al is het maken van kalksteen niet zo een moeilijk procédé. Dit zijn zowat de stellinge van Davidovitz . Die gaan we nu punt voor punt wat uitdiepen en eventuele tegenargumenten (want die zijn er zeer zeker !) aanhalen. Ook over de blauwe keramieksteen aangetroffen in het Djoser complex heeft Davidovitz interessante dingen te vertellen.
We zijn nu aan het Tijdperk van de Derde Dynastie en Trappenpyramide gekomen. Daarom zullen we eerst de theorie van Joseph Davidovits van het Instituut van Geopolymeren over de constructie van pyramidestenen als een soort beton beschouwen. Deze laatste werd in zijn theorie gevolgd door Guy Dumortier (natuurkundige) van de Universiteit van Namen, daarna door Michel Barsoum van de Universiteit van Drexel U.S.A en door Gilles Hug van de Onera (Office National d'Etudes et de Recherces Aèrospatiales), die hun bevindingen in 2006 publiceerden. Het controversiële onderwerp wordt hevig aangevochten door traditionele Egyptologen als Mark Lehner en Lacau toch wat betreft de pyramiden. Ook hun argumenten zullen worden besproken. Wat betreft een tweede stelling dat de stenen vazen die in de hardste steen en in hun perfecte vorm niet zouden gemaakt zijn met koperen instrumenten maar met een soort steenpasta staan de Egyptologen veel minder weigerachtig. Het ganse concept zal wetenschappelijk uit de doeken worden gedaan. In feite draait- toch wat de pyramiden betreft- alles om de betrouwbaarheid van de stalen maar de Egyptische regering weigert momenteel Davidovits officiële stalen te geven ! Erg controversiëel maar toch wetenschappelijk aanvaardbaar ! Niets in het genre van von Dänicken !
De laatste koning van de Tweede Dynastie is een belangrijke koning en in vele opzichten een overgangsfiguur.1 naar de pracht en praal van de Derde Dynastie. Hij droeg na elkaar de naam Chasechem en Chasechemoei. Een ganse tijd heeft men gedacht dat het hier om twee koningen ging. Ondermeer Emery2 was hier van overtuigd. Maar tegenwoordig neemt men op linguistische gronden, zoals Werner Kaiser voorstelde, aan dat het om ййn en dezelfde monarch gaat. 3. Ondermeer het feit dat men nog geen graf van Chasechem heeft ontdekt pleit ook voor deze hypothese.
DE CHASECHEM-PERIODE
In het begin van zijn regering schijnt Chasechem nogal een bijzondere belangstelling en verering te hebben gehad voor Hierakonpolis. Alle vondsten van Chasechem, op een inscriptie op een diorieten vaas uit het Sakkara complex na, komen uit Hierakonpolis. Zijn regering schijnt nogal woelig te zijn verlopen want op de vondsten uit deze periode is er sprake van oorlog en verovering. Alhoewel sommige van deze gebeurtenissen zich buiten de grenzen van Egypte kunnen hebben afgespeeld wijzen ze op een tijd van verwarring. Emery interpreteerde dit echter als het feit dat Chasechem een koning van Thintische oorsprong was die de eenheid van Egypte herstelde na een religieuze oorlog tussen de volgelingen van Seth (volgens hem Peribsen) en deze van Horus. We komen hier niet op terug daar dit voldoende werd besproken onder Sechemib-Perenmaat en Peribsen. Het komt er op neer dat alles wat momenteel met enige zekerheid kan gezegd worden is: dat de verschijning van Seth als totemgod van de koning gedurende het einde van de Tweede Dynastie waarschijnlijk zowel zuiver symbolische als politieke implicaties had en een zekere verandering in het concept van het koningschap betekende. 4
Toch kan men wellicht met enige zekerheid veronderstellen dat Chasechem in het begin van zijn regering alleen in Opper-Egypte regeerde, de opstandige noorderlingen overwon, Egypte opnieuw verenigde en zijn naam veranderde in de dualis-vorm Chasechemoei. Maar tot er harde bewijzen worden gevonden blijft dit een hypothese.
