Van de paardentram naar de Dampoort tot de Hermelijn naar Flanders Expo
19-01-2008
O. vervoer Gent (287a)
Een rijtuig van lijn 3 overschrijdt de oude Bargiebrug. De terminus die zich aanvankelijk aan het Emilius Seghersplein rechtover de Sint-Jan-Baptistkerk bevond, werd op 14 december 1910 langs de huidige Bevrijdingslaan verlengd tot net voor het kruispunt met de Rooigemlaan. Pas na de Eerste Wereldoorlog, meer bepaald op 14 april 1923 zou de lijn verder doorgetrokken worden op de Brugsesteenweg tot aan "Het Zandeken" in Mariakerke. De brug in beeld werd door een moderne, vaste brug vervangen die in december 1934 voor het verkeer werd opengesteld, Reeds in mei 1940 echter werd ze vernield bij nieuw oorlogsgeweld.
Voorwaar een Babylonische spraakverwarring op deze prentbriefkaart uit 1910, waar de uitgever het heeft over de "Rue de Bruges" en de "Burchtstraat", terwijl uiteindelijk de Burgstraat wordt bedoeld, de aloude verbindingsweg tussen het Gravensteen en het begijnhof rond de Sint-Elisabethkerk. Merkwaardig is het feit dat ten tijde van de paardentram in die richting geen openbaar vervoer werd georganiseerd. Pas in 1898 kwamen er sporen voor de elektrische lijn naar het Rabot en de Gasmeterlaan. Wellicht was die buurt, ondanks de nabijheid van heel wat industriële activiteiten en het Rabotstation (dat evenwel een goederenstation was) niet zo belangrijk. Bovendien deden zich toen ook problemen van technische aard voor, In "De Gazette van Gent" van 23 september 1898 lezen we onder meer: "...De plaatsing van de sporen van de elektrische tramway op de lijnverbinding tussen de Koremarkt en het Rabot is ver gevorderd. Langs de kant van de Veerleplaats opent men de groef om over de brug de sporen te verbinden met degene welke sedert enige weken in de Burgstraat zijn gelegd..." En op 27 april 1899: "...Nu er sedert gisteren op de lijn van het Rabot ook nieuwe trams rijden, geschiedt de ganse dienstverlening elektrisch en is er te Gent een einde gekomen aan het tijdperk van de paardentram..." Trouwens, modern verkeer was niet meteen aan de orde in het noorden van de stad. Om het plaatje volledig te maken nog dit berichtje dat in "Het Volk" van 26 november 1905 verscheen, anderhalf jaar nadat tussen het Zuidstation en de foor op het Sint-Pietersplein voor het eerst op het Gentse stadsnet met trolleytrams werd gereden: "...Eindelijk wordt het onderbroken werk voor de plaatsing van de trolley over de Bargiebrug tot aan de kerk van Sint-Jan-Baptist voortgezet..." Daar waren ze dus nog slechter af...
Toegegeven, daarnet ben ik wat te hard van leer getrokken voor wat betreft het verwaarlozen van de inwoners uit het noorden van de stad. Dat wordt hier ruim goedgemaakt met een rubriekje over de ontwikkelingen in de volkrijke buurt rond de Meulesteedsesteenweg, hét noordelijke punt bij uitstek van Gent, de ex-kanaalgemeenten uiteraard niet inbegrepen! In aflevering 22 rubriekje 254a had ik het al over de "luxe" dat de Meulestedenaars in 1899 te beurt viel, toen ze in afwachting van de eerste accutrams enige dagen bediend werden met paardentrams die aan het meterspoor waren aangepast. En in rubriekje 256a over de primeur die hen in mei 1914 te beurt viel, de eerste elektrische rijtuigen uitgerust met een sleepbeugel voorbij hun deur te zien rijden. We sluiten deze aflevering af met een vrij zeldzame prentbriefkaart waarop de Meulestedestraat staat afgebeeld, thans Meulestedekaai, met in de verte de toren van de Sint-Antoniuskerk aan het Redersplein. Links een tramrijtuig op enkel spoor. Jaren later werd het spoor naar de overzijde van de straat verlegd. Daar zijn alle huizen rechts in beeld intussen verdwenen, inclusief de antieke straatlantaarn...
