Van de paardentram naar de Dampoort tot de Hermelijn naar Flanders Expo
11-11-2007
O. vervoer Gent (179a)
Geparkeerde tramrijtuigen 394, 392 en ? van de lijnen 5 en 7 voor de ingang van de Sint-Annakerk, in afwachting dat ze op drukkere tijdstippen terug zullen worden ingezet. (foto: Bazin, 1957)
Al eerder werd vermeld dat naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling te Gent in juni 1913 een keerlus rond het Van Arteveldeplein werd aangelegd om een betere dienstverlening te kunnen verschaffen aan de duizenden bezoekers die via Gent-Zuid in de stad aankwamen. In de jaren vijftig en zestig bewees die keerlus haar nut door het tijdelijk parkeren voor de ingang van de Sint-Annakerk van rijtuigen van de lijnen 5 en 7 buiten de spitsuren. Na de vervanging van de drie-assers door autobussen, op 1 juli 1964 voor lijn 7 en op 1 juni 1965 voor lijn 5, geraakte de lus in onbruik. Ze werd weggenomen bij de heraanleg van het plein in 1970-71. ________________________________________________________________
Drie-asser 329 aan de terminus "Muidebrug"", in dienst op lijn 5. Zoals de rolfilm het aangeeft zal de volgende reis via de Voormuide naar Zwijnaarde gaan. (foto: E.J. Bouwman - oktober 1964)
Lijn 5 werd op 10 april 1929 in noordelijke richting uitgebreid door een verbinding te verwezenlijken met lijn 4 langs de Priesterstraat (thans Doornzelestraat) en het Heilig Kerst. De Voormuide werd daardoor de terminus van de lijnen 4 en 5. Later kwam daar nog lijn 10 bij, terwijl lijn 5 er definitief verdween na de verbussing van de lijn op 1 juni 1965.
De eindhalte op eigen bedding aan de Zwijnaardsesteenweg ter hoogte van "Café Terminus".Enkele reizigers verlaten tramrijtuig 395. De rolfilm is reeds aangepast voor de terugreis naar de Muidebrug.
Oorspronkelijk liep de lijn van de Verkortingsstraat aan de Antwerpsesteenweg te Sint-Amandsberg naar de Dampoort en de Zuidstatie, waar aansluiting was met lijn 4, die langs de Lammerstraat, het Sint-Pietersplein en de Heuvelpoort verder rond de stad leidde. In maart 1913 werd lijn 5 naar de Heuvelpoort en verder via de Normaalschoolstraat en de Zwijnaardsesteenweg naar een secundaire ingang van de Wereldtentoonstelling ter hoogte van de Sint-Pieters-Aalststraat (nu Elf Julistraat) doorgetrokken. Door de gedeeltelijke trajectwisseling met lijn 7 op 16 juli 1922 vormde lijn 5 vanaf toen de verbinding tussen het Stapelhuis aan het Handelsdok, Gent-Zuid en de Zwijnaardsesteenweg, langs de Ham, de Kongostraat, de Minnemeersbrug, de Bibliotheekstraat, Sint-Jacobs, de Keizer Karelstraat en de Zuidstationstraat. Op 26 juli 1931 werd de lijn verder uitgebreid naar de "Blokhuizen" aan de Zwijnaardsesteenweg, waar "Café Terminus" ons de voormalige eindhalte nog steeds in herinnering brengt. In feite was de vermelding "Zwijnaarde" op de rolfilm wat te hoog gegrepen, want wie echt naar het centrum van die gemeente moest en over geen ander vervoermiddel beschikte dan zijn beide onderste ledematen, was te beklagen. Trouwens, die eindhalte lag nog net op Gents grondgebied...
Drie-asser 333 op het uiterste punt van de keerlus rond de Sint-Niklaasstraat: het uiteinde van Klein Turkije. Daar vertoefden ze vaak een tijdje, zonder het andere tramverkeer op de Korenmarkt te hinderen.
