Brussel bij hoog en laag. In zeldzame nachten gebeuren er in Brussel wel eens zaken die heel ongeloofwaardig overkomen. Niemand gelooft mij wanneer ik vertel wat ik onlangs op de avond van een mooie lentedag meemaakte. Op die bewuste avond hing er boven Brussel een nevel waarin de geuren van bloesems vochten tegen de geur van de uitlaatgassen. Zoals gewoonlijk was de stad een broeinest van activiteiten geweest. In de tunnels had het verkeer onophoudelijk zijn geronk tegen de tunnelmuren gesmeten. Op de straten en pleinen was het een komen en gaan geweest van mensen uit ontelbare culturen en milieus, druk bezig met hun daagse handel en wandel. De gevolgen van de toren van Babel duidelijk hoorbaar in een onwaarschijnlijke kakofonie van talen. In de kantoorgebouwen en fabrieken ratelden de machines en werktuigen. In het luchtruim lieten de vliegtuigen naast een witte rookpluim een wolk van luchtvervuiling achter. Door omstandigheden gedwongen leef ik in de hoofdstad van België. Gelukkig moet ik mij niet in de wriemelende mierenhoop storten en kan ik enigszins rustig op mijn appartement de dag doorbrengen. De ventilator had de hele dag zijn lied gezongen, maar hij zorgde ervoor dat de temperatuur draaglijk bleef. Ik was niet gestoord door burenruzies of lawaaierige kinderen in het trappenhuis. Kortom, behalve het gezang van de ventilator en het eenzame gefluit van een kanarie een paar huizen verderop, was het stil gebleven. Ik doe thuiswerk en ik was goed opgeschoten. De berg van paperassen was geslonken tot een normaal peil. Tevreden had ik de laptop afgesloten. De arbeid van vandaag zat er op. Het werk van de maand Maart was tot een goed einde gebracht. Ik besloot een kleine wandeling te maken, richting Kleine Zavel. In het groen dat de groenvoorziening rond het standbeeld van de Graven Egmond en van Van Hoorne heeft aangelegd staan een paar houten bankjes. Op een van die bankjes zit ik regelmatig zo maar een beetje te zitten. Te mijmeren, te dromen, och ja, ik vind daar een stukje rust en vrede. Het stadslawaai dringt niet zo door, er komen maar weinig mensen voorbij en in de zomer geven de paars bloeiende rododendrons kleur en geur aan het pleintje. Een enkele toerist neemt wel eens een foto van het standbeeld en soms houdt er aan hun granieten voeten een koppeltje halt om elkaar lieve dingen toe te fluisteren en/of een kusje te wisselen. Ik zie dat graag. Het doet me denken aan mijn eigen jonge, verliefde jaren, lang geleden.... De twee Zuid-Nederlandse graven, Egmond en Van Hoorne staan zwijgend, versteend en imponerend op hun plek. Egmond was stadhouder van Vlaanderen en Van Hoorne zijn trouwste vriend en aanhanger. Beiden staren hooghartig over het Brussels gewemel heen. Ook in hun tijd woedden er oorlogen die als achtergrond het geloof hadden. Na de Beeldenstorm, die de Nederlanden had geteisterd in 1566, een volksopstand van de Calvinisten tegen het katholieke geloof dat Alva hen met ijzeren hand door de strot duwde, weigerden deze hoge edellieden te vluchten. Zij veroordeelden heftig de Beeldenstorm waarbij de katholieke kerken en gebouwen werden geplunderd en vernield, maar ze waren ervan overtuigd een compromis te kunnen sluiten tussen Alva, de Spaanse landvoogd en de Prins van Oranje. Het liep helemaal verkeerd. In 1567 werden zij beschuldigd van hoogverraad. In 1568 werden zij op de Grote Markt in het openbaar terechtgesteld. Onthoofd. U ziet, er is nog maar weinig veranderd in deze zogenaamde “veranderende wereld” De schemering