AFLEVERING 25 (WEEK VAN 28 JANUARI TOT 3 FEBRUARI 2007) TERUG BESCHIKBAAR !!! ==========================
DE GENTSE STADS- EN BUURTTRAM OP OUDE PRENTBRIEFKAARTEN DEEL 2: HET STADSNET TUSSEN 1920 EN 1950. ===
Zicht op het Veerleplein, toen nog "Ste-Pharailde Plaats", waar de vismarkt werd gehouden. De opneme dateert van na 1919, vermits de "preekstoeltrams" in dienst op lijn 1 (Arsenaal - Gasmeterlaan) reeds zijn uitgerust met een sleepbeugel. De laatste lijn waarop de omschakeling van trolley naar "den boog" geschiedde was deze "van de Kasteellaan", toen lijn 5. Anderzijds van voor 16 juli 1926, toen in het midden van het plein de gedenkzuil met leeuw werd opgericht ter herinnering aan de Wereldtentoonstelling van 1913 in Gent. Zoals reeds eerder vermeld diende het plat vlak tussen de beide buizen van de sleepbeugel als windvanger, om het contact tegen de rijdraad optimaal te houden. Verder valt op te merken dat de beide rijtuigen geen bord met de eindbestemmingen dragen. Enkel een ronde schijf met het nummer 1 is boven het platform aanwezig. Wel zijn bovenaan de beide flanken smalle, balkvormige toestellen geplaatst. Op andere beelden waarop de zijkant beter te zien is blijken die als lijnaanwijzer te hebben gediend, volgens het schema 1 - Franse tekst - Nederlandse tekst - 1. (uitgeverij "ALBERT")
Zicht op de Korenmarkt vanaf de Veldstraat met uiterst links "Hotel Wilson" en een twee-asser op lijn 3, andernaal zonder lijnbord. Op het plein twee "Expo"-trams, waarvan het eerste dienst doet op lijn 4. Het beeld is heel nauwkeurig te dateren. De "Gazette van Gent" vermeldt op 13 mei 1926: "Op de Korenmarkt is de ondernemer Myncke voor rekening van het trambeheer bezig aan de oprichting van een nieuwe aubette. Ze is ontworpen door de heer P. Verberkt uit de Van Wittenberghestraat. Het gebouwtje zal 7 meter lang zijn en in twee compartimenten worden verdeeld. Het ene is voor de reizigers bestemd, het andere zal ingericht worden als bureel voor de dienstcontroleur. Een trap zal toegang geven tot een plaats in de keldering die zal gebruikt worden door het personeel." En op 18 oktober van hetzelfde jaar: "Deze week is men begonnen met de afbraak van de kiosk op de Korenmarkt. Een schoon en nuttig werk. Geheel het bovendeel is reeds weggenomen. Voorlopig zal het onderste stuk nog wat blijven staan, maar weldra zal het ook verdwijnen" (* echter pas in april 1928!) Op de prentkaart staan én het nieuwe wachthuisje én de kiosk, dus... (uitgeverij "Thill", Brussel)
De Sint-Niklaasstraat, langs de kant van Klein Turkije nog geflankeerd door een rij gelijkvormige huisjes zonder verdieping. Links slagerij Ed. Schandevel. Wie destijds het telefoonnumer 100 draaide kwam dus daar terecht! En op de hoek van de Cataloniëstraat en de Veldstraat moest je bij Van de Walle - De Vreese zijn voor "chemises, cols et cravates"... Een twee-assige "preekstoeltram" uitgerust met een sleepbeugel rijdt tegen elke verwachting in van de Cataloniëstraat naar Klein Turkije toe. Dat zal dus wel een bepaalde reden hebben gehad. Terug over naar familie..
