28/10 SOEDAN -vrtnieuws - Mats Switsers

In de afgelopen 2 jaar heeft zowel de paramilitaire groep Rapid Support Forces (RSF) als het Soedanese regeringsleger (SAF) Soedan in een diepe humanitaire crisis gestort. Meer dan 12 miljoen mensen zijn in het Afrikaanse land op de vlucht geslagen, terwijl hongersnood inmiddels meer dan de helft van de bevolking treft. De RSF wordt beschuldigd van genocide. Hoe heeft Soedan, het toneel van de grootste humanitaire ramp van dit moment, dit dieptepunt kunnen bereiken?

Samenvatting:

* Het conflict tussen het Soedanese regeringsleger (SAF) en de paramilitaire RSF heeft geleid tot de grootste humanitaire crisis ter wereld, met meer dan 12 miljoen vluchtelingen en ernstige hongersnood. 

* In Darfoer belegeren RSF-rebellen de stad al-Fashir, waardoor honderdduizenden burgers vastzitten zonder voedsel, water of medische zorg; "Honderdduizenden burgers zitten vast en zijn doodsbang - beschoten, uitgehongerd en zonder toegang tot voedsel, gezondheidszorg of veiligheid", zegt Tom Fletcher, coördinator van de VN-noodhulp. 

* Buitenlandse geldstromen en goudsmokkel via Rusland, de Emiraten en Egypte houden het conflict gaande, terwijl mediastilte en geweld tegen journalisten ervoor zorgen dat de crisis grotendeels onzichtbaar blijft.

Het conflict heeft geleid tot systematisch geweld tegen burgers: steden worden belegerd, humanitaire hulp geblokkeerd, en medische faciliteiten bezet. De RSF en geallieerde milities maken zich schuldig aan seksueel geweld, ontvoeringen, plunderingen en massamoorden. Tegelijkertijd worden journalisten doelbewust geviseerd, waardoor de crisis grotendeels onzichtbaar blijft voor de buitenwereld.

Centraal staat een machtsstrijd binnen het leger die het land nu al meer dan 2 jaar op zijn grondvesten doet daveren. De rivaliteit draait om 2 generaals: Abdel Fattah al-Burhan van het reguliere leger en Mohamed Hamdan Dagalo, bekend als Hemedti, van de paramilitaire RSF.

Na de val van dictator Omar al-Bashir in 2019 zou een burgerregering aan de macht komen, maar onenigheid over het tempo en de verdeling van de macht tussen RSF en SAF leidde tot confrontatie. In april 2023 brak openlijk geweld uit, waarna het land sindsdien in de grootste humanitaire crisis ter wereld verkeert.

Waar wordt er op dit moment gevochten? Wie controleert wat?

Het regeringsleger controleert op dit ogenblik het grootste deel van het noorden en het oosten van het land. De RSF domineren op hun beurt het zuidwesten van Soedan. Bijna heel Darfoer en een groot deel van de aangrenzende regio Kordofan valt onder de controle van de rebellen.

7 maanden geleden verdreef het Soedanese regeringsleger de RSF-rebellen nog uit de Soedanese hoofdstad Khartoem. De milities hergroepeerden zich daarop in de westelijke regio Darfoer en trachten om de volledige controle te verwerven over het gebied, dat bijzonder rijk is aan goud. 

De rebellen voerden sindsdien de druk op om al-Fashir, het laatste regeringsbolwerk in Darfoer, in te nemen. De paramilitaire groep heeft gezegd dat ze hoopt een rivaliserende regering te vormen in de stad wanneer ze de volledige macht in de regio heeft overgenomen.

Al-Fashir: het laatste regeringsbolwerk in Darfoer

Het beleg van al-Fashir duurt inmiddels al meer dan 18 maanden. Dat de RSF-rebellen burgerslachtoffers niet schuwen, was al langer duidelijk, maar de afgelopen maanden schakelden de rebellen nog een versnelling hoger.

Onderzoek van de Amerikaanse universiteit Yale stelde in juli de bouw van een lemen muur rondom de stad vast. Die muur belet zowat 260.000 burgers ervan de stad te ontvluchten, maar zorgt er ook voor dat voedsel, water en medicijnen de stad niet meer in raken.

Dat maakt het doel van de belegering pijnlijk duidelijk: de burgerbevolking uithongeren en het leven in de stad onmogelijk maken. De onderzoekers van Yale hebben het over een "kill box around al-Fashir". Volgens experten kostte het beleg al aan tienduizenden inwoners het leven.

Experten vrezen ook dat de - voornamelijk Arabische - rebellen na de val van al-Fashir een genocidaal bloedblad zullen aanrichten onder de Zaghawa-bevolking. Dat gebeurde al eerder in het begin van de jaren 2000, toen diezelfde rebellen een volkenmoord aanrichtten met naar schatting 200.000 doden.

