DICASTERIE VOOR DE LEER VAN HET GELOOF

Mater Populi Fidelis

Leerstellige aantekening over enkele Maria-titels met betrekking tot Maria's medewerking aan het verlossingswerk

Presentatie

Deze nota is een reactie op de talrijke verzoeken en voorstellen die de Heilige Stoel, en met name dit Dicasterie, de afgelopen decennia heeft ontvangen met betrekking tot vragen over Mariadevotie en bepaalde Mariatitels. Het betreft vragen die recente pausen bezighielden en die de afgelopen dertig jaar herhaaldelijk aan bod zijn gekomen in diverse studiegebieden binnen het Dicasterie, zoals congressen en gewone vergaderingen. Dit heeft het Dicasterie in staat gesteld een overvloedige en rijke hoeveelheid materiaal te verzamelen die de huidige reflectie voedt.

Deze tekst verduidelijkt in welke zin bepaalde titels en uitdrukkingen die naar Maria verwijzen al dan niet acceptabel zijn, en beoogt tevens de eigenlijke grondslagen van de Mariadevotie te verdiepen door Maria's plaats in haar relatie met gelovigen te specificeren in het licht van het Mysterie van Christus als enige Middelaar en Verlosser. Dit vereist een diepe trouw aan de katholieke identiteit, maar ook een bijzondere oecumenische inspanning.

Het centrale thema dat door al deze pagina's loopt, is Maria's moederschap ten opzichte van gelovigen . Het komt herhaaldelijk terug in het document, met uitspraken die steeds opnieuw worden herhaald, telkens met nieuwe overwegingen, waardoor ze op een spiraalvormige manier worden verrijkt en voltooid.

De Mariadevotie, die Maria's moederschap met zich meebrengt, wordt hier gepresenteerd als een schat van de Kerk. De vroomheid van het gelovige volk van God – dat in Maria toevlucht, kracht, tederheid en hoop vindt – wordt hier niet beschouwd om haar te corrigeren, maar vooral om haar te waarderen, te bewonderen en aan te moedigen. Want deze vroomheid is een mystagogische en symbolische uitdrukking van een evangelische houding van vertrouwen in de Heer, die de Heilige Geest rijkelijk in gelovigen opwekt. Sterker nog, de armen "vinden ook Gods genegenheid en liefde in het gelaat van Maria. In haar zien zij de wezenlijke boodschap van het Evangelie weerspiegeld." 

Er zijn echter enkele Maria-reflectiegroepen, publicaties, nieuwe devoties en zelfs verzoeken om Maria-dogma's die niet dezelfde kenmerken delen als de populaire devotie. In plaats daarvan stellen ze uiteindelijk een specifieke dogmatische ontwikkeling voor en uiten ze zich intens via sociale media, wat vaak verwarring zaait onder gewone gelovigen. Soms omvatten deze initiatieven zelfs herinterpretaties van uitdrukkingen die in het verleden met uiteenlopende betekenissen werden gebruikt. Dit document beschouwt dergelijke voorstellen om aan te geven hoe sommigen reageren op een authentieke Maria-devotie, geïnspireerd door het Evangelie, en hoe andere vermeden moeten worden omdat ze niet bijdragen aan een juiste beschouwing van de harmonie van de christelijke boodschap als geheel.

Bovendien bieden verschillende passages in deze notitie een brede Bijbelse ontwikkeling die laat zien hoe authentieke Mariadevotie niet alleen in de rijke Traditie van de Kerk, maar ook in de Heilige Schrift te vinden is. De prominente Bijbelse invloed van dit document gaat vergezeld van teksten van de Kerkvaders en Kerkleraren, evenals van recente pausen. Daarom beoogt deze notitie , in plaats van beperkingen voor te stellen, de liefde van Maria en het vertrouwen in haar moederlijke voorspraak te begeleiden en te ondersteunen.

Víctor Manuel kardinaal Fernández
prefect

Invoering

1. [ Mater Populi Fidelis ] De Moeder van het Gelovige Volk van God wordt door christenen met genegenheid en bewondering bekeken, omdat Maria, aangezien genade ons als Christus maakt, de meest volmaakte uitdrukking is van Christus' handelen dat onze menselijkheid transformeert. Zij is de vrouwelijke manifestatie van alles wat Christus' genade in een mens kan bewerkstelligen. Tegenover zulke schoonheid en bewogen door liefde hebben vele gelovigen door de geschiedenis heen geprobeerd de Moeder te omschrijven met de mooiste woorden om de bijzondere plaats die zij aan Christus' zijde inneemt, te verheerlijken.

