Ondertussen stond ik met de hele familie op zulke goede voet dat ik bij hen aan tafel meten en leerde ik de patriarchische gebruiken kennen, zoals die bij de grote hereboeren in zwang waren. Niemand mocht met eten beginnen vóór het hoofd van de familie, in dit geval Opa, begon en iedereen eindigde als deze zijn vork of lepel neerlegde. Iedereen at uit één kom, die midden op de tafel stond. Een van de dochtertjes kon rap eten (de dikke) en een at heel traag (de magerste natuurlijk), Opa zelf at nooit veel. Wie waren die mensen? Beginnen wij met Magdalena. Zij was de dochter van die twee oudere mensen, die vroeger een boerderijtje huurden bij het “Moor” (Turfveld).

Ze was getrouwd met Willem, die de oudste zoon was van "Frankenstein" die de grote hoofdboerderij uitbaatte. Frankenstein bezat niet alleen zijn hoeve met velden, maar ook nog verscheidene andere hoeven, die dan verhuurd werden aan "Mietbauern". Willem kende Magdalena en wou met haar trouwen. Neen zei Frankenstein. De oudste zoon was "Stammhalter", en bezat het eerstgeboorterecht, erfde dus alles. En dan willen trouwen met de dochter van een arme boer! Toen kwam er een kind, van trouwen geen sprake. Toen kwam er een tweede kind en er mocht nog niet getrouwd worden, volgens de wet echter wel. Na veel palavers, terwijl Magdalena iedere avond voorbij de grote hoeve wandelde met haar twee kindjes, stemde Frankenstein toe, maar onterfde zijn oudste zoon, voor zijn tweede zoon Frans. Willem kreeg de hoeve, waar ik nu was, enkele koeien en varkens, twee paarden en enkele akkers en kon nu beginnen, samen met zijn schoonouders. Toen de oorlog uitbrak werd hij soldaat bij de "Marineflak" in Bremerhaven, dus niet ver van huis. Bij zijn eerste verlof leerde ik hem kennen; een jonge sterke rosharige man die lichtjes mankte en die heel vertrouwelijk met mij omging. Met deze familie heb ik dan maandenlang in goede verstandhouding geleefd. We hebben samen het hooi binnengehaald, geoogst, gedorst, de patatten gerooid, de bieten en de stamkolen uitgedaan. Ik ben met de koeien naar de stier gegaan, hielp mee een koe te verlossen, varkens en een jonge os te slachten. Ik kreeg iedere zondag kip te eten, tot den de winter kwam. Ik ben ook verschillende keren naar het "Moor" gereden om turf te steken. Het moor of turfveld is een hoger gelegen veen, dat men overal in de noordelijke gewesten aantreft als een overblijfsel van de ijstijd. Meters dik ligt er de turf, bestaande uit duizenden jaren begraven heidekruid, bovenop groeit heide en kleine berk. Diepe grachten, waar donkerbruin water in staat, zijn er voor de afwatering gegraven in de turf. De weg is met takkenbossen belegd en zo zacht als een hele stapel matrassen op elkaar. Iedere boer bezat een stuk van een paar hectaren moor. De bovenste laag, twee à drie meter dik, bestond uit lichtbruine turf, die diende als strooisel in de stallen en achteraf op de akkers gestrooid werd om de grond te verluchten. Ze noemden die: witte Torf. Ik heb er prachtige, groene, rode en diep blauw gekleurde kevertjes in gevonden. De onderste laag was taaie, bijnazwarte turf, die als brandstof gebruikt werd en evengoed brandde als kolen. Dat was de Zwarte Torf. Het uitgraven is een lastig werk in het bruine water en wordt gedaan met lange turfspaden, tot de knieën in het water staande. De blokken turf worden dan op hopen gestapeld om in de zon uit te drogen, waardoor ze hard en taai worden. Een gedeelte van het turfveld, omgeven met prikkeldraad, werd door dwangarbeiders, meestal politieke gevangenen, uitgegraven; vandaar komt het lied: "Wir sind die Moorsoldaten. Wir stechen mit dem Spaden ins Moor.....". Muziek van Eissler, woorden van Bertold Brecht. Toen het winter werd, verminderde het werk op het land: stallen uitmesten, de mest naar het veld brengen, omploegen deed de boer en verder werk binnenshuis, want het begon vroeg te sneeuwen en te vriezen. Toen kwam Kerstmis en Nieuwjaar, dat daar gevierd werd met gebraden gans en massa's koeken.

