Sophie Servais, dochter van cellist Adrien François Servaisc, trouwde in 1865 in Halle met Cyprien Godebski. In 1972 werd hun dochter Marie (Sint-Petersbrug, Rusland, 30 maart 1872 - Paris, Frankrijk, 15 oktober 1950), Misia en naar de vader Godebska genoemd, geboren.
Ze had een bewogen leven. Ze huwde 3 keer, met Thadée Natanson, stichter en uitgever van het post-impressionistische “Revue Blanche”, Alfred Edwards, Brits krantenmagnaat en oprichter van “Le Matin”, José Maria Sert i Badia, Catalaans schilder en vriend van Salvador Dalí i Doménech.
Door haar huwelijken en bijna levenslang verblijf in Paris hield ze zich in de hoogste Parijse kunstkringen op.
Tot haar kennissen- en vriendenkring behoorden onder meer de letterkundigen Claude Anet, Guillaume Apollinaire, Jean Cocteau, Henrik Ibsen, Max Jacob, Alfred Jarry, Maurice Maeterlinck, Stéphane Mallarmé, Marcel Proust,  Pierre Reverdy, Paul Valéry, Paul Verlaine en Emile Zola, de musici Enrico Caruso, Claude Debussy, Sergei Diaghilev, Edvard Grieg, Sacha Guitry, Maurice Ravel en Igor Stravinsky, de schilders Pierre Bonnard, Henri de Toulouse-Lautrec, Auguste Renoir, Theodore Roussel, en Edouard Vuillard, Pablo Picasso en Ambroise Vollard en Coco Chanel.
Ze werkte inspirerend. Proust gebruikte haar als model voor 2 personages uit “La recherche du temps perdu”. Verlaine heeft gedichten voor haar geschreven. Bonnard, Toulouse-Lautrec, Renoir, Roussel, en Vuillard hebben haar meer dan eens geportretteerd. 
Ravel (1875-1937) heeft net als Misia die een begaafde pianiste was, les gevolgd bij Gabriël Fauré. Hij heeft "Le Cygne" uit "Histoires Naturelles" (1906) en "La Valse" (1919-1920) aan haar opgedragen.
Fransman en Ravel-kenner David Lamaze heeft opgemerkt dat in stukken van Ravel opvallende opeenvolgingen van de noten mi, si en la, in vermelde volgorde,  die in "La Valse" meer dan overvloedig te horen zijn, voorkomen. De noten si, la en mi moeten volgens hem 'gelezen' worden als Mi-si-(l)a. Uit dit muzikale curiosum leidt Lamaze af dat Ravel een verborgen boodschap en een vorm van eerbetoon aan Misia in zijn muziek heeft binnengesmokkeld. 
Was er tussen Misia en Ravel meer aan de hand dan een vrijblijvende, maar diepe vriendschap? Was er sprake van een platonische liefde? Was er meer? Feiit is dat Misia onder meer bekend was voor haar verhoudingen met kunstenaars. Ravel heeft zich over zijn privé-leven steeds op de vlakte gehouden.
Kan het zijn dat de kleindochter van cellist Adrien François Servais Ravel geïnspireerd heeft tot het componeren van de "Boléro"?

Meer informatie over Misia Godebska die meestal Misia Sert genoemd wordt, is te vinden in: SERT, Misia. Misia. Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam en Antwerpen. 1994. 

11-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

Was/is de heisa terecht? Ik denk het wel. Hoewel er in wat België genoemd wordt, scheiding van kerk en staat is, worden geestelijken met belastinggeld betaald. Ze zijn dus te vergelijken met federale ambtenaren. Ze moeten zich dan ook aan de wetten houden. Danneels echter heeft overduidelijk lak aan wetten, onder meer  taalwetten die bepalen dat de enige toegelaten administratieve taal in Vlaams-Brabant het Nederlands is. Onder administratieve taal wordt de taal die mag gebruikt worden door de administratie -wat is de kerk die door de overheid betaald wordt, anders?!- in contact met de burger en omgekeerd, verstaan.   

Ik was niet verwonderd over Danneels’ anti-Vlaamse houding. Frans is immers steeds de taal van de kerk in het algemeen en de hogere geestelijkheid in het bijzonder geweest. Uitgaande van Danneels ondemocratische houding moet ik in vorige zin “geweest” laten vallen en “steeds” veranderen zodat de zin luidt: Frans is nog steeds de taal van de kerk in het algemeen en de hogere geestelijkheid in het bijzonder.

Met Danneels lijkt één van zijn voorgangers, Vlamingenhater kardinaal Mercier die van 1906 tot zijn dood in 1926 aartsbisschop van Mechelen was, terug. Ik citeer Vanvolsem die het ‘voor één keer’ bij het juiste eind heeft. Voor de Eerste Wereldoorlog liet hij zich actief in met het politieke leven; hij identificeerde de belangen van de katholieken in België met de door de Franstalige bourgeoisie beheerste katholieke partij; na 1918 bestreed hij de eisen van de Vlaamse Beweging en verzette zich o.m. sterk tegen de vernederlandsing van het onderwijs in Vlaanderen, in het bijzonder het universitair onderwijs. [1].

Vreemd is dat Vlamingen- en Vlaamshater Mercier in Halle een plein naar zich genoemd kreeg.

Is het wel vreemd?! Wie rondkijkt, zal merken dat Halse straten naar Franstaligen genoemd zijn en opschriften van monumenten en officiële gebouwen in het Frans gesteld zijn [2].

Ik herinner me dat ik in mijn gedicht “I (geboortedorp)”, verschenen in “Xarnego”, geschreven heb dat 
     Er is
     echter maar één land op de hele wereld,
     geloof ik, waar de numerieke meerderheid 
     in en democratisch regime
     zo lang en zo schandalig geminoriseerd is 
     geworden. Dit land is België. nooit zal ik
      zoals vergeten zoon van den weghe 
     ooit zeggen Lief, lief rotvolk want ik maak 
     geen deel uit van een belgenvolk. nooit nog 
     zal een schepen niet met zijn meerderheid 
     meestemmen en straatnaamborden over- 
     schilderen.
In voetnoten heb ik het citaat gesitueerd: “Het gecursiveerde prozafragment komt uit de roman Het kristallen paleis (Reinaert, Zele, 1984) van Jan van den Weghe (29 april 1920 - 26 maart 1988).” en “een schepen die in februari 1938 als schepen van onderwijs niet met zijn meerderheid meestemde in de motie om de straatnaamborden van Halle weer tweetalig te maken en ze overschilderde, was Medard-Jules Van den Weghe, vader van letterkundige Jan van den Weghe.” [3].

Ik beweer niet dat die Franstalige aanduidingen in Halle moeten verdwijnen: dat zou immers geschiedenisvervalsing zijn. Wel zouden ze door een soort verklarende nota moeten aangevuld worden: dat moet blijken dat de taaltoestand in de negentiende en een groot deel van de twintigste eeuw in Halle anders was dan vandaag en dat de Stad zich van naar Franstaligen genoemd straten en Franse opschriften op monumenten en officiële gebouwen, distancieert, maar die aanduidingen in het Halse stadschap behoudt om de geschiedenis geen geweld aan te doen. Laat die Franse opschriften staan zodat er kracht uit kan geput worden om het Franse, a(nti)-culturele imperialisme te bestrijden.

Groot was mijn verwondering toen Clement zich in een artikeltje volgende vraag stelde: Was kardinaal Mercier vlaamsgezind? Clement verwijst naar een boek van een verder niets ter zake doende schrijver die zijn werk heeft opgedragen Aan Zijne Doorluchtige Hoogweerdigheid Mgr D. Mercier den Koenen Verdediger onze Taalbelangen onder wiens vroom beleid de Vervlaamsing van het Middelbaar Onderwijs als der Vlamingen Geboorterecht gehuldigd en uitgevoerd werd. De uitgever heeft eraan toegevoegd: Deze opdracht werd aan Zijne Hoogweerdigheid voorgelegd en door hem welwillend aanvaard. In zijnen brief van 24en jan. 1907, aan de schrijver zegde de Aartsbisschop : “ Ik hoop dat dit werk, door een oprecht vlaamsch-minnenden schrijver opgesteld, den lezer zal vermaken en stichten (…) “. [4].

Dit alles roept vragen op:

-Clement is voorzitter van De KGOKH: de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring Halle. Enkele jaren heb ik geschreven dat ik Vaak echter (…) de indruk heb dat de “K” voor ‘katholiek’ staat. [5]. Moet ik besluiten dat indruk werkelijkheid is geworden?;

-Clement heeft het over vlaamsgezind en Mercier over vlaamsch-minnenden [4] gehad, 2 keer zonder hoofdletter; het moet echter met hoofdletter zijn. Duidt dit erop dat Clement Mercier’s aversie voor het Nederlands deelt? Speelt Clement een spelletje? Kan men in een stad waar het Frans weer meer doordringt een spelletje spelen met het Nederlands?!;

-De uitgever citeerde uit een Nederlandse brief van de kardinaal. Schreef de kardinaal in het Nederlands? Heeft hij gewoon maar een brief in het Nederlands, taal van tweederangsburgers en -gelovigen, geschreven of getypt door een medewerker, ondertekend?

Waarom is er overigens een kardinaal Mercierplein in Halle? Is of was er een link tussen die kardinaal en Halle? Er was er helemaal geen. Of toch wel. Ik denk aan 2 zaken: Halle maakt deel uit van het aartsbisdom Mechelen waarvan Mercier aartsbisschop was en Mercier was vriend van Michiels die Vlaamsgezind zou geweest zijn en van 1906 tot 1931 deken van Halle was. Rechtvaardigt dit echter het noemen van een straat naar Vlamingenhater Mercier?

Ik heb in de vierde alinea Vanvolsem geciteerd. In 2006 heeft hij een “Lexicon bekende Hallenaren” waarin hij Mercier een plaats geeft, laten verschijnen. Hij beschouwt Mercier dus als Hallenaar. Vreemd. Hij is er geboren, noch gestorven. Hij heeft er niet, nooit gewoond.

Wat is volgens Vanvolsem een bekende Hallenaar? Hij heeft geschreven:

1. Het moet gaan om overleden personen (…);

2. Zij of hij dient geboren of gestorven te zijn in (Groot) Halle, of er werkzaam geweest zijn, of aan de basis liggen van een belangrijk feit in de geschiedenis of de uitbouw van Halle. [1].

Uit het feit dat er 1 en 2 staat, blijkt dat aan beide punten moet voldaan worden. Uit het feit dat in het tweede punt 3 voorwaarden met “of” verbonden worden, blijkt dat 1 van die 3 punten voldoende is om een bekende Hallenaar te zijn.

Komt Mercier in aanmerking? Ik citeer Vanvolsem nogmaals en toets zijn voorwaarden aan feiten:

-1. Het moet gaan om overleden personen (…). Mercier is dood en kan dus in aanmerking komen voorzover hij aan één van 3 punten onder 2 voldoet:

-Zij of hij dient geboren of gestorven te zijn in (Groot) Halle. Mercier voldoet niet. Het is een vreemde voorwaarde: door het feit dat Halle een regionaal centrum is en het enige ziekenhuis van het hinterland heeft, worden er tal van mensen geboren en sterven er tal van mensen zonder er gedomicilieerd te zijn geweest. Beter ware geweest dat de voorwaarde zou geweest zijn: hij moet in Halle gedomicilieerd geweest zijn. Door het feit dat “of” gebruikt wordt, is iedereen die in Halle geboren of gestorven is -is dit niet strijdig met punt 1 dat vermeldt dat men dood moet zijn?!- bekende Hallenaar. Vanvolsems “Lexicon” vermeldt slechts 378 personen. Het is duidelijk dat Vanvolsem enkele honderdduizenden Hallenaars over het hoofd gezien heeft. Hoe dan ook, zelfs in dat geval zou Mercier uit de boot gevallen zijn;

-er werkzaam geweest zijn: Mercier voldoet opnieuw niet. Werkt een priester wel? Heeft hij niet eerder een roeping?;

-aan de basis liggen van een belangrijk feit in de geschiedenis of de uitbouw van Halle. Mercier voldoet nogmaals niet.

Besluit: Mercier voldoet aan geen van de 3 voorwaarden vermeld onder 2.

Algemeen besluit -punten 1 en 2 samen-: Mercier is geen Hallenaar en kan dan ook nooit bekende Hallenaar (geweest) zijn.

Waarom heeft Vanvolsem hem dan opgenomen? Is hij bij de samenstelling van zijn “Lexicon”” onzorgvuldig te werk gegaan? Het heeft geen zin om de laatste vraag negatief te beantwoorden. Moet er in een volgende bijdrage gecontroleerd worden of en in “Lexicon bekende Hallenaren” nog niet Hallenaars en dus zeker nog niet bekende niet-Hallenaars opgenomen zijn.

Waarom is er in Halle een plein naar Mercier genoemd en beschouwt Vanvolsem Mercier als een bekende Hallenaar???

[1] VANVOLSEM, Johan. Lexicon bekende Hallenaren. Hallensia, Halle, 2007 [verschenen nummer 34 in de “Nieuwe reeks”].

[2] Het opschrift van het standbeeld van Adrien Servais op de Grote Markt uit 1871 was zelfs tot 1927 eentalig Frans.

[3] WOUTERS, Rik. Xarnego. Klaagliederen van een Catalaanse Brabander. Casita de la soledad-stichting,  Ruisbroek en Upsilon, Halle. 1999.

[4] CLEMENT, Raymond. Was kardinaal Mercier vlaamsgezind? In Hallensia, jg. 28, nr. 1, januari-maart 2006, p. 33.

[5] WOUTERS, Rik. De voorouders van de zwarte madonna. Halle en haar prenatale fase. Casita de la soledad-stichting, Halle. 2002.

10-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

-CVP:                                      06.881  59,74 %            10

-BSP:                                      03.301  28,66 %            04

-liberalen:                                 01.335  11,59 %            01

-totaal:                                     11.517  99,99 %            15

Bijlage 2: gemeenteraadsverkiezing van 11 oktober 1964: resultaten per partij

-CVP:                                      04.560  38,01 %            07

-BSP:                                      04.393  36,62 %            07

-liberalen:                                 01.498  12,48 %            01

-Vernieuwing:                           00.908  07,57 %            00

-Gemeentebelangen:                 00.635  05,29 %            00

-totaal:                                     11.994 99,97 %

Bijlage 3: gemeenteraadsverkiezing van 11 oktober 1964 resultaten zonder de stemmen van Vernieuwing en Gemeentebelangen die geen zetels behaalden):

-CVP:                                      04.560  43,63 %            07

-BSP:                                      04.393  42,03 %            07

-liberalen:                                 01.498  14,33 %            01

-totaal:                                     10.451 99,99 %

Bijlage 4: voorkeursstemmen van de verkozenen, met vermelding zonder naam van niet-verkozenen die ten minste evenveel stemmen haalden dan de laatste verkozene:

G. Reviers                    BSP                             2.514

G. Luyckx                    CVP                             1.001               

R. Barbé                      CVP                             0.817

M. Poulin                     CVP                             0.810

V. Wouters                   CVP                             0.652               

niet verkozen                Vernieuwing                  0.618

E. Hanssens                 CVP                             0.533

L. De Greve                  PVV                             0.595

J Vanvolsem                CVP                             0.523

P. Petre                       CVP                             0.485

niet verkozen                CVP                             0.480

H. Algoet                     BSP                             0.353

niet verkozen                CVP                             0.332

niet verkozen                CVP                             0.311

niet verkozen                PVV                             0.311

I. Vandevelden-Merckx  BSP                             0.282

niet verkozen                CVP                             0.279

niet verkozen                PVV                             0.247

niet verkozen                Vernieuwing                  0.236

niet verkozen                CVP                             0.222

niet verkozen                PVV                             0.217

niet verkozen                CVP                             0.212

niet verkozen                CVP                             0.210

niet verkozen                Gemeentebelangen       0.183

niet verkozen                PVV                             0.179

niet verkozen                CVP                             0.152

M. Cromphout              BSP                             0.142

V. Vanderheyden          BSP                             0.105

niet verkozen                Gemeentebelangen       0.100

niet verkozen                Vernieuwing                  0.099

niet verkozen                PVV                             0.099

niet verkozen                PVV                             0.095

niet verkozen                Gemeentebelangen       0.095

niet verkozen                Gemeentebelangen       0.090

niet verkozen                PVV                             0.080

niet verkozen                Gemeentebelangen       0.079

niet verkozen                Vernieuwing                  0.079

niet verkozen                PVV                             0.069

niet verkozen                Vernieuwing                  0.058

niet verkozen                Vernieuwing                  0.057

J. Marcelis                   BSP                             0.054

niet verkozen                Gemeentebelangen       0.053

niet verkozen                Gemeentebelangen       0.052

J. Pierreux                    BSP                             0.051

niet verkozen                BSP                             0.051

Voetnoten:

[1] LERNOUT, G. De politieke geschiedenis van de stad Halle 1830-1914 (1). In: Hallensia, jg. 2, nr. 2, april-mei 1980, p. 19-29. Uit vermeld artikel heb ik gegevens geparafraseerd.

