Op bezoek in het spookhuis van de Eerste Wereldoorlog

Artikel uit Het Nieuwsblad geschreven door Bart Plouvier

In het Noord-Franse Verdun is geen boom ouder dan de wapenstilstand

NVT - De slag om Verdun, die duurde van februari tot december in 1916, was een van de vreselijkste uit de hele Eerste Wereldoorlog. Met 11 november en de Wapenstilstandsdag in het vooruitzicht, bezocht Week&nd het Noord-Franse stadje, waar de sporen van de Eerste Wereldoorlog nog lang niet zijn uitgewist.

Het was, naar het einde van 1915 toe, relatief rustig aan het front bij Verdun. Aan beide kanten dabden de soldaten door de wintermodder, joegen op ratten, schreven brieven of slurpten kaartspelend hun slappe, hete koffie. Wat haast niemand wist was dat aan Duitse kant plannen gesmeed werden om deze patstelling te doorbreken. Verdun was, net als Ieper, erg kwetsbaar omdat het in een uitstulping van het front lag. Dáár zou opperbevelhebber Erich von Falkenhayn zijn slag slaan.

In gangen en onderaardse kamers, gedekt door duisternis en nevel, verzamelden zich zijn troepen, een vijftiental kilometer ten noorden van Verdun. Er werden 1.225 kanonnen in stelling gebracht. Op 21 februari 1916, om 7.15 uur, scheurden granaten van divers kaliber de hemel in repels. Elke vierkante meter grond binnen hun bereik werd omgewoeld. Tot in Parijs rinkelden de ramen. De eerste Franse verdedigingslinie sneuvelde, de tweede kroop, tot verbazing van de Duitsers, toch nog uit de modder overeind. De slag om Verdun was begonnen en zou 300 dagen duren. Van kaartspelen kon geen sprake meer zijn. Ik ga op zoek naar sporen van het gruwelijke conflict.

Een kathedraal als mikpunt

De dag dat ik per trein in Verdun arriveer, zijn de najaarsgoden mij welgezind. De zon geeft nog weinig warmte, maar veel licht, en kleurt de bladeren aan de bomen donker en pompoengeel. Het stationnetje werd ontworpen door Gustave Eiffel, dat kun je zien aan de gietijzeren accenten die hij op het gebouwtje zette. Een gedenksteen meldt dat van hieruit het gebeente van de onbekende soldaat naar Parijs vertrok om er onder de Arc de Triomphe te worden bijgezet.

Een groot deel van het stadje werd destijds aan gruzelementen geschoten, maar daar merk je niet zo veel meer van. De weggebombardeerde Maaskade kwam verbreed uit de oorlog en al is het hier nu vrij rustig, 's zomers staan er honderden terrasstoelen rond een haast altijd bezet podium. Aan de overkant bleef de schitterende officiersmess onaangeroerd. Eeuwenoude, platgegooide straten werden soms langs andere lijnen weer uitgezet. Het is er opmerkelijk rustig, late geraniums watervallen van de balkons.

De oorspronkelijke bewoners zouden hun huizen niet zonder moeite terugvinden. Wie geboeid wordt door militaire architectuur, kan in Verdun zijn hart ophalen. Welke kant je ook uitgaat, je botst altijd wel ergens op een vestingmuur. In de 17de eeuw kwam de hyperactieve maarschalk-architect Vauban zich ook híer met de wallen bemoeien. De Maas werd naar believen omgeleid en afgetakt en daarheen geleid waar ze het mogelijke aanvallers moeilijk kon maken.

De kathedraal van Notre Dame vormde een mooi mikpunt en draagt nog steeds de sporen van granaatinslagen. Binnen is alles buitenmaats. Het altaar schuilt onder een barok baldakijn, groot als een hemelbed voor cherubijnen. De biechtstoelen lijken wel chalets. Het orgel kan volgens mij genoeg lucht verplaatsen om een schoener op de Maas tot over de Belgische grens te blazen.