Hier de toenmalige Sint-Jorisbrug over de Leie, de verbinding tussen de Steendam enerzijds, de Dampoortstraat en Rodetorenkaai anderzijds. Een "Expo"-tram begeeft zich langs lijn 3 van Sint-Jacobs naar de Dampoort. De fotograaf kan alvast op ruime belangstelling rekenen van toevallige voorbijgangers en rondhangende jongeren. En wat zou er geworden zijn van "Café - Restaurant Het Schuttershof" en het "Syndicat des Decorateurs" (Algemeene onderneming van versieringen voor openbare en bijzondere feesten)? Lijn 3 was in die tijd aan een uitbreiding in oostelijke richting toe. Op 15 september 1924 werd de terminus verlegd van het Oktrooiplein naar Gentbruggebrug langs de Dendermondsesteenweg en het Heirnisplein.
Jawel dit is de Dampoortstraat, In de jaren twintig van de vorige eeuw uiteraard. Links vooraan "Café In't Land van Cadzand" (English spoken!) en het straatnaambord van de Kasteelkaai. Let ook eens op het sierlijke bord dat de "standplaats" van de tram aanduidt. Roken was blijkbaar in, want aan beide kanten van de straat wordt stevig publiciteit gemaakt voor sigaren en tabakswaren, vooral bij het "Amerikaansch Huis Vander Elst op de hoek met Dok-Zuid. Wat verder in "Den Dubbelen Arend", verkoopt met "Appelcienen, citroenen en bananen (groot en klein)... In de verte andermaal het "Syndicat des Décorateurs" over de Sint-Jorisbrug. Een "Expo"-tram inclusief sleepbeugel op lijn 3, nu wél met houten lijnbord, begeeft zich in de richting van de Dampoort. Het openbaar vervoer wordt hier blijkbaar uitsluitend gehinderd door stootkarren en allerlei gespan. Tonnen worden gelost aan de straatkant, een jongen loopt op de tramsporen. Kortom een vrij chaotische bedoening als je 't mij vraagt... Hoe langer je het plaatje bestudeert, hoe merkwaardiger de bevindingen. De "jongenstweeling" (met pet) al bemerkt achter de vrouw ter hoogte van Vander Elst? En het meisjesduo (met pet) op de hoek van de Kasteelkaai? Dat de straatlantaarn op het voorplan opgehangen lijkt aan de bovenleiding van de tram is natuurlijk puur gezichtsbedrog!...
Panorama op de Sint-Niklaaskerk vanaf de toren van het Belfort. Uiterst links het hotel Wilson met enkele dwars geparkeerde auto's en wat verder de Sint-Michielsbrug. Rechts het postkantoor op de Korenmarkt waarop het minder dan vijf voor twaalf is. Twee "preekstoeltrams", de ene op lijn 3 aan de vluchtheuvel ter hoogte van de Sint-Michielshelling, de andere van lijn 1 of 3 in de Cataloniëstraat. Een "Expo"-tram komt uit de Sint-Niklaasstraat en begeeft zich achter het kerkkoor naar Klein Turkije via het ringspoor dat in juli 1913 werd aangelegd voor het drukke verkeer op lijn "4 barré" naar het Sint-Pietersstation en de terreinen van de Wereldtentoonstelling. Ook hier enkel een nummerschijf boven het platform. (Uitgeverij "Nels")
