Een Kerstvertelling.

Het is "Weihnachten". We hadden drie dagen vrijaf, volgens de Duitse traditie. We mochten ons elders zien te vervelen, niet op kantoor. Morgen, zaterdag, is het kerstmis. Vannacht om 4uur werden we door de sirenes uit ons bed en uit de barak gejaagd. Het licht ging uit en we stonden buiten in de heldere vriesnacht. In de verte, boven Berlijn, zaaiden ze kerstbomen met groot orkest. Heel de horizon was één bos helwit verlichte kerstbomen, gevolgd door een rode gloed. Vanmorgen bleven we maar in ons bed liggen, want buiten was het bitterkoud en er viel natte sneeuw. We stonden om negen uur op, aten een stuk brood en liepen maar wat rond in de barak. Ik ging mijn gezicht even wassen maar was te lui om me te scheren. Zo werd het stilaan half twaalf en we overlegden waar we zouden gaan eten, hier in het "Lager" of in de fabriek. Op die vrije dagen kregen de buitenlanders maar één maaltijd. De inlanders vierden vanavond Kerst met "Gänsebraten". Wij zagen er tegenop om door de natte sneeuw naar de Saganerstraße te gaan, voor één patat meer. Maar het is vrijdag, dan is er toch meestal vlees. Vandaag kregen we maar twee teljoren dunne soep en voor vanavond een half zuur commiesbrood, een stuk stinkende worst en één ei! Allez, jongens trek het U niet aan 't is Kerstmis. Na dit overvloedig maal heb ik mijn brood helemaal opgegeten en had voor 's avonds niets meer. Om toch iets te doen te hebben ben ik dan maar naar het bos gegaan. Er lag nog sneeuw en er liepen veel reeën en konijntjes. De natuur was vredig en stil, zowat ingeslapen.

In het terugkeren ben ik dan langs mijn gewone bakker gegaan. Ik had nog broodzegels, omgeruild met tabak (Fleur de matras). Gisteren kreeg ik enkele “Semmeln” (witte broodjes) cadeau, voor Kerstmis. De kameraden zeiden dat die Frau of Fräulein (ik wist er geen snars van) iets in mij moest gezien hebben, want zij kregen niets. Ik kocht een groot Kummelbrood, Wittebrood en Kemeltjes (Roggebrood) waren uitverkocht. Vandaag kreeg ik niets cadeau. Ze zal toch niets in mij gezien hebben. Ik heb de helft van dat brood naar binnen gewerkt, het was lekker. Daarna ben ik maar kousen gaan stoppen.

In de kamer tegenover de onze huizen de mannen van de Seefhoek en van de Marollen. Ze hadden een kerstboom, een fonograaf, hele stapels koeken, heimat bier en flessen "Sorauer Tropfen" georganiseerd. Ze zongen dat heel de barak daverde van: "Schenk Mir ein -Lekske Maria". Maria, dat is een dikke inheemse, die bij iedereen op de schoot ging zitten en aan heel de bende "lekskes" uitdeelde. Dat hoorden we tot in onze kamer, want de deur stond open. Stilaan werden ze zat en woest. Ze brulden, riepen en zongen alles dooreen en schreeuwden van: leve den die en weg met den die. In ganzenpas stapten of waggelden ze door de gang. Brullen, tieren en zuipen tot ze str... zat waren. Ik werd er moe en killig van en kroop in bed. Wanneer al dat lawaai eindigde weet ik niet, want ik ben ingeslapen.

Het is acht uur, ik word wakker, de anderen ook. Het is Kerstdag, ze moeten naar de mis. Toen ze weg waren heb ik de stoof aangemaakt. De Russenmädels waren al bezig met de andere kamer uit te vagen, daar krijgen ze brood, de onze blijft vuil.

De Oekraïense ingenieur, Alex, past zijn geleerdheid toe op de stoof van de lavoir. Die moet hij aanhouden, opdat de waterleiding niet zou bevriezen.

