Filosofie-1-Pierre Teilhard de Chardin (priester/paleontoloog).
Dit onderdeel van EX LIBRIS/BLOG zal gewijd worden aan beschouwingen van filosofen die een duidelijke band hebben met de wetenschap en waarvan vele citaten verwijzen naar een bekommernis voor maatschappelijke problemen. Om dit gedeelte aan te vatten is een bespreking van de citaten en van het leven van Pierre Teilhard de Chardin en zijn werk als wetenschapper en denker het meest aangewezen startpunt. De volgende citaten geven als inleiding duidelijke verwijzingen naar enkele hoofdlijnen van de gedachtenwereld van Pierre Teilhard de Chardin.Dit kan men in extenso vinden in zijn meesterwerk "Le Phénomène Humain" en in zijn verschillende andere werken.
-"Faux et contre nature ,l'IDEAL EGOCENTRIQUE d'un avenir réservé à ceux qui auront su égoistement arriver à l'extrême du "chacun pour soi".Nul élément ne saurait se mouvoir où grandir qu'avec et par tous les autres avec soi."
-"Faux et contre nature,l'IDEAL RACISTE d'une branche captant pour elle seule toute la sève de l'arbre et s'élevant sur la mort des autres rameaux.Pour percer jusqu'au soleil ,il ne faut rien que la croissance combinée de la ramure du monde."
-"L'issue du monde ,les portes de l'aveniret l'entrée dans le super-humain,elles ne s'ouvrent en avant ni à quelques privilégiés ,ni à un peuple élu entre tous les peuples.Elles ne céderont qu'à une poussée de tous ensemble dans une direction ou tous ensemble peuvent se rejoindre et s'achever dans une RENOVATION SPIRITUELLE."
Om de diepzinnige betekenis van deze citaten te vatten volstaat het deze enkele malen rustig te herlezen en erover na te denken.Hetgeen hier als poëtische en visionaire kracht erbij komt is overweldigend.Dit alles zal in de volgende paragrafen meer in detail aan bod komen.
1-BIOGRAFIE-DE PERSOON PIERRE TEILHARD de CHARDIN.
Pierre Teilhard de Chardin (die men vanaf hier eenvoudiger Teilhard zal noemen) is geboren op 1 mei 1881 op het familie domein Sarcenat in de buurt van Clermont-Ferrand in het franse departement Auvergne.Hij stierf op 10 april 1955 in New-York.Mede dank zij de invloed van zijn vrome moeder kwam bij hem de roeping op tot het Rooms Katholiek Geloof terwijl zijn vader de zin voor de natuurwetenschappen bij hem aanwakkerde.Hij ging op school in Villefranche-sur Saône,ten noorden van Lyon,en op 18 jaar trad hij in het noviciaat van de jesuieten in Aix-en-Provence.In 1902 toen door de anticlericale stroming in Frankrijk de religieuze orden werden verboden ging hij 3 jaar studeren bij de jesuieten in Jersey(UK).Daarna werd hij in 1905 leraar in Cairo (Egypte) waar hij fysica en natuurwetenschap doceerde.Tijdens zijn verblijf van 3 jaar in Cairo studeerde hij geologie en paleontologie en geraakte in de ban van de oosterse wereld. Tussen 1908 e n 1911 tijdens een korte periode in Hastings (UK) vervolledigde hij zijn laatste stage.In 1911 trad hij in de orde van de jesuieten , werd priester en beeindigde zijn theologische studie in 1912.Daarna studeerde hij wetenschappen aan de Sorbonne in Parijs waar hij doctor in de pleontologie werd in 1922.Tijdens de eerste wereldoorlog vervulde hij zijn legerplicht in het franse leger als brancardier en kreeg tweemaal een onderscheiding.In 1922 en 1923 doceerde hij geologie aan het Institut Catholique de Paris.Van 1923 tot 1955 volgde voor hem een lang verblijf in het Oosten,voornamelijk in China,waar hij zijn wetenschappelijk werk verrichtte ,vooral op het gebied van de paleontologie. Er zijn zoveel verwijzingen naar de activiteiten van Teilhard en naar zijn ontelbare wetenschappelijke werken dat deze korte inleiding moet volstaan.Een uitgebreide versie hiervan kan men vinden in: http://www.answers.com/topic/pierre-teilhard-de-chardin
Voor de verschillende perioden van het leven van Teilhard is er een goede beschrijving te vinden in: http://www.teilharddechardin.org/biography.html "Teilhard de Chardin -A short biography ." John and Mary Evelyn Grim. (American Teilhard Association).
2-CITATEN.
-"Before attempting to probe the secret of life ,let us take a good look at it.For from a merely external contemplation of it,there is a lesson and a force to be drawn from it :the sense of its testimony." (Le phénomène humain).