Lijn "4 barré - Korenmarkt", een begrip voor elke tramreiziger die zich langs de kortste weg wou verplaatsen tussen het Sint-Pietersstation en het centrum van de stad of vice-versa. Het principe van een snelle, aanvullende verbinding tussen lijngedeelten met een groot reizigersaanbod was ontstaan tijdens de Wereldtentoonstelling van 1913, toen vaak veel tijd en energie werd gestoken op veraf gelegen trajecten en anderzijds de gewone rijtuigen de mensenzee amper of zelfs helemaal niet konden verwerken. Zo kwamen tussen 15 juni en 5 juli 1913 in een ijltempo twee lussen klaar, de ene voor de lijnen 5 en 7 rond het Van Arteveldeplein nabij het station Gent-Zuid, de andere tussen de Sint-Niklaasstraat en de Veldstraat via Klein Turkije en de Korenmarkt. Na de Wereldtentoonstelling besloot de trammaatschappij ze te behouden. De lus rond de Sint-Niklaaskerk werd het laatst bereden op de avond van 30 augustus 1984 door een PCC van lijn 12 (Sint-Pietersstation - Korenmarkt).
Hier bereikt drie-asser 339 via het ringspoor langs de Sassekaai, dat in gebruik werd gesteld op 24 mei 1946, de terminus aan de Muidebrug, tevens de eindhalte voor de rijtuigen van de lijnen 5 en 10. In die tijd gebeurde het wel vaker dat sommige passagiers de laatste meters voor de stopplaats niet meer meereden... (foto: 12 september 1951)
Terminus van lijn 4 aan het Maria-Hendrikaplein. De rolfilm vertoont "4 Muidebrug". Altijd veel volk op de kortste verbinding tussen het Sint-Pietersstation en het stadscentrum (maar niet steeds de snelste).
Van bij de aanvang van de elektrische tramexploitatie in Gent was lijn 4 de langste en belangrijkste. De accutrams en later de trolleyrijtuigen reden van de Sint-Jacobskerk helemaal rond het zuiden van de stad naar de Korenmarkt langs de Keizer Karelstraat, Gent-Zuid, het Sint-Pietersplein, de Heuvelpoort, het Citadelpark, Gent-Sint-Pieters, de Kortrijksepoortstraat, de Nederkouter, de Schouwburgstraat en de Korte Meer. Tijdens de Wereldtentoonstelling in 1913 reden de rijtuigen in gemeenschap met lijn 7 zelfs langs de hoofdingang tot aan "De Sterre" en kwam er een "4-barré avant la lettre" in voege tussen het station en de Korenmarkt via een lus rond de Sint-Niklaaskerk. Zoals eerder vermeld werd op 10 januari 1914 de lijn enerzijds ingekort tot het traject Sterre - Sint-Pieters - Korenmarkt, anderzijds dan weer uitgebreid tot aan de Muide, door een gedeelte van lijn 2 over te nemen. Gedurende tientallen jaren bleef de reisweg nagenoeg ongewijzigd (*de lijn naar "De Sterre" werd een afzonderlijke lijn), inclusief de vertragingen in de smalle straten tussen het station en de Korenmarkt. Pas op 2 juli 1984 had een drastische koerswijziging plaats: lijn 1 (Moscou - Van Beverenplein), toen reeds uitgebreid tot Wondelgem-Industrieweg, nam aan de Korenmarkt het gedeelte van lijn 4 naar de Muidebrug over en werd lijn 4: Moscou - Muidebrug. Tram 4 nam dan weer het traject Korenmarkt - Wondelgem van de oude lijn 1 over en werd lijn 1: Sint-Pietersstation - Wondelgem. Om het voor de reizigers allemaal niet te ingewikkeld te maken werden de oorspronkelijke rolfilmkleuren behouden: het blauw van de vroegere lijn 1, nu 4, het rood van de vroegere lijn 4, nu 1.
Nog een tweede opname van een rijtuig aan de terminus van lijn "3 doorstreept" op de Rooigemlaan, midden een winters tafereeltje. We bemerken drie-asser 320 aan het uiteinde van het enkel spoor voorbij de wissel. De rolfilm staat gedraaid op "3 doorstreept - Heirnisplein".
