Gang Scott ( Anno 2008: Jalan  Budi Kemuliaan)

Gang Scott ( Scottweg) was een niet zo lange weg, maar wel een weg met een rijk verleden.

Deze weg werd aangelegd door de Schotse koopman en later inspecteur bij de opiumpacht Robert Scott, een achterneef van Sir Walter Scott, de dichter en schrijver (van o.a. Ivanhoe). Robert Scott legde deze weg aan toen hij zelf  aan het Koningsplein woonde.

Gang Scott herinnerde ook aan de Nederlandse dichter-schrijver Leo Vroman, die in 1940 naar Nederlands-Indie vertrok en daar in Batavia aan de Gang Scott een kamer betrok bij mevrouw Wijmer  om zijn in Utrecht begonnen biologiestudie voort te zetten aan de Geneeskundige Hoogeschool te Batavia.

Toen de Japanners Nederlands-Indië binnengevallen waren, werd hij geïnterneerd en verbleef in verschillende kampen.

Ook de schrijver Arthur van Schendel ( o.a. “Een zwerver verliefd”) , die in 1874 in Batavia werd geboren heeft in de gang Scott gewoond.

Zo lezen we in zijn “Ongepubliceerde jeugdherinneringen” :” Wij liepen over gras onder donkere bomen, het Koningsplein…… Wij woonden in de Gang Scott.”

Aan de Gang Scott stond ook in de 50-er jaren de Armeense Kerk, gebouwd door E, Chaulan, Deeleman & Co , begonnen in 1852 en opgeleverd in december 1854, vlak bij de hoek, gevormd door Koningslein-Zuid en Koningsplein-West. Dit gebouw werd in 1964 gesloopt.

18-02-2008 om 15:27 geschreven door rene persijn

Dick Bos, de held uit mijn jeugd

Toen we nog op de Vliegveldlaan 56 in Kemajoran (Batavia) woonden en ik op de CAS naar school ging (zie ook het artikel “Fietsend naar school” op deze weblog) was Dick Bos  mijn held.

Dick Bos, de  hoofdfiguur in de stripboeken van Alfred Mazure ( 1914-1974).

Hij was niet alleen fysiek behendig (beoefenaar van Oosterse vechtsporten), hij was ook heel slim en dat bleek uit zijn speurwerk, want hij was ook een intelligente  speurder, een bestrijder van de misdaad.

Voor de figuur van Dick Bos in zijn wervelende acties stond de jiujitsubeoefenaar Maurice van Nieuwenhuizen (gestorven in 1998) model.

Als ik weer wat geld had werd er weer een stripboek gekocht. Het geld  verkreeg ik  vaak  door de verkoop van lege flessen aan de ‘toekang botol’, de opkoper van lege flessen) of door voor mijn vader ( die ouderling was in de protestantse gemeente van de “Haantjeskerk”, zie ook het artikel “De Haantjeskerk” op deze weblog) de kerkbijdrage te innen bij kerkleden die in onze wijk woonden. Zakgeld kregen we niet, dus moest je wel op een inventieve wijze aan geld zien te komen. Was het niet voor een stripboek, dan wel om te ‘djadjan”( snoepen in de ruimste zin van het woord, van een snoepje tot een hele portie gado-gado met lontong of roedjak!).

Had ik eenmaal besloten om het geld uit te geven aan een (voor mij ) nieuw boekje van Dick Bos, dan was  Pasar Baroe de aangewezen plaats om het geld in natura om te zetten. Soms ging ik op de fiets, maar ook vaak lopend. Het nadeel van lopen was wel dat je onderweg wel eens zou kunnen stilstaan  bij een stalletje met lekkernijen en je het geld al kwijt was voordat je op Pasar Baroe aankwam..Maar ja, soms moet je in het leven wel risico’s nemen en je kunt je ook wapenen tegen de verleidingen, ja toch?

Als ik ging lopen, dan nam ik nadat ik de Vliegveldlaan en Marinelaan was uitgelopen bij Goenoeng Sari aangekomen de voetgangersbrug (door mij steevast “kippenbrug” genoemd) over het kanaal en liep dan langs Postweg-Noord richting Pasar Baroe, terwijl links van me het kanaal (Tjiliwoeng) liep met aan de overkant daarvan de Schoolweg-Noord.

Aangekomen bij de Pasar Baroe-brug sloeg  ik dan rechtsaf de drukke winkelstraat van de Pasar Baroe in. Deze straat leidde  naar Krekot - Pintoe Besi.

Bijna aan het einde van de winkelstraat aan de linkerkant was een markthal, waarin veel kraampjes stonden. Maar helemaal achterin de hal aan de linkerkant, daar moest ik zijn. Want daar had de stripboekenman zijn stalletje!

Hij had stripboeken van De Moker, Tom Welsh, Bob Crack, Lex Brand en natuurlijk mijn favoriete stripboeken van Dick Bos. In die tijd kostten de nieuwe boekjes in de echte boekwinkel 50 cent per stuk, maar op de pasar kon je afdingen.  De wat oudere boekjes verkocht mijn ‘leverancier’ voor 10 of 20 cent, afhankelijk van de ouderdom van de boekjes..

Ik keek tussen de boekjes of er nog waren die ik nog niet had of nog niet had gelezen, probeerde altijd nog te tawarren (afdingen), wat meestal wel lukte, betaalde de afgesproken prijs en ging tevreden weer naar huis, al mijmerend:  “Ik heb door het tawarren nog wat geld over. Dus vanavond een lekker portie roedjak kopen bij de ‘toekang roedjak’  en dan al smullend mijn nieuwe Dick Bos lezen”.

Jongens, wat een leven. Ik leek wel een ‘toean besar’ ( grote heer).

18-02-2008 om 10:10 geschreven door rene persijn

Lopend naar school

Toen we na de kamptijd in Cheribon naar Batavia werden getransporteerd kregen we een tijdelijke woning in de Tjemaralaan, op nr. 25. We kregen 1 kamer toegewezen  en de voorgalerij. In de rest van de woning woonde reeds de familie De Costa.( zie ook het artikel “Terug naar Batavia” in deze weblog).

Ik ging in die tijd naar de lagere school en kwam in een ‘normaalklas’, in tegenstelling tot mijn broer Boengke (Johan), die in een zogenaamde ‘herstelklas’ werd geplaatst. De herstelklassen waren bedoeld voor kinderen die vanwege verblijf in een kamp of vanwege andere gevolgen van de oorlog en leerachterstand hadden.