Vondsten
Beeld van Chasechem
Twee beelden van Chasechem(Hierakconpolis) Een van leisteen (nu in Cairo) en een van kalksteen (nu te Oxford) . Ze zijn van uitzonderlijke artistieke waarde en stellen Chasechem voor gezeten op een troon met de kroon van Opper-Egypte en in een gewaad zoals het gewoonlijk werd gedragen bij het Sed-feest. Langs het voetstuk van beide beelden ziet men verwrongen menselijke gedaanten , die verslagen vijanden uitbeeldenen aan de voorzijde staat gegrift " Noordelijke vijanden" en 47.209 op het ene beeld 48.205 op het andere. 5Het ligt voor de hand om in de noordelijken de volgelingen van de koningen te Memfis te zien maar men kan niet uitsluiten dat het om Libiлrs gaat die de Delta waren binnengevallen.
Fragment van een stиle (Hierakonpolis)
Op het fragment van de stиle zien we het onderste deel van een knielende man ( gevangene?) die op een platform zit dat uitloopt in het hoofd van een vreemdeling ( waarschijnlijk een Nubiлr) met op zijn hoofd een boog. De boog werd gebruikt om de naam van Nubiл "ta-Seti " te schrijven. Daaronder staat een Horus-serech van Chasechem en de tekst "die de vreemde landen vernedert". Wellicht werd de campagne tegen het noorden voorafgegaan door een veldtocht tegen de Nubiлrs. 6
Drie stenen potten(Hierakonpolis)7
Opschriften op vazen
Nog meer bewijzen over oorlog in het noorden vinden we op deze potten ontdekt binnen de tempel van Horus te Hierakonpolis. Zij dragen allen hetzelfde opschrift: "Het jaar van de strijd tegen de noordelijke vijand in de stad Necheb". Op deze vazen komt de godin Nechbet voor in de gedaante van een gier. Ze staat op wat Emery een " zegelring" noemt maar wat ik beschouw als een cartouche in haar oorspronkelijke vorm. In de cartouche staat het woord "bS=besj = rebel" in de andere klauw houdt ze het embleem van het Verenigde Egypte. De godin staat tegeover de serech van Chasechem.
We weerhouden als belangrijk uit deze afbeedlingen dat de koning op de hierboven genoemde beelden de kroon van Opper-Egypte draagt evenals de Horus op zijn serech. Het gezag van Chasechem lag dus meer dan waarschijnlijk in Opper-Egypte. Het ontbreken van vondsten in Sakkara versterkt deze argumentatie.
In het Djosercomplex te Sakkara werd de enige buiten Hieraconpolis gevonden getuigenis van deze koning ontdekt 8 in galerij 7. Het gaat om een inscriptie op een diorieten vaas.
In een private collectie bevindt zich verder nog een koperen bijl met een serech van Chaseshem. 9
CHASECHEMOEI PERIODE
Chasechemoei ( = dualis = de verschijning van de twee machten) was dus de naam die Chasechem ( = de verschijning van de macht) aannam na de hereniging van de Twee Landen. Deze naam schijnt gemodelleerd geweest naar het voorbeeld van de naam van de stichter van de dynastie." Hetepsechemoei ". ( = de twee machten leven in vrede) Wat nog versterkt wordt door een bijkomende titel die hij voerde "nbwy Htp im.f". Wat kan vertaald worden als " de twee heren zijn in hem tot rust gekomen. De naam was als het ware de aankondiging van een programma van nationale vernieuwing. 10
Boven de sereh staan dan ook de valkgod Horus en het Sethbeest broederlijk naast elkaar.
Chasechemmoei zou 17 jaar hebben geregeerd11 tenminste indien men aan hem de jaren 4-6 en 12-17 in het vijfde register op de steen van Pelrmo moet toeschrijven. Onder de evementen die men hier bespreekt vinden we de fabricatie van een koperen standbeeld van Chasechemoei in jaar 15 of 16.
Koningin Ni-Maat-hep (ook Ni-Maat-hap d.i. het stuur behoort aan Maat) waarvan we het bestaan kennen door zegelafrdukken gevonden te Abydos in he graf van Chasechemoei en ook in graf KI te Bet-Khallaf en van een vaasinscriptie 12 zou eerder een dochter zijn van Chasechemoei dan zijn echtgenote 13. Zij draagt de titel moeder en vrouw van de koning ( koningbarende moeder) . Naar schijnt zou zij de koninklijke macht door haar huwemlijk met Nebka aan deze hebben overgedragen. Zij werd in elk geval later vereerd als de oermoeder van de Derde Dynastie zoals blijkt uit het graf van Metjen te Sakkara (Vierde Dynastie).