Na die nacht van wallebakkerij, leefden ze daar ook nog. Maar ze zagen er nog erbarmelijker uit dan die kolendragers. Zou de schnapps dan zo slecht zijn? Wij geraken er niet aan. Dat is alleen bestemd voor de inlanders, maar die roken liever en zo kan de Seefhoek zuipen. Ik ben dan maar een brief gaan posten, buiten was het heel ongezellig, koud en er viel hagelsneeuw.

Toen de vrienden terug waren, begon er weer een discussie. Waar zouden we gaan eten? Het moet nu toch goed zijn, want het is Kerstdag. We gingen naar de fabriek. Hier hadden ze ons te hard gefopt met hun dunne soep, zuur brood en stinkworst. In de fabriek speelde de radio naast de Kerstboom, maar er was weinig volk. Ik rook ganzengebraad, maar aan de "Schalter" bezagen ze ons ticket eens: "Ausländer" - aan de andere kant aanschuiven! Er was precies veel van dat gebraad over en dat werd nu aan de Duitsers uitgedeeld.

We kregen een stuk varkensvlees met boerenkool en aardappelen. Dan een heel brood, leverworst en "Quark", maar dat was voor morgen; voor de gehele dag. We verlieten de kantine met het gevoel van niet gefopt te zijn. In het kamp, bleek het net hetzelfde zijn geweest, maar ze er nog twee teljoren pap bij gekregen. Nu waren we wel een beetje jaloers, maar 's avonds, toen iedereen over en weer naar de WC liep, waren we toch blij dat we die pap niet gekregen hadden.

We lagen op het bed tot 's avonds en dan ging ik met de Strop op stap. Eens kijken of we niet meer in een cinema binnen geraakten. In het "Lichtspielhaus" gaven ze de kleurfilm: "Das Bad auf der Tenne" (het bad op de dorsvloer), maar het was uitverkocht. In de "Central" was de oude film "Bel Ami" aangekondigd. Maar dat was ook mis; de film was nog niet "eingetroffen"! Hij lag waarschijnlijk onder de Engelse Kerstbomen te smeulen. Er bleef niets anders over dan in de barak op onze zak met schavelingen te gaan liggen en te wachten tot de slaap komt.

Zondag, de derde vrije dag, is precies zo verlopen als de twee vorigen, behalve dat we toch aan twee ticketten voor de cinema zijn geraakt. Het was een vervelende film! Daarna rookte ik nog heel wat sigaretten. We hadden, ter gelegenheid van Kerstmis, ons maandrantsoen, honderd sigaretten, enkele dagen vroeger gekregen. Daarna de stoof gevuld en geregeld voor de nacht en naar bed. Morgen begint de alledaagse sleur weer, met meer eten. De drie vrolijke Kerstdagen zijn om. Weldra is het Nieuwjaar. Dan hebben we twee dagen vrij...

"Prosit Neujahr!"

Het Nieuwjaars verlof begon vrijdag op kantoor. Niemand verlegde een slag met de gedachte: nu is het de moeite niet meer, om U te beteren; de laatste dag van het jaar! Zachtjes vergingen de uren op het warme kantoor, buiten sneeuwde het hevig. Rond halfvijf begon het rond geloop om nieuwjaar te wensen. Dat doet men hier op voorhand, met de geijkte formule: Vrolijk Nieuwjaar. Het ziet er niet naar uit dat deze schone wens in vervulling zal gaan, maar tot daar toe. Ik heb ze met het plechtigste gezicht, hetzelfde gewenst. Daarmee was die komedie geëindigd en konden we, na het avondmaal, naar de barak.

