De tentoonstelling ‘’14-’18, dit is onze geschiedenis’ in het Legermuseum in Brussel die ik zaterdag bezocht, heeft me enigszins teleurgesteld. Soms is het moeilijk om je teleurstelling te verklaren, maar het rommelige en labyrintische karakter van de expositie heeft er zeker mee te maken. Het is een wat oeverloze tentoonstelling waarin een klare lijn ontbreekt. De makers lijken onvoldoende keuzes gemaakt te hebben in het vele materiaal waarover ze beschikten. