“De firma Sala was de beste ornamentlijstenmakerij die Nederland gekend heeft, mijn grootvader sprak er altijd met grote eerbied over.
Onze geschiedenis van de lijstenmakerij is nauw verweven met die van de firma Sala.”, schreef Wim in een mailtje, toen hij de weblog van de familie Sala had ontdekt.

Hij blijkt een plezierig en gepassioneerd verteller.
Over zijn grootvader vertelt hij met evenveel passie en respect als zijn grootvader over de firma Sala verhaalde.

“Mijn grootvader Willem van Poelgeest, leerde het vak van lijstenmaker in zijn geboorte stad Leiden bij de firma Sala & Zonen.
Na de eerste wereldoorlog ging hij in Amsterdam werken en begon in 1928 helemaal voor zichzelf.
Veel van de mooie en bijzondere mallen van de lijsten van Sala zijn door hem aangekocht en zijn al die jaren gebruikt en nog voor een deel in mijn bezit.”

Wim hecht eraan dat de mallen in goede handen komen.

“De firma Gregor uit Spankeren neemt veel modellen over en deze mijnheer is er zeer trots op dat hij de collectie gaat beheren. Ik heb hem zorgvuldig uitgezocht omdat hij met overtuiging over zijn vak spreekt en het niet alleen zakelijk maar ook met een kunsthistorisch oog bekijkt. Er zijn veel ornamenten bij uit de 19e eeuw en nog in zeer fraaie staat."

Nicolaas de Gijselaar CHU Burgemeester van Leiden van 1-3-1910 tot 1-21-1927. Deze woonadressen staan er bij vermeld; Breestraat 24 Leiden en Rapenburg 65 Leiden

"Mijn vader en grootvader ontwierpen zelf ook veel ornamenten.
Bij Sala werd de kundigheid van mijn grootvader zeer gewaardeerd en hij kreeg er de kans om wat vroeger weg te gaan om tekenlessen te volgen bij Han Pieck (de broer van Anton).
Mijn moeder, 86 was de dochter van Willem van Poelgeest en heeft altijd in ons bedrijf gewerkt met mijn vader Rinse de Jong.
Grootvader vertelde dat ze ooit een opdracht hadden gekregen voor de nieuwe burgemeester van Leiden. Ze werden drie maanden lang met een aantal personeelsleden aan het werk gezet om hele interieur te voorzien van spiegels en ornamenten.”

Welke burgemeester dat was, is Wim niet bekend.
Dat zou in het archief terug te vinden moeten zijn.
Wim verwijst hier naar het “Archief firma D. Sala & Zoonen” bij het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie. Omvang in meters 5.
Dat lijkt me wat lastig.
Thuisgekomen heb ik dat nog even nagepluist op;
 http://www.janvanhout.nl/ “Het Leidse Pluche” 1851-2003

Mr. Ir. Nicolaas de Ridder ARP Burgemeester van Leiden bestuurde de stad van 19-3-1903 tot zijn overlijden op 20-11-1909
In 1907 kwam Willem van Poelgeest in dienst van de firma Sala.
Twee jaar daarop overleed burgervader Nicolaas de Ridder en op 1-3-1910 werd hij opgevolgd door Nicolaas Charles de Gijselaar. Hij zal vermoedelijk de opdrachtgever zijn geweest.

Foto: Rapenburg 65 Leiden, gedateerd 1902

Mogelijk is het dit pand geweest, waar de firma D. Sala & Zonen die opdracht zou hebben uitgevoerd. Wie weet, kan een lezer ons daar nog eens wat over vertellen.

“In den Haag woonden veel rijke mensen. Het personeel liep met de glazenwasserskar van Leiden naar den Haag om de lijsten te bezorgen. Die kar zou terug te vinden moeten zijn in de boedelbeschrijving van de firma Sala”, zegt Wim

Ik kan het me niet herinneren, en bekijk later nog eens de boedel op de weblog. En waarempel.
In het pakhuis aan de Ketelboetersteeg: Twee wagens F 80,-- en Diverse kisten F 15,--.
Het moet iets geweest zijn zoals op deze foto of misschien een handkar, ingericht voor vervoer van grote lijsten en spiegels.