Vondsten
Van Chasechemoei zijn vondsten bekend uit Hierakonpolis in het verre zuiden van Egypte tot in Byblos op de Libanese kust.
Het graf te Abydos14
Het is een fantastische constructie ( tombe V van Petrie) die in het geheel niet lijkt op de andere graven aldaar en evenmin op enig monument uit deze tijd te Sakkara. De bovenbouw is helaas niet bewaard gebleven. Het is het grootste van de koninklijke graven te Abydos maar tevens dit met de kleinste grafkamer. Het doet zich nu voor als een lange brede gracht. In tegenstelling met het graf cvan peribsen staat het wat afgezonderd van de graven avnde eerste dynastie.
Het bouwwerk is 68,97 m lang en varieert in de breedte van 10,4 ( in het zuiden) tot 17,6 m (in het noorden) De totale oppervlakte beslaat 1001,81 m2. De oppervlakte van de grafkelder is beperkt tot 17,55 m2. Het bestaat uit drie grote delen.
De noordelijke deur geeft toegang tot een ruimte onderverdeeld in drieendertig magazijnen gerangschikt op drie rijen. Twee gangen verlenen toegang tot deze kamers waarbij de westelijke twee rijen een gemeenschappelijk gang hebben. De muren van deze kamers zijn opgebouwd uit leemsteen zonder houten bekleding. Amйlineau veronderstelde dat deze kamers een plafond in hout hadden maar Reisner heeft het waarschijnlijk bij het rechte eind wanneer hij verondersteld, op grond van technische waarnemingen, dat al deze kamers overwelfd waren.
Daarna komt een grafkamer in kalksteen. Men heeft lang gedacht dat deze grafkelder het oudste voorbeeld van metselwerk in steen was. Opgravingen in Helwan en Sakkara hebben echter aangetoond dat er reeds onder de Eerste dynastie in steen werd gebouwd. De grafkelder bevindt zich op het diepste gedeelte van het graf zowat op een diepte van twee meter. Het plafond bestond waarschijnlijk uit kalksteen die aan beide zijden op de wanden van de kelder rustte en de vloer vormde van een bovengelegen overwelfde kamer. De ingang van de grafkamer bevondt zich an het zuiden maar was toegemetst na de begraving. De grafkamer wordt aan beide zijden geflankeerd door vier kamers. In enkele ervan werd een skelet aangetroffen.
Hierop volgt een ruimte met tien magazijnen , vijf aan elke kant van een gang die naar de zuidelijke deur loopt die op haar beurt geflankeerd wordt door nog eens vier kamers langsheen een hellend vlak dat toegeng verleent tot het graf aan de zuidkant. De noordelijke toegang werd waarschijnlijk door een ongeveer tien meter lange trap bereikt. Er worden geen nadere sdetaails gegeven over deze kamers.
Rond het graf werden geen secundaire begraafplaatsen gevonden maar aangezien er skeletten aanwezig waren in de kamers rond de grafkamer kunnen deze als dusdanig hebben dienst hebben gedaan. Reisenr schat dat er in totaal zo een 10 tot 15 kamers van de in totaal meer dan vijftig kamers als secundaire graven dienst hebben gedaan. <:P>
Wanneer we het grondplan beschouwen kan men niet anders dan zich verwonderen over de enigzins stuntelige opbouw ervan dit pas enkele jaren voor de bouw van de schitterende trappyramide van Djoser.
Men kan men de stunteligheid van dit plan toe schrijven aan een eerste poging om de begrafenis tempel, het graf en de zonne(?)-bark onder te brengen in ййn complex en het aldus beschouwen als een voorloper van het Djoser complex.
Behalve de resten van grafgerei, zoals stenen en koperen vaatwerk , vuursteneen en koperen gereedschap, aardewerk en vlechtwerk heeft men er ook de scepter van de koning in goud en onyx opgedolven. 15
Granieten deurpost te Hierakonpolis
Deurpost met de afbeelding zichtbaar gemaakt , ontleend aan F.Raffaele
Op dit stuk komt de dubbele naam van de koning bekroond met Horus en Seth voor. Hij is waarschijnlijk afkomstig van een reeds lang verdwenen tempel. Het vakmanschap is voortrefeelijk en de gelijkenis met beeldhouwwerk uit de Derde Dynastie laat er geen twijfel over bestaan dat dit stuk afkomstig is uit de eindperiode van de Tweede Dynastie.