[2] LORIES, V. Bij de 100^ste van de geboorte van Jean-Nicolas Deville, politicus, verzetstrijder en artiest. In: Hallensia, jg. 10, nr. 4, oktober-december 1988, p. 48-81. Uit vermeld artikel heb ik gegevens geparafraseerd. De voetnoot wordt in de tekst slechts vermeld indien ik citeer.

[3] LERNOUT, G. 150-jaar liberalisme (ook) te Halle. De liberale inbreng in het Halse politieke leven. In: Hallensia, jg. 18, nr. 4, oktober-december 1996, p. 7-40. Uit vermeld artikel heb ik gegevens geparafraseerd. De voetnoot wordt in de tekst slechts vermeld indien ik citeer.

[4] Uiteraard kan ook op basis van andere argumenten ingedeeld worden. Ik denk aan kiesstelsels waarvoor enkel mannen in aanmerking kwamen: cijnskiesstelsel, meervoudig kiesstelsel en enkelvoudig kiesstelsel. Pas ik 1947 werd het algemeen, dus voor mannen én vrouwen, enkelvoudig kiesstelsel ingevoerd.

[5] In een nummer van Hallensia uit 1996 met als titel “150 jaar liberalisme in België & Halle” houdt Clement er een andere indeling op na. Hij onderscheidde 5 periodes:.

-1830-1869:het plaatselijke unionisme;

-1869-1878: een liberale periode;

-1878-1890: een katolieke periode;

-1890-1907: een liberale periode;

-vanaf 1907: opnieuw katoliek overwicht. [[CLEMENT, Raymond. Geachte lezeres, Geachte lezer, [bij een nummer over “150 jaar liberalisme in België & Halle”]. In: Hallensia, jg. 18, nr. 4, oktober-december 1996, p. 3.]].

[6] Hij was vanaf 1820 burgemeester onder het Nederlandse bewind. Bij het begin van wat België genoemd wordt, werd hij afgezet en vervangen. Bij de eerstvolgende gemeenteraadsverkiezing werd hij echter opnieuw burgemeester. 

[7] Auguste De Maeght werd op 16 augustus 1941 door de Duitsers vervangen door Omer Bogemans, lid van het VNV.

[8] MARCELIS, August. Essay van een monografie over industriële en ambachtelijke bedrijven in Halle. Verschenen als Hallensianummer, jg. 6, nr. 3, juli-september 1984.

[9] Mijn goede vriend “van Dale” leert me dat democratie is een staat of andere bestuurlijke entiteit waarin het volk regeert en een staatof een andere bestuurlijke identiteit waarin het wordt (door vertegenwoordigers) zichzelf regeert en vrijelijk zijn meningen en wensen kan uiten [GEERTS, G. en HEESTERMANS, H. Van Dale groot woordenboek der Nederlandse taal. Van Dale lexicografie, Utrecht, Nederland en Antwerpen. 1995.].

[10] VANVOLSEM, Johan. Lexicon bekende Hallenaren. Hallensia, Halle, 2007 [verschenen nummer 34 in de “Nieuwe reeks”.].

[11] http://nl.wikipedia.org/wiki/Julien_Lahaut.

[12] WOUTERS, Rik. De pers overdondert me en laat me weten dat de moordenaar van Julien Lahaut … In: Argusogen of het geweten van Halle (elektronisch tijdschrift), nummer 13, 29 december 2002, niet-genummerde p. 5.

08-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

07-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

-ikzelf was er in de zestiger en zeventiger jaren van vorige eeuw lid van;

-mijn vader Victor is er zeer lang lid van geweest en was van 1958 tot 1974 voorzitter van de jongensafdeling;

-Jacqueline Schepers, mijn moeder, is er zeer lang lid van geweest en was van 1949 tot 1965 secretaris en van 1956 tot 1978 voorzitster van de meisjesafdeling.

Het is dan ook niet meer dan logisch dat vooral de periode die mijn ouders lid en bestuurslid waren, me vooral interesseerde.

Gemakshalve lees ik de tekst van voor naar achter op zoek naar gegevens over mijn ouders; dit komt grotendeels overeen met het chronologische verhaal van de SMG of Sint-Martinus Turngilde en de KSMG of Koninklijke Sint-Martinus Turngilde. Wanneer ik hiervan afwijk en put uit de bijlage over besturen en de bronvermelding, zal ik dat nadrukkelijk vermelden.

Een volledige lijst met vermeldingen van mijn ouders het hun afbeeldingen op foto’s:  

-Victor Wouters staat uiterst rechts op afbeelding 32 op bladzijde 24. Hij wordt niet bij naam genoemd;

-Jacqueline Schepers wordt vermeld als secretaris van de in 1949 opgerichte meisjesafdeling die een apart bestuur krijgt (bladzijde 29);

-Victor Wouters wordt in 1947 samen met Elie Steens, vermeld als leider, chef in het Hals (bijlage over besturen, pagina 50). Hij blijft dat tot in 1954. Vreemd genoeg wordt 1950: begin van een glansperiode o.l.v. Chef Elie Steens (pagina 30; in de tekst onderlijnd) genoemd. Waarom wordt mijn vader doodgezwegen?!;

-Jacqueline Schepers staat op de achterste rij als derde van uiterst rechts op afbeelding 45 op bladzijde 32. Ze wordt niet bij naam genoemd;

-Jacqueline Schepers wordt voorzitster (bijlage over besturen, bladzijde 51). Enkele lijnen lager wordt ze nogmaals vermeld, nu als Wouters-Schepens i.p.v. Schepers (bijlage over besturen, bladzijde 51);

-Victor Wouters en Jacqueline Schepens i.p.v. Schepers staan afbeelding 52 uit 1949 op bladzijde 34. Ten onrechte wordt er vermeld dat zij de echtgenote van mijn vader was. Ze zijn pas in 1954 getrouwd. Er wordt vermeld dat mijn vader tot 1971 voorzitter was;

-Victor Wouters neemt In (…) uiterst moeilijke omstandigheden (…) het voorzitterschap over. (…) Door het voorzitterschap van Victor Wouters als voorzitter van de jongensafdeling en Jacqueline Schepers  als voorzitsters van de meisjesafdeling. Beiden zetten zich onvermoeid in voor “hunne gummenas”. Wat zij beiden in de periode dat ze het voorzitterschap waarnamen voor de groei en bloei van de Gilde gepresteerd hebben, is onmeetbaar. (bladzijden 34-35). Waarom wordt dat onmeetbaar niet met voorbeelden waarvan er nochtans tientallen zijn, gestaafd?!;  

-Victor Wouters en Jacqueline Schepers staan op afbeelding 52 uit 1963 op bladzijde 35. Ze zitten op de derde rij, respectievelijk als vierde en vijfde van rechts. Ze worden niet bij naam genoemd. Ikzelf zit op de eerste lijn, als tweede van rechts;

-Jacqueline Wouters-Schepens i.p.v. Schepers heeft een film gemaakt over de tweedaagse wedstrijd, te weten het Nationaal Bondkampioenschap voor Turners in Halle (bladzijde 37; het laatst-geciteerde fragment is in de tekst onderlijnd). Wat is er van die film geworden? Waarom zijn geen beelden eruit afgedrukt?;

-Victor Wouters kreeg er, te Wien n.a.v. de FICEP-spelen in 1966, een proces-verbaal omdat hij de straat overstak terwijl het rood was ! (bladzijde 38);

-Victor Wouters en Jacqueline Schepers staan op afbeelding 60 uit 1966 op bladzijde 38, respectievelijk als vierde van rechts en als de persoon net achter de vrouw die aan de tafel zit. Ze worden niet bij naam genoemd. Op de bovenste rij staan mijn neef Dirk Wouters en mijn oom François Wouters, respectievelijk als derde en eerste van rechts;

-Victor Wouters staat achteraan centraal, met kostuum, op afbeelding 61 uit 1968 op bladzijde 38. Hij wordt niet bij naam genoemd;

-Victor Wouters en Jacqueline Schepers staan op afbeelding 62 uit 1968 op bladzijde 39. Mijn moeder is de zevende van rechts; mijn vader staat 2 plaatsen verder naar links. Ze worden niet bij naam genoemd;

-Victor Wouters wordt vermeld als lid van de “oude” generatie (…) bestuurders van het begin van de zeventiger jaren van vorige eeuw (bladzijde 39). Oud?! Hij was een veertig;

-Victor Wouters trekt zich In 1974 (…) na 16 jaar terug als voorzitter van de Gilde (bladzijde 40). Mevrouw Michiels blijkt er maar op los te schrijven: nu eens eindigt het voorzitterschap van mijn vader in 1971, dan weer in 1974. Over het einde van het voorzitterschap van mijn moeder in 1978 rept ze zelfs met geen woord.

Ik heb met een vergrootglas moeten zoeken om iets over mijn ouders te vinden. Ze waren nochtans zeer nauw bij de (K)SMG betrokken:

-mijn vader was gedurende 16 jaar voorzitter. Slechts zijn voorganger Paul Petre deed met 17 jaar net iets beter;

-mijn moeder was 22 jaar voorzitster. Haar mandaat werd zelfs niet benaderd.

Een korte optelsom leert me -ik stop in 2005- dat er

-75 jaar bestuur van een jongensafdeling was (1905-1980);

-31 jaar bestuur van een meisjesafdeling was (1949-1980);

-25 jaar algemeen bestuur, dus van jongens- én meisjesafdeling was (1980-2005).

Een totaal van 131 jaar waarvan mijn ouders maar liefst 38 jaar of 29 % voorzit(s)ter waren.

Ik zit met vragen. Waarom worden de namen van mijn ouders zo weinig vermeld? Waarom wordt slechts één keer vermeld dat ze op een foto staan? Waarom wordt onzorgvuldig omgesprongen met de schijfwijze van de familienaam van mijn moeder, Schepens en Schepers door elkaar terwijl het Schepers moet zijn? Waarom worden verkeerde zaken meegedeeld?

Het lijkt er sterk op dat er sprake is van bewuste, doelbewuste verzwijging. Ik beperk me tot volgende zaken:

-wat waren de verwezenlijkingen van mijn vader gedurende zijn 16 jaar voorzitterschap? Nooit heeft de (K)SMG op olympische toestellen beter gepresteerd op kampioenschappen. Zonder mijn vaders werklust die niet te veel op zijn bestuur moest rekenen, en zijn financiële inbreng zou dat nooit gebeurd zijn;

-waarom lees ik geen woord over de oprichting van “Start 65”, een turnkring uit Buizingen, en de dubieuze rol die daarin door leden van de (K)SMG gepeeld is. Ik denk aan Henri Borremans, Jeanine Deleener en Pol Middag;

-waarom worden de redenen van vooral het ontslag van mijn vader niet vermeld?

Ik hoed me om het woord afrekening in de mond te nemen. Het kan ook gewoon maar gaan om onzorgvuldigheid in het algemeen. Ik citeer er enkele voorbeelden van:

-ik heb gelezen: 100 jaar, zo oud is de Koninklijke Sint-Martinus Turngilde (bladzijde 2). Dit klopt niet! De KSMG is ontstaan in 1965 en was dus in 2005 maar 40 jaar oud;

-een zekere Jean Wouters zou van 1939 tot 1941 schatbewaarder geweest zijn (bijlage over besturen, bladzijde 50). Dit klopt niet. Jean Wouters was Jean Wauters. Hij was een neef van mijn vader. Dit wordt niet vermeld;

-een zekere François Wouters was van 1941 tot 1947 secretaris tot 1947 en van 1949 tot 1952 schatbewaarder (bijlage over besturen, bladzijde 50 ). Hij was een broer van mijn vader. Dit wordt niet vermeld;

-In datzelfde jaar, 1950, ligt de Gilde ook aan de basis van het ontstaan van de Sint-Genesius Turngroep in Sint-Genesius-Rode. Jean Wauters, één van de turnende leden, trouwt met een meisje uit Sint-Genesius-Rode en verhuist naar Rode. Hij sticht daar de nog steeds bestaande Sint-Genesius Turngroep (bladzijde 31). Plots wordt de familienaam van Jean Wauters wel juist geschreven. Michiels weet niet wat ze wil. Eerst beweert ze dat de SMG aan de basis van het ontstaan van een andere turngroep zou liggen: ze zou ze dus effectief opgericht hebben. Later beweert ze dat Jean Wauters ze zou opgericht hebben. Ze noemt hem één van de turnende leden (bladzijde 31) en gaat zo voorbij aan het feit dat hij van 1939 tot 1941 schatbewaarder en dus bestuurslid geweest is;

-de strijd tussen “La Populaire” en de SMK;

-in 1965 wordt Professor Dr. P.P. Denayer, voorzitter van de Katholieke Belgische Turnfederatie en geboren Hallenaar, tot ereburger van de stad verheven (bladzijde 36). Wat die persoon in een publicatie over de SMG komt doen, mag Joost weten. Nergens in de tekst is een spoor van een link terug te vinden;

-een zekere burgemeester Devoghel uit Halle (bladzijde 41) wordt vermeld. Halle heeft nooit een burgemeester met die naam gehad. Kan het zijn dat Albert Devogel bedoeld wordt?!;

-vergeefs heb ik naar een lijst van Brabantse en Belgische kampioenen gezocht.

Waar is het fout gelopen? Ik zie 3 redenen:

-de bronvermelding is erg onvolledig samengesteld. Hetr is dan ook niet mogelijk om te weten welke artikels uit periodieken geraadpleegd zijn. Ik heb vergeefs gezocht naar het archief van mijn vader over zijn voorzitterschap die nog in het bezit van mijn moeder moet zijn. Is het geraadpleegd?;

-het lijstje van getuigenissen is heel kort: slechts 4 personen werden gehoord. Ik kan zonder veel moeite een lijst met een twintigtal namen opstellen van  personen die tot een genuanceerd en objectief inzicht in de (K)SMG zou geleid hebben. Zelfs ik kan tal van details en anekdotes vertellen over het voorzitterschap van mijn vader, die bijvoorbeeld zijn ontslag kunnen verduidelijken;

-kan het dat de KG&OKH, een geschied- en oudheidkundige kring uit Halle, Brigitte Michiels, lid van de jubilerende turnvereniging en niet-geschiedkundige, de kans geeft om een overzicht van 100 jaar neer te schrijven. De kans van subjectiviteit en dus geschiedenisvervalsing was vanaf het begin aanwezig.

Beweren dat “100 jaar Koninklijke Sint-Martinus Turngilde” van Brigitte Michiels een maat voor niets geweest is, zou ik niet durven te beweren. Wel stel ik in het algemeen vast dat het werk onvolledig en dus onjuist is. Wel stel ik in het bijzonder vast dat het werk mijn ouders en vooral mijn vader Victor Wouters onrecht aangedaan heeft.

Misschien kan er nu al werk gemaakt worden van hét ultieme (K)SMG-werk dat ter gelegenheid van verjaardag 120, 125 of 150 zou verschijnen en zou uitgaan van een gedegen onderzoek van mondelinge, geschreven en visuele bronnen?!

[1] MICHIELS, Brigitte. 100 jaar Koninklijke Sint-Martinus Turngilde. Verschenen als: Hallensia, jg. 27, nr. 2, april-juni 2005. 

06-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

05-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

04-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

In Halle kregen letterkundigen een straat naar hen genoemd. Ik denk aan de dichters Guido Gezelle en Jan Vandemaele. Gezelle was Bruggeling en Vandemaele inwoner van Erembodegem. Ik heb naar een link met Halle gezocht. Vergeefs.

Ik ben op zoek geweest naar straten genoemd naar Halse letterkundigen. Ik ben op zoek geweest naar straten genoemd naar de Halse dichters Jan van den Weghe en Ghislain Laureys. Vergeefs.

Er zijn geen straten genoemd naar van den Weghe en Laureys.

Vreemd. Ze zijn nochtans in Halle geboren en hebben er gewoond, Laureys zelfs zijn hele leven op hetzelfde adres.