De Duitse aanvallen op de kerk hebben haar merkwaardigerwijs niet alleen beschadigd, maar ook vergroot. De gotische torens zijn weg, maar een opgebroken vloer bracht een vergeten crypte aan het licht. Hoe kun je in godsnaam een crypte vergeten? Heeft een pastoor, eeuwen geleden, de deur achter zich dichtgetrokken en daarna de sleutel verloren? En niks aan de bisschop durven te vertellen? De gerestaureerde zuilen dragen nu niet langer Griekse kapitelen, maar taferelen uit La Grande Guerre. Weer boven loop ik nog even langs het vredesmonument. In metalen bakken, gevuld met kartonnen fiches, kun je er naar de naam van in de oorlog verdwenen betovergrootvaders zoeken.

Stukgeroeste prikkeldraad

Rond Verdun, vaak op plekken waar veldhospitalen stonden, liggen 49 begraafplaatsen - in kruisjessteek op de weilanden geborduurd. Talloos zijn de monumenten, beelden, graven en musea in de omgeving. Waar je ook kijkt of loopt, het land is gelittekend, gepokt en overwoekerd door wratten. Geen boom is ouder dan de wapenstilstand. De oude bossen werden tot zagemeel geschoten.

Die 16de februari vuurden de invallers 1.000.000 granaten af. Kolonel Driant zat met zijn 1.200 Jagers Te Voet dichter bij de frontlijn dan welke Fransman ook. Zó dicht dat de Duitsers hem over het hoofd zagen. Toen hun infanterie oprukte, stuitte ze onverwacht op Driants tegenstand. Die maakte het hen nog ruim 24 uur lastig. Slechts een handvol Jagers overleefde de confrontatie en ook hun kolonel sneuvelde.

Langs een wandelweg, de Sentier de Découverte, ligt Driants commandopost, een langwerpig half ingegraven gebouw dat tegelijk dienst deed als hospitaaltje. Buiten, her en der, slingeren nog steeds niet stukgeroeste eindjes prikkeldraad rond tussen de zigzaggende loopgrachten. Waar de kolonel een granaatscherf in het hoofd kreeg, staat een gedenksteen, en langs de hoofdweg ligt hij, met twaalf naamloze soldaten, begraven in een half cirkelvormig perkje. Het heeft iets aangrijpends. Misschien halen ze, rond deze tijd van het jaar, 's nachts herinneringen op?

Onder l'Ossuaire de Douaumont (grote foto), Frankrijks grootste knekelhuis, liggen de resten van 130.000 Franse en Duitse soldaten. Door kleine raampjes net boven de grond kun je ze zien, dij- en sleutelbeenderen, onderkaken en schedels. Vaders, lieven, broers, allemaal naamloos. Binnen ga ik naar een filmpje kijken. Het zaaltje ruikt naar wierook. Op doek probeert men het onvoorstelbare voorstelbaar te maken: bomkraters waarin lijken liggen te rotten, een soldaat met weggeschoten lippen, vlaktes grijze pap waar hier en daar een zwarte tak uitsteekt.

Boven, in een 130 meter lange hal, staan namen van vermisten in de zandsteen gebeiteld. Een Mariabeeld met de vingers op de lippen maant tot stilte. Van hieruit kan het knekelhuis geopend worden. Dat moet kunnen, want nog steeds worden er doden gevonden die recht hebben op een plaatsje. Er hangen levensgrote foto's van oud-strijders - allemaal dood nu - die trots poseren met decoraties op hun borst of souvenirs in hun handen.

Citadel en spookhuis

Ik passeer langs het fort van Douaumont, toen eerst in Franse, daarna in Duitse en daarna weer in Franse handen. De vesting draagt een dikke betonnen jas. Binnen zijn ingestorte kamers dichtgemetseld, onder het achterliggende puin rusten alweer, hier zoveel en daar zoveel, gesneuvelden. De stapelbedden waarop de mannen twee aan twee op planken sliepen, staan er nog. Velen werden hier gek van het lawaai en verluchting was er nauwelijks. De weinige ventilatoren moesten met de hand worden aangezwengeld.

