Ze zijn vaak twee keer slachtoffer: vrouwen uit Darfur die zijn verkracht. Hun familie wil daarna vaak niets meer met ze te maken hebben. Hulporganisaties weten niet goed wat te doen. Minister Koenders wil vrouwenrechten hoger op de agenda.

„Het komt vaak voor dat een echtgenoot zijn vrouw mishandelt nadat ze verkracht is”, vertelt Fatima Khaltoum (31). Dagelijks heeft zij te maken met de ernstige sociale gevolgen van verkrachtingen in Darfur. Khaltoum is maatschappelijk werkster bij een lokale hulporganisatie in Soedan en werkt in vluchtelingenkamp Kalma (90.000 inwoners) in Zuid-Darfur, waar verkrachting aan de orde van de dag is. Een warm onthaal thuis zit er voor de slachtoffers niet in. „De vrouw laat het geweld van haar man over zich heen komen. Waar moet ze anders heen?”

Het blijft voor Soedanese mannen onverteerbaar wanneer hun vrouw verkracht is. Of dat nu gebeurt door de beruchte Janjaweed die de zwarte volkeren willen ’zuiveren’, of door mede-kampbewoners. Zo’n vrouw deugt niet meer. In de sharia, de islamitische strafwet, geldt een verkrachting als ’overspel totdat het tegendeel bewezen is’. Een vrouw heeft vier mannelijke getuigen nodig die verklaren dat het om verkrachting ging. In het geval van de Janjaweed zijn dat vaak de medeverkrachters, maar die gaan al jaren vrijuit. De enige andere mogelijkheid om een proces te starten is wanneer de dader het zelf toegeeft. „Dat heb ik in totaal één keer meegemaakt”, zegt Khaltoum droogjes.

De maatschappelijk werkster vertelt over een vrouw die door de beruchte Janjaweed in haar dorp was verkracht. „Haar man is van haar gescheiden en heeft Darfur verlaten. Ze was zwanger, maar haar familie weigerde haar en haar uit de verkrachting geboren kind te accepteren. In dit geval was er gelukkig een oplossing: een tante ontfermde zich over de vrouw en het kind.”

Het lijkt of de verkrachtingen steeds sadistischer worden. Uit verhalen blijkt dat de zesde dader in een groepsverkrachting de geslachtsdelen van zijn slachtoffer met een mes bewerkt. Op foto’s is te zien hoe de rug van een ander compleet is gevild.

Vaak zijn jonge meisjes het slachtoffer. En dat in een land waarin een ongetrouwde vrouw alleen als maagd kans maakt op een huwelijk. Vanessa van Schoor van Artsen zonder Grenzen vertelt over de diepe depressie waar meisjes na een verkrachting in terecht komen. „Soms zitten ze verstopt in hun huis en sterven daar de hongerdood. Alles beter dan een zinloos leven vol schaamte. Ze willen graag trouwen, maar daar maken ze nu nauwelijks kans meer op. Een andere vrouw, acht maanden zwanger, werd in haar buik geschopt toen zij buiten het kamp hout sprokkelde. Haar kind kwam met een vervormde enkel ter wereld.”

Verschillende hulpverleners in het gebied vertellen dat seksueel geweld en sociale acceptatie van slachtoffers voor hen weliswaar topprioriteit heeft, maar toch gebeurt er eigenlijk heel weinig aan. Er zijn wel initiatieven om te werken aan acceptatie van verkrachte vrouwen, zegt mensenrechtenexpert Sarah Martin van Artsen zonder Grenzen. „Maar niet genoeg. Seksueel geweld is een nieuw aandachtsgebied. Er zijn te weinig experts, vooral op het terrein van de mannenproblematiek. Seksueel geweld en de negatieve sociale gevolgen zijn natuurlijk ook een mannenprobleem. Het helpt heel weinig als een Westerse blanke vrouw aan Soedanese mannen uitleg geeft over seksueel geweld.”

Khaltoum verzorgt in de kampen trainingen over vrouwenrechten. Ze moet dan uitleggen dat een verkrachte vrouw geen schuld draagt maar slachtoffer van een misdrijf is. Op dergelijke informatie rust een enorm taboe. Om de autoriteiten te omzeilen moet zeer omzichtig gepraat worden. Het gebeurt dat voorlichters alleen wat opmerkingen tussen algemene hygiënische voorschriften kunnen strooien.

Het is Khaltoums taak om verkrachte vrouwen op langere termijn in de gaten te houden. Nadat de lichamelijke wonden zijn genezen, begeleidt Khaltoum slachtoffers die in isolatie en depressie terechtkomen. Ze probeert de familie er bij te betrekken. Soms accepteert die het slachtoffer uiteindelijk, soms niet. Wat dan? „Daarvoor hebben wij geen speciaal programma”, geeft zij toe. De frustratie in de kampen neemt toe, constateert Khaltoum. De mensen smachten naar een beetje veiligheid en een leefbare situatie. „Maar die is er niet. De kampen zijn niet veilig.”

„Het probleem is niet dat er te weinig voorlichting over seksueel geweld is”, vindt een medewerker Vluchtelingenhulp in Darfur, die anoniem wil blijven. „Het probleem is handhaving van de orde en de wet. Er valt geen vrede te handhaven in Darfur. Je kunt wel mooi praten met de mannen, maar eerst moet er wat gedaan worden tegen de volslagen straffeloosheid die er nu heerst.” De vluchtelingenwerker heeft weinig vertrouwen in de gezamenlijke vredesmissie van de VN en de Afrikaanse Unie. „Zonder toestemming van de Soedanese regering om de milities te ontwapenen kunnen ze weinig voor de bevolking betekenen. We hebben politie nodig, geen soldaten.”

De naam Fatima Khaltoum is om veiligheidsredenen gefingeerd