“De firma Sala is in de kunsthandel nog steeds erg bekend. Veel Haagse School schilders bestelde er hun lijsten. Mijn grootvader kwam voor Sala als jonge man zoal bij Floris Verster en anderen.”

----------------------------------

Over de kunstenaar
Floris Hendrik Verster is geboren en overleden in Leiden.
Verster kreeg als 17-jarige in zijn woonplaats Leiden tekenlessen van Breitner en volgde van 1879 tot 1882 lessen aan de Haagse Academie.
In 1882 vertrok hij voor een korte studie aan de Academie in Brussel.
Van 1882 tot 1892 deelde hij een atelierruimte in Leiden met de stillevenschilder Kamerlingh Onnes.
Tot omstreeks 1885 werkte hij in de stijl van de Haagse School.
De volgende zeven jaar experimenteerde hij veel en begon onder invloed van Menso Kamerlingh Onnes (een zwager) en de Franse schilders Vollon en Ribot monumentale (bloem)stillevens te componeren. Als colorist blonk hij uit; zijn hartstochtelijke kleurvisie is van een bijna on-Hollandse allure. Na 1895 ontstonden kleinere, verstilde stillevens van simpele voorwerpen.
Verster had nauwe contacten met de schilder Jan Toorop en de dichter Albert Verwey.
Deze laatste werd door Versters werk geïnspireerd tot het schrijven van een aantal beeldgedichten.
In 1927 verdronk de vereenzaamde schilder zich in de vijver van zijn tuin.

http://www.galeries.nl/mnkunstenaar.asp?artistnr=4232&vane=1&em=&meer=&sessionti=554107052

----------------------------------

De beknopte familiegeschiedenis van de lijstenmakerij van Poelgeest schud Wim de Jong zo uit zijn mouw, gelukkig heeft hij die voor ons op papier gezet:

“Willem van Poelgeest werd op 30 mei 1895 te Leiden geboren.
Na de lagere school (1907) ging hij werken als leerling bij de firma Sala op de Breestraat te Leiden.
Hij volgde de avondtekenschool bij Han. C. Pieck (tweeling¬broer van Anton Pieck).
Op 19 jarige leeftijd werd hij in de eerste Wereldoorlog (1914 – 1918) vervroegd opgeroepen voor de militaire dienst. Gelegerd in Wassenaar bleef hij de tekenlessen volgen.

Na de oorlog werkte hij nog kort bij Sala in Leiden, waarna hij bij de firma Heydenrijk in dienst kwam. Tijdelijk woonde hij in de Loodsstraat in Amsterdam. Hij trouwde op 12-11-1919 met Lucia van der Blom en ging in Assendelft wonen. Hun dochter werd daar in 1921 geboren. Hij kon bij Heijdenrijk niet altijd volle werkweken maken bij gebrek aan werk, soms werd er door het personeel halve dagen gewerkt. In Assendelft werd de voorkamer ontruimd, waar opa Poelgeest een klein winkeltje begon. Onder de klanten waren veel Zaanse schilders en etsers. Assendelft werd in 1925 verruild voor Amsterdam.

Tijdelijk had hij een werkplaats in de Heintje Hoeksteeg boven een paardenstal waar in de avonduren lijstjes werden gemaakt. Poelgeest vestigde zich in 1927 in de van Spijckstraat. Ze woonden achter de winkel. Er werden heel wat etsen en reproducties verkocht. In 1928 liet hij zich inschrijven bij de kamer van koophandel. Hij werkte nog steeds bij Heydenrijk die hem in 1930 voor het "blok" zette, "Jij er uit of je winkel weg". Opa vroeg drie weken bedenktijd en op 1 juli ging het ontslag in.
In die drie weken bedenktijd had hij zich verzekerd van de klandizie van Huynk en Scherjon (een belangrijke kunsthandel in die tijd) en van Kunsthandel Peach aan het Rokin.