daalt over het plein. Ik besluit een eindje verder te wandelen en neem op mijn manier afscheid van het standbeeld. Ik tik met mijn hand tegen de rand van mijn hoed en kijk op naar hun gebeeldhouwde gezichten. Dan treft mij de verrassing van mijn leven. Van Hoorne geeft me een knipoog en Egmond steekt bij wijze van groet zijn sabel in de lucht. Van verbazing plof ik terug op het bankje en knijp mijn ogen stijf dicht. Wanneer ik ze weer open doe staan de twee heren heen en weer te wiebelen op hun voetstuk. Ze houden elkaar in evenwicht, juist zoals ze tijdens hun leven deden. Elkaar steunen bij hoog en laag. Zonder er bij na te denken snel ik naar de graven toe en reik ze mijn helpende handen totdat ze zwaar ademend van de geleverde inspanning voor mij staan en mij uitvoerig bedanken2 voor mijn hulp. “Beste vriend”, zegt Graaf Egmond, “wij staan hier nu al jaren op deze van God verlaten plek te staan, zeg maar, in de vergeethoek, en wij wachtten op een persoon die ons wil helpen een diepe wens van ons te vervullen. “En zie, U bent gekomen!” De graven maken een lichte buiging voor me terwijl ze zwierig hun met pluimen versierd hoofddeksel voor me afnemen. Ik weet niet goed raad met mijn houding en tik dan nog maar eens beleefd tegen de rand van mijn hoed. Na deze plechtstatige begroeting voeren de heren mij naar het bankje en zetten zij zich naast mij. Ik zit in het midden en weet niet wat te denken van deze vreemde kennismaking. “Er is ons ten oren gekomen, in de loop der jaren”, zo begint Egmond zijn verhaal, “dat zich in deze stad een standbeeld bevindt waar mensen uit alle uithoeken van de wereld naar toe komen om het te bewonderen. U begrijpt dat wij daar enigszins afgunstig op zijn. Wat heeft deze man, wij hebben begrepen dat het om een mannelijk persoon gaat, gepresteerd, dat hij wereldberoemd is geworden? Onze kennis van de taal die in de zestiende eeuw in deze contreien werd gesproken is te beperkt om er achter te komen wie of wat deze figuur voorstelt.” Manneke” verstaan wij wel, maar wat betekent “pis?”” “Het schijnt,” zo vervolgt Graaf Egmond, “dat het beeld door drommen toeristen wordt bezocht. Op hoogtijdagen ziet het zwart van het volk en kun je over de koppen lopen. Ook heb ik horen vertellen dat “het Manneke” verschillende malen per jaar wordt gewassen en nieuwe kledij krijgt. Wij, mijn vriend en ik zouden graag willen dat U ons begeleidt naar dit fenomeen. Het is een prachtige nacht om een wandeling te doen. Niemand zal ons missen. Op dit nachtelijk uur zullen de toeristen wel in hun hotel zijn. Wilt U ons dit plezier doen?” Tja, en daar zat ik dan. Hoe kun je aan twee stijve, statige, Calvinistische graven uitleggen dat “het Manneke” inderdaad een manneke is, een kleine jongen die zonder schroom een plasje staat te doen. Een manneke dat onbeschaamd zijn piemeltje aan het volk toont. Met de onschuld eigen aan een kind. Heel lang geleden was het plassende jongetje een vertederend detail van een grote fontein die in het hart van Brussel helder klaar water in het zonlicht spoot. Onderdeel van de toenmalige watervoorziening. De fontein overleefde het oorlogsgeweld van de Tachtigjarige Oorlog niet. De plassende kleuter bleef echter ongedeerd en werd min of meer tot geluksbrenger verheven. De Brusselaars aanbaden het vrolijke kind, zette het op een verhoog en zie daar “Manneken Pis” was geboren. Calvinisten stonden bekend om hun gestrengheid. Het leven was een zeer ernstige zaak en onderwerpen zoals seksualiteit waren totaal taboe. Menig totaal onwetend bruidje is zich tijdens de huwelijksnacht een bult geschrokken alhoewel de vrijpartij zich onder de lakens afspeelde, met uitgedoofde kaars op de nachttafel. Bovendien hadden de geliefden een strijd te voeren tegen ingewikkelde hansops. 