Voor alle cultuurbarbaren die ziende blind zijn en langs autopistas naar Zuidspaanse stranden oprukken. Dat ze toerisme opgeven.
Voor wie me onherstelbaar beschadigd hebben en voor wie ik niet verzwijgen mag. Dat ze mijn codes ontcijferen.
Voor Sarah en Lieve die weten wat Girona en Catalunya betekenen. Dat deze gedichten ook de hunne zijn. 





de planten op het wandtapijt
verkrampen in hun sappen
tussen de luister van brokaat

toch herbeginnen de vlinders
met het uur u

onzichtbaar staat onze naam
geschreven in het dodenboek:
het niet zijn de letters
en het al rust in de taal

bij het trekken van traag avondwater
de groeven van het voorbije
voorgoed dichtdoen

René TURKRY (Amarant)





Pas toen spraak kwam, begon tijd en ging ik
op zoek. Een adem die gulzig was, vond ik
en boeken die niet verklaarden wat ik weten
wou: waarom werden bijgeloof en waarheden

door leven verdoezeld? Ik wist dat ik me steeds
voor openbaringen zou hoeden moeten. Liegen
weigerde ik. Ik wilde slechts andere waarheden
verkondigen en bij elke pennentrek verwoorden

wat bepaalt. Zoek dus niet waarom ik niet kan
zalven. Spraak houdt taal gaande (Beeld echter
breekt af.): ik koester papier dat naar tijd ruikt
en weet dat de lange weg nog beginnen moet.





ADAM
     voorwoord

Ook hij is geboren. Nog moet lente beginnen
en er is al geen weg terug. Hij kijkt naar de tijd
en onderscheidt nachten en vlammend licht.
De grens tussen boven en onder deelt mee
dat hij gelijken benoemen moet. Sprakeloos

echter is de omwereld die moet leven doen.
Zijn zijde die geboorte draagt, wordt door pijn
beroerd. Adem komt en dwingt hem tot leven.
Ondergaan worden moet bestaan. Geboren
ben ik (om binnen afzienbare tijd te sterven).





BADER 
     els banys Árabs

Als wereldvreemde zonnewijzer fungeert de dubbele koepel
die zich in de lucht boort. Een toorts die vage herinneringen
aan Moorse modellen brandend houdt, en geborgenheden
tegen evolutie en bescherming tegen dwalingen probeert

te bieden, lijkt hij: toch is er geen weg terug. Door gangen
die de tijd denken te overleven, glijd ik rustelozer. Ik wil nog
slechts afgezonderd van een vage wereld leven. Stoppen
bij de water dat nooit eeuwigheid gegeven heeft, doe ik niet.





MOORDENAARS
     el portal de Sobreportes

Er schuilt geen gevaar in het binnenschrijden van de stad
langs de Romeinse poort. Wie achterom kijkt echter, weet
dat erdoor weggaan definitief kan zijn. Vanuit een nis staart
een veelkleurige maagd die een Goede Dood voorspiegelt,

maar ze beseft niet dat de schelp van Afrodites geboorte
die zij stal, ongevoeliger laat. Ze belooft uitgestelde tijd,
misleidt. Ook ik kijk, grinnik: ik ben geboren om te sterven
binnen afzienbare tijd. Slechts oud worden maakt banger.





PRENTKAART [1]
     la Plaça de la Catedral

Ik stoot het halflege glas om. Onleesbaar worden de zinnen
die ik nog niet begrijpen kan: tussen de bladen van een boek
loopt een verhaal weg. In spiegels observeren mannen. Kalm
zegt een stem er geen aandacht aan te besteden. In spiegels

staren mannen naar gisteren en verloren dagen die ik vatten
wil in woorden die niet meer zijn dan uit ooit weggerukt. Hier
zal ik misschien geen dubbele naam meer dragen moeten.
Toch lijkt verbannen van tijd nog steeds onmogelijk te zijn.





PRIMAVERA

En de mens. Een te lage zon verblindt hem.
Achtergebleven zaden van vorig jaar kiemen
terwijl een koude en vochtige grond ontwaakt,
moeizaam en krachtig. Met de dag die verder
telt, gaat hij geen strijd aan. Hij maakt gebruik

van woorden en ongedateerde brieven. Hij
weet dat hij de nutteloze feiten van het leven
slechts uit boeken kent; het stoort hem niet.
De tijd dat taal zich krachtig openbaren zal,
lijkt dichterbij en bindend. Hij begint te leven.