Ik krijg het benauwd en loop naar buiten, volg een weg, 2,5 kilometer in zuidoostelijke richting, naar Fleury, een van de negen weggevaagde dorpen rond Verdun. Ik moet de bordjes geloven, want geen steen bleef overeind: hier speelden de kinderen, hier werden de paarden beslagen, hier werden de druiven geperst en hier zetelde de gemeenteraad. Na 1918 bleek herbevolking onmogelijk omdat de ondergrond zo verstoord was dat alle bronnen droogvielen en ontploffingsgevaar te groot geworden was.

Het klinkt misschien oneerbiedig, maar de citadel in het hart van Verdun doet me denken aan een kermisattractie. Bezoekers moeten plaats nemen in een wagentje dat op rails door een labyrint rijdt. Net als in een spookhuis. De totale lengte van de gangen bedraagt zeven kilometer. Hoeveel mijn karretje er aflegt, valt niet te berekenen, want in het halfduister raak je snel alle gevoel voor richting en ruimte kwijt.

Gestuurd door de spoken, sla ik af en toe een gewelf in waar geüniformeerde mannen, breed gesticulerend in een hologram, het verloop van de oorlog bespreken. Hier werden, ook in het heetst van de strijd, tot 25.000 broden per dag gebakken. Vrachtwagens voerden ze naar het front. De ovens zijn gedoofd, maar de paspopbakkers bleven. Bij het naar buiten gaan krijg ik een foldertje, in het Nederlands: 'In de loop der jaren is de plicht tot herdenking de plicht tot overlevering geworden.' Ik zal ervoor zorgen.

 Bart Plouvier

Cahier de guerre 1914-1918 de Constant Vincent

Constant Vincent, mon arrière-grand-père, est né le 27 février 1892 à Saint-Maurice-des-Noues, en gâtine vendéenne, de parents cultivateurs. En 1909, il a 17 ans. C'est cette année que sa famille va s'installer en Charente-Maritime à Gémozac. En 1913, Constant a 21 ans, et part faire son service militaire au 57e RI, 2ème bataillon, 7ème compagnie....... http://vincent.juillet.free.fr/cahier-constant-vincent-1914-1.htm

Verdun

De Slag bij Verdun wordt de grootste uit de wereldgeschiedenis genoemd. 
Nooit is er zo langdurig, met inzet van zoveel mensen, strijd geleverd op zo'n beperkt grondgebied.
Deze veldslag, die woedde van 21 februari 1916 tot 19 december 1916, eiste naar schatting meer dan 700.000 doden, gewonden en vermisten op een slagveld nauwelijks groter dan tien bij tien kilometer. 
Uit strategisch oogpunt gezien is er geen enkele rechtvaardiging te vinden voor deze monsterlijke verliezen. De Slag bij Verdun ontaardde in een prestigeslag tussen twee volkeren…….

Literatuur over de Slag bij Verdun

Carte touristiques locales: 3615 IGN Forêts de Verdun et du Mort-Homme

Blond, Georges - Verdun

Ettighoffer, P. - Der Gericht

Falkenhayn, E. von - General Headquarters 1914 - 1916 and its critical decisions 

Heijster, Richard - Verdun, breuklijn der beschaving

Homant, Abbé Pierre - Chronologie de la bataille

Horne, Alistair - Death of a generation

Horne, Alistair - The price of glory

Jonker, dr H. - Sporen van een slag

Kardel, dr H. - Der Westfront Führer 

Lefebvre, Jacques-Henri - Die Hölle von Verdun (Vertaling V. Fischer)

Lefebvre, Jacques-Henri - Verdun, la plus grande bataille de l'Histoire

Meuse - Les fortifications de la place de Verdun 

Marshal Pétain - Verdun

Reichsarchiv - Die Tragödie von Verdun 1916 (Teil 1, Teil 2, Teil 3 und 4)

Werth, German - Verdun, Die Schlacht und der Mythos (in German)

Verdun - diverse Cahiers de la Grande Guerre  
Uitgebracht door:
Association Nationale de Souvenir de la Bataille de Verdun
Avenue du Corps Européen 1
55100 Fleury devant Douaumont - France