Aan de achterzijde van de stijl staat een gedeeltelijk uitgewiste afbeeldeing van de koning en de godin Sjesjet. Het was pas met een speciale behandeling dat de scиne duidelijk zichtbaar werd. Het gaat waarschijnlijk om een stichtingsplechtigheid van een tempel.16.
Links bevindt zich de koning met staf en peervormige knots, erboven zijn serech met de aanziende Horusvalk en Sethbeest. Voor de koning bevinden zich op vier registers , kleine personages naar de koning gewend, op uitzondering van de twee eerste die naar elkaar kijken en die mogelijks Horus en Seth voorstellen. Engelbach denkt dat deze personages het volk voorstellen. Smith 17daarentegen stelt geen identificatie voor. Misschien moeten we in deze kleine personage wel goden zien. Verder naar rechts ziet men de grote figuur van de godin Sjesjet, godin van de schrijfkunst, die later een essentiлle rol zal spelen bij inwijdingsceremonieлn. Men kan ze herkennen aan haar symbool: eeen ster boven haar hoofd waarboven dan weer een boogcirkel uit wiens midden zich een verticle streep verheft. Naar rechts kijkend staat Sjesjet tegenover de koning, die hier een tweede maal wordt afgebeeld, beiden houden ze een houten hamer in de hand en slaan een paaltje in de grond
Kruikzegel van Abydos
Deelt ons mede dat zijn gemalin Nemathap was end at zij de titel van "koningbarende moeder "droeg . Mogelijks is het een prinses afkomstig van een edel geslacht uit het noorden. Later zou ze vereerd worden als stammoeder van de Derde Dynastie.
de Sjoenet al-Zebib
Sjoenet al-Zebib. Zo'n 900 m verwijderd van de graftombe in de woestijn van Abydos is dit een groot rechthoekig tichelstenen gebouw van 123 bij 64 m. De muren met duidelijke paleisfaзadestructuur zijn tot vijf meter dik en twintig meter hoog ze hebben den duidelijke faзadestructuur. Het is onbekend wat de precieze bedoeling van dit gebouw was, hoezeer het ook mag lijken op een indrukwekkend fort. Opgravingen legden sporen bloot van ingewikkelde interne structuren en het kan dus een begrafenis omheining zijn, die te maken had met de behuizing van de ka van de koning in zijn graf vlakbij; een soort equivalent voor de begrafensitempel in de vallei van de latere koninklijke begraafplaatsen. Maar het gebrek aan kwaliteit van de opgravingen van Amйlineau in 1897-1899 en 1905 hindert een verdere benadering van de functie van dit monument.
Een vloot van begrafenisboten werd ontdekt niet ver van de sjoenet en kan hebben deel uitgemaakt van ganse bouwprogramma.18
Fort te Hierakonpolis
Het zogenaamde "fort van Hierakonpolis is mogelijks zijn begrafenis omheining. 19. Het is waarschijnlijk een equivalent van de omheining in de Sjoenet al Zebib te Abydos De eerste die dit zogenaamde fort beschreef was Somers Clarke. Op het einde van de jaren 1890 werkte hij samen met J.E.Quibell en F.W.Green te Hierakonpolis en recht daarover op de andere oever van de Nijl op de site van El Kab. Hij werd zo begeesterd door deze plaats dat toen hij op pensioen ging hij zich een huis liet bouwen op de oostelijke oever van de Nijl bij El Kab. Hoog boven de vallei gelegen refecteert dit kasteelachtig huis het levendige en eigenaardige karkater van zijn bouwheer, die daar de laatste twintig jaar van zijn lange leven doorbracht in " splendid isolation" , zijn occasionele bezoekers vergastend op verhalen over de incompetentie van zijn vroegere collega's.
Vandaag de dag huisvest dit kasteel van de Oude Man uit de Bergen de Belgische archeologische missie te El Kab van waaruit men kan neerzien op het fort van Chasechemoei.