Onze school lag aan de Javaweg, op nr. 66. Het was van de Tjemaralaan uit niet zo ver om naar school te lopen, want de Tjemaralaan liep iets meer naar het Westen praktisch parallel aan de Javaweg. De kortste weg voor ons was Tjemaralaan - Nieuw Tamarindelaan - Javaweg.

Ik werd ’s morgens altijd opgehaald door twee meisjes. May Engelen ( met 2 lange vlechten en een poppengezicht) en haar nicht Judith van Krieken. ’s Morgens als mijn moeder in de voorgalerij bezig was  en de twee meiden langskwamen hoorde je hun vrolijke stemmen:”Dag, mevrouw! Is René al klaar?” En dan riep mijn moeder naar me: “Adeetje ( zo noemde ze me ), jouw meisjes zijn daar…”

En dan wandelden we met ons drietjes naar school.

Toen ik later naar de HBS ging van de CAS op het Koningsplein, bleek dat May op dezelfde school was ingeschreven. Waar Judith naar toe was gegaan wist en weet  ik niet.

Het was ook in de tijd dat we op de Tjemaralaan woonden, dat onze zuster  Yvonne werd  geboren op 11 april 1947.

 De Kanarilaan maakte een  scherpe hoek met de Tjemaralaan. En precies op die hoek stond in de tijd dat we daar woonden een warong , waar ze “gado-gado lontong” verkochten. Volgens kenners de lekkerste en beste van héél Batavia!.

Of dat zo was weet ik niet, maar heerlijk was die gado-gado lontong wel!

Toen we in 1979 in Indonesia terugwaren (voor een vakantie) en in de Gondangdia Kecil in een guesthouse bij mevrouw Pandowo logeerden, heb ik onze gastvrouw verteld van de gado-gado lontong van de Tjemaralaan. En die werd, volgens haar,  daar nog steeds verkocht en was ook nog altijd  de beste van de stad.

De volgende dag kregen we bij de lunch van haar ….. gado-gado lontong van de Tjemaralaan geserveerd. Die had ze laten halen.

Terima kasih, ibu Pandowo!

17-02-2008 om 00:00 geschreven door rene persijn

Fietsend naar school

Toen we op de Vliegveldlaan 56 in Kemajoran ( Batavia/Djakarta/ Jakarta) woonden (tot 1956)  ging ik op school (HBS-B) op de CAS aan het Koningsplein.

Ik fietste dan elke dag naar en van school.

Mijn fiets was eigenhandig samengesteld uit onderdelen van diverse gevonden of gekregen fietswrakken van even zo veel verschillende merken. Een soort ‘monster van Frankenstein’. En zo gedroeg mijn fiets zich af en toe dan ook: onberekenbaar en soms levensgevaarlijk.Maar……mijn stalen ros was een zogenaamde ‘doortrapper, dus in die dagen behoorlijk hip.
 

Als ik ’s morgens ons huis verliet reed ik de Vliegveldlaan westwaarts af, voorbij de spoorwegovergang (bij station Kemajoran), passeerde de kruising met de Defensielijn van den Bos(ch) waarna de Vliegveldlaan overging in de korte Marinelaan. Deze Marinelaan kruiste dan de brede en drukke Goenoeng Sari.

Zou ik daar RECHTS afslaan en doorrijden naar nr. 54 (Goenoeng Sari) dan zou ik bij het huis komen van de familie van den Bos met de zonen Ben, Fred en Rob en de dochters Zus, Truus, Baby (Ruth), Puck (Lydia) en Hadassa .

Maar ik moest naar school, dus aan het einde van de Marinelaan LINKSsaf de Goenoeng Sari op. Dan doortrappen tot aan de eerste weg naar rechts Je kwam dan in de Vrijmetselaarsweg en langs het gebouw van het Hooggerechtshof . Via de Vrijmetselaarsweg kwam ik dan aan het Waterlooplein. Ik pakte dan de noordkant van het plein en ging voorbij de grote Kathedraal linksaf naar  Waterlooplein-West, dan rechtsaf de Willemslaan in tot aan de Willemskerk aan mijn linkerhand. Dan draaide ik linksaf Koningsplein-Oost op, reeds langs het gebouw van de KPM naar (iets verderop) het gebouw van de CAS.

CAS, afkorting van Carpentier Alting Stichting), mede opgericht door door Albertus Samuel Carpentier Alting, geboren te Purmerend op 30 december 1837 en predikant in o.a. Colmschate, Dokkum (1865), Hoorn (1882) en Padang (op Sumatra) en overleden in ’s Gravenhage op 4 april 1915. Hij was naast medeoprichter van de Nederlandse Protestantenbond ook (in Nederlands-Indië) actief in de Vrijmetselarij

In 1902 stichtte hij in Batavia een H.B.S. voor meisjes, die later zou uitgroeien tot de Carpentier  Alting Stichting. Deze school had dus (wist ik later pas) een Vrijmetselaarsachtergrond.

Toen ik daar op school zat  was er een H.B.S. (Hogere Burger School), een Gymnasium, een MULO (Meer Uitgebreid Lager Onderwijs) en een M.M.S. (Middelbare Meisjes School. In die tijd was de heer Stam rector en de heer Arntz de con-rector.

De heer Stam, toen dus rector, was in 1944 nog één van de overlevenden van de Junyo Maru, het Japans vrachtschip met 4200 Indonesische dwangarbeiders en 2500 krijgsgevangen ( waaronder de heer Stam) aan boord, die door een Engelse onderzeeboot werd getorpedeerd.

Mevrouw Stam en haar drie kinderen, waaronder Herman, die bij mij in de klas zat, hebben nog in het Tjidengkamp gezeten.

Het Tjidengkamp was een Japans interneringskamp in  Batavia  voor vrouwen en kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Soms nam ik van huis naar school fietsend een alternatieve route. Aan het eind van de Marinelaan reed ik dan niet linksaf, maar rechtdoor de brug over langs de Schoolweg-Noord ( met de kali aan de rechterkant), voorbij de Schouwburg aan de linkerkant en Pasar Baroe aan de rechterzijde reed ik dan de Postweg op, voorbij het Wilhelminapark, langs de Citadelweg (waaraan  ijssalon ‘Ragusa’ met Italiaans ijs!, de ‘Black cat’-Club, het Parkhotel)  richting Koningsplein-Oost.

Had ik meer tijd, dan nam ik ook nog andere (sluip)routes via smalle weggetjes (zogenaamde ‘gangs’). Zo leerde ik de straten kennen.

16-02-2008 om 00:00 geschreven door rene persijn

De Haantjeskerk

Toen we op de Vliegveldlaan (Jalan Garuda) 56 in Kemajoran (Batavia) woonden was mijn vader enkele jaren jeugdouderling in de Protestantse gemeente van de Pniëlkerk aan de  Pintoe Besi bij Pasar Baroe.