De crisisjaren waren een moeilijke tijd om een bedrijf te beginnen.
Bovendien moesten voor allerlei opdrachten nieuwe modellen gemaakt worden. Veel ornamenten werden ontworpen en gemaakt in de nachtelijke uren.
Het zat Heijdenrijk niet helemaal lekker dat een van zijn beste personeelsleden weg was gegaan.
Om te weten te komen wat voor klanten er bij Poelgeest kwamen werd een detectivebureau ingeschakeld. De heren en dames van het bureau postten dagelijks aan de overzijde van de straat en volgden de klanten. Om zeven uur 's morgens stonden ze er al.
Zo nu en dan leende Poelgeest een jonge bediende van een bevriende winkelier.
Een lange lat werd in papier gewikkeld, alsof het een staaflijst (3 meter) van een fabriek was, en de jongeman ging zomaar een uurtje door de stad fietsen. De detective volgde fietsend op gepaste afstand. Zelfs bij de kapper werd hij gevolgd. Na ongeveer zes weken werd het afleggen gestaakt. Al snel kwam Eb van Veen bij Poelgeest in dienst. Hij werkte al enige tijd voor mijn grootvader. Het was een slechte tijd bij Heijdenrijk. Ook hij kon daar niet genoeg uren werken om een afdoende een salaris uit te verdienen. Maar omdat de detectives voor de deur stonden kon hij niet gewoon naar binnen. Met een boodschappentas gewapend ging hij verderop bij de kruidenier naar binnen, en door de achterdeur de tuin in. Dan klom hij over de schuttingen tussen de tuinen en kwam via de achterdeur weer bij Poelgeest binnen. Er was afgesproken dat als ontslag zou volgen, hij bij hem in dienst zou komen. Op een dag kwam hij binnen met zijn gereedschapkist op de schouder en zei: "Hier ben ik", en Poelgeest zei: "Je weet wat je te doen staat”. En dat is hij blijven doen tot op hoge leeftijd. Ver in de tachtig was hij genoodzaakt te stoppen, na ruim 61 arbeidzame jaren.

Inmiddels wisten steeds meer kunsthandelaren en kunstenaars de weg naar de lijstenmakerij te vinden en zo verhuisde hij in 1933 naar Rokin 54. De 3e en 4e verdieping van het pand werden betrokken.
Het toeval wilde dat er ooit aldaar een Spiegel- en lijstenfabriek had gezeten. Jonge beginnende kunstenaars werden klant. Kunstzaal van Lier, ook aan het Rokin gevestigd, was een van de jonge galerieën waar veel van hen werk exposeerden. Wim Schuhmacher, Carel Willink, Charley Toorop, Edgar Fernhout, Jan Sluijters en nog vele anderen. Sommigen kwamen trouw tot op hoge leeftijd hun lijsten bestellen.

Naast Rokin 54 was op nr. 56 in de oorlogsjaren het door de Duitsers omgedoopte "Kunsthuis" gevestigd. De twee huizen liepen in elkaar over en dat was gevaarlijk, want velen hadden de gewoonte de verkeerde deur te nemen en binnendoor te gaan, Boven zaten er onderduikers en er lagen illegale kranten. In de hoek van de gang stond een kast van ongeveer 1X2 meter, waar je in kon schuilen. Er werden grote vellen karton voor gezet, om het geheel aan het oog te onttrekken.

Na de tweede Wereldoorlog kwam er opnieuw een uitbreiding van het bedrijf tot stand. In de Joden Houttuinen werd op nr. 29 een oud huis betrokken waar alle vloeren en balken uitgesloopt waren.
De toonzaal op het Rokin bleef. In 1937 kwam mijn moeder op 16 jarige leeftijd in dienst bij haar vader. Veertien dagen later volgde mijn vader, die naast de firma woonde op het Rokin 56. Samen volgden zij de opleiding aan de Kunstnijverheidschool in Amsterdam.