2. Onlangs publiceerde dit Dicasterie de Normen voor de Procedure bij het Onderscheiden van Veronderstelde Bovennatuurlijke Verschijnselen. Bepaalde titels en uitdrukkingen die verwijzen naar de Maagd Maria worden vaak gebruikt in verband met dergelijke verschijnselen. Toch worden deze titels – waarvan sommige al voorkomen in de geschriften van de kerkvaders – niet altijd precies gebruikt, en hun betekenissen worden soms gewijzigd of verkeerd geïnterpreteerd. Naast terminologische kwesties leveren sommige titels aanzienlijke moeilijkheden op met betrekking tot hun inhoud, omdat ze vaak kunnen leiden tot een verkeerd begrip van Maria's rol, wat ernstige gevolgen heeft op christologisch, ecclesiologisch en antropologisch niveau.

3. Het voornaamste probleem bij de interpretatie van deze titels zoals die op de Maagd Maria worden toegepast, is hoe we haar associatie met Christus' verlossingswerk moeten begrijpen – dat wil zeggen: ‘wat is de betekenis van Maria’s unieke medewerking aan het heilsplan?’ Het onderhavige document, zonder de intentie te hebben allesomvattend of uitputtend te zijn, probeert de noodzakelijke balans te bewaren die binnen de christelijke mysteries moet worden gevonden tussen Christus’ enige bemiddeling en Maria’s medewerking aan het heilswerk, en het probeert te laten zien hoe dit tot uitdrukking komt in verschillende Maria-titels.

Maria's medewerking aan het verlossingswerk

4. Maria's medewerking aan het verlossingswerk wordt traditioneel vanuit een dubbel perspectief benaderd: haar deelname aan de objectieve verlossing die Christus tijdens zijn aardse leven tot stand bracht – met name in het Paasmysterie – en de invloed die zij momenteel uitoefent op degenen die verlost zijn. Deze twee vragen zijn inderdaad met elkaar verbonden en kunnen niet los van elkaar worden beschouwd.

5. Maria's deelname aan Christus' verlossingswerk wordt bevestigd in de Schrift, die de verlossende gebeurtenis die in Jezus Christus tot stand is gebracht, presenteert als een belofte in het Oude Testament en als een vervulling in het Nieuwe Testament. Maria wordt voorafschaduwd in Genesis 3:15 omdat zij de vrouw is die deelt in de definitieve overwinning op de slang. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Jezus Maria op Golgotha ​​aanspreekt als "Vrouw" (Joh. 19:26). Ook in Kana noemt Hij haar "Vrouw" (Joh. 2:4), verwijzend naar Maria en haar rol, samen met Hem, in het "uur" van het kruis.

6. In dat "uur" verschijnt Maria's medewerking wanneer ze het "Ja" van de Aankondiging hernieuwt. In dat heilige moment gaat het Evangelie van het op Jezus' lippen leggen van het woord "Vrouw" (Joh. 19:26) over op het presenteren van haar als "Moeder" (Joh. 19:27). Wanneer het Evangelie uitlegt dat de discipel (die ons allen vertegenwoordigt) haar als reactie opnam, gebruikt het een werkwoord (lambanō) dat in dit Evangelie de betekenis heeft van "ontvangen" uit geloof (vgl. Joh. 1:11-12; 5:43; en 13:20).

Het vierde Evangelie gebruikt hetzelfde werkwoord om over te brengen dat het Licht tot de zijnen kwam en dat zij Hem niet "ontvingen" (Joh. 1:11). Met andere woorden, de discipel die naast Maria plaatsnam, ontving haar als een moeder in geloof. Pas nadat Hij ons aan Maria als onze moeder had toevertrouwd, erkende Jezus dat "alles nu vervuld was" (Joh. 19:28). Deze plechtige toespeling op de vervulling voorkomt elke oppervlakkige interpretatie van de gebeurtenis.

Maria's moederschap ten opzichte van ons maakt deel uit van de vervulling van het goddelijke plan, volbracht in Christus' Paasmysterie. In dezelfde zin presenteert het boek Openbaring de "Vrouw" (Openb. 12:1) als de moeder van de Messias (vgl. Openb. 12:5) en de moeder van "de overigen van haar kinderen" (Openb. 12:17).