74 RI

Bois de la Caillette
Verun


http://74eri.canalblog.com/archives/6____verdun___bois_de_la_caillette/index.html

Enkele postkaarten

De onderaardse Citadel

Wanneer de verhitte gevechten zich ontspinnen op de Côtes de Meuse, trekken soldaten vanuit heel Frankrijk naar het Gare de l' Est in Parijs, van waaruit zij naar Bar-Le­Duc worden vervoerd. Daar aangekomen nemen zij de enige toegangsweg, 75 km lang, die nog rest om Verdun te voorzien van nieuwe manschappen en materieel. Deze weg zal later door de schrijver Maurice Barrès tot de La Voie Sacrée (de gewijde weg) gedoopt worden. De soldaten verblijven er in de gangen van de onderaardse citadel alvorens ze naar het front trekken. Deze citadel geld als een onmisbare logistieke basis die haar gasten absolute veiligheid garandeert.

Gedurende de eerste wereldoorlog heerst in die 4 ki­lometer onderaardse gangen, gegraven tussen 1888 en 1893, een hevige activiteit.

Behalve zes kruitdepots, zeven munitieopslagplaatsen, een molen en uitgestrekte magazijnen, een telefooncentrale en een waterpompstation is er plaats om 6.000 (sommige bronnen vermelden 10.000 man) manschappen te laten verblijven, rusten of wer­ken. In deze hoogst belangrijke logistieke basis leveren de bakkerijovens, die dag en nacht werken, 28.000 bro­den voor het front van Verdun. In de citadel is er uiteraard ook er een hospitaal.

Bovendien verblijft ,de hele oorlog lang, in deze citadel een afvaardiging van de gemeenteraad van Verdun, dit met de bedoeling de permanente aanwezigheid van de stad de verzekeren. De rest van de gemeenteraad heeft men in Pa­rijs, in de rue de Bellechasse, in veiligheid gebracht.

Vlak na de oorlog overheerst de herinnering, de inkeer, het medeleven.

Een ontroerende plechtigheid lijkt hiervan het begin. In de citadel wordt op 10 november 1920 in tegenwoordigheid van minister MAGINOT, oudstrijder van Verdun, uit acht naamloze en op alle slag­velden opgehaalde doden, de onbekende soldaat ge­kozen die in de Triomfboog te Parijs zal worden begraven.

Op 10 november overhandigt André Maginot, minister van oudstrijders, aan Auguste Thin, belast met het aanwijzen van de Onbekende Soldaat, een boeket in de kleuren van de Franse driekleur. Voor hem staan de grafkisten van acht onbekende soldaten, opgegraven op acht verschillende slagvelden.Na de cijfers van zijn regiment bij elkaar te hebben opgeteld, het 132^e R.I. (Infanterie Regiment ), legt Auguste Thin zijn boeket neer op de zesde kist.Na afloop van deze ceremonie verlaat de rouwstoet het station van Verdun richting Parijs. Daarna wordt de Onbekende Soldaat begraven bij de Arc de Triomphe. Met dit graf herdenkt men alle soldaten die het leven lieten tijdens de Grote Oorlog. De andere zeven onbekenden worden begraven op de militaire begraafplaats van Faubourg Pavé