2 Ik voelde me even onwetend als de angstige bruidjes. Want hoe zouden de heren hun geslacht destijds genoemd hebben? Het woord “penis” leek me te encyclopedie-achtig en het woord “lul”durfde ik niet in de mond te nemen! Ik nam het besluit de graven mee op sleeptouw te nemen en ze voor het voldongen feit te zetten. Het was niet ver lopen naar de hoek van de Stoofstraat en de Eikstraat waar het bronzen beeldje dag en nacht staat te wateren. Dan konden ze daar met eigen ogen aanschouwen waarom hele volksstammen staan te glunderen. Dat de aristocraten er niets van zouden begrijpen interesseerde mij niet, want ook ik versta de hele heisa rond dit beeldje niet. Misschien zou ik de legende kunnen vertellen hoe in 1142 de kleine, tweejarige Duke Godfrey lll van Leuven in een mand aan een boom werd gehesen om zijn soldaten aan te moedigen en vrijmoedig de vijandelijke troepen nat pieste, waardoor hij de jongste oorlogsheld ooit werd. Een andere legende vertelt hoe een voornaam Brussels magistraat zijn zoontje tijdens straatgevechten uit het oog verloor en hem drie dagen later terugvond in de zo karakteristiek plassende houding. Uit dankbaarheid schonk hij aan de stad Brussel de kleine in brons gegoten jongen. De twee graven staarden verbouwereerd naar het plassende jongetje. De maan die het schouwspel niet wilde missen was ook van de partij en liet het kind glanzen in zijn licht. Het was stil op het plein. Je kon een speld horen vallen. De stilte werd verbroken doordat de heren elkaar bulderend van het lachen op de schouder sloegen. Daarna trokken ze hun degens en daagden elkaar uit in een speels schermgebeuren waarbij hun wapens een oorverdovend lawaai maakten. Nu was ik het die als het ware versteend stond toe te kijken. Waren de heren gek geworden? Of was ik het? In ieder geval: ze schenen het een goede grap te vinden. Even plotseling als het gelach begonnen was, stopte het. De graven trokken hun gezicht weer in de strenge plooi en liepen met hun verstijfde ledematen naar de Grote Markt. Op de grote Markt was alles rustig. De gevels baadden in het maanlicht; het stadhuis stond er onbeweeglijk in zijn grandeur. Een enkele ster flonkerde in het diepzwart van de nacht. Vermoedelijk op de plaats waar hun executie had plaatsgevonden, namen de mannen hun hoofdtooi af, legden hun wapen neer en knielden op de kasseien. Hier had ooit hun bloed gevloeid, hier waren ze samen in de dood verenigd. Zij waren hooggeplaatste staatsmannen geweest. Hun einde op het schavot een lage val die niet verdiend was. Zij waren trouw aan hun principes gebleven, trouw aan het Huis van Oranje, trouw aan hun God. Voor mijn verbaasde ogen verdween hun silhouet, loste op in de inktzwarte nacht. De maan was achter de stille, wachtende gevels gekropen. Iemand trok aan de mouw van mijn mantel. Ik keek naar beneden. Een kleine, naakte jongen trok me naar zijn standplaats. Ik tilde hem op en zette hem op zijn sokkel. “De graven hebben toch nog eens goed gelachen, hè?”, zei hij. Op weg naar huis zag ik de edellieden onbeweeglijk op hun plek staan. Ik zette mij op het bankje om te bekomen van de gebeurtenissen. Ik bleef zo lang zitten tot het licht van een nieuwe dag zich aankondigde. De eerste van de volgende maand.