" Dit gebouw ligt aan de rand van de woestijn, maar niet zo ver van de bewerkte grond, aan de ingang van een vallei die de westelijke woestijn inloopt. Het grondplan is rechthoekig en de ingang is naar de gecultiveerde grond gericht. De buitenste muur is 2,34 m dik en de binnenste 4,87m tussen beie bevindt zich een open ruimte van 2,23 m. De buitenste muur is lager dan de binneenste. De ingang is gevormd door een soort bastion of vooruitspringende toren en is bochtig genoeg om het voor groep personeen onmogelijk te maken er snel doorheen te komen. Indien er een helling was om de top van de muur te berijken en we kunnen ons niet voorstellen dat ze er niet waren , moeten ze van hout geweest zijn en geplaatst in de spleten naast de ingang. Ieder spoor van hen is nu verdwenen. Terwijl de oppervlakte van de buitenste muur glad was was deze van de binneste muur opgebouwd uit panelen . Alle muren zijn uit ruwe tichelsteen en waren epleiterd en gewit. De zuidwestelijke muur in ononderbroken en is zowat 8 tot 9 meter hoog. De muren bij de poort zijn ongeveer even hoog en het is waarschijnlijk dat ze oorspronkelijk maar een meter hoger waren. 20
Hoewel dit zogenaamd fort doet denken aan de Sjoenet al-Zebib zullen we waarschijnlijk nooit zijn echte betekenis achterhalen want de archeologische opgravingen binnen de muren verricht tussen 1897 en 1899 door Quibell, Clarke en Green en in 1905 door Garstang waren er op gericht de predynastische graven, die er onder lagen, te bewaren en miskenden de inwendige structuur van het gebouw. Maar wat er ook moge van wezen het feit dat Chasechemoei hier in hHieraconpolis, het oude Nekhen, een stad die symbool stond voor het Opper-Egypte een groot gebouw neerzette was een politieke daad van godvruchtige propaganda.
Een fragment van een vaas in breccia steen werd gevonden op de plaats van Egyptische tempel te Byblos aan de Libanese kust. Zie figuur "opschriften vazen" uiterst rechts boven. Er staat "di anch Chasechemoei " Leven zij gegeven aan Chasechemoei. 21
. Ongewoon is dat het Seth beest hier een rode kroon draagt en Horus zoals gewoonlijk de dubbele kroon. Deze vaas kan in Byblos geraakt zijn via handel of meegebracht tijdens een latere periode.
Niettemin lijkt het dat de buitenlandse betrekkingen tijdens de regering van Chasechemoei een nieuwe hoogte bereikt hebben gezien dat een zegelimpressie van tijdens zijn regering voor een eerste maal de term "imi-rA xAst =imi ra chaset= opzichter van de Vreemde Landen " voorkomt. 22 Een dergelijke term laat zeer sterk vermoeden dat Egypte zijn hegemonie had uitgebreid over vreemde territoria. Dit vemoeden wordt nog versterkt door een beschadigd steenblok uit de tempelarea van Hierakonpolis23 waarop een lijst voorkomt van vreemede landen. De inscriptie heeft vroeger getallen bevat waarvan er nog gedeeltelijk zichtbaar zijn en zou wel eens voor elk land het aantal overwonnen vijanden hebben kunnen aangeven.
Andere inscripties van Chasechemoei zijn gevonden in het privaat graf S3043 te Sakkara 24
, maar ook in het Djosercomplex25 en te Abydos 26
1. Hoffman 1980, "Egypt before the farao's" p 348-354
2. Emery 1963, " Het Oudste Egypte" p 84-89. Recent nog helt J.Vercoutter "Legypte et la vallйee du Nil ", p233 over naar deze hypothese van twee afzonderlijke vorsten.
3. Quirke 1990, / Shaw and Nicholson 1995:150
4. Hoffman A. 1979, "Egypt before the farao's", p 351
Horus Sechemib Perenmaat is de laatste in de rij van de mysterieuse koningen uit de Tweede Dynastie. Er zijn twee voorname hypothesen betreffende Sechemib 1: namelijk dat hij dezelfde koning zou zijn als Peribsen die een andere naam aangenomen heeft en de tweede hypothese, die aanneemt dat hij de opvolger van Peribsen zou zijn. 2
De eerste hypothese vindt haar oorsprong bij Petrie3 die de twee namen voor eenzelfde persoon nam. Maar reeds in dezelfde publicatie drukte Griffith4reeds zijn twijfels uit over de juistheid van deze visie. Inderdaad op de zegel waar Petrie de naam Sechemab Perabsen gelezen had stond echter Sechemib Perenmaat. Maar dit gaf aanleiding tot de interpretatie dat Sechemib de naam van de koning was in het eerste gedeelte van zijn regering. Naam die hij in het tweede gedeelte zou veranderen in Peribsen terwijl hij terzelfdertijd Seth i.p.v. Horus als totemdier aannam.