OUVRAGE DE THIAUMONT

Tijdens de offensieven van mei en juli 1916 worden de sectoren van het kleine fort, ouvrage van Thiaumont,  de commandopost 118-119, Froideterre,  de schuilpost Quatre Cheminées het hardst beproefd. Die fortificaties bevinden zich namelijk op een heuvelrug welke vanuit Douaumont in zuidoostelijke richting naar de hoogten van Belleville loopt, de laatste natuurlijke hindernis voor de Maas en Verdun. Bovendien betekende het bezit van deze langgerekte hoogte, van waarop men de linker oever overziet, dank zij zijn flankerende positie, dat men de aanvaller kon verhinderen Fleury achter zich te laten. Dat verklaart waarom men op 23 juni tegen het fort Froideterre zulke hevige aanvallen ondernam. Attaques die pas op het binnenplein van het fort tot stilstand konden worden gebracht. Thiaumont was een klein tussenstuk ter verbinding van Douaumont en Froideterre, een eenvoudige betonnen en gemetselde vierkante blok (waarvan het dak, als gevolg van de bombardementen, thans ingezakt is). Niettemin was het uitgerust met een kazemat van Bourges, twee 75 mm-kanonnen, machinegeweren en een uitkijkpost. Zodoende kon men van daaruit eventueel naar Fleury oprukkende aanvallers de pas afsnijden. Commandoposten 118 en 119 waren oorspronkelijk slechts schuiloorden en opslagplaatsen zonder georganiseerde bewapening. Met gewapend beton versterkt, midden in het strijdgewoel, werden zij noodgedwongen weerstandsnesten, die in allerijl met machinegeweren werden uitgerust en door de troepen van de sector werden bemand.

De militaire begraafplaats van Faubourg Pavé

Buiten de Faubourg Pavé, in richting slagveld, ligt de militaire begraafplaats van Faubourg Pavé, met daar­vóór een door het Comité de Verdun du Souvenir Francais aangelegde tuin. Op het einde van de centra­le laan is in 1947 een monument ter nagedachtenis van de gefusilleerden en gefolterden opgericht, dat de martelaren en het lijden van alle conflicten evoceert. Midden in het nationale kerkhof, dat nagenoeg 5000 zerken telt, be­vindt zich het vierkant van de onbekende soldaten, waaruit men in de citadel die ene heeft gekozen die thans onder de Triomfboog te Parijs rust en die de 1.700.000 Fransen symboliseert die in de oorlog 14-18 zijn gestorven..Nabij de toegang tot het burgerlijke kerkhof, naast het na­tionale, herinnert een granie

ten gedenkteken aan de pioniers van de luchtvaart: Nieuport, Thierry de Ville d'Auvray en Bresson, die respectievelijk in 1911, 1912 en 1913 bij het uitvoeren van een opdracht werden gedood. Men herdenkt aldus ook alle andere te Ver­dun gesneuvelde vliegeniers.

LES QUATRE CHEMINÉES - LA POUDRIÈRE DE FLEURY

In plaats van op een hoogte te liggen, die men moet beheersen en bewaken, bevinden zij zich afhellend  en zijn in de rotsen uitgehouwen. En dit volgens een zeer eenvoudig patroon van zorgvuldig gemetselde door bogen overspannen galerijen. De Poudrière, munitieopslagplaats, was een van die talrijke depots waar dicht bij de forten granaten, kruit en patronen moesten bewaard worden. Ook deze punten worden door de omstandigheden nesten van verzet en vooral ook toevluchtsoord voor de gewonden en commandoposten in de voorste frontlinie. Uit de Poudrière vertrok een gangetje naar de kazerne van Marceau, twee kilometer zuidelijker. Quatre Cheminées gaf direct uit op de ravijn van Vignes, waarlangs de regimentsbrancardiers en de Amerikaanse vrijwillige ambulanciers 's nachts de gewonden naar het dorp Bras brachten, om ze uit de overbevolkte, naar gas en kruitdamp stinkende gangen te verlossen...

OUVRAGE DE FROIDETERRE

Het fortificatiewerk van Froideterre speelde op 23 juni dezelfde rol als Souville aan de oostkant op 12 juli, en dat was de aanval stuiten. Froideterre beschikte nochtans niet over de grote middelen waarmee de andere delen van de vestingsring waren uitgerust. Het was een fortificatie van middelbaar belang, in 1887-88 gebouwd en in de jaren 1902-05 vervolledigd. Het bezat enkel een kazerne in beton, een kazemat de Bourges als westelijk bolwerk aan de kant van de fortificatie van Charny, een toren voor 75 mm-geschut ter flankering aan de oostkant in richting Thiaumont en twee mitrailleurtorens. De diverse onderdelen waren helaas niet onderaards verbonden

Wel had men vanuit de twee gepantserde uitkijkposten een uitstekend zicht. De Duitsers bereikten de toegangsgracht in de morgen van 23 juni.