Bij de Batavianen was deze kerk beter bekend als de “Haantjeskerk”. (Geredja Ajam)

Op de torenspits prijkte immers een grote haan als windwijzer om  de gelovigen te herinneren aan de haan die drie maal kraaide nadat Petrus zijn heer had verloochend en hen zo op te roepen om waakzaam te blijven. .

Het eerste kerkgebouw op deze plek werd gebouwd in 1856 en werd in gebruik genomen door het Genootschap van In- en Uitwendige Zending (GIUZ).

In 1913 werd dit gebouw vanwege de slechte staat waarin het verkeerde afgebroken en werd een nieuwe kerk op dezelfde plaats gebouwd.

De nieuwe kerk werd heropend in 1915 en dat was het gebouw dat ik kende van mijn tijd in Kemajoran  (Batavia). De architect was M.J.  Hulswit van het Architectenbureau Cuypers en Hulswit.

Hij ontwierp de kerk in de neo-Romaanse stijl met het hoofdgebouw geflankeerd door twee torens . In de voorgevel waren drie deuren aangebracht. De middelste deur was de hoofdingang, de andere 2 (boog)poorten werden in de linker- en rechtertoren aangebracht.

De naam “Pniëlkerk” voor dit gebouw dateerde van 1953.

Toen mijn vader daar ouderling was en ik daar naar de zondagschool ging  hadden we in de “Haantjeskerk” een vrouwelijke predikant, namelijk dominee Stegeman. Toen ze terugkeerde naar Nederland werd ze opgevolgd door dominee Maitimoe, die, voor zover ik me kan herinneren, een Menadonees was.

Links van de kerk was een bejaarden-/verzorgingscomplex, dat onder beheer stond van de diaconie van de ‘Haantjeskerk”. Twee (Hollandse) diaconessen, die ik me nog herinner waren zuster Koot en zuster Van Gheel Gildemeester. Toen ook zij naar Nederland vertrokken werd hun plaats ingenomen door zuster Abel, een Indische dame.

Ik had destijds een jongen leren kennen op de Zondagschool, Bert Peransi. Zijn oudste zuster, die blind was, was de organiste van de kerk. Ik heb me altijd verwonderd dat zij ondanks haar handicap zo prachtig orgel kon spelen. Maar muziek zat kennelijk in haar bloed, want hun vader ( ze woonden op Pintoe Besi, schuins tegenover de kerk) was een in die tijd bekende vioolbouwer.

15-02-2008 om 17:51 geschreven door rene persijn

Oedjan deres…….

Na de oorlog met Japan woonden we aan de Jalan Garuda (voorheen: Vliegveldlaan) in Jakarta  ( Batavia) tot aan onze repatriëring naar Holland in 1956  (ik was toen 17 jaar).

De regentijd, ongeveer van november tot maart, bracht soms flinke buien, die in een mum van tijd de straten blank legden ( Zie ook het artikel  “De straten stonden blank” op deze weblog) . Ook in de tuinen liep je soms tot aan je kuiten in het water, vooral als de riolering het vele regenwater niet kon verwerken, wat in Kemajoran, de wijk waar we woonden,  maar al te vaak gebeurde.

Alsof het niet genoeg regende riep ik tijdens zo’n bui vaak heel hard ”Oedjan deres!”. Deze woorden had ik geleerd van mijn (Madoerese) oma. Ze vormden een soort ‘bezweringsformule’ waarmee je het nog harder kon laten regenen. En hoe harder het regende, hoe hoger het water in de tuin en in de straten stond en dus hoe meer lol je had om met je vrienden in de regen te spelen, ja toch? En vaak hielpen die woorden ook nog, althans dat was  mijn ervaring.

Als het heel hard goot, dan liepen ook de dakgoten behoorlijk vol en stroomde het water soms in een dikke straal kletterend uit de dakgoot op de grond. In zo’n geval wachtte ik tot het water schoon was en er dus geen bladeren of andere vuiligheid (bijvoorbeeld vogelpoep) met het water meekwam, trok mijn kleren uit en ging in de waterstraal staan. Gratis douchen met fris, natuurzuiver water…..Ik gebruikte dan de zeep die in maar weinig  Indische huishoudens ontbrak: Life Boy. Die rode zeep rook zo lekker, vond ik. Ik liet me door de flinke waterstraat masseren. Regenwater, Life Boy zeep, watermassage, gezonder kon niet, toch? Ik genoot dan ook met volle teugen van zo’n douche en waande  me een soort Tarzan , een natuurmens  in Gods vrije natuur, en liet dan ook af en toe een ijselijk  gebrul horen ‘aoeaaaa’, dit meestal tot grote hilariteit van de baboe, op wie een poedelnaakte jongen in de stromende regen toch al een vreemde indruk maakte

(… besef ik nu pas…).

Op een keer was het weer zo hevig aan het regenen en stond ik me heerlijk te douchen onder zo’n harde waterstraal die uit de dakgoot stroomde. Ik had me rijkelijk  ingezeept (met Life Boy!), mijn hele lichaam zat onder een laag geurend schuim  en besloot me af te spoelen . Maar plotseling ging de regen over in een soort motregen en werd de ‘douchestraal’ niet meer dan een dun sijpelend straaltje waarmee ik de zeep niet van mijn lichaam kon krijgen.

Er was geen “kraan” om de straal groter te maken, dus besloot ik ten einde raad  maar heel hard te roepen: “Oedjan deres!...”.En geloof het of niet, er klonk een flink grommel in de lucht, daarna echode  een flinke donderslag tussen de donkere wolken  en de regen kletterde weer als voorheen uit de lucht. Mijn ‘douche’ stroomde weer volop als voorheen en ik kon me naar hartelust afspoelen. Oma, nog bedankt!

14-02-2008 om 15:27 geschreven door rene persijn

De straten stonden blank….

Vanaf 1946 tot 1956 (repatriëring naar Holland) woonden we in de wijk Kemajoran in Batavia.

In de regentijd  (november tot april) stonden de straten in deze wijk na een echte tropische regenbui wel eens blank, dit tot grote ergernis van de volwassenen maar voor ons, kinderen, een situatie die met gejuich wordt begroet.

Als de straten op rivieren lijken is het immers leuk om op zelfgemakte vlotten ( gemaakt van de poreuze stam van een bananenboom)  door de straten te peddelen.

En als het niet hard genoeg regent om de straten onder water te zetten, dan brulden we hard “Oedjan deres”, een soort bezweringsformule om het nog harder te laten regenen. En meestal werkte die kreet  ook nog…..

.