Ze trouwden in 1947 en betrokken de verdieping boven de toonzaal.
Mijn moeder voerde de administratie en verkoop, maar als het druk was hielp zij ook met het lijsten maken. Mijn vader was samen met mijn grootvader werkzaam in de lijstenmakerij. 1936 was het jaar dat Frank Lurvink in dienst kwam bij mijn grootvader. Thans is hij nog steeds regelmatig in de werkplaats te vinden om het oude ambacht niet te verleren en komen nog stukjes vakwerk van zijn hand.

Aan het eind van de vijftiger jaren waren wij al verhuisd in Amsterdam en kort daarna moesten wij de vestiging op het Rokin verlaten.
Tijdelijk werd alles in de Joden Houttuinen ondergebracht. Het pand was totaal verwaarloosd en uitgewoond en niet meer geschikt voor de werkzaamheden.
Het kierde en tochtte van alle kanten en het was niet warm te stoken. Omdat de gemeente andere plannen had moesten we ook de Joden Houttuinen uit.
In de strenge winter van 1963 verhuisden de werknemers en de inventaris naar het fraaie pand aan de Oudezijds Voorburgwal. Uitbreiding werd gerealiseerd in 1975. Mede door de slechte bereikbaarheid van de Amsterdamse binnenstad werd een oplossing gezocht om toch klanten te kunnen ontvangen.
Op Overtoom 85 openden we een winkel in voor de verkoop van oude prenten en lijsten.
Heel veel nieuwe klanten mochten wij daar begroeten en met plezier werd de handel daar door mijn vader en moeder bedreven.

Inmiddels was mijn grootvader al in 1985 overleden.
Hij werkte tot op 89 jarige leeftijd. Zonder enige trilling in de handen. Een slopende ziekte maakte een eind aan zijn werkzaamheden. Ook mijn vader was niet van plan helemaal te stoppen met werken. In 1989 overleed hij onverwacht. Veel mooie dingen van zijn hand zijn nog op de gracht te bewonderen.”

Moeilijkheden met de bereikbaarheid vanwege de jarenlange opbrekingen en het ouder worden van mijn moeder deed ons besluiten ons van de Oudezijds Voor-burgwal terug te trekken. Wel komt ze nog wekelijks een deel van de boekhouding bijwerken.
De vestiging aan de Oudezijds Voorburgwal blijft een bolwerk in een roemrijke omgeving.”

Enkele weken voor ons bezoek was Wim de Jong in Munchen, in de Moderne Pinakothek. Een prachtige website, de moeite waard om te bekijken.

http://www.pinakothek.de/neue-pinakothek/

“Daar hangen ook enkele zeer fraaie lijsten om de schilderijen van de Haagse School. Ik weet bijna zeker dat deze door Sala gemaakt zijn omdat deze de typische Veerlijsten bevatten die daar veel voor werden gemaakt. Voor een goede Veerlijst is erg veel vakmanschap vereist. De grote brede veerlijsten waren erg arbeidsintensief waardoor het productietempo in die tijd niet erg hoog was. Dergelijke grote (spiegel) lijsten, soms van opengewerkte (Ajour) ornamenten voorzien kostten wel 400 soms tot 600 gulden, een enorm bedrag. Niet elke maat lijst had zijn eigen mal. Binnen proporties werden de ornamenten op het profiel geplakt. Bij verlenging of vergroting van de lijst werd gebruik gemaakt van tussenornamenten.” legt Wim uit.

Foto: De kleinere spiegel en fotolijsten hadden vastgelegde verhoudingen in één ornament.

Ter illustratie van hoe het niet moet, laat Wim ons een oude lijst zien waarvan het formaat is uitgerekt zonder gebruik van tussenornamenten.

De verhoudingen zijn duidelijk zoek. We hebben er geen foto van.