-"Love is the affinity which links and draws together the elements of the world... Love ,in fact,is the great agent of universal synthesis." (op.cit)
-"The most satisfying thing in life is to have been able to give a large part of oneself to others." (op.cit)
-"Our duty as men and women ,is to proceed as if the limits to our ability did not exist.We are collaborators in creation." (op.cit)
-"You are not a human being in search of a spiritual experience.You are a spiritual being immersed in a human experience." (op.cit)
3- G O D A N D S C I E N C E.
Ref:Pierre Teilhard de Chardin.-Toward a science charged with faith. Ch.5 of "God and Science.",Charles P.Henderson. http://www.godweb.org/chardin.htm
VOORWOORD.
-"I cannot conceive a genuine scientist without a profound faith.Science without religion is lame (vleugellam),religion without science is blind." Albert Einstein.
Einstein bedoelde hier de spiritualiteit die in de godsdienst op het voorplan komt maar zeker niet het dogmatisme ervan.Dogmatisme verwierp hij op alle gebieden.Teilhard was ook niet blij met het dogmatisme van de Katholieke Kerk tijdens zijn leven.En zo zijn er nog velen. ********************************************************************* Teilhard is een van de weinige denkers van de 20e eeuw die zijn zuivere wetenschappelijke activiteit geïntegreerd heeft in zijn religieuze roeping.Hij wou dit doen door de hinderpalen tussen wetenschap en godsdienst omver te werpen.Het Vaticaan beschouwde dit als een bedreiging voor "de integriteit van het geloof" (dogmatisme ?) en het werd hem verboden zijn religieuze werken te publiceren en er zelf in het publiek over te spreken (censuur,inquisitie,weigering van vrijheid van mening...).Hij werd zelf uit zijn geboorteland verbannen.Het waren vooral de pausen PIUS X en PIUS XI die frontaal tegen hem in de aanval gingen.PIUS XII deed hetzelfde mar op een subtielere manier,diplomatischer en intellectueler.Het is JOHANNES XXIII die hem posthuum rehabiliteerde in de periode van het concilie Vaticaan II.Sindsdien is er nog meer veranderd in de goede zin zoals de rehabilitatie van Galilei en de erkenning van het Darwinisme als waardevolle theorie voor de evolutie,door JOHANNES-PAULUS II.
Ook in de wetenschappelijke middens werden zijn ideeën en zijn werkmethode zeker niet in dank aanvaard.Het was vooral Stephen J.Gould ,een advocaat van het Darwinisme,die de hevigste was in de kritiek op Teilhard.Door de stijl waren de geschriften van Teilhard , helaas ,zeer moeilijk te lezen en soms ondoorgrondelijk;dit was waarschijnlijk een van de redenen voor deze negatieve reacties uit wetenschappelijke middens.Zijn vruchtbare verbeelding heeft hem soms tot fantasie geleid.Zijn benadering van een cross-bevruchting tussen wetenschap en godsdienst verdient echter wel meer aandacht van beide kanten. In de volgende woorden vinden wij een echo van sommige inzichte van Spinoza:
-"The very subject matter of pure science was nothing less than a mirror in which one could see reflected the face of God."
In zijn werk "Christianity and Evolution." schrijft Teilhard:
-"If the Christians wish to retain in Christ the very qualities on which his power and our worship are based ,we have no better way -no other way even-of doing so than fully accept the most modern concepts of evolution.Surely the solution for which modern mankind is seeking must essentially be exactly the solution which I have come upon."