Mijn vader werkte in die tijd als technisch hoofdopzichter bij de BOW (Burgerlijke Openbare Werken) van de gemeente Batavia. In de volksmond werd BOW tot Batavia Onder Water, aangezien ze daar kennelijk niet in staat waren de afvoer van de moessonregens effectief te regelen.

Vergeten werd dat de Nederlandse kolonisten hun Batavia in een moerassig gebied bouwden en dat een aanzienlijk deel van Batavia onder de zeespiegel ligt.

Maar wij, kinderen, hadden hier geen boodschap aan en vermaakten ons best op straat, nou ja straat…..

Als het water in de straten niet al te hoog stond riepen we wel eens een betjak (fietstaxi) aan en vroegen we aan de betjakbestuurder of hij ons eventjes wilde rondrijden. Omdat ze tijdens de felle regenbuien toch haast geen klandizie hadden deden ze dat maar al te graag, omdat ze er kennelijk ook plezier in hadden om door het water te fietsen met hun voertuigen. En ach, een paar kleine (onbetaalde) passagiers erbij….

En als de regenbui voorbij was, dan leken de planten en bomen nog groener dan voorheen, rook de natte aarde zo lekker en waren de stoffige wegen schoongespoeld.

14-02-2008 om 07:29 geschreven door rene persijn

Decapark, recreatiepark.

In de jaren ’50, toen we nog op de Vliegveldlaan 56 (Kemajoran,Batavia; Djakarta) woonden ging ik wel eens met Hendrik Jellema, die toen bij ons inwoonde, naar het Decapark om naar bokswedstrijden te kijken.

Bekende boskers uit die tijd waren o.a. de gebroeders Bobby en Jacky Njo, Fighting Mick, een zeeman uit Soerabaja, en de Indische bokser Marcel Vodegel.

Het Decapark was een soort recreatiepark aan de Noordzijde van het Koningsplein. Er bevonden zich in dat park o.a. sportvelden, een bioscoop en een sporthal  Met broer Boengke (Johan) bracht ik wel eens een bezoek aan de bioscoop in het park, bijvoorbeeld toen daar de film werd vertoond  “The  fLying saucers have landed”. Lekker griezelen…..

Voor zover ik me kan herinneren was het Decapark ook de thuishaven van voetbalclub “Hercules”.

Het DEcapark werd in 1915 opgericht door J.F.de Calonne. Hert Decapark ontleende dan ook zijn naam (DECA) aan de naam DE CAlonne.

J.F. de Calonne werd in Meester Cornelis geboren en heeft vrijwel zijn hele leven in Batavia gewoond. Hij had ook nog grootse plannen voor reen amusementspark in Laan Trivelli, maar daar is door zijn overlijden niets van terecht gekomen. Op 21 september 1930 overleed hij namelijk tengevolge van een auto-ongeluk In “Het Vaderland” van zondag 19 oktober 1930 werd hiervan melding gedaan. Hij was met zijn echtgenote, jongere broer een de heer de Jong met de auto op weg naar Boebang, waar de drie heren zouden uitkomen in het cricketteam van de Bataviasche Sportclub. Het ongeluk gebeurde 8 km. voor Tjikampek. Hij overleed  in het Zendingshospitaal te Poerwakarta

Met hem ging een heel  bekende Bataviaan heen.

14-02-2008 om 00:00 geschreven door rene persijn

Tandjong Priok

Tandjong Priok  ( Tandjoeng Priok, Tanjung Priok , is het havencomplex en de thuisbasis voor de vissersvloot. Dit havengedeelte werd  in 1877 enkele kilometers ten oosten van het toenmalige Batavia aangelegd.

Deze haven werd  praktische overwegingen aangelegd, omdat voor die tijd Batavia slechts een kleine haven had (bij Pasar Ikan), waar grotere schepen niet konden komen en vracht moest worden overgeladen  en. passagiers moesten overstappen in kleine schepen om aan wal te kunnen komen. De zee was hier zeer ondiep.  Bovendien werden  de schepen, bijvoorbeeld die van de Koninklijke Paketvaart Maatschappij, maar ook de passagiersschepen steeds groter en volstonden kleine afhaalbootjes niet meer.

De haven is verbonden met Batavia door een kanaal en een spoorweg. Die havenwerken hadden 17 millioen gekost en waren in eigen beheer zonder tussenkomst van aannemers in vijf jaar voltooid onder de energieke leiding van den hoofdingenieur van den waterstaat J. de Gelder.

In het havencomplex stonden in de jaren ’50 oa. de kantoorgebouwen van de SMN (Stoomvaartmaatschappij ‘Nederland’, de Rotterdamsche Lloyd en de Droogdokmaatschappij

Er werd in Tandjong Priok ook een jachthaven aangelegd, maar deze was (net als de sociëteit “De Harmonie” in de stad ) voor Indonesiërs verboden.

Ook Indo’s kwamen daar niet (niet echt welkom)  en gingen voor hun dagje aan zee naar Zandvoort, een strandje in de buurt.

Ook wij gingen af en toe naar Zandvoort, waarschijnlijk vernoemd naar de Nederlandse plaats Zandvoort (aan Zee)

Als we gingen, dan gingen we meestal met de jeep, die mijn vader van zijn werkgever, de Gemeentelijke Openbare Werken van de Gemeente Batavia , te leen had gekregen.

We reden dan van de Vliegveldlaan, via Marinelaan en Goenoeng Sari naar de Priokweg/ Antjolweg richting Zandvoort en zongen dan uit volle borst:

 We gaan naar Zandvoort, al aan de zee
we nemen lempers  en koffie mee
o, het is zo'n heerlijkheid
als je zo naar Zandvoort rijdtt
we gaan naar Zandvoort, aan  de zee

12-02-2008 om 16:10 geschreven door rene persijn

De eerste A-A-conferntie

Toen de eerste A-A (Aziatisch-Afrikaanse)-conferentie werd gehouden in Bandung  in 1955 zat ik op de CAS (HBS-B) aan de Lapangan Merdeka (vroegere Koningsplein), Batavia..

Onze geschiedenisleraar, de heer Van den Berg, was toen al een heel jaar met ons bezig met een project, dat hij “History in Making” noemde. Hierbij kregen we de opdracht om dagelijks de kranten te lezen en eventuele belangrijk berichten op politiek en/of cultureel gebied uit te knippen en ( voorzien van ons eigen commentaar) in een plakboek in te plakken. Regelmatig keek hij ons werk na en gaf ons daarvoor een cijfer.