Het was R. Weill5 die het eerst de hypothese naar voor bracht dat het om twee verschillende koningen zou gaan. J. Saint Fare Garnot6 daarentegen stelde opnieuw voor om deze namen tot ййn koning te herleiden. Lacau and Lauer 7 legden de nadruk op het feit dat de laatste namen van de Tweede Dynastie allen gebaseerd waren op het werkwoord "peri" (Peribsen, Perenmaat, Perenka) en ze stelden de gelijkenis vast tussen de titel van Sechemib "Inw Chaset" ( d.i. tribuut of veroveraar van de vreemde landen " en deze van Peribsen "Inoe Setjet" (d.i. veroveraar van Setjet)8. Waarbij dan met Setjet niet een stad binnen Egypte maar Syriл-Palestina zou bedoeld worden. Daarnaast moet er zeker een nauwe verwantschap tussen beide namen bestaan gezien ze beide de elementen ib en per bevatten. Men zou de naam van Sechemib-Pernemaat kunnen opvatten als een propagandamiddel waarbij de koning de terugkeer naar de Maat ( d.i. de goede rechtsorde, die door zijn voorganger niet gerespecteerd werd) en de terugkeer van de Horus totem voorstaat. Maar evengoed kan het als een argument worden beschouwd voor de naamverandering van Peribsen naar Sechemib-Perenmaat en voor de identiteit van beide koningen.
Wildung en later Barta9 daarentegen stellen de theorie voorop dat Sechemib identiek was aan Oeneg en Peribsen aan Sened. Deze stelling is echter onhoudbaar. De redenen werden voldoende besproken onde het hoofdstuk van Sened.
Meer recent is men eerder geneigd om Sechemib te laten volgen op Peribsen en aan Chasechemoei te laten voorafgaan. De inscripties op de zegels van Sechemib zijn immers alleen gevonden in de structuren toebehorende aan Peribsen te Abydos ( graf en omheining). Dit is voor de voorstanders van de gelijkheidstheorie een argument in hun voordeel.10. Maar voor hun tegenstanders werd het als zeer belangrijk aanzien dat deze zegels alleen bij de ingang gevonden werden. Zij stellen dan ook dat dit het gevolg was (zoals in het geval met Qa'a en Hetepsechemoei en ook met Chasechemoei en Netjerichet) van de viering van de begrafenis van zijn voorganger Peribsen door Sechemib. Wat er ook van zij veel jaren kan hij niet geregeerd hebben en eigenaardig genoeg is na meer dan een eeuw opgravingen te Abydos zijn graf aldaar nog niet ontdekt.
Een laatste theorie is nog dat Seth Peribsen zijn naam zou veranderd hebben in Horus Sechemib, dus het tegenovergetselde van wat een eeuw geleden werd voorgesteld. Hiervoor zijn noch overtuigende argumenten pro noch contra.
Waar we echter terdege rekening moeten mee houden is het volgende feit. Van Peribsen werden nooit inscripties gevonden te Sakkara. Daarentegen van Sechemib werden er wel gevonden in Djosercomplex (cfr infra). Dat Peribsen vrijwillig uitgesloten zou zijn als ketterkoning uit de collectie van de Djoser vazen wordt als hypothese tegengesproken door het feit dat zijn cultus nog werd gevierd te Sakkara tijdens de eerste helft van de Vierde Dynastie zoals blijkt uit het graf van Sjeri11
Wat hier wel een verklaring voor zou kunnen zijn is het feit, dat vermits Peribsen slechts in het zuiden regeerde er dus te Sakkara geen graven van edelen die hem onderworpen waren en die dus van hem als koninklijke gift vazen gekregen hadden waren. Als er geen graven waren kon Djoser of voor hem Chasechemoei er ook geen nemen. Dat er dan wel van Sechemib waren kan dan als volgt verklaard worden: Sechemib zou na Peribsen hebben geregeerd maar reeds geprobeerd hebben en misschien gedeeltelijk of tijdelijk geslaagd zijn in de herovering van het noorden waardoor er dus in Noord-Sakkara wel ( maar tot hiertoe voor ons nog onbekende ) private graven met vazen en opschriften van hem waren waaruit deze door Djoser konden worden verwijderd. Het is trouwens niet zeer waarschijnlijk dat deze vazen uit het zuiden zouden komen. Er is bovendien nog nooit en vaasfragment van Sechemib-Perenmaat in Abydos gevonden.
