---------------------------Grenspalen op de grens tussen België en Nederland---------------------- ------------------------------------------------------------------Deel 1: van Grenspaal nr 1 tot aan Baarle
03-11-2007
Grenspaal nr 197
Grenspaal nr 197 aan de weg Postel (B) - Eersel (NL) is in de jaren '80 door een aanrijding omgevallen. Intussen werd hij wel gerestaureerd en teruggeplaatst.
Aan de overkant van de weg staat er nog een tweede paal zonder enige inscriptie of nummeraanduiding. Het is echter geen officiële gietijzeren grenspaal, maar een paal die ooit als een reklameobject bedoeld was.
Vele generaties zijn de regels voor controle van de gietijzeren grenspalen keurig nagekomen, maar de laatste decennia werd er niet meer zo intensief naar omgekeken. Het onderhoud van de grenspalen liet in sommige gemeenten dan ook zeer te wensen over.
In 2001 heeft men dan het plan opgevat om een grondige schoonmaakbeurt te houden en hebben de grensgemeenten van de Permanenten Grenscommissie om vóór 1 september van dat jaar de grenspalen te schouwen en een verslag van de bevindingen in te sturen.
Vele palen langs de grens vertoonden kogelgaten; andere staan scheef door verzakking of aanrijding. Een veel voorkomende beschadiging was ook het ontbreken van de knop, meestal door vandalisme. Door dit alles ontstaat een gat, waardoor vocht aan de binnenzijde van de paal kan komen, met roestvorming tot gevolg.
Zo b.v. heeft in paal nr 196 op de grens van de gemeente Bergeyk (N), verschillende jaren een mees gebroed, die door een kogelgat in en uit kon vliegen. De paal is inmiddels hersteld. (zie foto boven).
In 1847 werd er dus een reglement opgesteld waarin het onderhoud en instandhouding van de grenspalen werd vastgelegd. Enkele passages hieruit:
"Reglement voor het onderhoud en de instandhouding der grenspalen, geplaatst op het frontier tusschen de Nederlanden en België, uit krachte der grensovereenkomst, gesloten te Maastricht den 8 augustus 1843.
Art.1 De plaatselijke besturen der aangrenzende gemeenten, zullen in de lente van elk jaar, de op de grens geplaatste palen doen nagaan, ten einde te verzekeren dat ze in goeden staat zijn. Ingeval van beschadiging of verplaatsing, zal er een proces-verbaal in duplo worden opgemaakt.
Art.2 Die stukken zullen, zonder verwijl, aan den gouverneur der provincie worden opgezonden, die de noodige maatregelen zal voorschrijven, om, des vereischt, degenen, die zich aan zoodanige beschadiging hebben schuldig gemaakt te doen vervolgen."
Nadat de grenspalen waren geplaatst bleek al gauw dat ze door de grensbewoners werden beschadigd of verplaatst. Sommige palen verdwenen zelfs. Noch de degelijke constructie, noch het gewicht van ong. 372 kg bleek een beletsel te zijn.
Langzamerhand kwamen de autoriteiten tot het besef dat er regelmatig controle moest uitgeoefend worden op de toestand waarin de grenspalen zich bevonden.
Op 28 juni 1847 werd te Antwerpen een overeenkomst tussen de beide koninkrijken gesloten waarin afspraken werden gemaakt met betrekking tot het onderhoud en de instandhouding van de grenspalen. De gemeenten die aan de staatsgrens liggen, kregen als taak om elk jaar in de maand mei de grensmarkeringen te schouwen en kregen daarbij de plicht om van hun bevindingen een minutieus proces-verbaal op te stellen. Dit verslag moest ingezonden worden aan het provinciaal bestuur. Bij beschadigingen aan of verdwijnen van grenspalen werd daarbij tevens een voorstel gedaan hoe een en ander moest worden hersteld. Als de besturen van de aangrenzende provinciën van beide landen het eens werden over het herstel, dan werd dat voor gezamelijke rekening uitgevoerd.
Grenspaal nr 192, op de grens met Lommel (B) en Luykgestel (Nl), is UNIEK.
Deze grenspaal is namelijk de enige stenen grenspaal langs de Belgische grens. Niet te verwarren met de niet genummerde arduinen grensstenen die als hulp- of tussenstenen dienst doen.
De originele gietijzeren paal werd in 1952 gestolen en als oud ijzer verkocht.
Grenspaal nr 191 staat op de grens tussen Lommel (B) en Luyksgestel (Nl). Bijzonderheid: deze paal staat op het hoogste punt van Noord-Brabant.