Een "preekstoeltram" uitgerust met een sleepbeugel en een houten lijnbord met de eindpunten in twee talen, houdt op lijn 3 halt aan de Sint-Jan-Baptistkerk. Enkele reizigers verlaten het rijtuig, dat weldra de tocht verder zal zetten langs de huidige Bevrijdingslaan. Lange tijd was het Emilius Seghersplein, rechts gedeeltelijk in beeld, de terminus van de lijn. In 1923 werd ze zowel in noordelijke als in zuidelijke richting verlengd tot respectievelijk "Het Zandeken" in Mariakerke en Gentbruggebrug te Sint-Amandsberg. (Uitgeverij "Patria")
De Antwerpsesteenweg, het gemeentehuis van Sint-Amandsberg en de kapel van het Campo Santo zijn hier verenigd op één plaatje. Ook de infrastructuur van het openbaar vervoer verdient de nodige aandacht, al was het maar door de aanwezigheid van niet minder dan vijf sporen ter hoogte van de sanemvloeiing met de Visitatiestraat. De twee uiterst links behoren tot de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen. Eén er van was enkel een plaatselijk uitwijkspoor. Daar stak destijds de stoomtram die vertrokken was aan "Gent-Heirnisse" en komende uit de Schoolstraat de steenweg over, om de tocht naar Oostakker, Desteldonk en Zaffelare verder te zetten. Van de drie andere is het meest linkse in beeld een uitwijkspoor van de stoomtramlijn naar Lochristi, dat in verbinding met dat van Oostakker eveneens naar de Schoolstraat leidt. Resten dus nog de beide sporen van de toenmalige stadslijn 5, waarvan de terminus zich een eindje verder bevond aan de Verkortingstraat. Twee twee-assers van het type "Expo" begeven zich naar die terminus. Het eerste heeft wellicht wat vertraging opgelopen in het drukke stadsverkeer. De rijtuigen zijn uitgerust met een sleepbeugel en een lijnbord waarop in twee talen de eindbestemmingen staan. (uitgeverij "Patria")
Van de Antwerpse- naar de Brusselsesteenweg in Ledeberg is voor ons maar een kleine stap. De lage huisjes uiterst links tussen de Lededries en de Driesstraat zijn heden ten dage nog wonderwel te situeren, maar de woning rechts met het ranke torentje heeft samen met talrijke andere burgershuizen plaats moeten ruimen voor flatgebouwen, kantoren en tentoonstellingshallen. Een "Expo"-tram komt van het Arsenaal en rijdt op lijn 2 in de richting van de stad. Afhankelijk van het exacte jaar waarin deze opname werd gerealiseerd is de terminus de Rozemarijnbrug (vanaf 28 november 1920) of het Sint-Pietersstation (vanaf 21 december 1925).
Het aantal uitgegeven prentkaarten met daarop het beroemde zicht op de drie Gentse torens vanop de Sint-Michielsbrug is moeilijk te schatten. Op het eerste zicht zijn ze alle variaties op hetzelfde thema maar door het snel wisselend stadsbeeld en de ontwikkelingen in het auto- en tramverkeer kunnen ze vrij nauwkeurig worden gedateerd. Over het tramhuisje links hadden we het al eerder. Dat werd in 1926 opgericht. Rechts daarvan werd in december 1932 een publiciteitszuil met uurwerk geplaatst. Dat is hier duidelijk nog niet aanwezig. Bovendien waren de meeste "preekstoeltrams" ,waarvan we onderaan twee exemplaren op lijn 3 te zien krijgen, toen reeds tot drie-assers verbouwd. Met enig gevoel van geruststelling mag het plaatje worden gesitueerd aan het einde van de dolle "twenties"...