J. van Wetering heeft recent voorgesteld om de L)vormige Ptahhotep omheining ten westen aan van de Djoserpyramide aan Peribsen toe te wijzen ( cfr Peribsen ). Deze verondertselling wordt bijna niet ondersteund door archeologische argumenten maar andere argumenten die er op wijzen dat men deze omheining niet mag toeschrijven aan de Derde Dynastie maken dit een aantrekkelijke hypothese. Maar ook Sechemib zou in aanmerking kunnen komen als eigenaar van deze omheining en in dit geval zouden de vazen uit het Djosercomplex van heir kunnen komen. Momenteel is dit zuiver speculatief echter.
Een belangrijk argument voor de volgorde Peribsen, Sekhemib werd naar voor gebracht door Jean Pierre Pдtznick in verband met de zegelafdrukken gevonden te Elephantine 12. De epigrafische en palaeografische studies ervan schijnen er immers op te wijzen dat Seth (of Ash) Peribsen voorafging aan Horus Sechemib (die ook een verschillend personage zou zijn ). Deze criteria kunnen ook toegepast worden op de inscripties van de stenen vazen en wijzen dan ook in de richting van een volgorde:Peribsen-Sechemib-Chasechemoei). Vooral de vergelijking van de horizontalke inscripties van Sechemib en Chasecemoei wijzen in die richting.
Pдtznick is ook voorstander van de god Asj als totemdier eerder dan Seth zoals men gewoonlijk anneemt. F. Raffaele denkt dan ook dat er een stricte relatie tussen deze twee goden en hun functie bestond in de Vroeg Dynastische tijden. Hij gaat zelfs verder door te veronderstellen dat in de Tweede Dynastie de naam Seth (gespeld als "Soethesj") gevormd werd door syncretische versmelting van de twee godheden Seth en Asj (Sethesj). Actueel is het echter onmogelijk om dit te bewijzen zelfs niet op liguпstisch gebied.
De koningslijsten zijn van weinig nut voor het probleem ze wijzen een lacune (hoedjefa) aan voor Chasechemoei ( Bebti , Djadjatepi) The later king list univoquely hand down a lacuna (hwdjefa) en citeren slechts de Memfitische koningen van deze periode met weglating van Peribsen en Sechemib.
Tot slot : De gelijkenis van de horizontale inscriptie van (n 95) van Chasechemoei ( onder)uit de zuidelijke tombe van het Djoser complex met deze van Sechemib ( boven) enerzijds en het feit dat in andere inscripties van Sechemib de verticale stijl zoals deze gebruikt werd door Peribsen (rechts) op de vaten uit Abydos wordt aangehouden, samen met het gebruik van de valk als totemdier op de serech en de hierboven reeds aangehaalde argumenten, laten onze voorkeur toch uitgaan naar de veronderstelling dat Sechemib na Peribsen en voor Chasechemoei zou hebben geregeerd
Vondsten
Zegelafdrukken gevonden te Abydos
In Abydos, Sakkara of elders in Egypte werden geen monumenten gevonden die aan hem konden worden toegeschreven. Al wat van hem bekend is zijn de zegelafdrukken met zijn serech gevonden in het graf van Peribsen (Oemm el Qa'ab graf P) en in de begrafenis omheining, het "Middenste Fort" genaamd. De zegelafdrukken worden uitvoerig besproken door Kaplony13. De aanwezigheid van zegelafdrukken van Sechemib in het graf en de omheining van Peribsen zijn dan het bewijs als we annemen dat het om twee verschillende koningen gaat dat Sechemib elders te Abydos of ergens op en andere plaats begraven is.
Zoals reeds hoger gezegd zijn er in Abydos geen vazen of potten van Sechemib gevonden . Spencer's (Early Dynastic Objects in the British Museum) nr. 277 is van onbekende oorsprong maar er wordt van beweerd dat de vindplaats Abydos zou geweest zijn.