7. Het is de moeite waard eraan te herinneren dat Maria van Nazareth beschouwd kan worden als de “bevoorrechte getuige” van de gebeurtenissen uit Jezus’ kindertijd die in de Evangeliën voorkomen (vgl. Luc. 1-2; Mat. 1-2). In de proloog van zijn Evangelie informeert Lucas zijn lezers dat “aangezien velen het op zich hebben genomen een verhaal samen te stellen van de gebeurtenissen die zich onder ons hebben voltrokken, zoals ze ons zijn overgeleverd door hen die van het begin af aan ooggetuigen waren”, hij ook besloot “alles opnieuw nauwkeurig te onderzoeken” (Luc. 1:1-3).

Onder deze ooggetuigen valt Maria op als de directe protagonist van Jezus’ ontvangenis, geboorte en kindertijd. Hetzelfde kan gezegd worden van de verhalen over het lijden, aangezien Maria “bij het kruis van Jezus stond” als “zijn moeder” (Joh. 19:25), en ook van de periode voorafgaand aan Pinksteren, toen de apostelen “zichzelf aan het gebed wijdden, samen met de vrouwen en Maria, de moeder van Jezus” (Hand. 1:14).

8. Het Evangelie van Lucas presenteert Maria als de nieuwe “Dochter van Sion”, die de vreugde van de verlossing ontvangt en doorgeeft. Lucas verzamelt de profetische beloften die de messiaanse vreugde voorspelden (vgl. Zef. 3:14-17; Zach. 9:9). In Maria vinden die beloften hun vervulling, waardoor Johannes de Doper van vreugde opspringt (vgl. Luc. 1:41). Elisabeth presenteert zichzelf als onwaardig om Maria's bezoek te ontvangen, door te zeggen: “Wie ben ik, dat de moeder van mijn Heer naar mij toe zou komen?” (Luc. 1:43). Ze zegt niet: “Wie ben ik, dat mijn Heer naar mij toe zou komen?” maar verwijst rechtstreeks naar de moeder , en wijst daarmee op de onlosmakelijke band tussen Christus' missie en Maria's missie.

Elisabeth spreekt vervuld van de Heilige Geest (vgl. Luc. 1:41), zodat haar houding ten opzichte van Maria wordt gepresenteerd als een model van geloof. Vervolgens zegt Elisabet, bewogen door de Geest: "Gezegend zijt gij onder de vrouwen en gezegend is de vrucht van uw schoot!" (Lc. 1:42). Het is opvallend dat het, onder invloed van de Geest, voor haar niet voldoende is om Jezus "gezegend" te noemen; ze noemt ook zijn moeder "gezegend", en ziet hen als innig verbonden in dit moment van messiaanse vreugde.

Maria verschijnt hier als degene die op eminente wijze gezegend is: "Gezegend is zij die geloofd heeft" (Lc. 1:45); "mijn geest verheugt zich" (Lc. 1:47); "alle generaties zullen mij zalig prijzen" (Lc. 1:48). Deze beschrijving krijgt nog meer betekenis wanneer we opmerken dat in het Lucasevangelie die zaligheid niet wordt gezien als een gemoedstoestand, maar als de vervulling van de messiaanse beloften onder de kleinen (vgl. Lc. 6:20-22), die een "grote beloning" zullen ontvangen (Lc. 6:23).

9. Wat betreft de theologische ontwikkeling van deze thema's in de eerste eeuwen van het christendom, waren de kerkvaders vooral bezorgd over Maria's goddelijke moederschap (Theotokos), haar eeuwige maagdelijkheid (Aeiparthenos), haar volmaakte heiligheid als iemand die gedurende haar hele leven vrij van zonde was (Panagia), en haar rol als de Nieuwe Eva, reflecterend op Maria's associatie met Christus' Verlossing in de context van het mysterie van de Incarnatie. Maria's "Ja" op Gabriëls boodschap - zodat het Woord van God vlees zou kunnen worden in haar schoot (vgl. Lucas 1:26-37) - opent voor de mensheid de mogelijkheid van vergoddelijking.