Nog vreemder. Ze hebben Halle in hun werk uitgebreid aan bod laten komen. Laureys heeft de stad, met een bijzondere aandacht voor de basiliek en vooral de zwarte madonna, en belangrijke personen bezongen in zijn poëzie en heeft werk van kunstenaars aan de Hallenaar voorgesteld. van den Weghe heeft ook gedichten over Halle geschreven. Hij heeft Halle zelfs als ‘hoofdpersonage’ in proza laten optreden. 

Er zijn in Halle geen straten genoemd naar de Halse dichters van Jan van den Weghe en Ghislain Laureys.

Waarom niet?

Kent de Stad hen niet?! Kent de Stad haar eigen dichters -en bij uitbreiding haar eigen kunstenaars- niet?!

Kent de Stad hen wel, maar vindt ze hun werk niet goed?! Kent de Stad hen wel, maar vindt ze hen niet representatief genoeg om een straat naar hen te noemen?! Kent de Stad hen wel, maar heeft ze geen respect voor die kunstenaars?!

Het wordt hoog tijd dat Jan van den Weghe en Ghislain Laureys in ‘hun’ stad een straat naar hen genoemd krijgen. Of zullen ze even lang moeten wachten als de patroonheilige van de basiliek naar wie pas in 1971 de Sint-Martinus-weg, ‘zeer goed’ weggestopt tussen het vroegere Jezuïetencollege en de tuin van het vroegere hospitaal, genoemd werd?!  

03-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

In 1877 verscheen “Le règne de Philippe II et la lutte réligieuse dans les Pays-Bas au XVIe siècle” [1] van monseigneur Namèche, recteur émérite de l’Université de Louvain. Het magistrale werk van 4 boeken, 8 boekdelen, 32 hoofdstukken en meer dan 3.600 bladzijden heeft de periode van religieuze en andere opstanden die hun oorsprong vonden in het (wan)bewind van Karel V en deel uitmaakten van de ‘aangebrande’ erfenis van Filips II die in tegenstelling tot zijn vader tot dé boeman van de ‘Nederlanden’ uitgroeide, als onderwerp.

Halle duikt er terloops in op, op bladzijde 425 van het achtste boekdeel. Ik citeer: On désirait vivement en Espagne voir le mariage de nos nouveaux souverains s’accomplir avant la mort de Philippe II, que était imminente. Malgré le désir exprimé par les états généraux, Albert dut se hater de mettre ordre au gouvernement des provinces,  […]. L’archiduc […] partit le 14 décembre avec une suite de mille chevaux, et se rendit d’abord à Notre Dame de Hal, lieu situé à trois miles […] de Bruxelles, et fameux par les pèlerinages. Ce fut là qu’il déposa le chapeau et la pourpre romaine, et qu’après avoir fait sa prière, il prit son chemin […].

Met nos nouveaux souverains worden Albrecht, in de tekst Albert genoemd, en Isabella bedoeld, in de ‘Nederlanden’ bekend als de aartshertogen of de landvoogden van vermelde ‘landen’. Wie waren ze eigenlijk?

Albrecht (15 november 1559 - 13 juli 1621) was een zoon van keizer Maximiliaan II van Oostenrijk. Die Maximiliaan was een zoon van Ferdinand, jongere broer van Karel V, die hij als keizer opvolgde. Diezelfde Maximiliaan was gehuwd met Maria, dochter van Karel V. Besluit: Maximiliaan was gehuwd met zijn nicht.

Isabella (12 augustus 1566 - 1 december 1633) was dochter van Filips II, zoon van Karel V, en diens derde echtgenote. Die Filips was neef van Maximiliaan II, vader van Albrecht. Besluit: Isabella was  gehuwd met haar achterneef Albrecht.

Huwen binnen de familie was onder meer in de vijftiende en zestiende eeuw binnen de adel geen uitzondering. De kerk zag er geen graten in en gaf graag en geregeld dispensatie. Het gevolg was incest met vaak zieke kinderen als resultaat.

Albrecht en Isabella waren kinderen van hun tijd en beschouwden  incestueuze huwelijken als normaal. Huwen binnen de familie was typisch voor de Habsburgers van wie Karel V met zijn eigen nicht getrouwd gehuwd was. Karel V was overigens niet de eerste die zich aan incest bezondigde; ook overspel was hem niet vreemd. Zijn Bourgondische voorouders waren ervoor gekend. Zijn grootouders langs moederskant hebben het gedaan: de Katholieke Koningen waren eveneens achterneef en -nicht. Ook Karel V’s kinderen, kleinkinderen en andere nazaten zagen er geen graten is en huwen binnen de familie, vaak met leden van de andere tak van de Habsburgers [2].

Achterneef en -nicht Albrecht en Isabella gingen nog een stapje verder. Albrecht was kardinaal. Inderdaad, was. Net voor het huwelijk is hij immers als kardinaal afgetreden. Of hoe moet je zoiets noemen?!        

Een kardinaal, de op één na hoogste positie binnen de kerkelijke hiërarchie, is een buitenbeentje binnen de kerk. Men moet geen monnik, priester of bisschop, kortom geen geestlijke, zijn om het te worden: iedereen kon en kan nog steeds kardinaal worden. Albrecht had met zijn blauwe bloed en zijn familieverleden uiteraard een serieus been voor op de man uit de straat.

Zoals reeds geschreven is hij net voor zijn huwelijk ‘afgetreden’. Monseigneur Namèche was ervan op de hoogte en schreef zonder er zich vragen bij te stellen dat Albrecht déposa le chapeau et la pourpre romaine.

Hij vermelde zelfs waar dat gebeurde. Het was à of in Notre Dame de Hal. Daarmee wordt Halle bedoeld. We kunnen van een soort pars pro toto of deel voor het geheel spreken.

Halle wordt dus vereenzelvigd met het beeld van de zwarte madonna. De kerk van Halle wordt vereenzelvigd met dat beeld. Vreemd is dit niet: op een aantal kaarten wordt Halle immers op die manier benoemd.

De kerk van Halle wordt dus vereenzelvigd met beeld van de madonna. De indruk wordt gewekt dat de patroonheilige van de kerk de heilige Maria is. Terecht? Helemaal niet. De patroonheilige is de heilige Martinus. Kan het dat een geestelijke dat niet weet?! Verwonderlijk is het niet. Vooral geetelijken lijken zich van geen kwaad bewust te zijn. Een zeventigtal jaren na Namèche, op 9 maart 1947, schreef toenmalig deken De Clercq naar aanleiding van de verheffing van de Sint-Martinuskerk tot basiliek in het “Parochieblad”: Hoe groots en wijdingvol zal dit klinken: de basiliek van O.-L.-Vrouw-van-Halle. Erger nog dan Namèche. De deken wist zelfs niet wie de patroonheilige van zíjn kerk waarin hij zijn missen las, was.

Merk terloops op dat Namèche het over Hal gehad heeft. 

Het neerleggen van de uiterlijke symbolen van zijn kardinaalschap in Halle is de ene keer dat Halle in Namèches opus magnum vermeld wordt. Over de aanvallen van Olivier van den Tympel in 1580 en de sterke aanwezigheid van adellijke ‘ketters’, zoals de kerk andersgelovigen noemt, heb ik geen spoor gevonden.

In de basiliek verijst overigens niets naar het door Namèche vermelde feit.

[1] NAMèCHE. Le règne de Philippe II et la lutte réligieuse dans les Pays-Bas au XVIe siècle. Charles Fontyn, Louvain. 1887.

[2] Na de regeerperiode van Karel V vielen de Habsburgse familie en haar bezittingen uiteen. De Oostenrijkse tak had het voor het zeggen in West-Europa, met uitzondering van ‘Nederlanden’, de Spaanse in Zuidwest-Europa, de overzeese bezittingen en de ‘Nederlanden’.

02-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

Het Koninklijk Besluit van 19 september 1975 had tot gevolg dat Buizingen, Halle en Lembeek vanaf 1 januari 1977 één gemeente werden. De naam van de nieuwe gemeente, stad in dit geval, was Halle. Nu en dan heeft men het zelfs over Groot-Halle.

Het Decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 28 januari 1977 bepaalde dat de gemeentes binnen het jaar na de installatie van de gemeenteraad op 1 januari 1977 een nieuw wapen en vlag moest hebben. Het opstellen en vaststellen van wapen en vlag zou in Halle tot 1 oktober 1991 aanslepen.

Ik geef de tekst van de vaststelling en beschrijving van wapen en vlag ingekort weer:

Ministerieel besluit houdende bekrachtiging van het gemeenteraadsbesluit waarbij het wapen en de vlag van de gemeente HALLE worden vastgesteld.

DE GEMEENSCHAPSMINISTER VAN CULTUUR,

Gelet op het decreet van 28 januari 1977 houdende vaststelling van het wapen en de vlag van de gemeenten, inzonderheid artikel 2;

[…]

Gelet op het gemeenteraadsbesluit van de gemeente HALLE van 25 april 1991;

Gelet op het advies van de Vlaamse Heraldische Raad van 18 juni 1991;

BESLUIT :

Artikel  1.- Bekrachtigd wordt het gemeenteraadsbesluit van de gemeente HALLE houdende bepaling van :

1. het wapen waarvan de afbeelding als bijlage in tweevoud bij dit besluit is gevoegd.

De beschrijving van het wapen luidt als volgt :

“Gevierendeeld 1. In lazuur een uitkomende gekroonde Onze-Lieve-Vrouw met Kind Jezus van zilver, het Kind gekroond en met haren van goud 2. en 3. gevierendeeld : 1. en 4. in goud een leeuw van sabel, geklauwd en getongd van keel 2. en 3. in goud een leeuw van keel, geklauwd en getongd van lazuur 4. schuingeruit van zilver en lazuur.”

2. de vlag waarvan de afbeelding in bijlage in tweevoud bij dit besluit is gevoegd.

De beschrijving van de vlag luidt als volgt :

“Schuingevierendeeld van wit en van blauw.”

[…]

Brussel, 1 oktober 1991.

DE GEMEENSCHAPSMINISTER VAN CULTUUR,

[handtekening]

P. DEWAEL.

Onder Gelet blijkt duidelijk dat Halle er van 28 januari 1977 tot 25 april 1991, meer dan 14 jaar,  over gedaan heeft om een wapenschild op te stellen. Op de redenen van deze lange termijn zal ik het straks hebben.

De administratie van het Gewest, de Vlaamse Heraldische Raad, heeft er iets minder dan 2 maand, van 25 april 1991 tot 18 juni 1991 over gedaan om de gemeenteraadsbeslissing positief te adviseren.

Het Ministerieel besluit is te Brussel op 1 oktober 1991 ondertekend door DE GEMEENSCHAPSMINISTER VAN CULTUUR, toen P. of Patrick DEWAEL.

Vooraleer op het uitzicht van het wapen in te gaan wil ik een aantal beginselen van de heraldiek vermelden:

-Er bestaan verschillende soorten schilden waarop het wapen kan komen: het vroeggotische dat op een omgekeerde spitsboog lijkt, het laatgotische, ontstaan op het einde van de dertiende eeuw, dat onderaan halfcirkelvormig is, en het akkoladeschild, in gebruik van de zeventiende tot en met de negentiende eeuw, dat rechthoekig is met onderaan een akkolade. De verhouding tussen hoogte en breedte moet 6 op 5, 7 op 6 of 8 op 7 zijn.

Het schild of het veld kan -de opsomming is niet beperkend- gedeeld (vertikaal in tweeën gedeeld), doorsneden (horizontaal in tweeën gedeeld), gevierendeeld (combinatie van gedeeld en doorsneden), geschuind (diagonaal van rechtsboven naar linksonder in tweeën gedeeld), links geschuind (diagonaal van linksboven naar rechtsonder in tweeën gedeeld) of schuin gevierendeeld (combinatie van geschuind en links geschuind). Belangrijk om weten is dat een schild beschreven wordt vanuit het standpunt van de drager, dus wat links is voor de drager, is rechts voor wie het schild frontaal bekijkt.

Het veld wordt gekleurd met hoofdkleuren en metalen. De namen ervan doen archaïsch aan. Kleur kan nooit op kleur en metaal nooit op metaal voorkomen.

De 4 hoofdkleuren:

-azuur of lazuur, blauw;

-keel, rood;

-sabel, zwart;

-sinopel, groen. 

De 2 metalen:

-goud, geel;

-zilver, wit.

De kwartieren worden als volgt genummerd:

-1: rechtsboven volgens de drager;

-2: linksboven volgens de drager;

-3: rechtsonder volgens de drager;

-4: linksonder volgens de drager.

e gemeenteraadsbeslissing positief te afviseren.

raks hebben. lver en lazuureeuw gd; vn de gemeenten, inzonderheid artikel 2;

Het Halse schild is Gevierendeeld of horizontaal en vertikaal in 4 gelijke delen verdeeld.

De afbeeldingen op de kwartieren zijn:

-1. of rechtsboven: In lazuur of op blauwe achtergrond een uitkomende gekroonde Onze-Lieve-Vrouw met Kind Jezus van zilver of wit, het Kind gekroond en met haren van goud of geel;

-2. en 3. of respectievelijk linksboven en rechtsonder. Beide kwartieren zijn gevierendeeld en identiek aan elkaar. Kwartieren 1. en 4., respectievelijk rechtsboven en linksonder: in goud of op gele achtergrond een leeuw van sabel of zwart, geklauwd aan de 4 poten en getongd van keel of rood. Kwartieren 2. en 3., respectievelijk linksboven en rechtsonder: in goud of op gele achtergrond een leeuw van keel of rood, geklauwd aan de 4 poten en getongd van lazuur of blauw;

4. of linksonder: schuingeruit van zilver of wit en lazuur of blauw.

Schuingevierendeeld of combinatie van geschuind en links geschuind van wit en van blauw.

Van wapen en vlag zijn afbeeldingen bijgevoegd. Vooral die van het wapen is belangrijk.

Het schild is een akkoladeschild met een verhouding tussen hoogte (de punt van de akkolade inbegrepen) en breedte van 8 op 7.

Kwartier één toont maagd en kind die beide een kroon dragen.

In tegenstelling tot de tekst van het besluit zijn niet alleen de haren van het kind van goud, maar ook de kroon.

In vermelde tekst wordt het principe van scheiding van kerk en staat, nochtans in de Grondwet verankerd, met de voeten getreden: er staat immers Kind Jezus in plaats van kind.

Het afgebeelde tafereel toont dat waaraan Halle haar roem te danken heeft: een weergave van het beeld dat in de Sint-Martinuskerk aanbeden wordt. Het gaat om een vrij weergave en niet dé weergave van dat beeld. 2 verschillen vallen op: in plaats van een ‘sedes sapientiae’ en een ‘virgo lactans’ is er sprake van een Maria die rechtstaat en haar kind niet de borst geeft.

Kwartieren 2 en 3 zijn identiek. Ze zijn gevierendeeld en tonen wapenschilden. Ze tonen het wapenschild van Henegouwen dat samengesteld is uit:

-in kwartieren 1 en 4: de rode leeuw van Holland;

-in kwartieren 2 en 3: de zwarte leeuw van Vlaanderen.

Willem I, graaf van Henegouwen, verenigde beide leeuwen in zijn wapenschild.

Kwartier 4 toont de ruiten van Beieren. Toen Willem II, graaf van Henegouwen, in 1345 zonder kinderen stierf, ging zijn bezit over op zijn oudste zuster Margaretha. Zij was sinds 1324 getrouwd met keizer Lodewijk I, hertog van Beieren. Het is dan ook niet te verwonderen dat de latere hertogen van Henegouwen de Beierse blauwwitte ruiten aan hun schild toevoegden.

Zoals al vermeld heeft het opstellen van het Halse wapen aangesleept van 1 januari 1977 tot 1 oktober 1991.

Dit had niets te maken met traagheid van het Halse bestuur. Halle had als wapen al snel een fusiewapen ingediend. Daarin waren de 3 gemeentes aanwezig:

-kwartier 1: Halse madonna met kind bovenop de Beierse ruiten;

-kwartier 2: vroegere wapen van Buizingen;

-kwartier 3: vroegere wapen van Lembeek;

-kwartier 4: wapen van Henegouwen.

De reden van de aansleping ligt bij de voogdijoverheid die het voorstel van de stad niet aanvaardde wegens overbelasting.

01-01-2009, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

De Bruegellaan verwijst in de naam naar één of meer schilders met de zo klinkende familienaam. Ik heb het gehad over:

-één of meer schilders: er zijn immers meer schilders met de zo klinkende familienaam;

-de zo klinkende familienaam: men vindt immers de schrijfwijzen Bruegel en Brueghel.

In zijn “Stratennummer” uit 1988 heeft Johan Vanvolsem geschreven dat de straat genoemd is naar een Familie van Zuidnederlandse schilders [1]. Dit klinkt logisch omdat de straatnaam geen voornaam vermeldt.

Welke schilders van de familie gaan achter de straatnaam schuil? Schilders die de als Bruegel klinkende familienaam droegen? Schilders met een andere familienaam, maar familiebanden met vermelde familie?

In de catalogus uitgegeven ter gelegenheid van de Bruegeltentoonstelling in het “Paleis voor Schone Kunsten” te Brussel in 1980 is een Stamboom van de Bruegeldynastie [2] opgenomen. Vermelde stamboom vermeldt als leden van de Bruegeldynastie -ik beperk me tot die namen van wie werk in de catalogus aan bod komt-:

-Bruegel: Pieter Bruegel de Oude (1525?-1569);

-Brueghel: Pieter Brueghel de Jonge (1564-1638) en Jan Brueghel de Oude (1568-1625), zonen van Pieter Bruegel de Oude, Jan Brueghel de Jonge (1601-1678) en Ambrosius Brueghel (1617-1675), zonen van Jan Brueghel de Oude, en Jan Pieter Brueghel (1628?-?) en Abraham Brueghel (1631-1690), zonen van Jan Brueghel de Jonge;

-Van Kessel: Jan Van Kessel (1626-1679?), kleinzoon van Jan Brueghel de Oude;

-Teniers: David Teniers II of de Jonge (1610-1690), schoonzoon van Jan  Brueghel de Oude.

Uitgaande van deze gegevens kan ik slechts besluiten dat slechts de familienaam van Pieter Bruegel de Oude aan de schrijfwijze van de straatnaam voldoet. Indien men uitgaat van het feit dat de straat genoemd is naar Pieter Bruegel de Oude en zijn nakomelingen, zou de straatnaam op de dynastie of afstammelingen van toepassing zijn, ongeacht het feit van andersklinkende, zelfs andere familiienamen, te weten  Brueghel, Van Kessel en Teniers.

Zou het niet kunnen dat de straatnaam slechts op stamvader Pieter Bruegel de Oude van toepassing is? De reden zou voor de hand liggen: de overeenkomst tussen de schrijfwijze van zíjn familienaam en die van de straatnaam laten niets anders toe.

Toch is het niet zo eenvoudig als het lijkt. De stamvader heeft Tot 1559 heeft ondertekend(…) (…) met Brueghel, nadien met Bruegel [3]. Verwonderlijk in die tijd was dat niet: de naam van éénzelfde persoon werd immers vaak, meestal op verschillende manieren geschreven.

Bij Bruegel echter is er sprake van uniformiteit, dus consequentie in het schrijven van de familienaam met 1559 als keerpunt. Het zou dan ook zeer goed kunnen dat de naam van de straat slechts betrekking heet op de stamvader van dynastie.

En het wordt nog minder eenvoudig. Het zou immers zeer goed kunnen dat de naam van de straat slechts betrekking heeft op dat ‘deel’ van Pieter Bruegel de Oude vanaf 1559 tot zijn dood in 1569.

Hoewel ik geneigd ben om Vanvolsem te volgen, kan ik slechts besluiten met het stellen van vragen:

-is de straatnaam van toepassing op Pieter Bruegel de Oude vanaf 1559 tot zijn dood in 1569? Dit is het meest-logisch, uitgaande van de schrijfwijze. Waarom wordt de voornaam dan niet vermeld?;

-is de straatnaam van toepassing op Pieter Bruegel de Oude zonder beperking van datum. Dit is zeer goed mogelijk om de belanrijkste werken van de schilder van na 1559 dateren en hij onder die naam gestorven is. Waarom -en ik herhaal mezelf- wordt de voornaam dan niet vermeld?;

-is de straatnaam van toepassing op het Bruegelgeslacht met inbegrip van die schilders die een andere familienaam hebben? Waarom is dan niet geopteerd voor Brueghel?

Is een besluit vol vragen wel een besluit? Laat me toe om met 2 zekerheden te eindigen:

-de Stad heeft het de burger met de straatnaam niet gemakkelijk gemaakt;

-de Stad heeft met het geven van de straatnaam blijk gegeven van een gebrek aan kennis van de Vlaamse kunstwereld.

[1] VANVOLSEM  Johan. Verklarend register van 380 straat- en pleinnamen van Groot-Halle, ook “Stratennummer” genoemd. Verschenen als: Hallensia, jg. 10, nr. 3, juli-september 1988.

[2] DDAA. Bruegel. Een dynastie van schilders. Europalia, Brussel, 1980 [uitgegeven ter gelegenheid van “Europalia 80” in het “Paleis voor Schone Kunsten” te Brussel van 18 september tot en met 18 november 1980].

[3] DE SCHRIJVER, Machteld. Portret van de schilder en een kunstkenner. In: DDAA. Bruegel in het Pajottenland. Openluchtmuseum Dilbeek en 19 werken van Bruegel in grote reproducties. Dilbeeks Erfgoed, Dilbeek. Zonder jaartal.

31-12-2008, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

30-12-2008, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

[voetnoten en illustraties: zie 3de deel]

Enkele keren is de naam van François Van Haelen gevallen. Hij was eigenaar van een brouwerij op een hoek van de Ukkelse- en Alsembergsesteenweg op Kalevoet te Ukkel. Hij heeft in kunst geïnvesteerd. Zijn verzameling, en dan nog slechts een deel ervan, werd tijdens zijn leven slechts eenmaal tentoongesteld.

Van 10 tot en met 23 mei 1924 vond in het kasteel van Wolvendael te Ukkel de Exposition de la collection F. Van Haelen [27] plaats. Werken van onder meer de laat-negentiende en vroeg-twintigste eeuwse schilders Jos Albert, Jean Brusselmans, Philibert Cockx, Charles Dehoy, Anne-Pierre De Kat, Jehan Frison, Willem Parels, Roger Parent, Ferdinand Schirren, Pierre Scoupreman, Thevenet zelf, Edgard Tytgat en Rik Wouters, allen Brabantse fauvisten genoemd, waren te bezichtigen. Thevenet viel op met 17 werken, het tweede grootste ensemble, na de 18 werken van de ook tentoongestelde Ensor [28]. Is het dan verwonderlijk dat Louis Thévenet (…) de lieveling van François Van Haelen [26] genoemd werd?! Door de critici die hem vermelden, wordt Van Haelen op zijn beurt unaniem de maecenas van Brabantse fauvisten en vooral van Thevenet genoemd.

Voor de betekenis van maecenas ben ik bij mijn ‘vriend’ van Dale die me zelden in de steek laat, te rade gegaan: mecenas (…) [genoemd naar de Romeinse kunstbeschermer Gaius Cilnius Maecenas (ca. 70 - 8 v.C.), raadsman van keizer Augustus], begunstiger van (…) kunstenaars. [29; de niet-gecursiveerde woorden staan cursief in het citaat]. Een begunstiger is iem. die begunstigt, gunst bewijst. Een gunst is onder meer begunstiging, voordeel of blijk van gunstige gezindheid, m.n. welwillendheid waardoor men iemands belangen bevordert [29]. Bij begunstiging, voordeel of blijk van gunstige gezindheid kan er dan ook geen sprake van enig voordeel voor de begunstiger of hem die als teken van gunst geeft, zijn. Dit blijkt duidelijk uit de verwoording dat men iemands belangen, maar dus niet zijne, bevordert [29]. Mag ik besluiten door te verklaren dat een maecenas getypeerd wordt door 2 substantieven: onbaatzuchtigheid en idealisme?!

Was Van Haelen een maecenas? Was Van Haelen de maecenas van Thevenet? Was hij met andere woorden ontbaatzuchtig en idealistisch ten opzichte van Thevenet?

Ik ben in de “Reekening van Emma” [21] op zoek gegaan naar werken die Van Haelen van 1908 tot en met 1930 van Thevenet gekocht heeft: 1 in 1909, 2 in 1910, 2 in 1911, 1 in 1912, 2 in 1912, 2 in 1920, 5 in 1921, 2 in 1926 en 3 in 1929. Gedurende 23 jaar heeft Van Haelen tijdens 9 jaren 20 werken gekocht. De aankoop gebeurde tijdens 4 periodes, voor zover één enkel jaar als periode kan beschouwd worden: 6 schilderijen van 1909 tot en met 1912, 9 van 1919 tot en met 1921, 2 in 1926 en 3 in 1929.

Hieruit kan afgeleid worden dat Van Haelen in slechts 39 % van de jaren opgenomen in de “Reekening van Emma” [21] werken gekocht heeft en dat hij gemiddeld minder dan één schilderij per jaar gekocht heeft. Kan men van een maecenas geen daadwerkelijke en consequente steun door geregelde en veelvuldige aankopen verwachten? Maecenaat?!

Slechts voor 2 werken, gekocht in 1909 en 1912, of in 10 % van de gevallen betaalde Van Haelen de hoogste prijs voor dat jaar. In 1919 kocht hij zelfs 2 werken, 10 % van de gevallen, in échange de couleurs [21]. Voor 5 werken, 2 en 3 werken gekocht in respectievelijk 1910 en 1929, of in 25 % van de gevallen betaalde hij zelfs de laagste prijs. Het lijkt er sterk op dat het er Van Haelen om te doen was om werken zo goedkoop mogelijk in zijn bezit te krijgen. Maecenaat?!

Urbaan De Becker heeft verklaard dat Van Haelen Thevenet telkens weer uit de nood helpt, weliswaar niet geheel onbaatzuchtig. [26]. Is onbaatzuchtigheid geen kenmerk van maecenaat?! Hij verduidelijkte zelfs: Op een ogenblik dat het talent van Thévenet nog amper wordt erkend, koopt Van Haelen voor een prikje ongeveer alles -het gaat hier uiteraard om een veralgemening- wat Thévenet schildert. [26]. Van Haelen maakt duidelijk gebruik -had ik misbruik moeten schrijven?- van de situatie of het feit dat Thevenet geen naam had om zich werken tegen spotprijzen aan te schaffen. Maecenaat?!

Waarom heeft De Becker in de ondertitel van de bijdrage waaruit in geciteerd heb, achter Mecenas [26] geen vraagteken geplaatst? Wilde hij de lezer ten onrechte doen geloven dat Van Haelen een weldoener was? Waarom? Wilde hij de mythe van Van Haelen die weldoener zou geweest zijn terwijl hij in werkelijkheid slechts aan zijn eigen profijt dacht, in stand houden?  

Het lijkt er sterk op dat Van Haelen de taktiek van onbekendheid niet alleen in het geval van Thevenet probeerde te bestendigen. Ik ga opnieuw bij De Becker te rade: hij gedroeg zich jarenlang voorzichtig of precies bijzonder slim: hij besefte zeker de waarde van wat hij kocht en had, hij had zicht op het talent van de schilders, maar hij pakte met die namen niet uit naar buiten [26], met uitzondering van 1924 toen hij een deel van zijn kunstwerken tentoonstelde [27]; hij groepeerde de artiesten rondom zich, verzorgde ze optimaal -naar wat hiermee bedoeld wordt, heb ik het raden-, maar hing de werken allemaal in zijn eigen huis [26]. Dit gaf hem de kans om bij aankoop en de onderhandelingen daarrond zijn prijs op te dringen: wie anders zou de werken van zijn ‘protégés’ kopen! Maecenaat?!   

Volgens de “Reekening van Emma” [21] moet Van Haelen 20 werken van Thevenet gehad hebben. Klopt dit? Tijdens de Exposition de la collection F. Van Haelen [27] werden immers ‘slechts’ 17 werken [26] getoond. Meer dan waarschijnlijk werden niet alle werken van Thevenet tentoongesteld. Dit wordt onrechtstreeks door Lyr beaamd: de catalogue van Thevenet’s werken devrait compter, en 1930, het jaar van zijn overlijden, plus de soixante Thévenet. [5]. Het exacte aantal Thevenet’s ooit in Van Haelens bezit, is volgens De Becker echter moeilijk te achterhalen omdat een volledige inventaris daarvan en van de volledige verzameling van Van Haelen nooit gepubliceerd is: het bijhouden daarvan alleen al zou een full-time bezigheid (…) zijn geweest. [26].

Vanwaar komen al die niet-gekochte werken? De Becker beweert dat Van Haelen trouwens ook ettelijke werkjes gratis gekregen heeft, want hij verschaft Thévenet en diens vrouw Emma voedsel, veel drank en, als het nodig is, ook onderdak. Thévenet heeft geregeld overnacht en zelfs gewoond op de zolder boven de brouwerij Van Haelen. [26]. De Becker staaft zijn bewering niet. Hoewel ik niet a priori verwerp, mogen we het feit dat Van Haelen Thevenet gratis diensten heeft bewezen, niet overdrijven. Uit de verklaring van De Becker dat Van Haelen ettelijke werkjes [26] als vergoeding voor bewezen diensten gekregen heeft en uit “de reekening van Emma” [21] blijkt immers dat hij zich voor diensten liet betalen. Hij heeft zich immers op 23 augustus 1919 voor ‘hulp’ in natura laten betalen: hij kocht een table noir in ruil, échange, voor de couleurs en een table rond, die hij a eu, ‘gekregen’ dus, pour des couleurs. [21]. Zijn dit alleenstaande feiten? Liet Van Haelen zich geregeld met schilderijen betalen voor geleverde diensten? Toch wil ik niet ontkennen dat Thevenet aan Van Haelen schilderijen kan gegeven hebben. Ik veronderstel dat dit naar aanleiding van bijzondere gelegenheden moet geweest zijn, bijvoorbeeld naar aanleiding van een verjaardag. Maecenaat?!

Ik herhaal dat Lyr geschreven heeft dat Van Haelen bij Thevenet’s overlijden plus de soixante Thévenet [5] had. Hoe hij ze in zijn bezit gekregen heeft, is reeds voor een deel gezegd: van Thevenet gekochte en gekregen werken. Toch betwijfel ik dat Van Haelen een 40-tal werken gekregen heeft. Zou het kunnen dat hij van zijn overleden broer die ook Thevenet’s in zijn bezit had, werken geërfd heeft? Dit is niet onmogelijk. Onderzoek zou kunnen verduidelijken. Vast staat dat hij werken heeft overgekocht. Lyr heeft het over één geval hoewel er meer zijn: een schilderij met als titel “Le porc couvert” fut peint à l’occasion d’une “kermesse de boudin” chez Caroline, tenancière du cabaret qui forme, encore aujourd’hui, in 1945 dus, le coin de la chaussée d’Alsemberg et du chemin vers Linkebeek, en face de la Brasserie Van Haelen. (…) Caroline le paya d’un plat de tripailles et Van Haelen la reçut, après la “kermesse” pour une “tournée de gueuze.” [5].

Elders kleurde Lyr dit feit, pleine de saveur, et d’amertume, met details in: Page de réalisme puissant d’une couleur magnifique. Il date du début de leur séjour à Calevoet. C’est le cochon, dit Emma, que tua Caroline (…). Elle demande à Louis de peintre son porc, pour la réclame. Thévenet (…) donna la toile à Caroline pour un plat de tripailles. Et quelques bonnes lampées. [30]. Van Haelen zal er wel niet zoveel voor betaald hebben, rekening houdende met het feit dat de drank voor de “tournée de gueuze” [5] door zijn firma geleverd was. Waarom heeft Van Haelen het schilderij niet rechtstreeks van Thevenet gekocht? Maecenaat?!

Van Haelen speelde wel meer spelletjes met Thevenet. Lyr liet Van Haelen zelf aan het woord over la première visite de Louis aan Van Haelen avec son ami Dehoy. Hij zette hen 2 grote boterhammen met hesp en deux demi-gueuzes formidables voor. (…) Les pauvres types n’osaient plus parler de la toile, mais je l’avais flairée du premier coup, et c’est moi qui ai fait le prix: cent francs – deux billets de cinquante – et “remplissez les verres.” Louis ne savait plus où se mettre. (…). Il est revenu tout rouge (…): “Je ne veux pas vous voler… (sic). Et il m’a rapporté cinquante francs. [5]. Maecenaat?!

Heeft Van Haelen Thevenet daadwerkelijk en zonder bijbedoelingen, zoals het een maecenas past dus, geholpen? Niets wijst erop. Hij heeft voor hem in Halle een huis gezocht. Een huis dat niets meer dan een bicoque [5] of krot was. Ik heb geen enkel spoor gevonden van een individuele tentoonstelling van Thevenet tijdens zijn leven waarbij Van Haelen actief betrokken was. Maecenaat?!

Heeft hij Thevenet financieel geholpen? Hij heeft hem geld geleend om zijn woning aan de Consciencestraat te laten bouwen. Zoals dat bij leningen het geval is, moest het bedrag terugbetaald worden. Maecenaat?!

Daarbij bleef het niet. Er moest rente betaald worden. Dat is gebeurd in de vorm van een schilderij dat lang gehangen heeft A côté de son lit, van Van Haelen dus. François nous montra la dernière chose qu’il avait recue de Louis, une “nature-morte au lapin de garenne” uit 1929. C’est celle qui a soldé les intérêts du pret sur sa maison. [5]. Maecenaat?!

Van Haelen had Thevenet 15.000 frank geleend die na 3 jaar terugbetaald waren. Hoeveel interest aangerekend werd, is niet geweten. Bestond er een geschreven overeenkomst? Feit is dat die rente in natura betaald werd. Hoeveel waren Thevenet’s schilderijen in de laatste periode van zijn leven waard? Het is moeilijk om hierop een zinnig antwoord te geven. De enige bron is de “Reekening van Emma” [21]. Die vermeldt volgende hoogste verkoopprijzen voor een schilderij: 1.000 frank voor 1927, 2.500 frank voor één of 2 schilderijen -Emma was niet duidelijk- voor 1928, 1.000 frank voor 1929 en 5.000 frank voor 1930. Belangrijk is een uitspraak van Romain Severants, net als Van Haelen een van dé bezitters van werken van Thevenet, die ooit -spijtig genoeg heeft Lyr geen jaar vermeld- disai: “Chacun de mes Thévenet, c’est une maison pour mes enfants.” [5; de niet-gecursiveerde woorden staan cursief in het citaat]. Overdrijf ik door te stellen dat Thevenet zijn huis tweemaal betaald heeft op een zeer korte periode: terugbetaling van de geleende som en vergoeding van de interest door het ‘geven’ van een schilderij dat op zich een huis waard was?! Maecenaat? Nee, het nastreven van woekerwinsten, al te vaak eigen aan zelfstandigen.

Zelfs na Thevenet’s dood kon Van Haelen het niet laten om de schilder onrecht aan te doen. Toen hij met Lyr de weduwe van Thevenet bezocht, bood Emma hem een schilderij aan voor de interesten op de lening voor het huis. Ze moest vergeten zijn dat dat al geregeld was. Van Haelen heeft zich ‘van de domme’ gehouden en aanvaard, met een knipoogje naar Lyr. Maecenaat?! Nee, lijkenpikkerij.

Wat ware maecenaat geweest?

Laat me toe om Nel, echtgenote en weduwe van Rik Wouters, te citeren: Georges Giroux, galerijhouder, sluit (…) een contract met hem, Rik Wouters dus, af. Hij zal alle onkosten vergoeden, om Rik op die manier toe te laten om te schilderen en te beeldhouwen, en hem bovendien een maandsalaris van 200 frank geven. Als tegenprestatie moet Rik de helft van de verkoopsprijs van zijn werken afstaan, na aftrek van de onkosten. [31].

Ook Lyr heeft het daarover gehad hoewel hij andere bedragen vermeldde: Je décidai Giroux à lui, Wouters dus, assurer 110  F par mois d’abord, puis 300 bientôt, en plus de la fourniture des matériaux pour son art. Rik tint absolument à reconnaître par un “papier” (…). (…) on lui donna satisfaction. Le contrat se fit dans mon bureau. [32]. Dat deze overeenkomst door Giroux toch niet correct nageleefd werd, is dan weer een ander verhaal.

30-12-2008, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

[voetnoten en illustraties; zie 3de deel] 

     
      of een poging om Wahrheit und Dichtung rond de peintre maudit*** te ontwarren

Na mijn voordracht voor “UPV, kern Halle (Zennevallei)” over Louis Thevenet boven café “’t Klein Stadhuis” op de Grote Markt te Halle op 13 september 2008 [1] vroeg Raymond Clement, voorzitter van de “KG&OKH”, me om een bijdrage voor “Hallensia” over de ‘Brabantse fauvist’ Thevenet die jaren in Halle gewoond heeft, te schrijven. Ik aanvaardde.

Ik had me er snel kunnen van afmaken door mijn bijdrage die in 2007 verschenen is in het “Nationaal Biografisch Woordenboek” [2], letterlijk over te maken of lichtjes aangepast in te zenden. Dat zou echter van weinig eerbied voor de doorwinterde lezer die me zou kunnen doorzien hebben, en de redactie van die tijdschrift getuigen. Daarom besloot ik om me in mijn zoveelste bijdrage over Thevenet [3] te beperken tot zijn verblijf in Halle van 1916 tot 1930 en een aantal misverstanden die door de jaren spjtig genoeg gemeengoed geworden zijn, te proberen te verhelpen.  

Toch zou het onlogisch geweest zijn om Thevenet’s levensloop niet beknopt te schetsen. Volgende tekst zou, hoewel hij veel te kort en dan ook onvolledig is en de schilder onrecht aandoet, in een encyclopedie over kunstenaars kunnen staan: “Louis François Joseph Marie Thevenet werd op 12 februari 1874 te Brugge geboren. In 1876 kwam hij met zijn ouders in Brussel wonen. Tot 1916 woonde hij op verschillende plaatsen in wat nu het Brussels Gewest is, en de er in het zuiden aan grenzende gemeentes Beersel, Drogenbos en Linkebeek. In 1908 huwde hij te Beersel met Emma Tevels. In 1912 ‘adopteerden’ ze Jeanneke Mommaerts toen ze nauwelijks enkele dagen oud was. In 1916 verhuisde Thevenet naar Halle waar hij tot zijn dood in 1930 bleef wonen. Hij stierf er op 16 augustus en werd op 19 augustus op het kerkhof begraven. Zijn graf bestaat niet meer. Hij was kunstschilder. Hij wordt meestal bij de Brabantse fauvisten ondergebracht hoewel hij eerder een neo- of laat-impressionist moet genoemd worden. In 1913, 1914, 1916, 1923 en 1925 stelde hij individueel tentoon, steeds in Brussel.” 

Ik heb het in titel en tekst 5 keer over Thevenet gehad. In “Retrospectieve Louis Thévenet” [4], een publicatie verschenen naar aanleiding van de laatste Thevenet-tentoonstelling in Halle in 1990, hebben de 4 schrijvers van bijdragen het over Thévenet. Ze hebben de meest-voorkomende schrijfwijze van de naam, Thévenet met een accent aigu op de eerste -e, gebruikt, zoals men in de meeste gevallen niet alleen in bijdragen van Hallenaars, maar ook in die van kunstcritici leest. Ze bevinden zich allen in ‘goed’ gezelschap: zelfs René Lyr heeft het in zijn en de enige tot nu toe gepubliceerde biografie over de kunstenaar over “Mon ami Louis Thévenet” [5] gehad. Ten onrechte echter.

Het moet immers Thevenet zijn. Argumenten zijn er genoeg. Ik verwijs naar officiële documenten die ik heb kunnen inkijken (zijn in het Nederlands gestelde geboorte-akte, inschrijvingen in bevolkingsregisters en de successie-aangifte), en door hem ondertekende brieven die zich onder meer in het archief van het Museum voor Schone Kunsten te Brussel bevinden. In het lokale parochieblad konden de Hallenaars op 24 augustus 1930 lezen dat In de Heer ontslapen was Lodewijk (sic) Thevenet, 56 j., Hendrik-Consciencestr. [6].

Hoe komt het dan dat de overgrote meerderheid het over Thévenet heeft? De fout ligt bij de reeds aangehaalde Lyr die het in al zijn publicaties consequent, maar constant verkeerd over Thévenet gehad heeft. Een gewone slip of the tongue of een uitschuiver van de pen?!

Toch niet. Veel erger. Thévenet is een ‘uitvinding’ van Lyr, meer zelfs, een bewust verkeerd schrijven van de naam. Ik citeer Gabriëlla Van Der Eeckt die geschreven heeft dat Lyr het steeds over Thévenet gehad heeft omdat dat Franser en welluidender klonk, zo vond René Lyr. Dit laatste heeft Claude, Renés zoon, mij persoonlijk bevestigd toen ik hem die vraag stelde tijdens het gesprek dat ik bij hem thuis met hem had. Van Der Eeckt heeft eraan toegevoegd dat De kunstenaar zelf (…) die schrijfwijze nooit overgenomen heeft, noch als signatuur op zijn schilderijen, noch als handtekening op officiële documenten of brieven. [7]. Ik trek hieruit 2 besluiten: er is sprake van bewuste (kunst)geschiedenisvervalsing door Lyr, ingegeven door een misplaatste francofone reflex, en de meeste ‘critici’ hebben blijkbaar kritiekloos overgenomen.

Die verkeerde schrijfwijze leeft nog steeds voort, zelfs bij officiële instanties. De www.vlaamsekunstcollectie.be, een initiatief van Vlaamse Gemeenschap, heeft het over 5 werken van Louis Thévenet [8]. Toen ik dit aankaartte, deelde men me mee dat men zich gebaseerd heeft op www.rkd.nl. Inderdaad, je begrijpt mijn verwondering! Vlaanderen baseert zich voor gegevens over ‘haar’ kunstenaars op een website van de Nederlandse overheid waarop ik las dat Thévenet, Louis de broer was van Pierre Thevenet. Verwonderd het u dat mijn verbazing toenam?! Mensen met andere familienamen blijken familie te zijn. Ik moest me echter niet ongerust maken. www.vlaamsekunstcollectie.be zou mijn argumentatie voorleggen aan  www.rkd.nl en me op de hoogte houden. Toen ik echter geen nieuws ontving van www.vlaamsekunstcollectie.be, heb ik het probleem dan maar zelf bij www.rkd.nl aangekaart. Op 25 juni 2008 liet www.rkd.nl me weten dat Uw informatie - volkomen overtuigend - is verwerkt, met bronvermelding. En  www.vlaamsekunstcollectie.be? Geloof het of niet, maar op 21 juli 2008 kreeg ik volgend bericht: Het klinkt misschien absurd in uw oren, maar ik kan de afgelopen maanden geen wijzigingen aanbrengen. Geloof maar dat mijn oren getuit hebben. Ze tuiten overigens nog steeds. Moet ik besluiten dat Vlaanderen geen belang stelt in haar cultuur en kunstenaars en/of dat er op www.vlaamsekunstcollectie.be onbevoegden werken? Ik hoed me om conclusies te trekken.

Herinneren zaken in Halle aan Thevenet? Ik heb sporen gevonden en ik beperk me tot die zaken die de gewone Hallenaar zonder moeite kan ‘ervaren’.

Ik heb slechts één direct, dus toendertijds, spoor gevonden: zijn vroegere huis op de Hendrik Consciencestraat 58, vroeger 41, waar hij van 1927 tot 1930 woonde.

Er zijn enkele indirecte sporen, dus van na zijn dood.

Tegen de gevel van vermelde woning is een gedenkplaat van Staf Colruyt aangebracht met vermelding van de eerste letter van de voornaam, de familienaam en geboorte- en overlijdensdatum. Er wordt echter niet vermeld dat hij schilder was.

De Thévenetlaan [9] ligt aan de rand van centrum. Op het straatnaambord dat verwaarloosd is, staat echter in tegenstelling tot borden in stadscentrum geen verklarende uitleg. De link met de schilder is kunstmatig: de straat bestond immers nog niet tijdens het leven van de kunstenaar.

In het toerismekantoor kan men zich het “Louis Thevenetpad”, een wandel- en fietspad van Halle naar Sint-Pieters-Leeuw en terug [10], aanschaffen. Veel over Thevenet komt men echter niet te weten: op 11 bladzijden en meer dan 300 regels, buiten inleidende tekst van 13 regels, slaagt de auteur die anoniem wenste te blijven, erin om  amper 16 regels aan de schilder te wijden: informatie over de verdwenen woning in het Sollenbeemd, de woning in de Consciencestraat en feit dat op het kerkhof niets aan hem herinnert. Niets over Thevenet’s kunst echter tenzij dan in de inleiding die zo algemeen is dat ze op tal van schilders kan toegepast worden: hij was een kunstschilder die uitgemunt heeft in intieme onderwerpen. Zijn kunst stond volledig in het teken van de gemoedelijkheid van de binnenhuiskamers. [10].

Kennen de huidige Hallenaars Thevenet? Uit een onderzoek dat ik van 12 september tot 21 december 2006 gedaan heb bij inwoners van het Halle van vóór de fusie, blijkt dat 27,75 % de naam van de schilder kende en 24,43 % wist dat hij schilder was. Dit verwonderde me in positieve zin. Slechts 7,3 % had ooit werk gezien [11].

Kennen Hallenaars die over Thevenet geschreven hebben, hem? Ik ben op zoek gegaan.

Over het moment dat hij zich in Halle is komen vestigen, bestaat geen eensgezindheid. Een onbekende schrijver beweerde dat hij Twaalf jaren lang (…) te Halle [12] gewoond heeft, dus vanaf 1918. Kurt Reviers had het over de plotse vlucht naar Halle in 1914 [13] zonder het plotse toe te lichten. Johan Vanvolsem gokte er maar op los door eerst te beweren dat hij omstreeks de eeuwwisseling in Halle [14] is komen wonen en later te verklaren dat hij er vanaf 1914 [15] gewoond heeft.

Ook met andere feiten uit zijn leven wordt ‘losjes’, erg vrij en dan ook onjuist omgesprongen. Opnieuw Vanvolsem liet hem wonen in de Consciencestraat 49 [16] i.p.v. 41 toen en 58 nu, beweerde dat hij goed bevriend was met Herman TEIRLINCK en woonde in oud-Brussel [15], waar dat ook moge liggen. Een onbekend schrijver verklaarde dat hij 3 kinderen had terwijl hij er strikt genomen geen had, en 3 tot 4 wereldreizen [17] gemaakt heeft. 3 tot 4? Waarom geen 3,5?! Nogmaals Vanvolsem noemde hem een symbolist [15].

Ik geef geen verdere commentaar bij zoveel onzorgvuldigheid en/of onkunde.

Hoe staat de Stad Halle tegenover Thevenet? Er lijkt respect te zijn. Tom Severs, toenmalig schepen van cultuur, schreef in 1990: Voor de Stad Halle heeft de Thévenet-tentoonstelling in het Vlaamse renaissancestadhuis een grote betekenis  en is Halle is fier (…) op haar zonen. [4]. In 1994 werd zelfs van een interessant initiatief gepland: opnieuw Severs schreef dat de Stad werkte aan de bewaring van ons cultureel patrimonium (museum, (…)) met aandacht voor het biografisch patrimonium (Thevenet, Servais, Colruyt, …) [18].

Respect? De toestand van het straatnaambord van de Thevenetlaan verkeert sinds jaren in slechte, zeer slechte staat. De Stad bezit geen werk. Niets wijst erop dat er in de nabije toekomst een zal aangekocht worden. In het Zuidwestbrabants Museum, gesubsidieerd door de Stad, valt de schilder op door zijn afwezigheid. Initiatief? Van het biografisch patrimonium [18] is niets in huis gekomen. Niets wijst erop dat daar verandering in zal komen.

Hallenaars hadden het verkeerd voor toen ze het hadden over het jaar dat Thevenet in Halle kwam wonen. Het juiste jaar is 1916. Dit betekent niet dat hij daarvoor nooit in Halle zou geweest zijn. Het oudste bezoek aan de stad, dat ik heb kunnen achterhalen, gebeurde in 1913. Uit dat jaar dateert immers “Het cabaret”, 65 centimeter bij 75 centimeter. Het stelt het interieur van een klompenwinkel, in Halle blokkenwinkel genoemd [19], in de Hoornstraat voor, net naast een  winkel in religieuze voorwerpen op de Grote Markt. 

Op 5 augustus 1916 is Thevenet in Halle komen wonen. Niets liet vermoeden dat hij er lang of alleszins langer dan elders zou blijven. Zijn hele leven is een opeenvolging van woonplaatsen geweest. Hij heeft na zijn geboorte in Brugge steeds voor eerder korte tijd op tal van adressen in wat nu het Brussels Gewest genoemd wordt (Brussel, Elsene, Etterbeek, Sint-Lambrechts-Woluwe en Ukkel) en in gemeentes die eraan grenzen (Beersel, Drogenbos en Linkebeek) gewoond. Of hij in Nieuwpoort gewoond of alleen maar verbleven heeft, moet nog gecontroleerd worden.

Toen hij in 1916 vanuit Drogenbos waar hij vanaf 1915 gewoond heeft, naar Halle kwam wonen, leek niets te laten veronderstellen dat hij er langer dan normaal zou blijven. Ten onrechte. Nooit zou hij ergens zo lang als in Halle wonen. Nooit ook heeft hij zich zo ver van Brussel ‘gewaagd’.