Daarbij komen nog 8 fragmenten van stenen vazen uit het Djoser complex te Sakkara14. Deze werden gevonden in het puin van de oostelijke gallerijene VI en VII. 15
Andere vondsten
Daarnaast is er nog de zegelafdruk gevonden in het puin te Elefantine, dat toegeschreven wordt aan het deel van de stad stammende uit het Oude Rijk.16.
Vrij recent werd nog een fragment van een zegelafdruk met Sechem(ib)-Perjen(-Maat) Horus naam gevonden te Oem el-Qaabin het graf van Chasechemoei (V, op een verzegeling van een zak vuit kamer 31-33, direct ten noorden van de grafkamer), iets wat onrechtsreeks pleit voor een volgorde van opeenvolging Sechemib, Chasechemoei. 17
Als laatste nog een albasten vaas van onbekende afkomst 18.
1. Quirke 1990: "Who were the farao's ? A history of their names with a list of Cartouches; p 45. Kaplony 1963, en Helck1979, p 132 zijn voorstanders van de tweede hypothese 2. Grdseloff 1944 , "Notes d'epigrafie archaпque", p 295; Emery 1963,"Het Oudste Egypte", p 83; Shaw en Nicholson 1995, "The Britisch Museum Ancient Dictionary of Ancient Egypt", p 220; Dodson 1996, "The mysterious Second Dynasty" KMT 7,2: p 25. Zijn voorstanders van de eerste hypothese. 3. Royal Tombs... II, 1901 p. 31 4. Royal Tombs... II, 1901 p. 53 n.49 5. R.Weill, 1908 , "Les Oroigines de l'Egypte Pharaonique 1иre partie. La IIeet IIIeDynastie" 1908 p. 119-26 6. J. Saint Fare Garnot B.I.E. 37 p 317v. Andere artikels over de zogenaamde Seth revolutie in Newberry A.E. 7, 40ev ; Cerny in Grdseloff, ASAE 44, 279ev 7. Lacau and Lauer, 1959, "Pyramide а degrйs IV, 2 p.43 8. Zie voor de namen van Peribsen en Sechemib ook G. Godron, B.I.F.A.O. 57 p. 150ev en B. Gunn A.S.A.E. 28 p. 156 n.4 9. Wildung 1969, in 'Die Rolle...' 1969 en Barta 1981, in Z.A.S. 108. 10. Petrie 1901: pl XXI.164-172 ; Ayrton & al. 1904: pl IX.3 . 11. Zie hiervoor de bijdrage over Sened. Bovendien nog dit in de oostelijke gallerijen werden twee zegels van Chasechemoei gevonden die afkomstig waren van de koorden waarmee de zakken waarin de vazen zaten waren toegeknoopt. Dit wijst erop dat Djoser de uitrusting van de begrafenis van Chasechemoei maar ook van Ni-netjer en mogelijks van Horus Za. hergebruikte voor eigen doeleinden cfr W.Helck 1979, in Z.A.S. 106. 12. Pдtznick MDAIK reports espec.: MDAIK 55, 1999, 166-173 en MDAIK 51, 1995, 179-184. 13. Peter Kaplony 1963, I.A.F. I, II, III (figuren). De Abydos zegelafdrukken in I.A.F. III zijn van Petrie R.T. II pl. 21 n. 164- 172 (met lichte afwijking ), en van E. Naville- E. Peet - H. Hall, 'The Cemeteries of Abydos' pt. I, 1914 pl. 9. 14. Lacau-Lauer Pyr.Deg. IV n. 87-94 (pl. 18) maar deze fragmente waren reeds eerder gepubliceerd door B. Gunn, A.S.A.E. 28 pl. 2 en door Firth - Quibell, Step Pyramid II pl. 88- 89. 15. Alle inscripties van Sechemib tot 1993 zijn bijelkaar gebracht in de " Quellenlist " van Jochem Kahl (Das System der Agyptische Hieroglyphenschrift Dyn. 0-3, 1994 p. 355-6 n. 2864- 2886) waar Sechemib voor Peribsen, wordt geplaatst (p. 7,8). 16. Leclant - Clerc 1993, Orientalia 62, p. 250; T. A. H. Wilkinson, Early Dynastic Egypt, 1999 p. 90-91; W. Kaiser, J.P. Pдtznick et al., in: MDAIK 55, 1999, 166-172). 17. cf. Dreyer, in: MDAIK 59, 2003, 115, pl. 24b. 18. Kaplony 1965, p 24 pl. V fig. 52.
>