Om deze reden noemt Sint Augustinus de Maagd "medewerkster" in Christus' Verlossing, en benadrukt daarmee zowel Maria's handelen aan Christus' zijde als haar ondergeschiktheid aan hem, want Maria werkt samen met Christus zodat "de gelovigen geboren kunnen worden in de Kerk." Om deze reden kunnen we haar de Moeder van het Gelovige Volk van God noemen .

10. Gedurende het eerste millennium was de bezinning op de Maagd Maria in de Kerk onlosmakelijk verbonden met de liturgie. De grote en rijke diversiteit aan oosterse christelijke liturgische tradities streefde ernaar een getrouwe echo te zijn van de Heilige Schrift, de Concilies en de kerkvaders. De lex orandi , die zich ontwikkelde tot de lex credendi, vormde de oosterse mariologie door middel van haar hymnografie, iconografie en volksvroomheid. Zo werden vanaf de vijfde eeuw eerst Mariafeesten in het Oosten ingesteld en later, vanaf de zevende eeuw, verspreid naar het Westen.

De oosterse kerken herdachten de deelname van de Moeder Gods aan het heilswerk niet alleen in hun anaforen en eucharistische liturgieën, maar vooral door middel van de hymnografische teksten die in hun canonieke getijden worden gebruikt, die in de verschillende liturgische tradities van het christelijke Oosten aanwezig zijn. Hun hymnen wemelen van composities gewijd aan Maria, met Bijbelse allegorieën, die een diepere betrokkenheid bij het fundamentele mysterie van de Menswording en de betekenis ervan voor onze Verlossing in Christus mogelijk maken.

Deze hymnen gebruiken een taal vol poëtische symboliek, die in staat is de verbazing en verwondering over te brengen van hen die – met dezelfde natuur als Maria – de wonderen overdenken die de Almachtige in haar heeft volbracht. 

11. De leer van de eerste oecumenische concilies begon het dogma van Maria, Moeder van God, af te bakenen, dat later werd afgekondigd tijdens het Concilie van Efeze. Het christelijke Oosten heeft altijd de dogma's die door deze vroege concilies werden gedefinieerd, hooggehouden, althans binnen de kerken die de concilies van Efeze en Chalcedon aanvaardden. Tegelijkertijd ontving het christelijke Oosten, in zijn liturgische, hymnografische en iconografische tradities, de populaire Mariaverhalen en -legenden over Jezus' kindertijd en dood.

Dergelijke verhalen proberen de vroomheid van het volk Gods te voeden door stem te geven aan de lyriek van poëtische beelden, waarvan het enige doel is verwondering op te wekken. Deze verering van de Moeder Gods komt ook tot uiting in de iconografie , die een visuele weergave biedt van Maria en het Mensgeworden Woord. Het is veelzeggend dat de traditionele iconen van deze kerken – verbonden met de concilies van Efeze en Chalcedon – Maria grotendeels afbeelden als de " Theotokos " ("Moeder van God"). Iconen van dit type werden gemaakt om de Maagd Maria te aanschouwen , die haar Zoon, het kind Jezus, aan de wereld presenteert en hem omarmt terwijl ze ook voor de mensheid bij hem pleit.

Zo probeert de oosterse Maria-iconografie, als een kerygma en een kleurrijke visuele herinnering aan de theologie van de vroege Concilies en de kerkvaders, een visuele vertaling te zijn van de titels die uniek op de Maagd worden toegepast. Om deze reden moeten de iconen worden "gelezen" in het licht van de liturgie en hymnen van de Kerk. Maria is niet het object van een devotie dat naast Christus wordt geplaatst, maar ze wordt in het mysterie van Christus opgenomen door de incarnatie. 

Zij is de icoon waarin Christus wordt vereerd. Zij is de Theotokos , de Maagd Maria die haar Zoon, Jezus Christus, aan ons presenteert. Tegelijkertijd is ze ook de Odēgētria die met haar hand wijst om ons de enige Weg te tonen, die Christus is.

12. Vanaf de twaalfde eeuw richtte de westerse theologie haar blik op de relatie die de Maagd Maria verbindt met het mysterie van Christus' bloedige Verlossing op Golgotha, waarbij Simeons profetie over het zwaard werd geassocieerd met het Kruis van Christus. Maria's aanwezigheid aan de voet van het Kruis werd gezien als een teken van christelijke standvastigheid, vervuld van moederliefde.