Met Gebruik maken van woorden en ongedateerde brieven is Wouters aan zijn negende bundel in meer dan 20 jaar toe. Voor de vijfde keer ‘spelen’ de gedichten zich af in Catalonië. Het is dus niet meer dan normaal om te stellen dat Catalonië Wouters niet ongemoeid laat, misschien zelfs zijn leven determineert. Het lijkt er sterk op dat Catalonië, Wouters’ beloofde land, dat strijd met zijn geboortestad Halle gewonnen heeft.
Sinds jaren doorkruist Wouters Catalonië en dompelt hij zich ongegeneerd, ongedwongen en bewust onder in de Catalaanse culturen. Hij staat in bewondering voor de wijze waarop -zelfs door cultuurleiders en politici- de -ook hedendaagse- kunst van eigen bodem aangemoedigd, verspreid en gepromoot wordt.
Gebruik maken van woorden en ongedateerde brieven is een klassieke bundel met klassieke raamstructuur en ‘klassieke’ gedichten. De uitgepuurde, en uitgebalanceerde vorm en stijl vallen op. De bundel speelt zich af in de Catalaanse stad Girona. Wouters gaat op zoek naar rust en stilte en de wortels van zijn toekomst. Zou het kunnen dat Girona de stad van komen en blijven, een deel van de ondertitel, aan het worden is? Klopt de titel die op de uitnodiging van de voorstelling van deze bundel staat: Rik verlaat Halle, zijn geboortestad? Ach, van Wouters is geweten dat hij de lezer graag op het verkeerde been zet.
Wouters’ gedichten over Catalonië, Halle en andere ‘plaatsen’ vormen een eenheid. Laat me toe Wouters zelf aan het woord te laten. Hij is een dichter die ‘verzamelingen’ van gedichten schrijft. De gedichten kunnen afzonderlijk én op een zinvolle wijze gelezen worden maar krijgen pas hun volledige betekenis in combinatie met andere gedichten. Kennis van andere gedichten is dus noodzakelijk om ‘volledig’ inzicht in dat ene gedicht te verkrijgen. Die ‘verzamelingen’ worden afdelingen of cycli genoemd. In cycli (= thematische en stilistische eenheid) is de band tussen de gedichten nog sterker dan in afdelingen (= thematische eenheid). Vaak zelfs vormen de diverse cycli in één enkele bundel een geheel dat ik ‘opus’ zou willen noemen. Vaak zelfs zijn de verbanden tussen verschillende dichtbundels, ‘opera’, zo intens dat van toeval geen sprake kan zijn. Die dichters werken tijdens hun ganse literaire carrière aan het creëren van afdelingen en/of cycli, die tot ‘opera’ uitgroeien. Dit geheel van ‘opera’ is een oeuvre. Laat ik deze dichters ‘poëten’ noemen.
Poëzie roept meer vragen op. Poëzie roept meer vragen op dan ze antwoorden geven kan. Ik vraag met ‘ongeduld’ af wanneer Wouters eindelijk een bundel over Barcelona zal schrijven. Ik ben benieuwd hoe Wouters de minst Catalaanse van de Catalaanse steden zal ervaren.

     
      het ontnomen woord en de doorgelichte dichter*





Wouters schrijft (…) vanuit een misnoegen soms, vanuit een ontgoocheling of ergernis, maar hoe dan ook met die basis van idealisme, of kan ik beter het woord oprechtheid en authenticiteit gebruiken, vermengd met een soort argeloosheid waarmee hij enkel maar zijn goede bedoelingen onderstreept. Hij is zodanig bezeten van het boek als een bijna sacraal en tegelijk profaan instrument (…).

Wouters heeft ooit gezegd dat het pijn doet dat de lezer zich zelfs de moeite niet getroost om te doorgronden. Ook mij doet dat pijn. Geloof dus niet dat het ooit in mijn bedoeling lag om in dit nawoord "Een tweekoppig wezen ben ik" te verklaren.
Dat plezier en die inspanning gun ik de lezer. Toch dit, Wouters geeft zich vollediger kwijt dan hij in zijn roman en novelle in voorbereiding ooit zal kunnen. Hij neemt wie lezen en proberen te begrijpen wil, mee op een hallucinante reis en overschouwt zijn leven vanaf zijn geboorte: zijn familie en de buitenstaanders die menen rechten te kunnen doen gelden, zijn spraakgebrek, de weinige vriendschap, de Einzelganger die hij is en steeds zijn zal, de staatsgreep van politici op alles wat hem dierbaar is, zijn drankverslaving, het thuiskomen in Catalonië, de onrust, het lezen en vergaren van kennis, de rustbrengende herfst, de geborgenheid bij vrouw en dochter, de hartstochten die verteren en vertederen, de zelfgenezing en het zelfinzicht, zijn ongeloof, zijn weerzin voor het amerikanisme dat ik als eerbetoon voor Wouters en omdat we meer dan jeugdvrienden en leeftijdgenoten zijn, met een kleine letter schrijf, de werkelijkheid die waarheid geworden is.
Van die (...) weerloze en egoïstische wereld wil hij / geen enkel stukje vol waardeloosheden meer huren. Toch heeft hij er nooit met leedvermaak over geschreven: Om te dichten en tot meer dan alles in staat te zijn ben ik / zonder twijfel en tegenzin mijn huisdichter gebleven.