Twee rijtuigen van lijn "3 doorstreept" aan het uiteinde van de Rooigemlaan. Over de Guislainbrug bemerken we enkele gevels van de Palinghuizen en een drie-asser in dienst op lijn 1. (foto: 27 maart 1959)
Bij de aanvang van de Tweede Wereldoorlog werden in de nacht van 22 op 23 mei 1940 door de Belgische genietroepen talrijke bruggen opgeblazen, waaronder de De Smetbrug. Daardoor kwam het gedeelte van lijn 1 aan de Palinghuizen en verder tot het Van Beverenplein geïsoleerd te liggen. Een noodoplossing werd gevonden in het aanleggen van een verbinding tussen de lijnen 3 en 1 langs de Rooigemlaan en de bouw van een voorlopige brug (*Hamerbrug) over de vaart in het verlengde van die laan (*tijdens de Duitse bezetting in "Ruwaertlaan" herdoopt). De noodlijn naar het Van Beverenplein werd op 12 juli 1942 in gebruik gesteld en kreeg eerst "3 doorstreept" toebedeeld. Op 12 september had een eerste vernummering plaats (III of Romeinse drie) en op 30 oktober 1943 een tweede (lijn 31). De lijn bleef actief tot bij de inhuldiging van de nieuwe De Smetbrug op 3 april 1949, toen lijn 1 weer het vroegere traject Moscou - Van Beverenplein kon afleggen. De tramlijn op de Rooigemlaan werd tot voor de huidige Guislainbrug ingekort, met terminus aan het uiteinde van de dreef. "3 doorstreept Rooigemlaan" werd in de zomer van 1962 afgeschaft.
Prachtige opname van een ontmoeting tussen drie-asser 366 en NMVB-rijtuig 9982 van de lijn Gent-Sint-Pieters - Wetteren, dat zich via het Heirnisplein te Sint-Amandsberg op de Dendermondsesteenweg naar Destelbergen begeeft. Tot aan de afschaffing van de buurtlijn op 27 september 1958 maakten de stadstrams van lijn "3 doorstreept" gebruik van het wisselcomplex ter hoogte van de Heilig Hartstraat.
Aan de terminus "Gentbruggebrug" was het parkeren van rijtuigen buiten de spitsuren een kwestie van millimeters. Er konden twee drie-assers worden geplaatst, terwijl een derde "régulier" de wissel nipt moest kunnen overschrijden. Voor de bouw van de nieuwe brug in 1946 liep de overtocht van het gewone auto- en voetgangersverkeer over de oude, in het verlengde van de tramlijn. Met de nieuwe brug meer naar links kwam de terminus wat geïsoleerd te liggen. Twee kantstenen van het gebogen voetpad, op de foto ter hoogte van het voorpaneel van de 303, bleven tot in de jaren negentig ingedeukt achter, als stille getuigen van de tramwielen die er tot 30 november 1969 tegen leunden...
Exact vijf maanden na de uitbreiding van lijn 3 naar Mariakerke, op 14 september 1924 dus, werd de verlenging van de Dampoort naar het Heirnisplein en Gentbruggebrug te Sint-Amandsberg en Gentbruggebrug feestelijk ingereden. De Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen nam op de Dendermondsesteenweg de aanleg van één spoor voor haar rekening, vermits de bouw van een nieuwe stelplaats met uitgebreide werhuizen te Destelbergen reeds in het vooruitzicht was gesteld.
Keren van de sleepbeugel aan de eindhalte "Zandeken" te Mariakerke. De rolfilm van drie-asser 311 vertoont reeds de stand "Gentbruggebrug".
Aanvankelijk verzekerde lijn 3 de verbinding tussen de Dampoort en de Brugsepoort. De lijn werd een eerste maal uitgebreid op 14 december 1910, van Sint-Jan Baptist tot net voor het kruispunt met de Rooigemlaan. Op 14 april 1923 werd de definitieve eindhalte bereikt: het "Zandeken", nabij het Maurice Claeysplein te Mariakerke. De laatste afreis naar de stad werd daar luisterrijk gevierd op 30 november 1969.
Drie-asser 331 aan de nieuwe terminus "Schooldreef", midden de verbrede Brusselsesteenweg. Links onder in beeld de nieuwe aftakking voor de lijn naar Melle.
Op 12 april 1971 begonnen de werkzaamheden om het dubbel spoor van lijn 2 tussen de Hovenierstraat te Ledeberg en het Arsenaal te verleggen naar het midden van de Brusselsesteenweg. Tegelijk werd de terminus verschoven naar het kruispunt met de Schooldreef. Op 7 september werd de eigen bedding in gebruik gesteld. De rolfilms bleven onveranderd "Arsenaal" aanduiden. Tot en met 3 december 1972 bleven drie-assers daar nog de dienst verzekeren. Daarna deden PCC's hun intrede en werd de lijn vernummerd tot 21.