Het is evident dat beide hiërarchieën (magisteria volgens Gould !)-Kerk en Wetenschap-een alarmkreet sloegen.Kritisch in de intellectuele ontwikkeling van Teilhard was zijn kennismaking met het werk van Henri Bergson ("L'Evolution créatrice/L'élan vital").Door het werk van Bergson kwam bij hem de gedachte op dat de evolutie de preciese theoretische basis was ,nodig om de wereld van de moderne wetenschap en de oude leer van de kerk te verenigen. Stilaan werd zijn loopbaan in de paleontologie uitgetekend en hij zou daarin hoge toppen scheren,niettegenstaande de spijtige zaak van de "Piltdown Man" die als bedrog werd aanzien en waarin hij een rol "zou" (?) gespeeld hebben.Er waren in deze zaak voor- en tegenstanders van Teilhard. Hij heeft ook een diep eerbied gehad voor de theorie van de evolutie ,het Darwinisme.Een van de grootste verdiensten van het Darwinisme is volgens hem de "ontdekking" van de tijd.Hij merkt op dat Darwin ons begrip van tijd evenzeer heeft veranderd als Galilei ons begrip van ruimte heeft veranderd.In stijgende mate werd wetenschap gezien als een specifieke manier waardoor de mensheid zou vooruitgaan in de toekomst.In dit verband benadrukt Teilhard dat er een orientatie is in de verdere ontwikkeling van de mensheid.Hij formuleerde het zo in "Le phénomène humain" :
-"Science in its development -and even,as I shall show-mankind in its march is marking time at this moment ,because men's minds are reluctant to recognize that evolution has a precise orientation and a privileged axis.Weakened by this fundamental doubt ,the forces of research are scattered and there is no determination to build the earth.Leaving aside all anthropocentrism and anthropomorphism ,I believe I can see a direction and a line of progress for life,and a line and a direction which are in fact so well marked that I am convinced their reality will be universally admitted by the science of tomorrow ." (Teilhard asserts that nature is moving erratically and haltingly-weifelend,aarzelend-perhaps ,but nonetheless moving towards higher and higher forms of consciousness.....He saw the "Phenomenon of Man" as an arrow pointing to the final goal and purpose of the universe itself....Humanity did not emerge by a fiat of an all-powerful God.<Very important point !!!>
Quote-(C.P.Henderson-Ch.5:"God and Science." How does one evaluate Teilhard's diagnosis of the contemporary situation and his prescription for the future?Clearly his most controversial conclusion (that science find his fulfillment in God) is not the product of logic and is not open to logical verification or falsification.(addendum:"and will remain in the realm of metaphysics")It is the nature of a character judgment about the cosmos.
4-N O O G E N E S E E N N O O S F E E R.(Noogenesis and noosphere).
a/DEFINITIES. Noogenese stamt af van het grieks : noos=psyche (ziel,geest,gedachte,bewustzijn) en genesis=oorsprong (vorming,schepping) en heeft betrekking tot de schepping van iets psychisch.Noosfeer refereert naar een psychische laag die groeit en de planeet omhult boven de biosfeer (de massa van de levende organismen die de wereld bedekken).
b/De mens verscheen eerst in de natuur als element van de tak van de primaten en bloeide als leidende tak van de evolutie of zoals Teilhard stelt als "axe et flèche de l'Evolution".Hij geleek op alle schepselen met de uitzondering dat hij zich onderscheidde doordat hij in zich de capaciteit tot zelfreflectie droeg.Vanaf het begin van de evolutie van Homo Sapiens begon de mensheid zich te verenigen;de groepsvorming werd een noodzakelijkheid.Van dan af is een nieuwe planetaire sfeer gevormd boven de biosfeer : de NOOSFEER.Dit was het begin van een rijpe ,expansieve en definitieve laag ,een proces van convergentie van alle collectieve gedachten van de Homo Sapiens die moet uitmonden in een bewustzijn die de volledige planeet zal omvatten.De complexificatie van de hersenen begon reeds met de vissen en ging steeds in stijgende lijn.De hersenen van de mens werden beter en beter uitgerust voor deze hogere complexiteit.Nochtans in het kader van de destructieve krachten bij het begin van het derde millenium ,kan men zich afvragen of de complexiteit van de hersenen voldoende zal zijn om de toekomst te trotseren.Zal de noogenese voortgaan naar de "collectieve menselijke reflectie" en zal de mens de "axis and leading shoot of evolution" zijn ?
c/Volgens Teilhard is de evolutie niet volledig; nu wordt de evolutie zelfbewust en gaat naar een nieuwe noogenese.Door de overbevolking van de aarde gaat de noogenese snel vooruit naar de toekomst.Dit gebeurt langs subtiele mutaties,van generatie tot generatie,langs een continuum.Er is blijkbaar ook een verhoging van de IQ volgens de wet complexiteit-bewustzijn (cerebralisatie) zowel fysisch als psychisch.Teilhard herinnert er ons aan dat de evolutie in eerste instantie een psychische transformatie is (Hierover kan men wellicht twijfels hebben ! ! !)Een citaat van Teilhard uit "The phenomenon of Man" is hier duidelijk:
-"The march of humanity ,as a prolongation of that of all other animate forms,develops indubitably in the direction of a conquest of matter put to the service of the mind..."
Het blijkt dat er nog een lange weg is te gaan voor de mensheid in de richting van een "verovering van de materie in dienst van de geest" bij het begin van dit nieuw millenium.(Dit is alleszins zeer juist gezien ! )
Quote van Internet (jpaulsen):
*Man seems prone to "break away as far as possible from the crowd of others...to be more alone so as to increase his being".By the excess of his individualization and his struggle for 'good life' ,he all to often succumbs to the doctrine of materialism ,survival of the fittest and racism,or he dreams of getting away from others and the earth by seeking other planets or other dimensions of existence."