De burgeroorlog op een kantelpunt?

De val van al-Fashir is nakend. Zondag beweerden de rebellen grote vorderingen te hebben gemaakt in de belegering van de stad. Zo zeiden ze dat ze het militair hoofdkwartier van de regeringstroepen in het centrum hadden ingenomen.

Hoewel de regering nog geen officiële reactie heeft gegeven, bevestigden militaire functionarissen dat regeringstroepen zich hadden teruggetrokken tot een nieuwe verdedigingslinie.

Honderdduizenden burgers zitten vast en zijn doodsbang - beschoten, uitgehongerd en zonder toegang tot voedsel, gezondheidszorg of veiligheid

Het Sudan Doctor Network, een groep dokters die de oorlog volgt, beschreef de RSF-aanval als een "afschuwelijk bloedbad". Volgens de dokters plunderden en verwoestten de rebellen de laatste ziekenhuizen en medische voorzieningen van de stad. Het Darfur Network for Human Rights spreekt over "een systematische aanval op burgers, willekeurige opsluitingen en oorlogsmisdaden".

Ook Tom Fletcher, coördinator van de VN-noodhulp, uitte een "diepe bezorgdheid" over de berichten over burgerslachtoffers en gedwongen ontheemding in al-Fashir.

"Honderdduizenden burgers zitten vast en zijn doodsbang - beschoten, uitgehongerd en zonder toegang tot voedsel, gezondheidszorg of veiligheid", zei hij in een verklaring. Hij riep op tot "veilige, snelle en ongehinderde humanitaire toegang" om de bevolking die in de stad is achtergebleven te helpen.

De hoofdsponsors: wie houdt het conflict in gang?

Het conflict in Soedan kan niet blijven voortbestaan zonder de schijnbaar eindeloze geldstroom uit het buitenland. Een geldstroom die vooral uit Rusland en de Emiraten lijkt te vloeien. Militaire leiders maken gebruik van een hypermodern wapenarsenaal dat ze aankopen bij die 2 landen. De wapens worden niet betaald in roebels of dirhams, maar in kilo's goud die in een van de vele Soedanese mijnen wordt ontgonnen.

De goudmijn van Jebel Amir, een plaats ten westen van al-Fashir, is in handen van Hemedti, de leider van de RSF-rebellen. Het goud dat die mijn oplevert, wordt vervolgens via Tsjaad en Libië naar de Arabische Emiraten gesmokkeld. Het gaat zelfs zo ver dat rijke oliesjeiks uit Abu Dhabi een geheime luchthaven op de grens tussen Tsjaad en Darfoer hebben gebouwd om het goud nog efficiënter naar de Emiraten over te brengen.

Een ander deel van dat goud wordt naar de Centraal-Afrikaanse Republiek gesmokkeld, waar het vervolgens wordt opgekocht door het Russische Afrikakorps. Rusland speelt echter dubbelspel en neemt ook goud af van de Soedanese overheid, die eveneens een aantal goudmijnen controleert.

Ten slotte is er ook voor Egypte een dubieuze rol in het conflict weggelegd. Het Noord-Afrikaanse land is immers nauw betrokken bij de vredesgesprekken over Soedan, maar er wordt ook veel goud via Egypte naar de Emiraten gesmokkeld. In zekere zin heeft Egypte er dus baat bij dat het conflict onopgelost blijft, zodat het nog zo lang mogelijk kan profiteren van het Soedanese goud.

Een humanitaire catastrofe

Soedan bevindt zich op het dieptepunt van een van de zwaarste humanitaire crisissen ooit. Hulporganisaties waarschuwen voor een van de zwaarste hongersnoden in jaren en miljoenen mensen sloegen op de vlucht. Vluchtelingenkampen, zoals het Zamzam-vluchtelingenkamp, worden herhaaldelijk beschoten of geplunderd, waardoor zelfs schuilplaatsen geen veiligheid meer bieden.

Burgerdoelen blijven een mikpunt van beide strijdende partijen. Seksueel geweld wordt systematisch ingezet als wapen, en humanitaire konvooien worden tegengehouden of aangevallen. Door het wegvallen van gezondheidszorg en schoon water verspreiden ziektes zich razendsnel. Voor hulporganisaties is het haast onmogelijk geworden om noodhulp te leveren.

Ondertussen heerst er een bijna volledige mediastilte rond het conflict. Journalisten worden geviseerd, internetverbindingen zijn instabiel en buitenlandse verslaggevers raken het land niet meer in. Daardoor bereikt maar een fractie van het geweld de buitenwereld.

Terwijl Soedan verder afglijdt in chaos, blijft de internationale aandacht uit. Soedan mag dan de grootste humanitaire ramp van dit moment zijn, het is tegelijk ook een van de stilste.