Ondanks de regen van artilleriegranaten, die twee dagen lang op de bovenbouw was ingeslagen, bleven de torens toch in werking. Zij konden met hun vuur de vijand afslaan.
(Evenals de commandoposten 118-119, Quatre Cheminées, Thiaumont en Poudriere, is Froideterre door de A.N.S.B.V. met medewerking van het Leger ontruimd en voor bezoekers toegankelijk gemaakt).

Negen dorpen "Herdenkingsdorpen"

Op 21 februari 1916 beslist het kanongebulder waarmee de slag om Verdun begint ook over het lot van meerdere dorpen!  Deze zullen tijdens de maanden van hevige bombardementen, waarin de Franse en Duitse granaten dit mythisch geworden maanlandschap creëren, geheel verdwijnen. In negen gemeenten van het kanton Chamy is geen levende ziel meer over, doch om ze op een echter symbolische wijze te laten voortleven, voor­ziet de prefectuur ze van een gemeentelijke commissie met een voorzitter in de functie van burgemeester. De Staat keert hun vergoedingen wegens oorlogsschade uit, die dienen om monumenten voor de doden en een herdenkingskapel te bouwen op de plek van de oude parochiekerk. Hiervoor krijgen deze gemeenten enkele percelen terrein en de wegen er naar toe. De heer Sponville, burgemeester, laat zo in 1924 het monument voor de Doden van Vaux bouwen. Hij zal nagevolgd door andere burgemeesters.

Negen dorpen en de omliggende landbouwgronden zijn dermate verwoest dat wederopbouw onmogelijk word geacht!

1. Beaumont 186 inwoners  
2. Douaumont 288 inwoners
3. Louvemont 183 inwoners
4. Bezonvaux 149 inwoners
5. Fleury 422 inwoners
6. Ormes 718 inwoners
7. Cumières 205 inwoners
8. Haumont 131 inwoners
9.  Vaux 287 inwoners

Tot 16 maal toe veroverd en heroverd is Fleury wel het sprekendste voorbeeld van totale verwoesting. Duitse Alpenjagers veroveren het dorp op 23/6. Op 24 en 25/6 heroveren de Fransen de uiterste oostkant (kant chapelle Sainte-Fine).           

De 27^e heroveren elementen van het 241e R.I. het centrum maar worden teruggedrongen naar oost- en westkant. Op 11/7 slagen de Duitsers erin het gehele dorp + station (waar zich nu ook het memoriaal museum bevindt) te veroveren. Verliezen het terug op 4/8 en heroveren het op 5/8.    Op deze manier gaat dit nog een tijdje door.Het R.I.C.M. (Régiment d'Infanterie Colonial du Maroc) herovert Fleury definitief op 18/8.

Waar vroeger een ganse gemeenschap leefde staat nu nog enkel een naambord, een gedenkteken en een kapel. Tussen de bomen van het bos zien we het oorspronkelijke stratenplan netjes afgebakend. Naamplaten geven de plaats aan waar zich vroeger de Mairie, ecole, cordonnier, menuisier, enz... bevonden. Het is stil geworden in de Rue Saint-Nicolas, patroon­heilige van het dorp, ter ere van wie nog altijd op 6/12 een dienst wordt opgedragen in de kapel.

Tijdens een van onze vele zwerftochten (september 2006) in en door de velaten slagvelden nabij Verdun botsten wij op twee Duitse 7.7 cm artillerieprotzen, dit zijn munitiewagentjes van de Duitse artillerie. Onvoorstelbaar 90 jaar na de slag! zie foto's.