Ik vond het bijzonder interessant en ook leerzaam en had al goede cijfers gekregen toen een bericht in de krant (Java-Bode, Nieuwsgier) verscheen met de aankondiging, dat de eerste Aziatisch-Afrikaanse Conferentie in Indonesia zou worden gehouden, namelijk in Bandung.

Ik besloot de berichten over deze conferentie elke dag te lezen, eventueel uit te knippen en op te nemen in mijn werkstuk “Histiory in making”. 

Ik kreeg van de heer Van den Berg na inlevering niet alleen een goed cijfer, maar ook nog een dikke reep (Hollandse!)  chocola!

De deelnemers aan de conferentie, waaronder Abdul Nasser (Egypte), Jahawaral Nehru (India) , Mohamad Ali (Pakistan), Zhou Enlai  ( Chinese Volksrepubliek),  U Nu  (Birma)

zouden per vliegtuig op Kemajoran aankomen (wij woonden toen aan de Jalan Garuda, voorheen Vliegveldlaan, vlak bij het vliegveld)) , door president Soekarno op het paleis worden ontvangen en per auto doorreizen naar Bandung.

Ik had toen, helaas, nog geen fotocamera (en zeker geen digitale!), maar ik stond wel elke keer langs de weg bij het vliegveld te kijken als er weer zo’n hoogwaardigheidsbekleder in een open auto voorbij kwam rijden, op weg naar het paleis aan de Lapangan Merdeka. Op het vliegveld werden ze vaak verwelkomd door de Indonesische premier Ali Sastroamijojo of door de minister van Buitenlandse Zaken, Ruslan Abdulgani.

 De Conferentie, die bekend zou worden als de Bandungconferentie vond plaats van 18 tot 24 april 1955  in Bandung in de voormalige sociëteit “Concordia” aan de Grote Postweg.

Het gebouw waar de conferentie werd gehouden is een aan deze gebeurtenis gewijd museum geworden en omgedoopt in Gedung Merdeka (Vrijheidsgebouw). De straat daarvoor die Grote Postweg heette, heet sindsdien Jalan Asia-Africa .( Azië-Afrikaweg)

Aziatische en Afrikaanse naties die kort ervoor onafhankelijk waren geworden namen aan deze conferentie deel.

 Doelen van de conferentie waren het stimuleren van economische en culturele samenwerking tussen Afrikaanse en Aziatische landen en het tegenstand bieden aan kolonialisme of neo-kolonialisme van de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie of andere naties, zoals Nederland..

Negenentwintig landen, die gezamenlijk meer dan de helft van de wereldbevolking vertegenwoordigden, stuurden afgezanten.

10-02-2008 om 16:11 geschreven door rene persijn

Pasar Senen

In de Bersiap-priode ( zie het artikel “De Bersiap” op in deze weblog)  na de Japanse bezetting, toen Indonesische vrijheidstrijders het Nederlandse leger bestreden, werd vooral vanuit het Senen-gebied  de Nederlanders, die hun basis aan het Waterlooplein hadden, bestookt.  Het gebied van Senen was een brandhaard van nationalistisch verzet tegen het Nederlandse leger en voor Nederlanders bijzonder onveilig.

Toen wij in Batavia (Vliegveldlaan 56) woonden reed ik niet alleen (voor nieuwe Dick Bos boekjes)  naar Pasar Baroe.,maar bracht ik ook graag een bezoek aan Pasar Senen, dat toen weer redelijk veilig was, althans als je de ‘tjopets’ (zakkenrollers) niet meerekende. 

Dan reed ik de Vliegveldlaan  (Jalan Garuda) af richting de marinekazerne, waarbij ik de Defensielijn van den Bos kruiste, reed door de Marinelaan en reed dan linksaf de Goenoeng Sariweg op en dan rechtdoor naar Pasar Senen.

Pasar Senen was een drukke, gezellige buurt, waar veel kleine kraampjes stonden, zowel met ‘food’ (eettentjes) als met ‘non-food’.

Een bekend eethuis was in de 50er jaren o.a. het Padangs restauranrt ‘Merapi”, achter Toko Avon.

De grootste toko op Senen was toen Toko “Babah Gemuk” ( Dikke Chinees).

Tegenover Toko Avon had de Chinees  Tjio Wie Tay zijn boekhandel “Thay San Kongsi”, en  later  “Gunung Agung” (die eerst op Kwitang had gestaan).

Op Pasar Senen haalden we ook altijd de ‘kah’ (Chinese houtlijm) voor het maken van glasdraad voor de vechtvliegers, en de  ‘dedek kasar  ’ (grove rijstkafjes) , voer voor onze kippen en eenden.

En niet te vergeten het garen voor de glasdraad van de vechtvliegers, tjap (merk) GADJAH (Olifant). En niets anders!

07-02-2008 om 20:32 geschreven door rene persijn

Waterlooplein

Toen we na de oorlog met Japan  in Batavia woonden en ik naar de HBS van de CAS aan het Koningsplein (Lapangan Merdeka) ging, fietste ik elke dag van de Vliegveldlaan waar we woonden naar school.

Hierbij reed ik vaak langs het Waterlooplein ( Lapangan Banteng). Het Waterlooplein werd vernoemd naar de Slag bij Waterloo. Ter ere van de overwinning op Napoleon werd op het plein een zuil gebouwd met daar bovenop een leeuw (inmiddels al lang verdwenen).

Aan het Waterlooplein lag ook het brede gebouw dat bedoeld was als paleis van gouverneur-generaal  Daendels, ook wel het Witte Huis (Geding Putih) genoemd. De bouw werd voltooid in 1828 en het ontwerp was van luitenant-kolonel J.C. Schultze.

Momenteel is daarin het Ministerie van  Financiën ondergebracht.

Aan het waterlooplein stonden nog andere min of meer markante gebouwen, zoals het voormalige Vrijmetselaarsloge ( Loge “Ster van het Oosten”), het hooggerechtshof, het gebouw van de Volksraad.

Maar indrukwekkend stond aan het Waterlooplein ook de kathedraal ( Kerk  van Onze Lieve Vrouwe ten Hemelopneming)  met zijn gietijzeren torenspitsen uit Nederland en gebouwd naar een ontwerp van architect C.J. Hulswit.De Kathedraal werd op 21 april 1901 ingezegend door Mgr. Edmundus Sybrndus  Luypen SJ, vicaris van Batvaia.

Met de sportvereniging van de Haantjeskerk (Pasar Baroe) hebben we op het Waterlooplein vaak getraind (voetbal, volleybal, kastie).

Op de fiets naar school stak ik het plein vaak diagonaal over om tijd te winnen. Dan reed je wel door en over een veld van  kruidje-roer-me- nietjes (Mimosa pudica), maar dat verhoogde alleen de pret als je de blaadjes zag dichtklappen.