Waarom heeft Thevenet zich in 1916 in Halle gevestigd? Ik ben op Lyrs biografie [5] aangewezen. Algemeen stelde Lyr dat Thevenet plots met de vriendschappen met collega’s en koper-maecenassen brak. Duidelijke redenen geeft hij echter niet op. Toch kan wie tussen de regels leest, een en ander achterhalen.

Moet de oorzaak gezocht worden bij Emma, Thevenet’s echtgenote, die wegens haar volksaard en gewone afkomst niet in de smaak en de ‘gratie’ van vrienden en goede kennissen stond? la rude Emma was immers ni belle ni avenante [5], wat door foto’s waarop ze nors en met eerder mannelijke trekken staat, gestaafd wordt. De priester die in 1908 het huwelijk inzegende, had zelfs het over La rusticité du visage die confirmait la vulgarité de la tenue et du language. [5]. Emma was de risée van de vrienden die haar zelfs tijdens het huwelijksfeestje uitlachten. Die ‘vrienden’ lieten niet na om te vermelden dat ze in een huis van lichte zeden gewerkt had, wat niet noodzakelijk betekende dat ze er met haar lichaam geld verdiend heeft. Dat Thevenet om deze redenen met zijn vrienden brak, is mogelijk: wie laat immers toe dat men zomaar zijn geliefde belachelijk maakt en zelfs beledigt?

Lyr heeft geschreven dat Thevenet’s gemoedsrust door W.O.I verstoord was: vriendelijkheid en genegenheid zouden moeten wijken hebben voor opstandigheid. Hij zou meer op café gegaan zijn. Hij zou iedereen ontvlucht zijn om zijn eigen weg te gaan: hij zou de zekerheid die hij in zijn klein-burgerlijke leefwereld zou gevonden hebben, achter zich gelaten hebben. Ik betwijfel het. Ik denk dat de oorlog niet zo’n grote indruk gemaakt heeft. Geen werk maakt er ook  maar de minste allusie op. Geen stijlverandering in zijn werk duidt erop. 

Lyr heeft me niet geholpen. Daarom heb ik zelf geprobeerd om te verklaren. Ik moet mijn gegevens die ik in mijn eindwerk als toeristische gids verwoord heb [20], nuanceren of zelfs verbeteren.

Ik heb verklaard dat Door de oorlog (…) leven in en aan de onmiddellijke rand van de grootstad te duur geworden was [20]. Dit lijkt me niet langer op te gaan. Vóór zijn komst naar Halle woonde Thevenet in Drogenbos. De link tussen Drogenbos en de Brusselse kankervlek is niet wat ze nu is. Wat voor Drogenbos gold, lijkt me ook op Halle van toepassing geweest te kunnen zijn, namelijk veel goedkoper dan de hoofdstad.

Wel is het zo dat de verkoop van werken in 1915 en 1916, zoals uit de afgedrukte grafiek blijkt, een dieptepunt vertoonde. Was dat te wijten aan het feit dat ook zijn vaste kopers het door de oorlogsomstandigheden moeilijker hadden? Thevenet ruilde in 1915 en het begin van 1916 werken zelfs voor chaussure, 10 sacs charbon, 20 sas charbon en 1 Paire bottines pour Emma. (…) Heb ik het verkeerd voor? Was het gewoon maar de zoveelste verhuis omdat hij ‘andere lucht’ nodig had? [20]. Dit laatste lijkt me gezien de veelvuldige verhuizen in het verleden zeer goed mogelijk.

Dat Emma die van het Westvlaamse platteland afkomstig was, in Brussel niet zou kunnen geaard(…) [20] hebben, schrijf ik af. Het gezin woonde in 1916 immers al enkele jaren niet meer in Brussel.

Ik ben er bijna zeker van dat Halle sinds zijn bezoek in 1913 en door zijn katholieke geloof dat hem door zijn moeder ingegeven was, een bijzondere aantrekkingskracht op hem uitgeoefend [20] moet hebben en hem niet losgelaten heeft.

Ik voeg eraan toe dat enige commerciële feeling niet kan uitgesloten worden. Net als in Brussel had in Halle de burgerij interesse in zijn kunst. Tijdens zijn verblijf in Halle heeft hij, zoals blijkt uit de “Reekening van Emma” [21], een boekje met de verkoop van werken van 1908 tot 1930, nooit werk verkocht aan iemand van het gewone volk. Daar komt nog bij dat er een bijzondere afzetmarkt was: mensen, misschien zelfs bedevaarders, met belangstelling voor Mariale kunst. Vóór Halle duiken geen religieuze werken als “O.-L.-Vrouw van Halle onder een glazen stolp”, 60 centimeter bij 70 centimeter, uit 1922 op. Andere werken zoals interieurs en exterieurs van de Sint-Martinuskerk, “Binnenzicht van de basiliek van Halle” [22], 70 centimeter bij 60 centimeter. uit 1917, en “Basiliek te Halle” [22], 80 centimeter bij 70 centimeter, uit 1923, sluiten daar perfect bij aan.

In 1916 kwam Thevenet dus in Halle wonen. François Van Haelen die de maecenas van de Brabantse fauvisten en vooral van Thevenet genoemd wordt, had voor hem een huis in de Rue Sollenbempt 52 [5] gevonden. Het huis bestaat niet meer, evenmin als de wijk die door de armsten van het gewone volk bewoond werd.

Een huis is een eufemisme voor une bicoque [5] of krot, zoals Lyr het genoemd heeft. Lyr heeft Thevenet geparafraseerd: Et ma maison, au fond. Elle est lugubre. La porte, un couvercle de cerceuil. Les peupliers, des balais de sorcière. [5]. Jeanneke Mommaerts, Thevenet’s ‘adoptiedochter’, wist vele jaren later nog te vertellen dat La maison était froide et humide [23]. Dit laatste wordt bevestigd door een foto uit het archief van het Museum voor Schone Kunsten te Brussel van de kleine en povere keuken, waarop duidelijk sporen van opstijgend grondwater te zien zijn [24; 8012]. Claude Lyr, zoon van René, die Louis Thévenet gekend heeft tussen 1925 en 1930, herinnerde zich een sombere straat, een soort steegje langs het kanaal en een ietwat benauwende plek. [25].

Meer dan één Hallenaar situeert de vroegere woning in de omgeving van de huidige brandweerkazerne aan het Possozplein. Er wordt zelfs gespecifieerd dat ze stond op de plaats van het tweede huis hoger dan de kazerne. Daarvoor baseert men zich op een prentkaart waarop Thevenet op een stoel net voor de deur van de voorloper van die woning tijdens een van de vele overstromingen van Halle zou staan. Dit stemt echter niet overeen met een tekening van Louis Rigaux, eigendom van de Gemeente Ukkel die 2 schilderijen van Thevenet bezit en waar ook een straat naar de schilder genoemd is, en “La maison de Louis Thevenet à Hal” als titel heeft.   

Rigaux’ tekening vertoont erg veel gelijkenis met Thevenet’s “De huizen van Halle”, ook “Sollembeemd”, 70 centimeter bij 60 centimeter, uit 1920. Afgebeeld is een straatje dat dood loopt tegen een muur met een poort en rechts als voorlaatste gebouw vóór die muur een laag gelijkvloers huisje met een schuin dak met een dakkapelletje. Lyr heeft de ligging van het huis beschreven in “Mon ami Louis Thévenet” [5]. De gelijkenis met Rigaux’ tekening en Thevenet’s schilderij is treffend. Het huis moet gesitueerd worden op het einde van het toenmalige Sollembeemd dat een groot deel van het huidige Possozplein omvatte. Ik plaats het op het kruispunt van Leide, Monseigneur Senciestraat en Slingerweg, ongeveer op de plaats van het Monument van de Weggevoerden. Onderzoek moet nog bevestigen. Het huisje en 2 herenhuizen, een vóór de muur en een erachter, zijn te zien op een foto die eigendom van het Zuidwestbrabants Museum te Halle is maar er spijtig genoeg niet tentoongesteld is. Thevenet is te zien in een raam op de eerste verdieping van het eerste herenhuis.  

Wie de huisjes van het Sollembeemd net als ik nog gekend heeft, weet dat leven in dat steegje van smalle, lage huisjes met witgekalkte gevels, stroken pek net boven de straat en kleine vierkanten raampjes, die schots en scheef tegen elkaar aanleunden, geen pretje kan geweest zijn.

Thevenet heeft er niet anders over gedacht. In een brief van 30 juli 1924 aan Lyr blijkt dat hij op zoek was naar een andere woning car passer encore un hiver ici est déprimant. [5]. Het was overduidelijk dat hij uit het Sollembeemd weg wou. In een brief van 30 augustus 1924 aan dezelfde Lyr blijkt dat Sevenants die net als Lyr en Van Haelen tal van Thevenet’s bezat, een woning zou gevonden hebben. Hierover ben ik echter niets meer te weten gekomen.

De hoop op een eigen woning liet Thevenet niet los. Het werd bijna een obsessie. Het idee om ooit een eigen huis te hebben stemde Thevenet gelukkig. Hij zinspeelde erop in brieven aan Lyr. Op 24 juli 1925 schreef hij dat hij hem te eten zou vragen quand on habitera un jour une petite maison à notre gout [24; 24127]. Op 25 oktober 1925 had hij het over la petite maison que l’on voudrais avoir enfin [24; 24130].

Op die dag was reeds de eerste stap naar een eigen woning gezet: op 12 augustus 1925 immers had Thevenet een bouwgrond op de  Consciencestraat gekocht. In 1927 betrok hij het huis waar hij tot zijn dood in 1930 zou blijven wonen. 

Het is belangrijk om dieper in te gaan op de aankoop van de grond en het bouwen van het huis. Hoe kon Thevenet zich een bouwgrond en de bouw van een huis veroorloven? Critici immers hebben nooit nagelaten om het armmoedig bestaan van de schilder te accentueren.

Voor de bouwgrond van 56 meter bij 6 meter werd 5.400 frank betaald. Ik heb geen sporen van een lening gevonden. Ik ga er dan ook van uit dat de grond met cash geld werd betaald.

Thevenet wachtte niet om op die grond een huis te laten bouwen. In een brief van 15 maart 1926 aan Van Haelen liet hij weten dat -Nederlandse vertaling van Franse brief.- We gaan beginnen bouwen, een huis van 30.000 frank, maar je weet, ik ben daar niet rijk genoeg voor, ik heb 16.000 frank spaargeld. Maar ik heb goed gewerkt, ik heb mooie werkjes en ik hoop er nog te maken. Kan ik op je rekenen, je hebt me dat toch altijd beloofd, ik wil ook wel een eigen huisje. [26]. Van Haelen leende 15.000 frank. Ik ga ervan uit dat de andere helft met spaargeld betaald werd.

In juni 1930 trokken Thevenet en Emma naar Kalevoet te Ukkel om Van Haelen de laatste schijf van de lening terug te betalen. De interesten werden met een schilderij betaald.

Het staat vast dat ook (een deel van) de inrichting van het nieuwe huis met schilderijen betaald werd. Dit blijkt uit de “Reekening van Emma” [21]: Une armoire de cuisine op 18 juli 1925, des potteries (tasse) vóór 4 februari 1926, un meuble en chéne et quelques meubles op 4 oktober 1927 en een meuble [21] op 25 juni 1928. Dit systeem van ‘ruilhandel’ had Thevenet in het verleden al toegepast.

Het was een hele verbetering in vergelijking met het vorige huis. Verwonderlijk is dit niet: het ging immers om een pas gebouwd huis. Lyr heeft het interieur beschreven -Ik parafraseer grotendeels.-: een hall die rechtstreeks naar koer en tuin leidde; langs de straatkant de eetkamer avec le “beau mobilier”, waarvan de rolluiken naar beneden bleven; achteraan de keuken met de Leuvense stoof en les anciens meubles die avaient perdu leur âme [5]; op de verdieping een kamer voor Thevenet en op zolder doeken en schilderijen.

Toch was er een probleem. Het huis had nog niet geleefd. De nieuwe muren en de afwezigheid van ‘patine’ hebben Thevenet oorspronkelijk in de war gebracht. Lyr stelde dat hij fut longtemps dépaysé [5]: het lijkt er dus sterk op dat hij van het oude huis is moeten ‘afkicken’.

Zoals vaak brengt Lyr terloops Emma ter sprake: Le papier des tapisseries, acheté par Emma, (…) hurlait de ses larges fleurs, aux tons vulgaires. [5]. Niet voor de eerste keer richtte hij zijn pijlen op Emma. Opnieuw was het om haar denigrerend te behandelen. Hij is niet de enige: bijna alle critici die over haar geschreven hebben, hebben dat op een negatieve manier gedaan. Hierop ingaan is echter een ander verhaal dat me te ver zou leiden.

Was de ‘Halse’ Thevenet arm? In verwijs naar de reeds vermelde grafiek die een overzicht geeft van de inkomsten van verkochte werken volgens de “Reekening van Emma” [21]. Het is duidelijk dat hij in zijn Halse jaren met zijn kunst een veelvoud van tijdens zijn ‘Brusselse’ jaren verdiende.

Betekent dit dat de ‘Halse’ Thevenet rijk was? Rijk is subjectief. Toch kan men er niet om heen dat Thevenet van augustus 1925 tot en met juni 1930 of over een periode van minder dan 5 jaar enkel en alleen om grond te kopen en een huis te bouwen 35.400 frank heeft uitgegeven. In die periode verdiende hij meer dan 58.000 frank. Gedurende zijn Halse periode verdiende Thevenet meer dan 125.000 frank of voldoende om 4 huizen te laten bouwen. Beweren dat Thevenet een armoezaaier was, is dan ook overdreven. Meer zelfs, het houdt helemaal geen steek.

Heeft Thevenet zich in financiële moeilijkheden gewerkt door 20.400 frank cash te besteden en een lening van 15.000 frank op nauwelijks 3 jaar terug te betalen? Neen. Uit de successie-aangifte van 6 januari 1931 blijkt immers dat er 8.610,56 frank en 7.919,88 frank bij banken uitstond en 2.000 frank cash in huis was. De waarde van het huis werd op 65.000 frank geschat.

Het bouwen van het huis is zelfs een goede investering gebleken. Toen Emma in 1937 op het punt stond om Halle te verlaten, heeft ze het huis op 3 augustus voor 60.000 frank verkocht. Dit bedrag is minder dan dat vermeld in de successie-aangifte. Verwonderlijk hoeft dit niet te zijn. Er moet immers rekening gehouden worden met de ‘uitlopers’ van de beurscrash uit 1929 en de onzekere politieke en economische toestand in de aanloop naar W.O.II. 

30-12-2008, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

“Het Laatste Nieuws” en “Het Nieuwsblad” hebben het in hun editie waarin lokale nieuwsberichten over onder meer Halle opgenomen worden, steeds weer en alleen maar over Pajottenland. Ook in andere publicaties lees ik geregeld, vaak dat Halle deel van het Pajottenland uitmaakt. Hieruit zou kunnen afgeleid worden dat Halle effectief deel uitmaakt van het Pajottenland.

Wat is het Pajottenland? “Wikipedia”, de vrije encyclopedie, vermeldt dat het omvat in ieder geval de volgende huidige Vlaams-Brabantse fusiegemeenten:

*Bever

*Dilbeek: Dilbeek, Itterbeek (met Sint-Anna-Pede), Schepdaal (met Sint-Gertrudis-Pede), Sint-Martens-Bodegem, Groot-Bijgaarden

*Galmaarden: Galmaarden, Tollembeek, Vollezele

*Gooik: Gooik (met Strijland), Kester, Leerbeek, Oetingen

*Herne: Herne, Herfelingen, Sint-Pieters-Kapelle

*Lennik: Gaasbeek, Sint-Kwintens-Lennik (met Eizeringen), Sint-Martens-Lennik

*Pepingen: Pepingen, Beert, Bellingen, Bogaarden, Elingen, Heikruis

*Roosdaa]: Pamel (met Ledeberg), Borchtlombeek, Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek, Strijtem

*Sint-Pieters-Leeuw: Sint-Pieters-Leeuw, Oudenaken, Ruisbroek, Sint-Laureins-Berchem, Vlezenbeek

*Ternat: Ternat, Sint-Katharina-Lombeek, Wambeek [1].

Uit bovenstaande opsomming blijkt overduidelijk dat Halle geen deel van het Pajottenland uitmaakt. Overduidelijk? Nuancering lijkt zich op te dringen: er staat immers in ieder geval [1].  