VI

Wouters heeft zichzelf een tweekoppig wezen genoemd. Hij is inderdaad een wezen, een schepsel, dat wat iemand maakt tot wie hij is, een innerlijk. Een mens die net als alle anderen ademt en leeft.
Wouters heeft zichzelf een tweekoppig wezen genoemd. Het is niet moeilijk om te veronderstellen waarnaar hij verwijst. Wouters is gewoon mens en kunstenaar. Over deze twee-eenheid heeft hij ooit aan Sarah, zijn dochter, geschreven dat hij Eindelijk / (...) míjn waarheid zal vertellen. / Niet de dichter zal spreken; / wel de vader die diep ergens / in me woekert. En toch, Sarah, / kan ik me de vader niet los / van de dichter voorstellen. Weet: / kind ben ik met jou. [6]. Het is duidelijk dat die 2 wezens tezamen bepalen wie Wouters is.
Toch heeft de poëet geen gelijk wanneer hij zich een tweekoppig wezen noemt. Ik denk dat hij zich een 'vierkoppig' wezen had moeten noemen. Wouters: creatief letterkundige als poëet en prozaschrijver, kritisch letterkundige omdat hij schrijft en spreekt over andere kunstenaars, kunstliefhebber omdat ook andere kunstvormen hem boeien, mens omdat hij aardse genoegens niet uitsluit.
Vergis ik me niet zelf?! Is Wouters niet een 'veelkoppig' wezen? Laat de poëet maar 'doen alsof' en beweren: België. Hoewel mijn identiteitskaart carte d'identité personalausweis identity card vermeldt dat ik onder andere uit België kom(...) (Maar ook uit Belgique, Belgien, Belgium.), ben ik geen Belg. Een kunstmatig gecreëerd product weiger(...) ik te zijn. Vlaming ben ik ook al niet. Dat volk van duivenmelkers en namaakgeuze dat noordzeegarnalen veel te duur verkoopt -Het woekeren is sinds W.O.II één van hun specialiteiten.- en dat ten westen van Brussel woont, lukt er maar niet in Nederlands te spreken: ze wauwelen. Ben ik Brabander? H. is gedurende eeuwen deel van Henegouwen geweest. Henegouwer dan? Met geen heb ik affiniteiten. Een inwoner van H. misschien, naar mijn geboorteplaats. Misschien, maar toch: het zou een te groot compliment zijn voor veel inwoners van dat Zennestadje. [10]. Ik ga ervan uit dat de hij-persoon uit voorgaand fragment, Andreas, niemand anders dan een doorslag van Wouters is. De aandacht die Halle krijgt in "Elke klank heeft zich tot een drein verlangzaamd" [11], getuigt, ondanks de onvrede en wrevel die eruit spreekt, van het tegendeel. Wouters is Hallenaar, of juister gezegd, Vlaams Hallenaar -Of is hij een Catalaanse Brabander [12]? Hij is immers van oordeel dat te veel van die Halse handelaars en politici geen Vlaamse reflex hebben. Het doet hem pijn. Het zal hem altijd pijn blijven doen. Ik weet dat het aan hem knaagt.
Wouters is ook Vlaming, Flamingant -Lees er de van Dale, Wouters’ vriend, maar eens op na.-, die Brel beluistert en meezingt, Catalanist, geschiedkundige, vrijheidsstrijder, plastisch kunstenaar wat de meesten nog niet weten, ... Inderdaad, ik zou nog lang kunnen doorgaan. Wouters is geen tweekoppig wezen; hij is ook geen 'vierkoppig' wezen zoals ik ten onrechte veronderstelde.
Wouters is een 'veelkoppig' wezen. Een complex wezen dat steeds en rechtuit en onverbloemd zijn mening verkondigd heeft en verkondigen zal. Wouters maakt het zijn omgeving niet moeilijk. Het is wel zo dat wie niet voor hem is, slechts tegen hem kan zijn. Om voor hem te zijn, moet men alleen maar zeggen wat men meent, niet meeheulen met de zwijgende meerderheid en zich niet, nooit bezondigen aan achterklap.