Op dit plein heeft in de 50-er jaren de Amerikaanse evangelist Billy Graham diverse massameetings gehouden.

06-02-2008 om 10:19 geschreven door rene persijn

Pasar Baroe

Eén van de voor mij markante wijken in het voormalige Batavia was Pasar Baroe  ( Nieuwe Markt, opgericht ca 1820) en dan vooral de drukke winkelstraat die je, komend vanuit de richting van de Stadschouwburg, via de brug bereikte.

Als ik weer wat geld had, bijvoorbeeld door de verkoop van lege flessen aan de ‘toekang botol’ (opkoper van lege flessen), fietste ik wel eens vanaf de Vliegveldlaan waar we woonden , via de Marinelaan langs de kali (rivier)  richting Postweg en de Schouwburg, naar Pasar Baroe.

Aan het eind van de winkelstraat aan de linkerkant van de weg stond een markthal, waarin heel veel kraampjes stonden. Zo stond er een kraampje waar ze messen en dolken verkochten, maar er stond ook een man, die speelgoed verkocht, gemaakt van afvalmateriaal. Zo had hij van die kleine wajangpoppen gemaakt  van gevlochten alang-alanggras, autootjes gemaakt uit oude conservenblikken, maar ook bewegelijke, gevaarlijk uitziende  slangen van bamboe.

Maar meestal ging ik naar een kraampje achterin de markthal, aan de linkerkant.

Daar werden namelijk stripboeken verkocht. De verkoper had een groot assortiment, zoals  Dick Bos (mijn favoriet), De Moker, Bob Crack, Lex Brand, Tom Welsh, maar ook stripboeken met meer tekst zoals Eric de Noorman, De avonturen van kapitein Rob

De Dick Bosjes kostten in die tijd (ongeveer 1950)  50 cent per stuk.

In die tijd werd de jeugd  het lezen van stripboeken ontraden, omdat dat  de leesvreugde  niet zou bevorderen, maar omdat ik bij de bibliotheek van de Haantjeskerk (Pniëlkerk) elke week ‘gewone’ boeken leende en las en ook via de schoolbibliotheek regelmatig boeken leende ( zoals “Paddeltje, de scheepsjongen van Bontekoe”, een hele dikke ‘pil’), was ik zo vrij om dit pedagogisch bedoeld advies naast me neer te leggen.

Ik herinner me Pasar Baroe als een gezellige en drukke winkelstraat met stoffenzaken, kleermakers, die steevast de aanduiding ‘Tailor’  in hun naam hadden, schoenenzaken, maar ook terrasjes, waarop je dikwijls Nederlandse KL-militairen zag zitten, die door een rondtrekkend orkestje werden verrast met een Indonesische versie van “Daar bij die molen” of “Waar de orchideeën bloeien”.

Kortom, ik was daar graag!

05-02-2008 om 16:59 geschreven door rene persijn

De Stadsschouwburg (Batavia)

Na het verblijf in een Bersiapkamp in Cheribon (zie het artikel “In het kamp” op deze weblog) werden wij (mijn moeder, broer en ik) op  26 april 1946 per trein onder begeleiding  van leden van de RAPWI (Recovery of Allied Prisoners of War and Internee)  geëvacueerd naar Batavia waar we  werden herenigd met vader Johan, die heelhuids uit de Japanse internering was teruggekeerd.

We woonden eerst op de Tjemaralaan 25 en verhuisden vandaar naar Vliegveldlaan nr. 56, waar we bleven wonen tot aan onze repatriëring naar Nederland in 1956.

Batavia, later Djakarta en nog later Jakarta, had veel markante wijken (waaronder Kemajoran waar wij woonden), straten, gebouwen etc. Van wat ik me hiervan nog kan herinneren wil ik graag met u delen.

In Batavia  was er bijvoorbeeld de Stadsschouwburg, vlak bij Pasar Baroe, aan de Postweg. Dit  gebouw passeerde ik dagelijks wanneer ik naar school fietste  ( de HBS van de CAS aan het Koningsplein).

Deze schouwburg  werd in 1821 geopend.. Tot die tijd had er een bamboeloods gestaan, bestemd voor amateur-voorstellingen. Het beheer van de schouwburg werd aanvankelijk uitgevoerd door de 'Bataviaasche Toneelsociëteit'. In 1911 werd de Stadsschouwburg overgenomen door de gemeente Batavia De indrukwekkende ingang (eenderde van de gehele lengte van het gebouw!)  had een aparte toegang voor de Gouverneur-generaal.

Het gebouw, dat in 1987 geheel werd gerenoveerd, heet nu  'Gedung Kesinian' (  Jalanl. Gedung Kesenian No. 1, Pasar Baru, Jakarta).

In de Schouwburg heb ik in 1955 in schoolverband, in het kader van de lessen Nederlands, onder meer geluisterd naar de Nederlandse voordrachtskunstenaar Albert Vogel jr., een broer van de in Nederland bekende actrice Ellen Vogel.

Ook het Radio Philharmonisch.Orkest met  dirigent Yvon Baarspul trad daar regelmatig op alsmede het Cosmopolitain orkest onder leiding van  Jos Cléber met een wat lichter genre muziek.

Het was ook in deze schouwburg, dat de in het voormalige Nederlands-Indië bekende pianist-bandleider Charlie Overbeek Bloem (1912-2004) als zesjarige jongen zijn eerste stap naar roem deed door  het “menuet in G” van Paderewski te spelen

04-02-2008 om 15:48 geschreven door rene persijn

Societeit “De Harmonie”

Een ander markant gebouw in Batavia was dat van de sociëteit “ De Harmonie” aan de Rijkswijkstraat, nu Jalan Veteran.

In 1985 werd het gebouw afgebroken

De  sociëteit te Batavia was een ontmoetingsplaats voor Europeanen. Overal waar in de kolonie Europeanen woonden, stonden sociëteiten, plekken waar (veelal blanke) Europeanen elkaar ontmoetten. Om er te drinken, te roken, te kletsen en te kaarten. Later, toen er ook Europese vrouwen naar Indië emigreerden, werd er ook gedanst.

De bouw van Sociëteit “De Harmonie”startte in de tijd van Daendels.

Het gebouw had een deftig, bijna aristocratisch interieur

De Duitse schei-en natuurkundige en bioloog  Heinrich Burger (1804-1858) was van 1850 tot 1853 bestuurslid van Sociëteit "De Harmonie" te Batavia

04-02-2008 om 00:00 geschreven door rene persijn

Kemajoran, Vliegveldlaan 56

Zo vlak na de oorlog was er in Batvia/ Djakarta/ Jakarta, mede door de grote toestroom van evacué’s, een enorm tekort aan woonruimte.