Tot 1818 liep de grens hier heel anders. Luyksgestel was toen een soort Belgische enclave binnen Nederland, zoals Baarle-Hertog nu nog steeds is en Lommel was Nederlands. Maar de gebieden zijn uiteindelijk uitgeruild.
De grondruil gaf helderheid voor de Kempenaren én voor de grenswachten, want die hadden hier veel werk te doen: de smokkel tierde welig. Vooral in het donker zagen soldaten deze palen dikwijls aan voor het silhouet van een persoon. Twee kogelinslagen aan de zijkant van de paal zijn hier getuige van.
Buiten de genummerde gietijzeren grenspalen en de niet genummerde arduinen grensstenen die dienst doen als hulp- of tussenstenen zijn er aan onze grens nog verschillende eeuwenoude grensaanduidingen aanwezig.
Zo b.v. bij het gehuchtje 'Achterste Brug' (gemeente Valkenswaard) bevindt zich een natuursteen, "Graaf Van Loon" genaamd. (foto van Peter Dirven) Deze natuursteen ligt precies op een punt waar de grens een knik heeft. Hij ligt op de linkeroever van de rivier de Dommel die hier de grens kruist, tussen de grenspalen 182 en 183. De steen is te vinden in een greppel, 's zomers overwoekerd door varens en ligt verankerd in een betonnen plaat van ongeveer 1 m2. Dit is nodig omdat dergelijke mooie stenen regelmatig verdwijnen. De steen ligt al vele eeuwen op deze plaats als grenssteen tussen het Graafschap Loon (nu de Belgische provincie Limburg) en het Hertogdom Brabant en werd reeds genoemd in een akte van 1331.
Grenspaal nr 184, op de grens tussen Borkel en Neerpelt, diep in het natuurgebied "de Plateaux",vertoont verscheidene kogelgaten en vertokt dus een brokje oorlogsgeschiedenis.
Maar op 17 augustus 2005 werd de paal, die nota bene 372 kg weegt, gestolen! De verdwijning van de paal werd door een medewerker van het natuurreservaat Hageven opgemerkt.Men vreesde dat hij ergens bij een 'verzamelaar' in de achtertuin was terechtgekomen.
Ruim een maand later werd de grenspaal aangetroffen bij het machinebedrijf Hulema in Maarheeze op enkele kilometers van Budel (N) en de Belgische grens.De paal was in gekleurd plastiek gewikkeld.Arbeiders van de fabriek vonden de paal op een pallet.Over de beweegredenen van de daders is niets geweten.
Op initiatief van de Grenspaalcommissie kwam er op 24 november 2005, in aanwezigheid van de burgemeesters van de gemeenten Neerpelt enValkenswaard, de leden van de Grenspaalcommissie en de vertegenwoordigers van het kadaster van België en Nederland, een officiële terugplaatsing.Vijftig bezoekers woonden de feestelijke terugplaatsing van de gerenoveerde paal bij.
Maar:
Op donderdag 20 juli 2006 werd door wandelaars vastgesteld dat de grenspaal nr 184 opnieuw gestolen werd!Gezien het gewicht van 372 kg moet(en) de dader(s) wel metzwaar materieel te werk zijn gegaan.Men heeft geen idee van wie het zou kunnen gedaan hebben.Er komt in ieder gevaal geen feestelijke terugplaatsing meer.
"Dubbele paal" Grenspaal nr 176. Deze grenspaal staat op de plaats 'Katteput' aan de Valkenwaardersteenweg, een punt waar 5 gemeenten samenkomen, nl. Hamont (B), Achel (B), Budel (Nl), Soerendonk (Nl) en Leende (Nl).
Op 18/6/79 werd hij verplaatst tot naast de arduinen paal 'Baronie van Craenendonck' uit 1765.
Grenspaal Nr 125 aan de Nederlandse oever van de Maas bij Stevensweert is een mysterie. Hij bestond niet! Deze grenspaal werd nooit geplaatst; zijn Belgische tweelingbroer wel. Waarom weten we niet. Hij staat ook niet genoemd in het Proces Verbaal van 1843.
Article Quarante_neuvième. Limite à travers le territoire de la commune de Stevensweert.
La limite continuant à descendre le thalweg de la Meuse, laisse, à la Belgique, la presqu'ile nommée le Koelegrintsteen, sur laquelle il sera planté une borne (n0. 125) et arrive vis_à_vis la presqu'ile dite le Koelegrint à un point situé à soixante aunes (métres) de distance en amont de la séparation des parcelles 6 et 2 section A de Stevensweert. C'est là que la Meuse cesse de former limite entre les deux Etats. A ce point, et à la dite distance, sur la parcelle 6, il sera planté une borne et une autre vis_àvis, sur la rive droite de la Meuse (n0. 126.)
