---------------------------Grenspalen op de grens tussen België en Nederland---------------------- ------------------------------------------------------------------Deel 1: van Grenspaal nr 1 tot aan Baarle
11-06-2007
Grensstenen
Buiten de genummerde gietijzeren grenspalen, zijn er ook nog de hulppalen. Deze arduinen grensstenen zijn veel kleiner. Men komt ze tegen op plaatsen waar een landweg de grens kruist of op gelijke afstand tussen ver uit elkaar staande grenspalen. Ook plaatsen waar de grens op zeer korte afstand van elkaar een hoek maakt, worden vaak gemarkeerd door grensstenen.
Hier een mooi voorbeeld van zulk een grenssteen: tussenpaal aan de grens tussen palen 9 en 10.
Ook grenspaal 17 heeft ooit in het water gelegen, deze dan in de Gulp.
Jonge vakantiegangers hadden de paal omgeduwd.
Om de paal terug op de juiste plaats te kunnen zetten is er toen een foto van een vrouw uit Teuven aan te pas gekomen, die op de bevroren Gulp stond naast de grenspaal. De overheid wou hem ergens midden in de weiden planten, wat niet de oorspronkelijke plek was.
Zoals grenspaal 1 op het hoogste punt van Nederland staat, zo staat grenspaal 12 op het meest zuidelijkste punt van Nederland en vormt samen met grenspalen 13 en 14 de grens tussen de gemeenten Sippenaeken (B) en Wittem (NL).
Grenspaal 8 staat aan de oever van de Geul (rivier) en vormt de grens tussen de gemeenten Vaals (NL), Gemmenich en Sippenaeken (B). De Geul vormt hier een stukje de grens.
De Nederlandse topografische kaart vermeldt alleen grenspaal 8a, maar die bestaat niet. Bedoeld wordt een grenssteen aan de oever van de Kothauzerbach (Cottesserbeek) tussen de grenspalen 7 en 8. Waarschijnlijk hebben de kaartenmakers het terrein verkend toen grenspaal 8 in de Geul was gevallen en troffen zij toen alleen de genoemde grenssteen. In 1992 werd hij op enige afstand van de oever herplaatst. De Belgische topografishe kaart vermeldt grenspaal 8 wel. Hij staat vlakbij grenspaal 9, aan de rand van de Belgische camping "Du vieux moulin", een camping met veel overjarige stacaravans. Aan de Nederlandse kant bevindt zich een natuurgebied.
Een mooie streek die veel toeristen aantrekt, wat blijkt uit de vele vakantiehuisjes, campings en wandelpaden in de omgeving.
Grenspaal 2 staat tussen oude eiken in het Preusbos en is dus de eerste grenspaal die echt de grens aanduidt. Vanaf grenspaal 1 loopt er tot hier een pad, welk de grens volgt. Verder komt men op een steile en beboste helling terecht en loopt er geen pad meer naar de volgende paal.
De omgeving rond het drielandenpunt is een gebied met door de eeuwen heen vaak veranderende grenslijnen, met aldus veel grenspalen. Hier de grenspaal met nr1 tussen België en Nederland.
Deze werd ooit geplaatst naast het "echte" drielandenpunt, nl. Paal 193. (De oude grenspaal 193 (uit 1818) bij het drielandenpunt kreeg na 1918 een tweede nummer: 1032. Dat is nu de actuele Gp 193, tevens Gp 1. )
In 1922 echter werd de paal door Duitsland weggehaald en tentoongesteld in een museum in Aken. In 1926 werd de paal dan toch teruggegeven en herplaatst. Als schadevergoeding werd een obeliskvormige paal geschonken. De V.V.V. van Vaals deed er nog een schepje bovenop en schonk een tweede obeliskvormige paal.
Grenspaal 1 vormt aldus het midden van drie grenspalen, doch deze staan niet op de juiste plaats, maar 30 à 50 meter van het echte drielandenpunt verwijderd. Ze staan er eigenlijk meer als toeristische attractie en markeren geen enkele grens.