Nog een schoolvoorbeeld van hoe het vandaag niet moet. Wie op die plek gaat staan haalt 's anderendaags de krant... Het station "Gent-Dampoort"- Gand-Porte d'Anvers" werd opgericht aan de terminus van de lijn uit Eeklo, ingehuldigd in juni 1860. Het gebouw werd in 1964 gesloopt. Links het noordelijk uiteinde van de imposante spoorwegviaduct met vier doorgangen, onderdeel van de nieuwe verbinding naar Destelbergen en Antwerpen via een wijde bocht naar Oostakker, in plaats van langs de Land van Waaslaan. Het kunstwerk was eind 1909 voltooid en kon het jaar nadien in gebruik worden gesteld. We zien een "Expo"-tram van lijn 5 die de Antwerpsesteenweg verlaat, halt houdt aan het plaatje "tramstilstand", om dan eens onder de vierde boog door naar de Kasteellaan af te zwenken. Later zou dit tracé grondig worden gewijzigd, waardoor de lijn, intussen vernummerd tot 7, in verbinding werd gebracht met lijn 3. Onder de tweede en derde boog, afhankelijk van de rijrichting. De poserende figuranten bestaan hoofdzakelijk uit kinderen. Een combinatie vrije schooldag - autoloze zondag?... (uitgeverij "Patria")
De voorloper van de "Hermelijn"? Het merkwaardige perspectief doet de indruk ontstaan alsof we hier te maken hebben met een dubbelgeleed tramstel, maar dat zouden de inwoners van Melle nooit voor hun stoep te zien krijgen. De motorwagen is een onderdeel van zes moderne elektrische rijtuigen, waarvan de bestelling op 10 november 1911 door de trammaatschapij bij "La Métallurgique de Nivelles" werd geplaatst, uitsluitend voor de lijn naar Melle die op 26 december 1912 geopend werd. Ze waren uitgerust met vier zijramen, gesloten platforms, een "lanterneau" op de bovenbouw en kregen de nummers 174 tot 179 toebedeeld. De tram sleept twee wagons uit een reeks van tien (55 - 64), oorspronkelijk bedoeld om ingezet te worden op de lijnen naar Melle of Merelbeke. We zien het enkel spoor staduitwaarts aan de linkerkant van de Brusselsesteenweg. Het tramstel bevindt zich ter hoogte van Melle-centrum en is op weg naar de terminus aan het Arsenaal in Gentbrugge. Het lijnnummer op het houten bord dat aanvankelijk 10 was werd in het begin van de jaren dertig gewijzigd in 20.
Bij deze wordt het hoog tijd om een tiental prentbriefkaarten met drie-assers wat van naderbij te analyseren. Een eerste reeks van 14 rijtuigen, het prototype 301 niet meegerekend, werd samengesteld uit onderdelen van open "zomertrams" en voorzien van een langer chassis en langere platforms. Ze kwamen in reizigersdienst onder de nummers 302-315 tussen eind 1926 en april 1927. Kenmerkend was de nummering onder het koplicht, de zes smalle ramen geflankeerd door twee kleinere, waaruit hun eerder bestaan als open tram duidelijk af te leiden viel en de schijf met het lijnnummer dat net als bij eerdere beelden van "preekstoeltrams" uit de jaren twintig boven het platform uitstak. We zien een dergelijk rijtuig op lijn 1 dat zich op het Sint-Baafsplein naar de Korenmarkt begeeft. Geniet verder van de twee panelen links en rechts van de Raadskelder met de vermelding "toeristen", de integraal Engelstalige publiciteit aan "t Vosken - Le Renard " voor "tea, coffee, chocolat, refreshments, quick and clean service" . Geen wonder dat Jan Frans Willems, de voorvechter van de herwaardering der Nederlandse taal, midden het plein de drankgelegenheid met zijn rug aankijkt... Een "hippe" autocar uit het interbellum is hem daar komen vervoegen...