Na 161 jaar is hij alsnog geplaatst. De rijksgrenscommissie Limburg, die de wettelijke taak heeft om de rijksgrenspalen in stand te houden, had al langer de wens om grenspaal nr 125 (N) te kunnen plaatsen en in 2004 was daar budjet voor. Op 4 november 2004 werd de nieuwe grenspaal nr. 125, dus na 161 jaar, alsnog geplaatst, precies aan de overkant van grenspaal 125B, in het bijzijn van de schepen van de gemeente Kinrooi (B) en de wethouder van Maasbracht (N).
Grenspaal 125B
Grenspaal 126, waarvan wel sprake in het Proces Verbaal.
Grenspaal nr 124 staat langs de Maas op de grens van de gemeenten Stevensweert (NL) en Kessenich (B). Grenspaal nr 124 langs Nederlandse zijde van de Maas. (deze foto is van BeeldbankVenW.nl, Rijkswaterstaat en Copyright - mag enkel overgenomen worden mits deze bronvermelding)
Grenspaal nr 124b langs Belgische zijde van de Maas staat langs de éné kant aan de Maas en langs de andere kant aan de grintplassen.
Op deze plaats ter hoogte van de twee palen was er vroeger een veerpont voor auto's. Bij de paal 124b staat nog een eenzaam huis (te zien op de foto vanaf Nederlandse zijde met het kanon), dat vroeger een herberg was die leefde van het pendelverkeer.
Door de aannemer die in Stokkem en Meeswijk een nieuwe dijk aangelegd heeft, was deze grenspaal destijds verwijderd.
Op 16 december 2003 werd hij teruggeplaatst, maar vermits de dijk verplaatst was, kon dit niet meer op dezelfde plaats. De grenspaal staat nu 11 meter verder dan oorspronkelijk, maar wel in de lijn van zijn vroegere standplaats en van de paal 115 aan de Nederlandse zijde.
De bovenste foto is nog van toen de paal op zijn oorspronkelijke plaats stond. Hieronder de teruggeplaatste paal. (foto van Peter Dirven)
We zijn terug bij de Maas aanbeland en van hier (paal nr 107) tot aan het plaatsje Thorn (paal nr 126) staan er weer twee exemplaren van elk nummer; dus één op de Belgische en één op de Nederlandse oever.
Grenspaal 115
Grenspaal 116B
Grenspaal 119B
Grenspaal 121B in de wei bij de koeien
(deze afbeeldingen komen uit de collectie van Eef Berns)
Grenspaal 85, niet door de bevoegde instanties, maar door voetbalsupporters oranje geschilderd.
In het "Bestek en voorwaarden" dat in 1843 aan de inschrijvers werd verstrekt staat vermeld dat de palen in een grijze kleur dienen te worden geverfd, die overeenkomt met de kleur van arduinsteen. Het volgnummer en het jaartal moesten zwart geschilderd worden.
In de loop der jaren dat de grenspalen in weer en wind langs de grens gestaan hebben, zijn ze al eens opnieuw geverfd. Hierdoor zijn per gemeente diverse kleurafwijkingen ontstaan. Naast verschillende nuances grijs zien we ook diverse soorten wit en zilverkleurige palen. Vooral in Zeeuws-Vlaanderen. Daar waren in de jaren '80 de palen 287 t/m 303 en 334 t/m 369 zo donker blauw/groen, dat men vanop afstand de zwart geverfde cijfers niet kon lezen. Op het gebied van de gemeente Ijzendijke (nrs 324 t/m 333), waren ze zelfs roze. Intussen zijn die palen herschilderd in wit.
Grenspaal 106 is de laatste van de reeks rond Maastricht. Deze foto is wel al enkele jaren oud. Ik weet niet of het er ter plaatse nu nog zo gesteld is.
Grenspalen 102 en 103 staan aan weerszijden van de Brusselseweg (...la grande route de Maestricht, à Maeseyk.) in Smeermaas. Nr 103 staat bij de uitstalling van een bloemenzaak.
(foto van Peter Dirven) 
"Dubbele paal"
Grenspaal 125B
Grenspaal 126, waarvan wel sprake in het Proces Verbaal.
(foto van Peter Dirven)
Grenspaal 107B)
Grenspaal 85, niet door de bevoegde instanties, maar door voetbalsupporters oranje geschilderd.
Grenspaal 287