VII

Bij het herlezen heb ik vastgesteld dat ik Wouters niet getypeerd heb als creatief letterkundige, als poëet. Nu ja, verwonderlijk is dat niet. Ik heb er een hekel aan om kunstenaars -Eigenlijk is Wouters een artiest. Misschien moet ik het daar wel een volgende keer over hebben.- in vakjes te drukken. Laat ik daarom te rade gaan bij wat Hubert Van Eygen bijna 15 jaar geleden verklaard heeft. Zoals andere critici aangetoond hebben, lijkt het nog steeds op te gaan.
Van Eygen noemde Wouters één van de "'Nieuwe Tachtigers'", een term die slaat "op de vermenging van alle poëtische verworvenheden van de laatste 30 jaar." [13]. Daarmee is alles gezegd.
Laat ik het daarbij houden. Wouters lijdt aan literaire claustrofobie. Ik hoop dat ik hem niet gekwetst heb: ook Wouters houdt er niet van om in een vakje, zelfs niet in het ‘alternatieve’ vakje van Van Eygen, gedrukt te worden.

Voetnoten

*[a] Deze tekst is ontstaan uit een aantal gesprekken die ik in het voorjaar van 1999 met Rik Wouters had.
*[b] In "De doorlichter van woorden die anders betekenen", in 1997 uitgegeven door de Casita de la soledad-stichting uit Ruisbroek, heeft Wouters een gedicht van 3 Halse dichters 'ontleed' en het literaire en culturele 'systeem' onder de loep genomen. Het wordt tijd dat de poëet zelf eens 'doorgelicht' wordt.
*[c] Onder deze ondertitel zal in eind 1999/begin 2000 mijn essay over de poëzie van Rik Wouters verschijnen bij de Casita de la soledad-stichting.
[1] Rik Wouters. Nauwelijks ademend verheffen woorden zich. Iambe, Molenhoek, Nederland, 1982.
[2] Rik Wouters. Wat mij bepaalt, zijn vingers. Letters. Wat mij beperkt, zijn letters. Vingers. Verschenen in: Rik Wouters. De doorlichter van woorden die anders betekenen [titel], Bedenkingen bij hedendaagse poëzie van Hallenaars (1992-1997) [ondertitel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek, 1997.
[3] F[rits] Crombez. Rik Wouters, ik-dichter van de werkelijkheid. In: Initiatief [literair tijdschrift], 3 de jg., nr. 18, mei 1984. pag. 46-49.
[4] In alle dichtbundels zijn gedichten te vinden waarin Wouters zijn verhouding met het woord en de taal steeds opnieuw bekend maakt. Ik verwijs hier naar de afdeling "Letterwoord" uit Lawaai is tederheid, het lange gedicht "Avond dochter slaapt ik zit op balkon" uit Wat stilte genoemd wordt [titel], Cataloniëgedichten [ondertitel], en de gedichten "Een zelfportret [1]" en "Een zelfportret [2]", "Een zelf(moord)portret [3]" en "Een zelf(moord)portret [4]" en "Intérieur "De Grève"" uit Elke klank heeft zich tot een drein verlangzaamd [titel], Herinneringen aan ooit en nog [ondertitel]. Vooral in de 10 gedichten waaruit Het woord hertalen [titel], Tien jaargetijdengedichten [ondertitel] bestaat, openbaart de poëet zijn dichterschap.
[5] Rik Wouters. Woord. Taal. Gedicht ben ik. [titel], Een ars poëtica [ondertitel]. In: Kiezel [literair tijdschrift], 4 de jg., nr. 14, juni 1995. pag. 3-11.
[6] Rik Wouters. Het woord hertalen en Wat stilte genoemd wordt [twee bundels in één]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek, 1996.
[7] Clem Schouwenaars. De Seizoenen. B. Gottmer en Orion, Nijmegen en Brugge, 1977.
[8] Onder de titel Het verboden evangelie van de dichter wil Wouters vanaf 2000 geregeld dichters bij hem thuis de kans bieden om hun poëzie aan een beperkt publiek voor te stellen.
[9] Het gedicht "El creador" maakt deel uit van nog de niet-gepubliceerde dichtbundel gebruik maken van woorden en ongedateerde brieven [titel], Is dit de stad van komen en blijven? [ondertitel], die van september tot november 1998 geschreven is.
[10] Het fragment is ontleend aan Casita de la soledad [werktitel], roman in voorbereiding.
[11] Rik Wouters. Elke klank heeft zich tot een drein verlangzaamd [titel], Herinneringen aan ooit en nog [ondertitel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek, 1998.
[12] Wouters werkt aan een bundel met als werktitel Klaagliederen van een Catalaanse Brabander.
[13] Hubert Van Eygen. De Nieuwe Tachtigers [titel], (ik ben gevangen in de korst van ellende) en 25 jonge Vlaamse dichters, een bloemlezing [ondertitels]. Initiatief/Clumsy, Wommelgem/Lier, 1986.

Verschenen in: WANDERS, Andreas en WOUTERS, Rik. Het verboden evangelie van de dichter. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1999 [Casitacahier 4].

Andreas WANDERS