Af en toe moest ik bij de andere boeren gaan helpen bij het dorsen en bleef dan ook eten.een dag, een vroege winteravond in het begin van januari, kwam de boerin mij in de schuur van Ditmers opzoeken - Ik vergat te vertellen dat mijn boer Schütte heette - en zij zegde mij: "Du, Ammedde, du komst nach Hause." Ik dacht dat zij bedoelde voor het avondeten, maar neen: "Nach der Heimat" zei ze. Dezelfde avond moest ik afscheid nemen. Ze gaf me een half brood (negen pond) en de nodige worst mee voor de reis. In ons "Lager", dus in het Spritzhoes was het feest met bier en schnaps en de volgende morgen gingen wij met de trein naar Bremervörde en merkten dat het niet zo heel ver weg was. In het kamp waren alle tenten verdwenen en vervangen door grote barakken. Dus daarvoor hadden ze dus toen die timmerlieden nodig. Ik bekloeg die sukkelaars, die al die tijd hadden moeten kamperen. Wij ontmoetten er onze adjudant, die te voet tot thuis in Brasschaat was geraakt en twee weken later om zijn "stempel" ging in het kamp van Brasschaat en die er hier nu nog op zat te wachten. Wij werden in een grote barak gebracht, waar er al vele honderden in waren. Er stonden tal van lange houten britsen, drie boven elkaar, zonder matrassen. Wij kregen terug eten uit emmers, een emmer per bed van twintig man. Het was maar droevig, maar we gingen naar huis, hadden ze ons gezegd. Het vroor dat het kraakte, geen verwarming in de barak, waar het toch heel warm was, door het grote aantal mannen. Wij moesten ons laten inschrijven in de barak van de kampleiding. De eerste dag stonden er vele honderden urenlang buiten te wachten, in de ijzige koude. De volgende dag bracht ik ook de moed op wachtte vier uur lang in de voet hoge sneeuw bij -15 en een ijzige noordenwind. Nu ik mijn papieren had, moest ik nog naar de dokter en kreeg er de zoveelste inspuitingen. Daarna werden de vertrekkenden in een andere barak gelogeerd. Iedere avond gingen wij, de kameraden van het Spritzhoes en ik, naar het voetbalplein, dat telkens stampvol volk was en waar onze namen werden afgeroepen. In zulke omstandigheden verstaat ge uw naam direct, hoe geradbraakt hij ook wordt uitgesproken, tussen die rumoerige menigte. Ik had mijn papieren de beruchte "Entlassungsschein" in de hand, met acht maanden vertraging. Wij gingen eten halen voor de reis, "organiseerden" er nog een deel bij, want de Duitsers konden dat toch niet meer volgen en gingen gerust slapen. De volgende morgen zeiden we het kamp vaarwel. De twee uren mars naar het station verliep al zingend, we zweetten zelfs en mijn koffie was toch steenhard bevroren in de "gourde". In het station stond geen reizigerstrein, zoals beloofd, maar een goederentrein, die wij vol stro sleepten. En weg reden wij, ditmaal met de deuren los en praktisch geen bewaking. Maar het was toch verschrikkelijk koud in die wagon. De "Wachtman” verliet de wagon om zich te gaan warmen en liet zijn geweer onder mijn hoede achter; fidele bewakers. Wij reden dag en nacht, tot wij ergens in de streek van Eindhoven halt maakten. Later reed de trein verder tot in Roosendaal en daar stapten wij over in een reizigerstrein naar Antwerpen, waar we rond middernacht aan kwamen.Zo kwam ik thuis, onverwacht, midden in de nacht, in januari 41.

Relaas:

Wat is er nu van de familie van “mijn” boer geworden? Enkele jaren geleden zijn we er op bezoek geweest en heel hartelijk ontvangen. Willem bleek de enige overlevende van zijn familie te zijn. Zijn moeder en vader en ook zijn zuster waren overleden, zijn twee broers gesneuveld. Hij bezat dus al de hoeven, maar was op dezelfde blijven wonen als tijdens de oorlog. De hoofdboerderij was verhuurd en ietwat vervallen. Maar hij boerde nog juist om een bezigheid te hebben, want hij was heel rijk geworden. Hij hield zelfs nog twee raspaarden, puur voor zijn plezier, de landbouw werd met de tractor gedaan. Vanwaar kwam die rijkdom? Overal in zijn velden zag ik de beroemde "jaknikkers": aardgas en petroleumpompen en er werden steeds nieuwe boortorens geïnstalleerd. Op de hoeve was nu centrale verwarming en er lagen tapijten tot aan de koeienstal. Binnenin was alles gemoderniseerd en er was ook een moderne varkensstal aangebouwd. Magdalena was ook heel productief geweest. Ze hadden zes kinderen, vijf meisjes en een zoon: de toekomstherenboer. De twee oudsten, die ik kende van tijdens de oorlog, waren getrouwd. Ik heb ze ook een bezoek gebracht. De oudste, Sieglinde, had in Rehden een grote kruidenierswinkel en een prachtig appartement. De tweede, Christa, had een grote zaak van "Ferngûterverkehr" verderop in het dorp en woonde in een luxueuze villa. In die platina blonde mooie jonge dame herkende ik nauwelijks het dikkerdje van toen. Zij waren beiden in de wolken met het weerzien en de herinneringen, nog heel precies, van hun kinderjaren, toen ik voor hen "zauberde". De derde dochter, Karin, die ik als baby gezien had, was eveneens getrouwd, maar woonde 100 km daarvandaan. De boer had met zijn rijkdom zijn dochter rijkelijk uitgetrouwd. De vierde dochter, Helga, een slanke blonde spring in 't veld, van negentien jaar, werkte op de hoeve, reed met de tractor en leek op een filmster die eens even boerinnetje speelt. De jongen, Willem, was dertien jaar en heel intelligent, waardige opvolger van zijn trotse vader. Uiteindelijk was er nog een klein meisje van vier jaar, een nakomertje. De boer en boerin waren ouder geworden, dat was wel te zien, maar van een robuuste gezondheid. En de ouders: opa was, eigenaardig genoeg, precies dezelfde gebleven als toen, hij leek helemaal niet verouderd, terwijl Oma tamelijk zwaarlijvig was geweest, haar heup gebroken had en nu met een stok ging. Slotsom: deze mensen hadden wel hun familie verloren, maar hun oorlog hadden zij gewonnen, dank zij de nieuwe energiebron.

Het weze hun gegund.

Opmerking: Het zal de lezer nu zeker duidelijk zijn dat de luchtige toon die mijn vader gebruikt, meer verbergt. Hij belichte meer het menselijke aspect. Daarom is de lectuur aanbevolen voor de jeugd onder voorwaarde dat verschillende termen en omstandigheden uitgelegd worden door ouderen.

Zo moet je de uitdrukking “Pechvogel” lezen als “je moet het maar tegenkomen”! Hij was net geen pechvogel maar had juist veel geluk.

Hierna volgt het eerste hoofdstuk van het boek; nu is het menens!

Willy