Sint Bernardus van Clairvaux sprak over de medewerking van Onze-Lieve-Vrouw aan het verlossende offer toen hij commentaar gaf op Jezus' Opdracht in de Tempel. Arnold, een vriend van Sint Bernardus en de benedictijner abt van Bonneval (X na 1159), was de eerste die Maria's medewerking aan het offer op Golgotha ​​overwoog, staand naast haar Zoon, Jezus Christus. 

13. De samenwerking van de Moeder met haar Zoon in het werk van de Verlossing is onderwezen door het Magisterium van de Kerk. Zoals het Tweede Vaticaans Concilie stelt: “terecht zien de heilige Vaders Maria daarom niet louter als een passief instrument in de handen van God, maar als een vrije medewerkster in het werk van de menselijke verlossing door geloof en gehoorzaamheid.” Deze samenwerking is niet alleen aanwezig in Jezus’ aardse leven (bij zijn ontvangenis, geboorte, dood en verrijzenis), maar ook in het hele leven van de Kerk.

14. Het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis benadrukt de primaatschap en uniciteit van Christus in het werk van de Verlossing, want het leert dat Maria – de eerste die verlost werd – zelf door Christus verlost en door de Geest getransformeerd werd, vóórdat zij enige mogelijke eigen actie kon ondernemen. Vanuit deze bijzondere toestand, namelijk dat zij de eerste was die door Christus verlost werd en de eerste die door de Heilige Geest getransformeerd werd, is Maria in staat om intenser en diepgaander met Christus en de Geest samen te werken, en zo het prototype, model en voorbeeld te worden van wat God wil bereiken in iedere persoon die verlost wordt. 

15. Maria's medewerking aan het heilswerk heeft een trinitaire structuur, aangezien ze de vrucht is van het initiatief van de Vader, die "de nederigheid van zijn dienares heeft aanschouwd" (Lc  1:48); ze komt voort uit de kenōsis van de Zoon, die zich vernederde door de gestalte van een dienares aan te nemen (vgl. Fil. 2:7-8); en ze is de uitwerking van de genade van de Heilige Geest (vgl. Lc. 1:28,30), die het hart van de jonge vrouw uit Nazareth voorbereidde om te reageren op de Boodschap en gedurende haar hele leven in gemeenschap met haar Zoon.

Sint Paulus VI leerde dat "in de Maagd Maria alles op Christus gericht is en van Hem afhankelijk is. Het was met het oog op Christus dat God de Vader haar van alle eeuwigheid uitkoos tot de alheilige Moeder en haar versierde met gaven van de Geest die aan niemand anders werden verleend." Maria's “Ja” is niet louter een voorwaarde voor iets dat zonder haar toestemming en medewerking had kunnen worden bereikt.

Haar moederschap is niet alleen biologisch, noch passief van aard, maar het is een “volledig actief ” moederschap dat verbonden is met het verlossende mysterie van Christus als een instrument gewild door de Vader in zijn verlossingsplan. Zij is “de garantie dat hij waarlijk mens is, ‘geboren uit een vrouw’ ( Gal. 4:4)” en, nadat het Niceaanse dogma is verkondigd, wordt zij ook erkend als de “Theotokos, de God-drager.” 

Titels die verwijzen naar Maria's medewerking aan de verlossing

16. Onder de titels die gebruikt worden om Maria aan te roepen (“Moeder van Barmhartigheid”, “Hoop der Armen”, “Hulp der Christenen”, “Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand”, “Onze Voorspreekster”, etc.), zijn er enkele die meer nadruk leggen op haar medewerking aan het verlossingswerk van Christus, zoals “Medeverlosseres” en “Middelares”.

Medeverlosseres

17. De titel “Medeverlosseres” verscheen voor het eerst in de vijftiende eeuw als een correctie op de aanroeping “Verlosseres” (als een verkorte vorm van de titel, “Moeder van de Verlosser”), die sinds de tiende eeuw aan Maria werd toegeschreven. Sint Bernardus kende Maria een rol toe aan de voet van het kruis, wat aanleiding gaf tot de titel “Medeverlosseres”, die voor het eerst voorkomt in een anonieme vijftiende-eeuwse hymne uit Salzburg. 