Merkwaardige opname van de drie-assers 343 en 359 ter hoogte van de Coupure-Rechts, beide met de sleepbeugel gericht naar de Papegaaistraat. De verklaring laat zich makkelijk raden. Het rijtuig links verzekert een normale dienst naar het Arsenaal, terwijl het rechtse, nog met de rolfilm in de stand "Rozemarijnbrug", van het centrum komt en wacht op het voorbij rijden van de 343 om via de overloopwissel de "achtervolging" in te zetten.
Eén van de aanduidingen op de rolfilm die een rode streep doorheen het cijfer 2 vertoonde, was de bestemming "Rozemarijnbrug". De thans verwijderde overloopwissel bevond zich aan het uiteinde van de Papegaaistraat.
Terminus van lijn 2 op het Maria-Hendrikaplein, ter hoogte van de ingang van het Sint-Pietersstation. In 1962 was die plek nog de gemeenschappelijke eindhalte voor de stadslijnen 2, 4, 7, 8, 9, 10 en (occasioneel) 20, In het vooruitzicht van de inzet van moderne PCC's op lijn 4 werd hier in november 1970 een tweede spoor aan toegevoegd.
Terminus van lijn 2 aan het Arsenaal, met zicht op de toestand nabij de ringspoorweg, net voor de ophoging ervan. Zowel het wachthuisje met toilet links van drie-asser 328 als het huis rechts dat aan de NMBS toebehoorde, zouden weldra verdwijnen voor ingrijpende openbare werken aldaar in de periode 1968 - 1971.
Het traject van lijn 2 is in de loop der jaren meermaals ingekort, uitgebreid of verlengd geworden. Hier volstaat een korte opsomming van de bijzonderste feiten. - oorspronkelijk van de stelplaats naar de Muide en Meulestede (in 1906 met lijnnummer) en wat later verlengd tot het Arsenaal, in gemeenschap met lijn 1; - op 20 februari 1913 kwam een nieuwe lijn 2 in voege: "Arsenaal - Sassepoort" en het gedeelte naar Meulestede kreeg het nummer 6 toebedeeld; - tram 4 reed vanaf 10 januari 1914 naar de Muide, waardoor lijn 2 andermaal werd ingekort, nu tot aan het uiteinde van de Zonnestraat; - nieuwe verlengingen, eerst tot aan de oude Rozemarijnbrug langs de Vandeveldestraat en Papegaaistraat vanaf 28 november 1920, vervolgens op 21 december 1925 over de nieuwe Rozemarijnbrug en langs de Martelaarslaan en de Albertlaan tot aan het Sint-Pietersstation; - een tweevoudige trajectwijziging, eerst in 1967 komende van de Kouter langs de Vlaanderenstraat en de Zuidstationstraat naar het Van Arteveldeplein, waarna de sporen in het gedeelte van de Brabantdam tussen het "Rond Punt" en het Van Arteveldeplein werden opgebroken, vervolgens op 30 september 1969 langs de Clarissenstraat en de Frère-Orbanlaan naar Gent-Zuid, waardoor het tramverkeer in de Lange Violettestraat en aan Sint-Annakerk werd afgeschaft.
Drie-asser 324 staat met gedraaide sleepbeugel klaar voor een nieuwe rit naar "Moscou". Het antwoord op de vraag of de trambediende het bestijgen van het rijtuig niet meer ziet zitten ofwel toevallig een biljet van 100 frank op de grond ziet liggen blijft open...
Terminus op eigen bedding en enkel spoor aan café "Meuleke", waar de Ferrerlaan uitloopt op het Van Beverenplein. Op 20 januari 1972, enkele maanden na de overschakeling van drie-assers naar PCC's op lijn 1, werd de keerlus rond het plein in gebruik gesteld. Ze werd echter na 4 augustus 1981 opgebroken, toen de werken voor de verlenging naar Wondelgem via de Poperingestraat aanvingen.
Beugeldraaien aan de hoek van de Ferrerlaan en de Gezondheidstraat. Drie-asser 362 is startklaar voor een nieuwe rit naar de Eggermontstraat. Op te merken valt dat de kortere eindbestemmingen "Eggermontstraat" en "Medo", deeltrajecten van lijn 1, geen rode streep door het cijfer 1 vertoonden. De vermelding "Medo" op de rolfilm was een unicum, aangezien nooit eerder of later de benaming van een handelszaak op dergelijke wijze door de stad werd gereden...