Het eten was niet fameus en onderweg ben ik nog koeken gaan kopen. In de barak hing een vooroorlogse geur van pannekoeken en spek, door de plaatselijke smulpapen klaargemaakt. Ze deden dit op elektrische vuurtjes, zodat de zekeringen regelmatig smolten. In de gang hing een blauwachtige nevel en de warmte van alle stoven straalde U tegen. De sneeuw op onze kleren, smolt in een oogwenk, bij deze temperatuur van 30°. Er was een enorme feeststemming, er was veel eten en veel bier! Dat was bij de anderen, bij ons was het opvallend stil, wij hadden niet zulke overvloed. Jos was weg, die zal wel ergens binnen geraakt zijn, de Tsé-Tsé of het theatercafé. De strop had twee kaartjes voor de cinema gekregen en ik “offerde” mij op en ging mee door de sneeuw, weg uit dat feestrumoer. De film betekende niet veel, maar onze avond was toch om. In de barak was het een lawaaierige kermis geworden. Zingen, eten en drinken en vooral zweten, in die broeierige hitte. De meesten liepen al rond in ondergoed of nog minder. Tegen middernacht begon de barak te daveren en te kraken door de uitgelaten bewoners. Ik had nog een flauw idee van knallen van schoten en ben dan in slaap gevallen.

Om halftien 's morgens, werd ik wakker in een rustige, ja, doodstille barak, in het nieuwe jaar. Buiten gierde de wind en joeg de sneeuw voort. Tegen de middag gingen we allen op stap naar de Saganerstrasse. Het middageten was heel goed, we konden niet klagen. We kregen zelfs overvloedig vlees: fricassee. Spuiters noemden het “Ganze-ersatz”, maar het was toch lekker. Daarna met stevige pas naar de barak, het weer was echt niet lollig. De wind huilde nog harder, de sneeuw joeg over de vlakten, vloog van de daken als nevel en hoopte zich op windvrije plaatsen op. Zoals op de noordpool, maar dan niet zo koud. Dat duurde de hele dag en we waren, zo te zeggen in de barak ingesloten. We rookten dan maar sigaretten. Na een broodmaaltijd, besloten Jef en ik, nog maar eens naar de cinema te gaan. De wind blies nog even hard, maar sneeuwen deed het niet meer. Ik deed drie pullovers boven elkaar aan, bond twee sjaals om, zette mijn klak op, trok mijn regenjas en mijn galoches aan en we klotsten door de dikke zachte sneeuw.

We hadden wel geen kaarten, maar met zulk weer zouden niet alle plaatsen bezet zijn. In deze nacht in Januari gaven ze: "Eine Nacht in Mai"; die had ik al gezien.

In het buitenkomen stond ik bijna op de bon. Mijn zaklamp was niet voldoende afgeschermd; zei die agent. De waarheid was; die was helemaal niet afgeschermd en ik had er juist nieuwe batterijen ingedaan. Nu kon hij van dat licht toch niet veel zeggen, want buiten was er heel wat gebeurd. De wind was nog even sterk, maar het had fameus geregend. Tot onze enkels in de gladde pap, even tevoren nog zulke mooie witte sneeuw. Zulk weer had toch één voordeel dan was er geen alarm. Als er "Fliegeralarm" was en ge zat in de cinema, moest ge er uit en waart ge Uw centen kwijt. We gingen dus nogal voldaan door die natte wind en over die papperige wegen, naar ons verblijf en ons bed, bij de gloeiende stoof. We gingen dus nogal voldaan door die natte wind en over die papperige wegen, naar ons verblijf en ons bed, bij de gloeiende stoof.

We hadden nog een vrijdag voor ons. Laat het maar stormen en regenen, dan zijn we veilig! Ik sliep weldra in, tot... drie uur. Awoe! ... Awoe! ... Awoe! ... Nondepotvermilliarde; doarheddet kot! Ik heb mijn hele kleerkast boven op elkaar aangetrokken, pyjama en al, twee sjaals en mijn pardessus en bovenop mijn regenjas. Zo “gecapittoneerd” ben ik dan naar buiten gegaan, gaan kijken naar de smeltende sneeuw en luisteren naar de wind en de donder in de verte. Om vier uur was de vertoning afgelopen en konden we terug binnen. Met Jos is het echter zo niet gegaan. Hij wou niet buiten, waar ge gemakkelijk een longontsteking kon opdoen. Dat was niet zo simpel. De "Luftschutz" deed controle op alle kamers, in en onder alle bedden.