Dit is in zekere zin wat we nu meemaken en het zou een streep zijn door de visie van Teilhard.
d/What can be predicted as the final outcome for the terrestrial world ? According to Teilhard ,that will depend on us,on our refusal or our acceptance of his "Someone at the Summit" (OMEGA). There are two outcomes: -According to the first hypothesis ,evil on the earth at its final state will be reduced to a minimum .The final convergence will take place in peace. -But there is another possibility.Obeying a law from which nothing in the past has ever been exempt (vrijgesteld,ontheven),evil may go on growing alongside good,and it too may attain its paroxysm at the end in some specifically new form. Refusal or acceptance of Omega ? A conflict may supervene (zich voordoen,optreden).
e/Teilhard heeft een optimistische visie van de toekomstige ontwikkeling van de noogenese: "Le Phénomène Humain.":
-"Assuming success which is the only acceptable assumption-under what form and along what lines can we imagine progress developing during this period ?"
-"In the first place ,in a collective and spiritual form .We have noticed that ,since man's advent,there is been a certain slowing down of the passive and somatic transformations of the organism in favour of the conscious and active metamorphoses of the individual absorbed in society.We find the artificial carrying on the work of the natural and the transmission of an oral or written cultural being superimposed on genetic forms of heredity (chromosomes)"
*Dit citaat lijkt sterk op een "ad hoc" versie van de evolutie in verband gebracht met de visie van Teilhard.
-"It may well be that in its individual capacities and penetration our brain has reached its organic limits.But the movement does not stop there.From west to east ,evolution is henceforth occupied elsewhere,in a rich and more complex domain ,constructing ,with all brains joined together,mind.Beyond all nations and races ,the inevitable taking-as-a-whole of mankind has already begun."
-"Always pushing forward- and taking advantage of the immense duration it has still to live -mankind has enormous possibilities before it."
-"We have as yet no idea of the possible magnitude of the 'noospheric' effects... human vibrations resounding by the million- a whole layer of consciousness exerting simultaneous pressure upon the future and the collected and hoarded (verzameld) produce of a million years of thought."
**The collected and hoarded produce of planetary consciousness is indeed evidenced by the Internet as the third millenium begins;giving reality to the active ,on-going progress of Teilhard's predicted 'noospheric effects". (J.P.Luminet:French National Center of Scientific Research.)
5-S L O T *********
Uit deze korte beschrijving van het leven en het werk van Teilhard blijkt dat hij een prominente rol gespeeld heeft in de controverse tussen godsdienst en wetenschap.Hij heeft er alles aan gedaan om deze twee "magisteria" te verzoenen.Hij had evenveel adepten als tegenstanders .Zijn filosofie vertrekt van twee standpunten die voor velen niet aanvaardbaar zijn,namelijk: -het anthropocentrisme die de mens de centrale plaats geeft in de evolutie en -de teleonomie die een einddoel geeft aan de evolutie in de toekomst.Beiden standpunten zijn onverenigbaar met de theorie van Darwin.Er is wel een evolutie naar steeds meer complexiteit die in de mens haar hoogtepunt bereikt en wellicht nog niet afgesloten is.Maar deze zit gebakken in de natuur zelf en beantwoordt aan geen vooropgesteld plan.De kennis van de werkelijkheid heeft twee gescheiden aspecten.De wetenschap bestudeert de waarneembare feiten en is open voor een voortdurende zelfherziening waarin de falsificatie theorie een hoofdrol speelt.De godsdienst daarentegen -zonder dogmatisme-is gebaseerd op een intuïtieve zoektocht naar spiritualiteit die refereert naar een hogere macht.Deze is echter niet aantoonbaar en ook niet falsifieerbaar maar niettemin latent aanwezig.Noem dit zoals U wilt: de God van Spinoza in de natuur (Deus sive Natura) ,de God Omega van Teilhard ,de "Ultimate Reality" volgens C.de Duve of nog andere benamingen.Dit alles behoort tot het domein van de Metafysica.Tegenover deze dualiteit van aanpak van de werkelijkheid is atheïsme geen optie.Stephen J.Gould was een fervent tegenstander van Teilhard en was atheïst maar blijkbaar vergistte hij zich ! De standpunten van Spinoza en Einstein zijn veel dichter bij de filosofie van Teilhard.Het citaat van Einstein is hierover zeer duidelijk.Vele wetenschappers zijn ,openlijk of niet,hiervan overtuigd.Voor wie geen fervent adept is van een of andere godsdienst blijft,voor wat betreft de metafysische kant van de werkelijkheid, het agnosticisme de meest voor de hand liggende houding.Akkoord of niet met de visie van Teilhard,het blijft toch een feit dat hij een vooraanstaande intellectueel geweest is die in het kader van zijn overtuiging ons toch doet nadenken en dit is alleszins zeer positief. ******************************************************************