Toen we dan ook een definitieve woning kregen toegewezen en zo verder gevrijwaard  werden  van het gepest van de hondenpoepman  op de Tjemaralaan 25 ( zie het artikel “Terug naar Batavia” op deze weblog) , kwamen we in een huis waar ook al andere families in woonden: een Javananase KNIL-militair, namelijk de soldaat Salimin met zijn vrouw en zijn schoonzuster Aminah,een knappe Javaanse met een westers aandoende sensuele uitstraling, een KL militair van de Aan- en Afvoertroepen ( de heer van Oorschot), die uit Dordrecht kwam  met zijn Siamese vrouw en een werknemer van de KLM  met vrouw en kind. Dit laatste gezinnetje had een andere woonruimte elders in de stad gekregen en wij konden die vrijgekomen ruimte bewonen. We kregen de voorgalerij, een slaapkamer aan die galerij, de eetkamer en een slaapkamer, uitkomend op die eetkamer.

In de loop der jaren wisselde het huis vaak van bewoners.

Het huis lag aan de Vliegveldlaan , nr. 56, in de wijk Kemajoran, de wijk waar ik bijna 8 jaar daarvoor was geboren.

Toen ik op de dag van verhuizing bij mijn vader achterop de fiets bij de woning arriveerde (mijn moeder en broer reden mee met de verhuiswagen) en ik tegen mijn vader zei dat ik even in de buurt wilde rondlopen om die te verkennen, knikte hij .Begreep hij mijn beter dan ik mezelf begreep? Want ik voelde me op dit moment wel echt senang (blij, goed in mijn vel) , maar kon daar rationeel toch geen verklaring voor vinden. Eerst later begreep ik dat het gevoel iets te maken moest hebben met ‘thuiskomen’, met afronding van een fase in je leven. Maar toen ik daar de omgeving van ons nieuwe huis verkende hield ik me niet bezig met dit soort filosofisch overpeinzingen, maar vond ik het gewoon prettig dat we hier gingen wonen.

Ik wilde de geuren gulzig opsnuiven van de oude huizen, de stoffige straten, de bomen en struiken, de paggers (heggen) , de sloten, waarin het water de geur van rottende bladeren, van zeep en urine verspreidde. Ik liet alle indrukken ongecensureerd en onbewerkt naar binnen komen. Ik genoot intens zoals alleen een kind van zijn omgeving kan genieten.

Speelde onbewust toch een gevoel van ‘eindelijk thuis’ mee?

Heel veel later heb ik over mijn ‘thuiskomst’ in Kemajoran nagedacht nadat ik iets meer te weten ben gekomen over deze bijzondere wijk van Batavia.

03-02-2008 om 10:55 geschreven door rene persijn

In het kamp

In dat kinderdroomland op Tengah Tani (zie o.a. her artikel “Bij opa en oma” op deze weblog)  merkte ik nagenoeg niets van de oorlog die in de grote mensenwereld aan de gang was, behalve dan dat opa een schuilkelder had laten graven in de achtertuin, die broer Boengke (Johan)  en ik als een ideaal speelplek beschouwden en ook moesten regelmatig de ramen worden geblindeerd als bommenwerpers overvlogen. Ook moest djarak (Ricinus communis)  verplicht worden geteeld. Uit de zaden werd olie  geperst voor de olielampen en voor de Japanse vliegtuigen..

Een andere gelegenheid waarbij wij werden geconfronteerd met de oorlog was toen Japanse militairen onder leiding van een officier de woning binnenkwamen op zoek naar wapens. Opa leefde toen nog en omdat hij waarschijnlijk wilde voorkomen dat ze  hele woning zouden doorzoeken en daarbij de Timorezen zouden vinden, die  zich in de bijgebouwen schuilhielden (ondergedoken voor  het  Japanse bezettingsleger, die o.a. Timorezen, Molukkers en  Menadonezen als slaven gebruikten)  zei hij dat er geen wapens waren  (wat ook zo was) en dat ze hem mochten doodschieten als hij loog. Toen ze hem raar aankeken, pakt hij de loop van één van de geweren die ze bij zich hadden en plaatste  de punt daarvan op zijn borst en sprak:”Toe maar, schiet dan, Ik lieg niet”.  De officier keek hem aan en zei toen””OK, ik geloof u”. Toen zag de officier ( hij bleek een arts te zijn) Boengke en mij angstig bij oma staan, vol blaasjes op de huid.We hadden toen beiden namelijk de waterpokken. Hij vroeg of we gezouten vis in huis hadden. Toen mijn oma zei dat we wel “gereh”(gezouten en  gedroogde vis) in de voorraadkamer hadden, zei de officier-arts: “Geef de kinderen de komende dagen maar veel gezouten vis te eten”, gaf een order aan zijn manschappen, groette beleefd en vertrok met zijn groep. De volgende dagen kregen Boengke en ik gereh te eten wat ik helemaal niet erg vond want ik vond en vind gebakken gereh heerlijk en na twee dagen droogden de blaasjes op en konden we de droge schilfers zo van ons lichaam afvegen.

Na de de capitulatie van Japan ( 15 auguatus 1945) brak de zogenaamde Bersiap-tijd aan (Bersiap = “Weest paraat”). Deze periode loopt ongeveer van 15 september 1945 tot 1 december 1946: en is de meest gewelddadige periode in de geboorte van de Indonesische Staat, als onderdeel van hun nationale revolutie.

De tol van de Bersiap aan doden is nog steeds niet bekend. Naar schatting waren er 3600 (Indische) Nederlanders gedood en daarna geïdentificeerd, maar er werden  er meer dan 20.000 ontvoerd, en niet meer teruggekomen. Aan de kant van de Indonesiërs zijn er tienduizenden doden gevallen, voor het merendeel heel jonge levens.

Het was een roerige en voor veel (Indische) Nederlanders vaak dreigende tijd..

In deze tijd van hevige beroering gingen de Indonesische autoriteiten over tot internering van de buitenlanders, dus ook de (Indische) Nederlanders. Hierbij werden ook de Japanse soldaten ingeschakeld voor de bewaking.

Mijn moeder, broer en ik werden op een dag opgehaald door een gewapende Japanse militair op een motor met zijspan. Mijn moeder moest (o, ironie!) het geweer van de soldaat vasthouden. Wij werden gebracht naar een zgn.  Bersiap-kamp,de Boei Lama (oude gevangenis) in Cheribon waar we werden geïnterneerd met nog meer moeders met kinderen en een paar oudere mannen, die niet naar Japan waren getransporteerd, omdat ze volgens de Japanners kennelijk te oud waren om daar te werken .