Een van de meest aangrijpende monumenten die ik ken en ai tientallen keren heb bezocht is het Ossuaire van Douaumont. Het is een langgerekte monument, het is een bidplaats en kerk van 137 meter lang. Achttien grote nissen bevatten graftomben met daarin de beenderen en schedels van  gesneuvelden. Zij zijn bij elkaar gelegd volgens de sector van het Verdun-front, waar ze gevallen en gevonden zijn. Buiten aan de achterkant zijn raampjes gemaakt. Door die raampjes kan je naar binnen kijken en zie je  de knekelhopen en schedels liggen. Het is een gruwelijk en ontroerend zicht! Zo zijn er 45 van die ramen in de gevels aangebracht! Jammer genoeg vinden vele toeristen dit sensatie en gedragen zich hier dan ook vaak niet op de gepaste wijze, maar voor hen die wel de geschiedenis van Verdun kennen kijken wel vol eerbied door de raampjes

Er is al een grote militaire begraafplaats op Douaumont, dit met de graven van 15.000 geïdentificeerde soldaten, waaronder ook de graven van moslim soldaten. Op de top staat al sedert 1927 een Grafmonument voor de onbekende Christelijke (Ossuaire) en Joodse soldaten, die rond Douaumont gesneuveld zijn.

Het monument voor de moslimsoldaten is een rondlopende galerij van 25 bij 19 metermet een booggewelf en Arabische kantelen. Het bouwwerk kostte 370.000 euro en is betaald door de Franse staat. Tijdens de bouw was het moslimmonument al omstreden. Het monument is om politieke redenen pas 90 jaar na het gebeuren  opgericht en dit ondanks het  feit dat de koloniale troepen werden ingezet voor de zwaarste taken en dit vooral nabij Verdun en in 1917 op de Chemin des Dames.

Het rode vierkant

In de geschiedenisboeken over Verdun spreekt men vaak van het rode vierkant. Met het rode vierkant duidt men in feite daarmee een bijna vierkant gebied aan van enkele kilometers in omtrek tussen Douaumont en Vaux in het noordoosten en Thiaumont en Chapelle St. Fine in het zuidwesten. Wat de benaming 'rood' betreft: nergens op aarde is werd de grond zozeer doordrenkt geworden met menselijk bloed als op die plek. In de maanden juni en juli 1916 voltrokken zich daar gevechten die te barbaars zijn om zich voor te stellen. Man tegen man gevechten, waarbij soldaten met handgranaten, bajonetten, scherp geslepen pionierschoppen en zelfs met de blote handen elkaar te lijf gingen, in aantallen, die we ons gewoon niet meer kunnen indenken. Zo trok op 23 juni over een front  van zes kilometer breed een Duitse legermacht van 50.000 soldaten in 16 linies van elk 3000 man in de richting van de Franse stellingen. Bepakking op de rug en de bajonet op het geweer. Met de simpele opdracht om de Fransen eruit te jagen en de weg naar Verdun open te leggen. Generaal Robert Nivelle (die in mei Pétain als bevelhebber was opgevolgd) schreef in zijn dagorder de gevleugelde woorden: 'Ils ne passeront pas!'. 'Ze zullen er niet doorkomen'. En zijn soldaten hebben dat inderdaad waargemaakt. Onbeschrijfelijke tonelen hebben zich in dat rode vierkant afgespeeld. Tienduizenden militairen zijn daar op de meest vreselijke wijze afgemaakt. Maar de rijen van de Franse poilus, hoe zwak misschien ook op bepaalde momenten, konden niet doorbroken worden.

De laatste aanval van de Duitsers kwam op 11 juli. Ook deze aanval werd voorafgegaan door een gigantisch artilleriebombardement. En vervolgens begonnen 40.000 infanteristen (net als op de 23e juni) aan hun opmars in de richting van Verdun, zwoegend over het kapotgeschoten slagveld, strompelend over de uitrustingsstukken en de lijken van eerder gesneuvelde militairen. En bijna lukte het hen om naar Verdun door te dringen. De Duitse troepen kwamen tot aan het fort Souville, en konden Verdun op enkele kilometers afstand zien liggen. Maar toen werden ze door de verdedigers van het fort weggeschoten. Een deel werd gevangen genomen. Een ander deel vluchtte. En de aanval op Verdun was definitief mislukt.