Grenspaal 2 is de eerste paal die echt de grens markeert tussen België en Nederland.
De gietijzeren palen zijn eigenlijk formidabel van afmetingen, nl. in totaal 2,47 m . Het achtkantig onderstuk is 1 meter lang. Hiervan is 60 cm onder de grond. Van deze 60 cm is twee derde in een fundering van baksteen ingemetseld en deze fundering rust op een 20 cm dikke gemetselde ronde basis die 1 meter in doorsnee is.
Het kegelvormige gedeelte dat op het achtkantig onderstuk staat, is 1,30 m. De knop, die het geheel voltooit, is 17 cm. Deze knop is een gestilleerde denneappel.
Verder werden, zoals reeds in vorig artikel vermeld, op de grenspaal de wapens van België en Nederland aangebracht, het jaartal 1843 en een nummer. Het wapen hoort aan de zijde van het eigen land te staan. Toch zijn er verschillende palen die verkeerd gezet werden, waarschijnlijk welke om de een of andere reden herplaatsts moesten worden. Dit is o.a. het geval met de grenspalen nrs 218 en 251. Er zijn ook enkele grenspalen die niet het jaartal 1843 dragen, maar 1869 of 1905. Deze zijn later geplaatst, nl. bij de bedijking van het Zwin en de indijking van het Verdronken Land van Saaftinge.
De arduinen grensstenen zijn kleiner van afmetingen. Onder de grond steekt een vierkant stuk van 50 cm en bovengronds zijn ze 70 cm plus 5 cm voor de afschuining. Deze stenen doen dienst als hulp- of tussenstenen en staan o.a. bij een scherpe hoek in de grens, op de plaats waar een landweg de grens kruist of op gelijke afstand tussen ver uit elkaar staande gietijzeren grenspalen. Deze tussenstenen zijn niet genummerd.
Dit waren enkele artikels met achtergrondinformatie. Nu kunnen we echt van start gaan. Als eerste zal grenspaal nr 1 aan bod komen.
De op een achthoekige basis rustende ronde gietijzeren palen zijn obeliskvormig en versierd met de wapens van de beide koninkrijken, het volgnummer en het jaartal waarin de grens werd vastgesteld. Vlaamse Leeuw
Na het 'Tractaat van Londen' waarbij Willem I in 1839 de Belgische onafhankelijkheid erkende, duurde het nog ruim 3 1/2 jaar eer men het tussen België en Nederland eens was over de scheiding tussen de twee landen. Op 5 nov. 1842 werd uiteindelijk een verdrag ondertekend. De juiste grensscheiding tussen de beide Koninkrijken werd nader uitgewerkt in een overeenkomst welke gesloten werd te Maastricht op 8 augustus 1843.
Direkt na het sluiten van deze grensovereenkomst vond de openbare aanbesteding plaats voor het leveren en plaatsen van de grenspalen en hulppalen. Een firma uit Luik leverde de gietijzeren palen en een firma uit Maastricht de hardstenen tussenpalen. In minder dan een jaar tijd werden alle 388 palen en 356 hardstenen hulppalen geplaatst, wat een hele klus moet geweest zijn. Vele plaatsen waren (zijn) moeilijk bereikbaar en een gietijzeren grenspaal weegt in zijn geheel ruim 700 kg.
Bij het drielandenpunt kwam paal nr 1 te staan en ten westen van Retranchement paal nr 365. Later, in 1869, bij de bedijking van het Zwin werden palen 366 t/m 369 bijgeplaatst.
Het grondgebied van België, Luxemburg en Nederland behoorde in de 14e en 15e eeuw tot het Bourgondische rijk en vanaf 1477 tot de Habsburgse monarchie.