Wijst dit over onzekerheid over de afbakening van het Pajottenland? Inderdaad! “Wikipedia” vervolgt door te verklaren dat Volgens sommige bronnen […] het Pajottenland ook Affligem, Asse, Liedekerke, de Ninoofse deelgemeenten Neigem en Lieferinge, en een deel van (het verbrusselde) Anderlecht omvat [1]. Zelfs bij uitbreiding wordt Halle niet vermeld.

 Kortom, er bestaat geen zekerheid over gemeentes die deel uitmaken van dat Pajottenland. Volgens de enen bestaat het uit een aantal Vlaams-Brabantse gemeentes ten zuidwesten van Brussel; volgens anderen maken ook delen van Oost-Vlaanderen en zelfs het Brussels Gewest er deel van uit. Volgens de enen maken gemeentes er deel van uit; volgens anderen ook delen van gemeentes. Opnieuw kortom, onduidelijkheid troef dus.

Is Pajottenland een officiële streeknaam, een streeknaam erkend door één of andere overheid? In 2007 is “Pajottenland” [2] geschreven. Dit boek, uitgegeven onder impuls van “Werkgroep Pajottenland”, opent met een voorwoord van Tom Toch, geduputeerde voor cultuur van de provincie Vlaams-Brabant die de uitgave financieel gesteund heeft. Wie achter “Werkgroep Pajottenland” schuilgaat, is niet vermeld.

Ik ga ervan uit dat het feit dat een geduputeerde van Vlaams-Brabant en voorwoord geschreven heeft, bertekent dat de provincie de benaming Pajottenland als officiële streeknaam erkent. Ik ga er dan ook van uit dat slechts die gemeentes en hun deelgemeentes vermeld in “Inhoud”, deel van het Pajottenland uitmaken. Ik vermeld slechts de fusiegemeentes: Bever, Dilbeek, Galmaarden, Gooik, Herne, Lennik, Pepingen, Roosdaal, Sint-Pieters-Leeuw en Ternat. Geen Halle! Helemaal geen Halle!!

Toch zijn er wereldvreemden die Halle als deel van het Pajottenland vermelden. Men heeft het meestal over het Lembeekse gehucht Hondzocht en bij uitbreiding zelfs geheel Lembeek.

Vanwaar komt de naam Pajottenland? Hij is de uitvinding van de Lennikse advocaat Frans-Jozef De Gronckel. Rond de helft van de negentiende eeuw publiceerde hij in Brussel als Franciscus Josephus Twyfelloos '''t Payottenland zoo als het van onheugelyke tyden gestaen en gelegen is''. Dat het om een hersenspinsel gaat, blijkt uit de titel die insinueert dat het Pajottenland uit onheugelyke tyden dateert. Quid? Feit is dat de naam  voor het eerst in De Gronckels geschrift voorkomt.

Het staat dus vast dat de naam Pajottenland ontsproten is aan de verbeelding van een wereldvreemde, een dromer, iemand die misschien niet met beide voeten op de grond stond, iemand die zijn verbazing de vrije loop liet, … Dat de toenaam voor een deel van de streek ten zuidwesten van Brussel nu nog gebruikt wordt, zegt misschien wel meer over de ‘bijgelovigen’ die er een officiële betekenis aan (willen) geven dan over van De Gronckel die indien hij niets met mijn ‘omschrijvingen’ van zijn persoon te maken heeft, een (goede of slechte) grap heeft willen uithalen.

Feit is dat Halle niet tot het Pajottenland behoort. Halle is deel van de Zennevallei. Halle kan zelfs de officieuze hoofdstad van de Zennevallei genoemd worden. Onder Zennevallei wordt dat deel van zuidelijk Vlaams-Brabant bedoeld dat zich uitstrekt van de taalgrens ten zuiden van Halle tot de grens met het Brussel Gewest. Met zekerheid mag gesteld worden dat de Zennevallei zeker bestaat uit Lembeek, Halle, Buizingen, Lot, Ruisbroek en Drogenbos, gemeentes die aan een van de oevers van de Zenne liggen.  

Halle behoort dus overduidelijk tot de Zennevallei, gekenmerkt door verkeersaders van noord naar zuid, restanten van de industriële omwenteling en de industrieën uit negentiende en twintigste eeuw en verstedelijking, en niet tot het Pajottenland, een heuvelachtige en  vruchtbare landbouwstreek met kleine dorpen.

Bij mijn geografische afbakening van de Zennevallei heb ik me beperkt tot gemeentes aan de Zenne in zuidelijk Vlaams-Brabant. Is deze omschrijving niet te eng?! Moet ik niet uitbreiden en schrijven dat de Zennevallei bestaat uit alle gemeentes van zuidelijk Vlaams-Brabant die tot het stroom- of afwateringsgebied van de Zenne behoren?

In dat geval zou het Pajottenland ‘slechts’ een deelgebied van de Zennevallei zijn!

[1] http://nl.wikipedia.org/wiki/Pajottenland, 27 december 2008.

[2] [initiatiefnemer: Werkgroep Pajottenland]. Pajottenland. Een land om lief te hebben. Lannoo, Gent. 2007.

29-12-2008, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

In onderstaande lijsten zijn kunstenaars die in Halle gedomicilieerd geweest zijn, opgenomen.  Onder kunstenaars versta ik mensen die gecreëerd hebben en niet zij die uitgevoerd hebben; je zult dan ook vergeefs zoeken naar literaire critici, 'voordracht'kunstenaars, toneelspelers, muzikanten, ...

ALGEMEEN

-Jef Algoet (Halle, 26 juni 1903 - Halle, 25 december 1960), dichter.

-Gentil Antheunis (Oudenaarde, 9 september 1840 - Elsene, 5 augustus 1906), dichter.

-Ernest Blondeel (Halle, 23 september 1920 - Halle, 6 maart 1991), componist.

-Jozef Boon (Halle, 5 september 1900 - Gent, 5 april 1957), proza- en toneelschrijver.

-Leon Bunnens (Halle, 18 november 1917 - Halle, 1980), musicus.

-Hans Claus (Kortrijk, 2 december 1962), dichter, prozaschijver en plastisch kunstenaar.

-Patrick De Bruyn (22 augustus 1955), misdaadauteur.

-Gerrie Dehaag (pseudoniem voor Gaby Lahaye; Brasschaat, 1935), dichteres. 

-Henri De Cock of Kokske (Schaarbeek, 23 november 1911 - Halle, 4 mei 1978), schilder.

-Frans De Geetere (Halle, 15 mei 1895 - overleden): schilder en prozaschrijver.
-Georges De Geetere (Amiens, Frankrijk, 13 januari 1859 - Halle, 14 april 1929), plastisch kunstenaar.

-Charles De Koster (Halle, 1885 - Halle, 1939),componist.

-Pieter Delen (pseudoniem voor Kris Poté; Gent, 13 april 1962), dichter.

-Johan de Maegt (Halle, 1876 - Halle, 1938), prozaschrijver. Hij gebruikte ook de pseudoniemen Nele Klauwaerdinne en A. Rannah.

-René Devedeleer (Dworp, 27 januari 1924 - Halle, 7 december 2003), schilder.

-Etienne Devisch (Halle, 2 september 1952), dichter.

-Remi Ghesquiere (Geluwe, 9 december 1866 - Brugge, 10 augustus 1964), componist.

-Franz Godebski (Halle, 19 augustus 1866 - Parijs, 27 juli 1948), componist.
-Emiel Gouffaux (Halle, 20 november 1840 - Halle, 23 maart 1924), dichter.

-Rik Hannon (Halle, 21 september 1928 - Halle, 1 juli 1999), schilder.

-Emile Houssiau (Halle, 24 mei 1846 - Halle, 5 augustus 1905), componist.
-Ghislain Laureys (Halle, 21 september 1924 - Halle, 13 januari 1995), dichter.

-Victor Lecossois (Halle, 1897 - Asse, 1976), schilder.
-Felix Leheuwe (Halle, 4 februari 1864 - Halle, 21 januari 1938), dichter.

-Guy Leunens (Halle, 30 september 1914 - 1990, Gras, Frankrijk), schilder.
-Jean Lucas (Halle, 2 april 1908 - Pepingen, 31 oktober 1986), schilder.

-Maurice Merckx of den Dries (Halle, 2 juli 1896 - Halle, 28 april 1984), proza- en toneelschijver en componist.

-Roger Pieters (Halle, 1922), proza- en toneelschrijver en componist..

-Henri Possoz (Halle, 21 april 1827- Antwerpen, 14 januari 1897), componist.

-Marcel Rossie (Halle, 19 mei 1945 - Halle, 2 juli 1986), schilder.

-Adrien François Servais]] (Halle, 1807 - Halle, 1866), componist.

-Franz Servais (Sint-Petersburg, 7 maart 1946 - overleden), componist.

-Joseph Servais (Halle 28 november 1850, Halle, 28 augustus 1885), componist.

-Leopold Sluys (Oudenaken 19-01-1922 - Halle 06-12-1988), componist.

-Louis Thevenet (Brugge, 12 februari 1874 - Halle, 16 augustus 1930), schilder.

-Fernand Toussaint van Boelaere (Anderlecht, 19 februari 1875 - Brussel, 30 april 1947), dichter en prozaschrijver.

-Oswald Valckmar (pseudoniem voor Lucien Volcke, 1920 - 1976), toneelschrijver.

-Jan Vanbellinghen (Lembeek, 3 februari 1909 - overleden), dichter.

-Jan van den Weghe (Halle, 29 april 1920 - Attenhoven, 16 maart 1988), dichter, proza- en toneelschrijver.

-Erik Vanderkelen (Halle, 8.1.1948 - Den Haan, 13.2..1969), dichter.
-Jan Vanhaelen (Halle, 3 november 1942), dichter.

-Willy Van Isterbeek (Halle 1946 - Jette, 16 juli 2002), schilder.

-Nicole Van Overstraeten (Halle, 30 juni 1946), dichteres.

-Merten Van Wichelen (17de eeuw), dichter.

-Cypriaan Verhavert (Kester, 18 maart 1877 - Ukkel, 2 december 1946), prozaschrijver.

-Andreas Wanders (pseudoniem; Halle, 14 juni 1956), dichter.

-Jacobus Willems (Halle, 2 mei 1601 - Halle, 1 december 1653), componist.

-Rik Wouters (Halle, 2 april 1956), dichter, prozaschrijver en plastisch kunstenaar.

DICHTERS

-Jef Algoet (Halle, 26 juni 1903 - Halle, 25 december 1960).

-Gentil Antheunis (Oudenaarde, 9 september 1840 - Elsene, 5 augustus 1906).

-Hans Claus (Kortrijk, 2 december 1962).

-Gerrie Dehaag (pseudoniem voor Gaby Lahaye; Brasschaat, 1935).

-Pieter Delen (pseudoniem voor Kris Poté; Gent, 13 april 1962).

-Etienne Devisch (Halle, 2 september 1952).

-Emiel Gouffaux (Halle, 20 november 1840 - Halle, 23 maart 1924).

-Ghislain Laureys (Halle, 21 september 1924 - Halle, 13 januari 1995).

-Felix Leheuwe (Halle, 4 februari 1864 - Halle, 21 januari 1938).

-Fernand Toussaint van Boelaere (Anderlecht, 19 februari 1875 - Brussel, 30 april 1947).

-Jan Vanbellinghen (Lembeek, 3 februari 1909 - overleden).

-Jan van den Weghe]] (Halle, 29 april 1920 - Attenhoven, 16 maart 1988).

-Erik Vanderkelen (Halle, 8.1.1948 - Den Haan, 13.2..1969).
-Jan Vanhaelen (Halle, 3 november 1942).

-Nicole Van Overstraeten (Halle, 30 juni 1946).

-Merten Van Wichelen (17de eeuw).

-Andreas Wanders (pseudoniem; Halle, 14 juni 1956).

-Rik Wouters (Halle, 2 april 1956).

PROZASCHRIJVERS

-Jozef Boon (Halle, 5 september 1900 - Gent, 5 april 1957).

-Hans Claus (Kortrijk, 2 december 1962).

-Frans De Geetere (Halle, 15 mei 1895 - overleden). 
-Johan de Maegt (Halle, 1876 - Halle, 1938).

-Maurice Merckx of den Dries (Halle, 2 juli 1896 - Halle, 28 april 1984).

-Roger Pieters (Halle, 1922).

-Fernand Toussaint van Boelaere (Anderlecht, 19 februari 1875 - Brussel, 30 april 1947).

-Jan van den Weghe (Halle, 29 april 1920 - Attenhoven, 16 maart 1988).

-Cypriaan Verhavert (Kester, 18 maart 1877 - Ukkel, 2 december 1946).

-Rik Wouters (Halle, 2 april 1956).

TONEELSCHRIJVERS

-Jozef Boon (Halle, 5 september 1900 - Gent, 5 april 1957).

-Maurice Merckx of den Dries (Halle, 2 juli 1896 - Halle, 28 april 1984).

-Roger Pieters (Halle, 1922).

-Oswald Valckmar (pseudoniem voor Lucien Volcke, 1920 - 1976).

-Jan van den Weghe (Halle, 29 april 1920 - Attenhoven, 16 maart 1988).

MISDAADAUTEUR

-Patrick De Bruyn (22 augustus 1955).

SCHILDERS EN/OF PLASTISCHE KUNSTENAARS

-Hans Claus (Kortrijk, 2 december 1962).

-Henri De Cock of Kokske (Schaarbeek, 23 november 1911 - Halle, 4 mei 1978).

-Frans De Geetere (Halle, 15 mei 1895 - overleden). 
-Georges De Geetere (Amiens, Frankrijk, 13 januari 1859 - Halle, 14 april 1929).

-René Devedeleer (Dworp, 27 januari 1924 - Halle, 7 december 2003).

-Rik Hannon (Halle, 21 september 1928 - Halle, 1 juli 1999).

-Victor Lecossois (Halle, 1897 - Asse, 1976), kunstschilder.
-Guy Leunens (Halle, 30 september 1914 - 1990, Gras, Frankrijk).
-Jean Lucas (Halle, 2 april 1908 - Pepingen, 31 oktober 1986).

-Marcel Rossie (Halle, 19 mei 1945 - Halle, 2 juli 1986).

-Louis Thevenet (Brugge, 12 februari 1874 - Halle, 16 augustus 1930).

-Willy Van Isterbeek (Halle 1946 - Jette, 16 juli 2002).

-Nicole Van Overstraeten (Halle, 30 juni 1946).

-Merten Van Wichelen (17de eeuw).

-Rik Wouters (Halle, 2 april 1956).

COMPONISTEN

Ernest Blondeel (Halle, 23 september 1920 - Halle, 6 maart 1991).

-Leon Bunnens (Halle, 18 november 1917 - Halle, 1980).

-Charles De Koster (Halle, 1885 - Halle, 1939).

-Remi Ghesquiere (Geluwe, 9 december 1866 - Brugge, 10 augustus 1964). 

-Franz Godebski (Halle, 19 augustus 1866 - Parijs, 27 juli 1948).
-Emile Houssiau (Halle, 24 mei 1846 - Halle, 5 augustus 1905).
-Maurice Merckx of den Dries (Halle, 2 juli 1896 - Halle, 28 april 1984).

-Roger Pieters (Halle, 1922).

-Henri Possoz (Halle, 21 april 1827- Antwerpen, 14 januari 1897).

-Adrien François Servais (Halle, 1807 - Halle, 1866).

-Franz Servais (Sint-Petersburg, 7 maart 1946 - overleden).

-Joseph Servais (Halle 28 november 1850, Halle, 28 augustus 1885).

-Leopold Sluys (Oudenaken 19-01-1922 - Halle 06-12-1988).

-Jacobus Willems (Halle, 2 mei 1601 - Halle, 1 december 1653).

27-12-2008, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

Dé kerk van Halle werd in 1946 basiliek [1] en is opgedragen aan de heilige Martinus [2]. Ze is een van de mooiste en bijzonderste gotische kerken van de vroegere ‘Nederlanden’.

Men beweert dat ze gebouwd is van 1341 tot 1409. Dit klopt niet: die periode slaat slechts op de bouw van het onderste deel van de toren, het schip, de crypte en het hoogkoor [3]. De Mariakapel werd gebouwd in 1335 en stond los van de toenmalige kerk. Men heeft  de huidige kerk erop laten aansluiten. Na 1409 stopte de bouw niet: doopkapel uit 1440, Trasegnieskapel uit 1470, barokke sacristie uit 1644 en toren waaraan men tot in het laatste derde van de achttiende eeuw gewerkt heeft.