Bij deze treden we de jaren dertig binnen. De ranke toren van het Sint-Pietersstation heeft na de blikseminslag van 7 juli 1926, waarbij volgens de "Gazette van Gent" het uurwerk totaal werd uitgeslagen, tegen Pasen 1927 een nieuwe wijzerplaat gekregen. Alle prentkaarten uit die periode laten bovendien een wit spoor zien aan de zuidzijde van de toren, waarover iedere verklaring me heel erg welkom is... De prentkaart dateert ten vroegste van 1930, want drie-asser 370 (?), de ex-accumulatorentram hier in beeld, kwam pas toen in omloop. Bovendien lezen we in "De Gentenaar" van 18 januari: "...Beter laat dan nooit heeft men rond de Maria-Hendrikaplaats vier grote masten in beton aangebracht, die een hoogte van 17 meter hebben. Op het bovendeel is een soort "chapeau" bevestigd met drie armen, waaraan grote elektrische lampen van 1000 kaarsen worden gebracht die geheel het plein voldoende zullen verlichten. Aan de twee uitersten van het pleintje voor de tram staan ook twee masten..." (*waarvan één gedeeltelijk in beeld) Anderzijds dan weer moet de opname voor september 1931 worden geplaatst, toen de bouw aan de "marquise" of luifel boven de ingang van het station werd aangevat. Op de prentkaart is daar nog niets van te merken. Het tramrijtuig doet dienst op lijn 2: Sint-Pietersstation - Arsenaal. (uitgeverij "Star")
In de "Gazette van Gent" van 9 januari 1936 lezen we: "...In de loop van dit jaar wordt het vlak van de Dampoortbrug één meter opgehoogd. De nieuwe brug zal van hetzelfde type zijn als de huidige, doch de dikte, die thans 1,45 m bedraagt, zal herleid worden tot 80 cm, waardoor men met de ophoging een vaargeulhoogte van 4,5 m zal bekomen. Niettegenstaande de economische crisis moet de brug thans gemiddeld 20 maal daags opgehaald worden..." De bijgevoegde prentbriefkaart toont ons de vernieuwde Dampoortbrug, waarschijnlijk in beeld gebracht vanuit de bovenste verdieping van het "Amerikaansch Huis" op de hoek van de Dampoortstraat. Onderaan rechts de tramsporen van lijn 3 en een drie-asser die stadinwaarts rijdt. Verder de wissels voor de vertakking van het goederenspoor van de Buurtspoorwegen naar het Handelsdok, de Muide en het Rabot. Op de achtergrond de vier bogen van de spoorwegbrug en tussen een andere drie-asser links en een motorrijtuig van de Buurtspoorwegen rechts, de houten tramaubette van de ETG. Zowel de brug als het wachthuisje werden tijdens de Tweede Wereldoorlog vernield.
Ingekleurde prentkaart waarop we het "Kasteel van de Graeven" en een gedeelte van het Veerleplein herkennen. Her en der enkele visverkopers die hun waren trachten aan de man te brengen. Onderaan links het "leeuwtje van de Wereldtentoonstelling", geplaatst in juli 1926 en de hoge, rode postbus die zich heden nog steeds op die plaats bevindt! Een drie-asser met nummerschijf 1 komt van de Burgstraat en houdt even halt. Een ploeg van de luchtlijndienst voert onderaan een paal net een opdracht uit aan de schakelkast. De ladderwagen staat rechts van de kasteelingang geparkeerd. (uitgeverij "Legia")
Net als van het zicht op de drie torens vanaf de Sint-Michielsbrug, zijn het aantal panorama's van de Korenmarkt en het postgebouw amper te tellen. Deze opname is zo te zien op een zonnige zomerdag gerealiseerd, wat blijkt uit de vele luifels aan de handelszaken voorbij de post. Er is echter flink wat afgeknoeid op het negatief van de foto, te merken aan de "schaduwen" onder de auto's op de Sint-Michielshelling en de tramrijtuigen. Andere tijden zijn aangebroken: de koetsen zijn vervangen door een horde taxi's. Links van het wachthuisje is intussen de publiciteitszuil met uurwerk geïnstalleerd evenals de betonnen paal met drievoudige verlichting waarover we het reeds hadden bij de prent van het Maria-Hendrikaplein. Tramrijtuig 357 links onderaan doet dienst op lijn 3 en rijdt naar de vluchtheuvel op de Sint-Michielshelling. Het is het enige in beeld dat reeds voorzien is van publiciteitspanelen boven de ramen. Aan het wachthuisje vertrekt drie-asser 312 richting Veldstraat voor een rit op lijn 4. Een derde rijtuig komt van de Groentenmarkt. (uitgeverij "Nels")
Drie-asser 325 met aanhangwagen uit de reeks 65-72 geparkeerd op het Emiel Braunplein, richting Klein Turkije, klaar om de rit langs lijn 4 naar het Sint-Pietersstation aan te vangen. Foto uit 1958, kort voor de afbraak van de huizenrij. Rechts een gedeelte van het belfort.
NOG VEEL MEER OVER HET GENTSE OPENBAAR VERVOER!!!
Bekijk ook het blog "MIVG" van Dany !!!! ________________________________________