Boei Lama (letterlijk: oude gevangenis) werd ook wel de Pasisir-gevangenis genoemd en dateerde uit ca 1800. Het gebouw lag in het centrum van de stad, vlak bij de haven.

Het gebouw was al sinds enige tijd afgekeurd voor het gebruik al gevangenis en had kleine muffe cellen.

Op het dagelijks menu stond wat gekookte rijst met gendjer (gekookte waterplanten). Heel soms werd de rijst met gendjer afgewisseld door een kommetje gekookte kandji (stijfsel), waar geen enkele smaak aan zat en dat zo plakte in je mond. Hield je in elk geval een tijdje je mond dicht.

Dit  was een grote omschakeling na de heerlijke gerechten ( dendengs, sajoers, sambal gorengs etc )  die oma Katie altijd klaar maakte met hulp van de kokkie en die het eten altijd maakten tot een echt feest van diverse kleuren, smaken en geuren. In het kamp was het eten verworden tot een ‘struggle for life’

In het kamp gaf  moeder ons lessen  in lezen en rekenen om, als we weer  naar school zouden gaan niet al te veel achter te lopen op de stof die je op school voorgezet zou krijgen.

We sliepen op stenen bedden, eigenlijk betonnen verhogingen. In de regentijd, als het water soms bijna 1 meter hoog stond, liepen de WC’s ( niet meer dan gaten in de grond) over en dreven de drollen in een traag en plagerig tempo langs je betonnen bed en bad je in stilte dat het water niet verder zou stijgen. Om eten te halen ( de onvermijdelijke rijst met gendjer of het kommetje gekookte stijfsel…..) moest je, terwijl je je etensnap hoog boven je hoofd hield,door dit water waden, waarbij je probeerde om de drollen te ontwijken, wat niet altijd lukte….

De kleinere kinderen speelden overdag dikwijls in de brandgang, die tussen de achterzijde van de barakken en de buitenmuur liep. Die buitenmuur was bovenop voorzien van dreigend prikkeldraad. Bovendien waren bovenop de muur in de rand grote glasscherven gemetseld. In die brandgang speelden sommigen oorlogje ( hoe verzinnen ze het?) en anderen tikkertje of blindemannetje.

Toen we een tijd in Boei Lama hadden gezeten en het kamp overvol raakte werd een gedeelte van de geïnterneerden (310 van de 650 personen), waaronder mijn moeder en haar twee zonen, overgeplaatst naar een ander kamp (Tjangkol-kamp), een voormalig hotel ( hotel Cheribon).

In dit kamp waren de omstandigheden iets beter dan in Boei Lama. Er was zelfs een polikliniekje (o.l.v. zuster Devos), maar er waren geen medicijnen en verbandmiddelen. Zuster Devos heeft dus heel wat moeten improviseren!

02-02-2008 om 15:02 geschreven door rene persijn

Cultuuroverdracht

In opa’s huis in Tengah Tani (Cheribon) ( zie ook her artikel “Bij opa en oma in Cheribon” in deze weblog)   was het ook dat ik door oma Katie, maar ook door baboe Siti, de kindermeid, die beiden elke avond om de beurt voor het slapen gaan een verhaal (dongengan) vertelden, werd ingewijd in de veelkeurige wereld van de Javaanse sagen en legenden en in die wonderbaarlijke wereld van de talrijke Javaanse goden en halfgoden.

Zo vertelde oma me prachtige  verhalen over Nyai Loro Kidul , ook wel Ratu Kidul genoemd, de Koningin van het Zuiden, Godin van de Zuidzee (Indische Oceaan).

Baboe Siti vertelde me onder meer de legende van de Zandzee, waarin de beeldschone dochter (Djoerangga)  van de god van de Smeroe, een belangrijke rol speelde naast Raksasa, de bewaker van de tempel van Brahma.

Maar beide vrouwen vertelden me  ook verhalen over het ontstaan van namen als Banjoewangi, Tangkoeban Prahoe, Tobameer. Of over het ontstaan van meren, bergen, plaatsen.En ook verhalen over de spannende avonturen van Kantjil, het slimme dwerghert.

Als baboe Siti aan de beurt was om een verhaal te vertellen, dan kreeg ik er een attractie bij. Zij kauwde dan namelijk op een sirihpruim ( een genotsmiddel voor vele Indonesische vrouwen) . De sirihpruim bestaat uit een blad van de sirihplant( betelplant), gemengd met een fijne kalksoort, een schijfje gambir en een stukje pinangnoot.

Het sirihsap heeft een bloedrode kleur, en bij regelmatig gebruik worden de tanden donker van kleur. Baboe Siti spuugde het rode sap regelmatig uit in een bakje (een halve kokosnoot). Het was altijd spannend om te zien of ze het voor elkaar kreeg om de rode straal precies in het bakje te mikken.

Soms speelde ik, liggend op mijn rug in bed, met mijn handen en voeten  met behulp van het licht van de lampoe teplek (olielamp)  de verhalen na in een soort schaduwspel op de witgekalkte muur van de slaapkamer.Totdat de slaap het spel overnam en transformeerde tot een droom.

Nog steeds ben ik heel dankbaar en blij dat oma Katie en baboe Siti me doorgaven van wat zij aan kennis bezaten over de Javaanse cultuur. Ze hebben mij mede gevormd en er toe bijgedragen, dat voor mij de wereld niet louter beperkt bleef tot die der zichtbare dingen.

Opa George overleed op 30 september 1942 en werd begraven op het kerkhof Tjigendeng ( Cigendeng) te Cheribon aan de (huidige)  Jalan Cipto Mangunkusumo.

Met hem verloor ik niet alleen een opa, maar ook een goede vriend en kameraad, die me nooit aan mijn moeder zou verraden als ik iets had uitgespookt.

De kist waarin hij werd begraven stond al meer dan 3 jaar in de garage (mijn broer Boengke alias Johan  en ik hebben er ook wel eens in gelegen en voor lijk gespeeld). Die had hij zelf ontworpen en in de stad bij een houtbewerker laten maken .

Hij overleed, zoals menigeen het zou wensen: zonder ziekbed, maar aan de ontbijttafel achter zijn ochtendkrant, aan een hartstilstand. En met oma in zijn buurt.

Opa had een oude hond, Pimmie, die steeds achter hem aan liep overal waar hij maar heen ging. Twee dagen na het overlijden van opa ging ook de hond dood. Ook op opa’s laatste ‘wandeling’ volgde de hond hem trouw…

01-02-2008 om 14:32 geschreven door rene persijn