"Sluit mij op in mijn kleerkast"; zonder hangslot ging dat niet. De kleerkasten zijn het mikpunt van de diefachtigheid van de "Luftschutzmannen" (kwestie van aan tabak te geraken). Hij zette zich op een "Schemel"(20) in de kast en ik sloot hem op en stak de sleutel in mijn zak. Om vier uur heb ik hem weer bevrijd. Hij beweerde zelfs geslapen te hebben, maar was niet geneigd het een tweede keer te doen.

Om elf uur werden we wakker en na een kattewas, vlug aankleden, was het tijd voor het middageten. De sneeuw was weg, het hele kamp leek één Russisch moeras. Ongelooflijk en toch was het nog niet helemaal door gedooid. De tocht loonde, het eten was voortreffelijk, met roastbeef! Terwijl de anderen daarna door de brij ploeterden naar het variété, keerde ik naar het Lager terug om mijn schoenen en kousen te laten drogen en een brief te schrijven. Nog wat kolen op de stoof, vroeg gaan slapen; morgen is het maandag.

Let op de verandering van toon in deze aantekeningen. Mijn vader schreef dit uit na de oorlog en moest zich geen zorgen meer maken over de censuur.

2. Mijn vader heeft nooit de andere kant van het kamp gezien. Daar hebben zich gruwelijke dingen afgespeeld.

3. Wegliniec

4. Luban

5.Jelenia Góra

6. Karpacz

7. Dit niet zó hoge gebergte, tot 1600 m, is inderdaad gekend voor zijn extreme klimatologische omstandigheden. Heden een geliefd wandelgebied en een bekend ski-oord. De steenformaties zijn inderdaad merkwaardig en zeer op mensachtige figuren gelijkend. Aan de voet van de skilift in Szlarska Poreba kunt ge er al een bewonderen.

8. Inderdaad, het wordt nu toeristisch uitgebaat. Even voorbij de waterval vinden we nog wat betonnen constructies, hier werden de tanks nagezien, warmgelopen na hun steile klim, vooraleer ze stelling namen; voorbij de kam. Overal, in deze bergen en aan de kant van Beieren, zult ge tankpistes vinden, listig verborgen en slingerend door het bos.

9. JELENIA GÓRA.

10. Eten.

11. Waarschijnlijk werden er veel meer "achtergehouden" dan wel effectief gebombardeerd.

12. Wenden of Sorben; slavische stammen: reeds in de 1° of 2° eeuw als Venedi vermeld. Zij bewoonden vooral het gebied van de Opper- en Neder-Lausitz. Ze hadden nog steeds een eigen taal.

13. Mijn vader sprak veel over zijn wandelingen in het "Sorauer Wald", in het bijzonder over de uitkijktorens die daar stonden. Een foto uit die tijd ging helaas verloren. Daarom waren wij zo blij dat we ook die torens hebben teruggevonden, met behulp van de brandweerwacht. Het schijnt dat die torens met behulp van onderaardse gangen met de stad verbonden waren. De brandwachten beschikken nu over draagbare radio's en metalen torens veel hoger dan de oude tenen torens.

17. Het restaurant bestaat ook nog! Een likje verf zou wel mogen. In 98 waren de schilders bezig.

18. Afbraak: resultaat van een bombardement; voor ingewijden!

19. Badoglio Italiaan

20. Klein stoeltje, driepikkel

4. Görka.

5. Sienawa Zarska

6. Ze staan er nog; die bomen. Ik heb ze echter niet geteld, het sprietje zal wel verdwenen zijn!