Op 10 juli 1926 trad lijn 1bis in werking, de verlenging in noordelijke richting over de De Smetbrug, langs de Palinghuizen en de Francisco Ferrerlaan naar het Van Beverenplein. In de na-oorlogse periode keerden sommige rijtuigen van lijn 1 vervroegd terug aan het begin van de Ferrerlaan. Dat eindpunt kreeg de benaming "Medo", naar de begrafenisondernemer op de hoek van de Palinghuizen met de Ferrerlaan. Misschien ook wel omdat eigendommen van de familie Medo in 1925 dienden gesloopt te worden om de Ferrerlaan tot aan de Palinghuizen te kunnen doortrekken. Het traject langs de Palinghuizen werd vanaf 1 september 1984 vervangen door de kortere doorsteek langs het Guislaingesticht.
Rijtuig 314 begeeft zich op de overloopwissel in de Ledebergstraat, met als eindbestemming het Van Beverenplein.
In 1934 verkreeg de trammaatschappij van het Ledebergse gemeentebestuur de toelating om in de Kerkstraat (*thans Ledebergstraat) een overloopwissel aan te leggen. Die liet toe meerdere rijtuigen in te schakelen op het drukste gedeelte van lijn 1. Die wissel werd eind de jaren zeventig uitgebroken en vervangen door deze op het Ledebergplein, rechtover het voormalige gemeentehuis.
Drie-asser 309 aan de terminus "Moscou" in de Jozef Vervaenestraat te Ledeberg. Het enkel kopspoor bleef er tot 1974 in gebruik. (foto: R. Temmerman - juli 1966)
Zoals hoger vermeld bestond de oorspronkelijke lijn 1 uit de verbinding Arsenaal - Gent-Zuid (via de Hoveniersstraat en de Frère-Orbanlaan) - Korenmarkt - Rabot - Gasmeterlaan. Op 5 september 1931 werd het traject van aan de Eggermontstraat uitgebreid naar de Jozef Vervaenestraat tot aan de grensscheiding tussen de gemeenten Ledeberg en Gentbrugge, met een terminus die een 150-tal meter verwijderd was van de ringspoorweg. Pas in juli 1974, toen de drie-assers al enkele jaren uit de wijk waren verdwenen, werd de keerlus vlakbij de spoorweg in gebruik genomen. (Meer details hierover kan je raadplegen in aflevering 4, items 37 tot 48).
AFLEVERING 15 (WEEK VAN 12 TOT 18 NOVEMBER 2006) TERUG BESCHIKBAAR !!! =============================
Boven: oorspronkelijke vermelding van de eindpunten op het eerste lijnenplan van de ETG. Onder: afbeelding van "koersbord" 3 : Dampoort - Korenmarkt - Brugsepoort.
"...Terminus... Allemaal uitstappen!..."
In deze aflevering en ook in de volgende gaat het over de eindpunten van de tramlijnen zoals ze zich situeerden in de periode 1932-1970, wat ongeveer overeenkomt met de verschijning van de gele drie-assers in het Gentse straatbeeld. Als "handleiding" hierbij gelden de diverse aanduidingen op de klassieke rolfilms, die tussen 1946 en 1954 werden ingebouwd. Vooraf echter dit. In het tijdperk van de accutrams (* 1899-1905) droegen de rijtuigen nog geen lijnnummer, wel een bordje op de frontplaten. In de kranten van 22 januari 1906 staat het volgende bericht: "...Op de tramrijtuigen zijn houten borden geplaatst die zijdelings kunnen worden verlicht. Daarop staat een nummer vermeld en de bestemming in twee talen. De panelen zijn blauw (lijn 1), wit (lijn 2), geel (lijn 3), rood (lijn 4) of groen (lijn 5). Het beheer wil die maatregel algemeen maken, teneinde aan de reizigers nog meer gemak te geven bij het opsporen van hun gevraagde correspondenties..."
Drie-asser 325 met aanhangwagen uit de reeks 65-72 geparkeerd op het Emiel Braunplein, richting Klein Turkije, klaar om de rit langs lijn 4 naar het Sint-Pietersstation aan te vangen. Foto uit 1958, kort voor de afbraak van de huizenrij. Rechts een gedeelte van het belfort.
NOG VEEL MEER OVER HET GENTSE OPENBAAR VERVOER!!!
Bekijk ook het blog "MIVG" van Dany !!!! ________________________________________