Hoewel de aanduiding “Verlosseres” gedurende de zestiende en zeventiende eeuw bleef bestaan, verdween deze volledig in de achttiende eeuw, toen deze werd vervangen door de titel “Medeverlosseres”. Theologisch onderzoek naar Maria's medewerking aan Christus' Verlossing in de eerste helft van de twintigste eeuw leidde tot een dieper begrip van wat de titel “Medeverlosseres” betekent. 

18. Sommige pausen hebben de titel “Medeverlosseres” gebruikt zonder veel uit te weiden over de betekenis ervan. Over het algemeen hebben ze de titel op twee specifieke manieren gepresenteerd: met verwijzing naar Maria's goddelijke moederschap (voor zover zij, als Moeder, de Verlossing mogelijk maakte die Christus volbracht of met verwijzing naar haar vereniging met Christus aan het verlossende Kruis.

Het Tweede Vaticaans Concilie zag ervan af de titel te gebruiken om dogmatische, pastorale en oecumenische redenen. Sint Johannes Paulus II verwees ten minste zeven keer naar Maria als “Medeverlosseres”, waarbij hij deze titel in het bijzonder in verband bracht met de heilswaarde van ons lijden wanneer dit samen met het lijden van Christus wordt aangeboden, met wie Maria vooral aan het Kruis verenigd is.

19. Tijdens de Feria IV- bijeenkomst op 21 februari 1996 werd kardinaal Joseph Ratzinger, prefect van de toenmalige Congregatie voor de Geloofsleer, gevraagd of het verzoek van de beweging Vox Populi Mariae Mediatrici om een ​​dogma te definiëren dat Maria tot “Medeverlosseres” of “Middelares van alle genaden” verklaart, aanvaardbaar was. In zijn persoonlijke votum antwoordde hij: “Negatief. De precieze betekenis van deze titels is niet duidelijk en de leer die erin besloten ligt, is niet rijp.

Een gedefinieerde leer van het goddelijk geloof behoort tot het Depositum Fidei – dat wil zeggen tot de goddelijke openbaring die wordt overgebracht in de Schrift en de apostolische traditie. Het is echter niet duidelijk hoe de leer die in deze titels tot uitdrukking komt, aanwezig is in de Schrift en de apostolische traditie.” Later, in 2002, uitte hij publiekelijk zijn mening tegen het gebruik van de titel: “de formule ‘Medeverlosseres’ wijkt te veel af van de taal van de Schrift en van de Kerkvaders en geeft daarom aanleiding tot misverstanden…

Alles komt van Hem [Christus], zoals de brief aan de Efeziërs en de brief aan de Kolossenzen in het bijzonder ons vertellen; ook Maria is alles wat zij is door Hem. Het woord ‘Medeverlosseres’ zou deze oorsprong verduisteren.” Hoewel kardinaal Ratzinger niet ontkende dat er goede bedoelingen en waardevolle aspecten in het voorstel om deze titel te gebruiken konden zitten, hield hij vol dat deze “op een verkeerde manier werden uitgedrukt.”

20. De toenmalige kardinaal Ratzinger verwees naar de brieven aan de Efeziërs en de Kolossenzen, waar de woordenschat en de theologische dynamiek van de hymnen de unieke verlossende centraliteit van de vleesgeworden Zoon op zo'n manier presenteren dat er geen ruimte overblijft voor enige andere vorm van bemiddeling – want “elke geestelijke zegen” wordt ons geschonken “in Christus” (Ef. 1:3); wij zijn door Hem als zonen en dochters aangenomen (vgl. Ef. 1:5); in Hem zijn wij begenadigd (vgl. Ef. 1:6); “wij hebben de verlossing door Zijn bloed” Ef. 1:7); en Zijn genade is “overvloedig over ons uitgestort” (Ef. 1:8). “ In Hem hebben wij een erfdeel verkregen, omdat wij daartoe voorbestemd waren” (Ef. 1:11). 

In Hem “heeft heel de volheid Gods willen wonen” (Kol. 1:19) en voor Hem en door Hem heeft God “alle dingen willen verzoenen” (Kol. 1:20). Deze lofprijzing voor de unieke plaats van Christus roept ons op om elk schepsel in een duidelijk ontvankelijke positie ten opzichte van Hem te plaatsen en zorgvuldige, eerbiedige voorzichtigheid te betrachten wanneer we enige vorm van mogelijke samenwerking met Hem op het gebied van de Verlossing voorstellen.