In 1579 werd door de zeven noordelijke provincies de grondslag gelegd voor de huidige Nederlandse staat in de Unie van Utrecht. De zuidelijke provincies bleven onder Spaans gezag. Deze deling werd erkend in 1648 bij de Vrede van Münster.
In 1713 kwamen de Spaanse Nederlanden onder het gezag van Oostenrijk. Een aantal historische grenspalen in Zeeland en Limburg herinneren hier nog aan.
Later bracht Napoleon Noord en Zuid samen onder zijn direkt gezag. In 1815 werd op een Weens congres beslist om de oude eenheid te herstellen als 'Koninkrijk der Verenigde Nederlanden', met Willem I als koning. Bij deze indeling werd geen rekening gehouden met de wensen en belangen van de bevolkingsgroepen.
In 1830 vond dan de Brusselse opstand plaats, die leidde tot het ontstaan van het Koninkrijk België. Willem I wilde echter niet toegeven en erkende de Belgische onafhankelijkheid slechts in 1839. Tot dan bleven de Nederlandse en Belgische legers nog tegenover elkaar staan.
Het Groothertogdom Luxemburg vormde van 1815 tot 1890 een unie met het Koninkrijk der Nederlanden onder het Oranjehuis. Vanaf 1866 werd het echter al staatsrechterlijk onafhankelijk.
De grenspalen tussen Nederland en België werden geplaatst in 1843. Het is de bedoeling dat men van de ene grenspaal met het blote oog de volgende paal kan zien, wat door jarenlange begroeiing en nog andere factoren zeker niet meer het geval is. Er zijn geen regels volgens welke vaststaat waar een grenspaal moet geplaatst worden. Meestal staat er een waar twee grensgemeenten aan elkaar grenzen. Vaak, maar niet altijd, staat er ook een waar de grens een hoek maakt. Verder kan men ook grenspalen aantreffen langs oude doorgaande wegen. In Overslag (Zeeland) en De Kanne (Limburg) zijn er grenspalen die slechts enkele meters van elkaar verwijderd staan. Daarentegen is er tussen palen 208-209 en 251-252 wel 4 km. Rond Baarle Nassau staan helemaal geen palen of stenen. De grens heeft hier een zeer grillig verloop en op een grenslengte van 70 km, tussen palen 214 en 215 staat geen enkele grensaanduiding.
Ik loop al een tijdje rond met het idee om eens enkele artikeltjes te schrijven over GRENSPALEN tussen Nederland en België. Ik besef wel dat er maar weinigen zijn die dit kan boeien, maar ikzelf heb het altijd interessant gevonden en als ik in de grensstreek kom, kijk ik er altijd naar uit. Vele palen hebben een geschiedenis of er is wel een anekdote aan verbonden. Je zou versteld staan wat er allemaal kan over verteld worden.
Voor alle duidelijkheid: niet alle palen komen aan bod; voornamelijk enkel diegene waar ooit iets mee gebeurd is of waar toch iets over te vertellen valt. Ik ga zeker niet beweren om volledig te zijn. De reeks is dan ook niet bedoeld voor de echte 'grenspaalkenner', maar voor de leek om zo wat interesse voor het onderwerp op te wekken en voortaan een grenspaal met andere ogen te bekijken.
De gebruikte foto's zijn, buiten enkele van mezelf, voornamelijk van: - Eef Berns - Peter Dirven - Louis Fierens - Jannis Deelman - Frans Meeus - Peter Gorissen - Marcel vd Wetering
Buiten de genummerde gietijzeren grenspalen, zijn er ook nog de hulppalen. Deze arduinen grensstenen zijn veel kleiner. 
Eerst nog wat meer detail over de grenspalen.
Vlaamse Leeuw 
De grenspalen tussen Nederland en België werden geplaatst in 1843. Het is de bedoeling dat men van de ene grenspaal met het blote oog de volgende paal kan zien, wat door jarenlange begroeiing en nog andere factoren zeker niet meer het geval is.