De kerk die opvalt door haar eenheid, is onder meer belangrijk voor haar anomalies. Ik vermeld zonder volledig te zijn: romaanse, misschien vroeggotische, kern en barokke torenbekroning, schip dat niet loodrecht op de toren aansluit, Trasegnieskapel die ooit op een verdieping lag, met steen opgevulde crypte onder de Mariakapel en nog bestaande onder het hoogkoor, resten van een boom in laatst vermelde crypte en straat onder het hoofdkoor.

Rijkdom te over. Kunststukken voor de kerk gemaakt, zijn nog in situ, wat zeldzaam is. Ik vermeld weer zonder volledigheid [4]: beeld van de zwarte madonna [5], koperen wijwatervat, doopvont en lezenaar, triomfkruis, apostelbeelden, sacramentshuis en Mariabeelden aan de 4 toegangsportalen waarvan vooral het zuidwestportaal [6] met nog aanwezige polychromie opvalt [7]. Dit is te danken aan het feit dat de kerk nooit geplunderd is [8]. Helaas overleefden de meeste muurschilderingen de neogotische restaurateurs niet.  

Ik heb het reeds gehad over de doopkapel. Het is een complex geheel uit 3 delen: kapel-op-zich, doopvont en bolvormige bekroning.

De kapel met een uitgesproken verticaliteit eigen aan de gotiek, in het zuidwesten van de kerk tussen Driekoningenportaal en westertoren, dateert uit 1440. Het achthoekige grondplan baadt in overvloedig licht dat door slanke, elegante lancetvormige glasramen naar binnen valt. 7 van de 8 muren hebben stenen zitbanken. In de achtste muur is een opening die vanuit de zuidelijke zijbeuk toegang tot de kapel geeft.

De geelkoperen doopvont van 2,46 meter hoogte is speciaal voor de kapel gemaakt. Ze past er door haar achthoekig grondvlak perfect in. Een opschrift op de sokkel vermeldt dat “ces fonts fits Willaume le fevre fondeur a tournay lan mil cccc.xlvj” of 1446. Die Guillaume Le Fèvre uit Tournai is ook maker van de lezenaar in de vorm van een adelaar, terwijl het wijwatervat aan zijn atelier wordt toegeschreven.  

De verticale opbouw omvat 2 niveaus. De doopvont-op-zich: de sokkel steunt op 8 liggende leeuwen met daarboven de 4 grote kerkvaders van het Westen [9]: Ambrosius, Augustinus, Gregorius de Grote en Hiëronymus. Men ziet ze ook elders in de kerk: op de achterzijde van de uithoeken van het triomfkruis en op de consoles van het laatgotische gewelf van en op het Moneretabel in de kapel van Trazegnies. Het deksel: de 12 apostelen die ook in het hoogkoor ter hoogte van het laagste triforium aanwezig zijn, patroonheilige Martinus met 2 andere ruiters,  Hubertus en Joris, en als bekroning Christus en Johannes de Doper die hem doopt, met hun voeten in het water. Het is één van de weinige keren dat Martinus in ‘zijn’ kerk afgebeeld is [10].

De kapel wordt bekroond door een bol. Het scheelde weinig of hij werd tijdens de neogotische restauratie verwijderd. In 1860 wilde de Koninklijke Commissie van Monumenten hem door een spits vervangen: men dacht immers dat hij een latere toevoeging was. Op aandringen van een lid werd ervan afgezien. Terecht, zoals uit onderzoek van het hout [11] gebleken. Hij is van rond 1440. Zo is komaf gemaakt met het vroegere waanidee. Vast staat dat de Halse bol de eerste in Europa is en model stond voor vele ‘nakomelingen’ in vaak afgezwakte vorm.

De binnenzijde van de bol is via 2 wegen toegankelijk. De korte en gemakkelijkste weg is langs een laag en smal deurtje tussen de deuren van het Driekoningenportaal en de deuren van het tochtportaal erachter (zie laatste foto), en een draaitrap. Een lange en moeilijke weg begint op de eerste torenverdieping en loopt via een trapje naar de schermmuur achterin de kerk langs triforium, zolder van dat deel van de zuidelijke zijbeuk aan het zuidwestportaal en enkele stappen in open lucht naar de bol. Tijdens W.O. II is hij schuilplaats geweest voor personen die door de Duitsers gezocht werden.

Dopen is in de christelijke en vooral katholieke wereld belangrijk. Mattheüs: Nu kwam ook Jezus van Galilea naar de Jordaan tot Johannes, om Zich door hem te laten dopen. Maar Johannes verzette er zich tegen en sprak: Ik moet gedoopt worden door U, En Gij komt tot mij? Jezus antwoordde hem: Laat het nu toe; want zo betaamt het ons, alle gerechtigheid te vervullen. Toen liet hij Hem toe. Nadat Jezus de doop ontvangen had, steeg Hij onmiddellijk uit het water. [12, Mattheüs: 3:13-3:16]. Marcus: In die dagen kwam Jezus van Galilea en werd in de Jordaan door Johannes gedoopt. Maar onmiddellijk steeg Hij uit het water op [12, Marcus: 1:9-1:10]. Lucas: Toen nu al het volk zich liet dopen, en ook Jezus gedoopt was, ging eensklaps, terwijl Hij aan het bidden was, de hemel open [12, Lucas: 3:21]. Johannes: Dit gebeurde te Betanië, aan de overkant van de Jordaan, waar Johannes toen doopte. Daags daarna zag hij Jezus tot zich komen; en hij zeide: Zie het Lam Gods, dat de zonde der wereld wegneemt. Deze is het, van wien ik sprak: Na mij komt een Man, die mij is voorafgegaan; want Hij bestond eerder dan ik. Ook ik kende Hem niet; maar Hij die mij zond, om met water te dopen, Hij sprak tot mij: Op wien Gij de Geest ziet nederdalen en rusten, Hij is het, die doopt met den Heiligen Geest. Ik heb het gezien, en ik heb getuigd: Hij is de Zoon van God. [12, Johannes: 1:28-1:34].

Die evangeliescene is op het hoogste niveau van het deksel weergegeven. Het doopwater wordt beklemtoond. Het is immers tweemaal aanwezig: letterlijk in de doopvont-op-zich en figuurlijk in koper. Het belang van de doop kan dan ook niet geloochend worden.

De doop is één van de 7 sacramenten. De doop is nog eens in de kerk afgebeeld. Op het Moneretabel staat hij met de 6 andere sacramenten. Dit retabel, in opdracht van Karel V in 1533 gemaakt, liep voor op de bepalingen van het Concilie van Trente dat met vele maatregelen reageerde op de kritiek van ‘ketters’, niets anders dan andersgelovigen, op de ontaarde kerk van Rome en het pausdom.

Vroeger werden enkel volwassenen door gehele onderdompeling gedoopt, meestal in bassins. Een aantal heeft de tijd doorstaan. Ik denk en put uit mijn Catalaanse herinneringen aan achthoekige doopvonten in de vroeg-Middeleeuwse kerk van Sant Miquel te Terrassa en de vroegchristelijke voorloper van de kathedraal van Santa Creu en Santa Eulália te Barcelona waarvan de resten onder die kathedraal met toegang via het Museu d’História de la Ciutat, niet van de Plaça del Rei, kunnen bezocht worden [13]. Later kwamen kleinere recipiënten.

De evangelisten hebben het over de doop gehad. 3 van hen hebben aan die gegevens iets toegevoegd. Mattheüs: En zie, een stem uit de hemel sprak: Deze is mijn beminde Zoon, in wien Ik mijn welbehagen heb. [12, Mattheüs: 3:17]. Marcus: Hij (…) zag de hemel geopend (…) En er kwam een stem uit de hemel: Gij zijt mijn welbeminde Zoon, in U heb Ik welbehagen. [12, Marcus: 1:10-1:11].  Lucas: Toen (…) ging eensklaps (…) de hemel open, (…) En er klonk een stem uit de hemel: Gij zijt mijn welbeminde Zoon, in U heb Ik welbehagen. [12, Lucas: 3:21-3:22].

In gelijkaardige bewoordingen schreven ze over een open hemel. Die  is in de doopkapel aanwezig. Aan de smeedijzeren hefboom die dient om het deksel op te heffen, is een plaatje in de vorm van een wolk.

Ze hadden het ook over een stem uit de hemel. De restauratie van de vont van oktober tot december 2006 heeft een schilderijtje op de wolk blootgelegd: God de Vader met een wereldbol in zijn rechterhand. De symboliek liegt niet: de wereld wordt door Christus’ doop verlost. De bol illustreert treffend het “Stat crux dum volvitur orbis” of het kruis staat terwijl de wereld beweegt. Bedoeld wordt dat het katholieke geloof met het kruis als symbool het enige blijvende én zekere of standvastige in de wereld is.

De bol in Gods rechterhand wordt net als het water herhaald: buiten de kerk als bekroning van de kapel. Hij toonde/toont kerkgangers en bedevaarders dat men in die kerk moe(s)t zijn om deel te nemen aan en te worden van de verlossing van de wereld.

Bij het bouwen van de bol is de Middeleeuwse scheepsbouwtechniek gebruikt. In water gelegde balken en planken werden geregeld verbogen tot ze de gewenste kromming hadden [14]. Het is duidelijk dat het niet om een ‘follie’tje van de architect ging.

Is het verhaal van de Halse doopkapel af? Neen, ik ga te rade bij Mattheüs die Christus tot de apostelen heeft laten zeggen: Gaat dus heen; (…) doopt alle volkeren in de naam van den Vader en van den Zoon en van den Heiligen Geest [12, Mattheüs: 28:19]. Vader en Zoon zijn we afgebeeld tegengekomen, de Geest niet hoewel hij volgens Mattheüs bij het doopsel een belangrijke rol speelt.

Die heeft hij ook bij het Christus’ doopsel Christus gehad. Ik citeer: Mattheüs: En zie, de hemelen opende zich, en Hij zag den Geest Gods als een duif nederdalen en over Zich komen. [12, Mattheüs: 3:16-3:17]; Marcus: Hij […] zag de hemel geopend, en den Geest op Zich neerdalen als een duif. [12, Marcus: 1:10]; Lucas: Toen (…) ging eensklaps (…) de hemel open, en daalde de Heilige Geest in de lichamelijke gedaante als een duif op Hem neer. [12, Lucas: 3:21]; Johannes: Hij sprak tot mij: Op wien Gij de Geest ziet nederdalen en rusten, Hij is het, die doopt met den Heiligen Geest. [12, Johannes: 1:31].

Het is duidelijk dat bij de doop de Drievuldigheid een rol speelt. De aanwezigheid van God en Christus in de doopkapel staat vast. Naar de Geest is het zoeken. Duif of vlam, symbolen die meestal gebruikt worden om hem voor te stellen, vond ik niet terug.

Laten we het hebben over de geestelijke of diepere betekenis van de Geest. Hij staat voor de aanwezigheid van God in elke gelovige. Het is zijn taak om de gelovige bij te staan in zijn poging om Christus te benaderen of (zelfs) te (proberen om te) evenaren.  

Kan het zijn dat de Geest de ruimte van de doopkapel vult tijdens de doop en dan ook slechts tijdens die doop aanwezig is in kapel?

Ik heb het gehad over doop, dopen en vooral de doopkapel van de kerk van Halle. Die kapel in de meest-uitbreidende betekenis die eraan gegeven kan worden, is een visuele en artistieke verbeelding in steen, koper, verf en hout van Christus’ doop, verteld door de evangelisten. De figuren van God en Christus zijn aanwezig. Naar de figuur van de Geest was het zoeken: slechts katholieken die zich geestelijk openstellen, zullen hem tegenkomen.

De voorstelling van de Drievuldigheid zoals in de doopkapel van de kerk van Halle, vinden we terug in de werken van tal van Vlaamse Primitieven.

*Ik heb geregeld geput uit ongepubliceerde teksten van Marcel Franssens: “Een archeologisch bezoek van Driekoningenportaal over de doopkapel en de zuidbeuk naar het schip en de toren” van 19 december 2004 en “Bolbezoek basiliek: scenario en evaluatie” van 30 mei 2007.

[1] De erkenning tot basiliek was een werk van lange adem: 4 november 1945: indiening van aanvraag bij kardinaal te Mechelen; 24 februari 1946: aanvraag met  pauselijke nuntius naar Rome; 15 augustus 1946: ondertekening van toekenningsbul; 5 maart 1947: Halle door Mechelen officieel op de hoogte gebracht; 2 juni 1948: toekenningsbul gepubliceerd in “Acta Apostolicae sedis”, Vatikaanse Staatsblad.

[2] De erkenning zorgde voor vreugde, zelfs zachte hysterie bij deken De Clercq die in het “Parochieblad” van 9 maart 1947 schreef: “Hoe groots en wijdingvol zal dit klinken: de basiliek van O.-L.-Vrouw-van-Halle”. Hij was de kluts kwijt: hij wist niet meer wie de patroonheilige van zíjn kerk was. Of wou hij het plots niet meer weten?

[3] Een verandering in het bouwconcept rond 1380 ligt de basis van de eerder kleine ramen van het schip en de machtige opbouw van het hoogkoor met grote glasramen.

[4] Ik laat het renaissancealtaar van Jan Mone dat lang in het hoogkoor gestaan heeft, buiten beschouwing omdat het niet gotisch is.  

[5] Het beeld in het hoogkoor is een kopie. Sinds de negentiger jaren van vorige eeuw wordt die kopie in de Pinksterenprocessie meegedragen.

[6] Men spreekt over Driekoningen- of Bruiloftsportaal met Maria die Jezus draagt, geflankeerd door 2 musicerende engelen en 3 koningen die haar aanbidden.

[7] Het beeld van het noordportaal is een kopie: het origineel wordt in de crypte bewaard. Het beeld van het westportaal is voor restauratie weggehaald.

 [8] Halle werd ‘tweemaal’ bijna geplunderd: eerst tijdens 4 aanvallen en belegeringen in 1488 en 1489 door Filips van Kleef en daarna in 1580 tijdens 2 aanvallen van Olivier van den Tympel, Willem van Oranjes vervanger te Brussel. Toch verdwenen giften aan het Mariabeeld: de schuldigen kent men niet. 2 soorten dieven? De kapel was immers van de kerk terwijl het Mariabeeld van de stad was. Dit laatste is echter een ander verhaal.  

[9] Kerkvaders zijn theologen uit de vroege christelijke kerk. Andere grote kerkvaders zijn de 4 van het Oosten. Daarnaast zijn er nog andere kerkvaders.

[10] De andere afbeeldingen zijn op het Moneretabel, op het tintinabulum, gemaakt ter gelegenheid van de verheffing van de kerk tot basiliek, en in de askapel, de vijfde van de 9 kranskapellen.

[11] Voor wetenschappelijke datering van hout zijn er 2 werkwijzen: dendrochronologie en C14-koolstofdatering. Dendrochronologie was geen optie. Het resultaat zou immers niet betrouwbaar geweest zijn omdat er onvoldoende verschillen tussen goede en slechte jaren waren, te wijten aan het feit dat eiken het in Brabant en Henegouwen waar Halle deel van uitmaakte, te goed hadden: vruchtbare gronden, ideaal klimaat en doorlopende uitdunning van het bos of een overvloed aan voeding en licht. Bij C14-koolstofdatering heeft men hout gebruikt van die plaatsen waar nog schors aanwezig is: het hout lag dus dicht bij de kapdatum.      

[12] DDAA. De Heilige Schrift. Vertaling uit de grondtekst met aantekeningen in opdracht van de apologetische vereniging “Petrus Canisius” ondernomen met goedkeuring van de hoogwaardige bisschoppen van Nederland. Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen. 1973.

[13] De plaatsen van beide kerken zijn sinds lang bebouwd met religieuze gebouwen. De Santa Creu en Santa Eulália is de opvolger van een Romeinse tempel,  vroegchristelijke en Visigotische kerken, een moskee en een romaanse kerk. Barcelona, ooit Barcino, was van 410 tot 415 onder Ataulf, getrouwd met Galla Placidia, halfzuster van de Romeinse keizer Honorius, en van 507 tot 567 hoofdstad van het Visigotische rijk. Terrassa, ooit Egara, waar volgens Byzantijns opzet naast de doopkapel van Sant Miquel, omringd met zuilen met laat-Romeinse en Visigotische kapitelen, ook een hof- en een parochiekerk zijn, was van 450 tot de komst van de Moren in 714 een bisdom.

[14] Het zagen van gebogen balken uit rechte zou geen stevig materieel opgeleverd hebben omdat de nervatuur doorbroken zou zijn

26-12-2008, 00:00 Geschreven door Rik Wouters

25-12-2008, 00:00 Geschreven door Rik Wouters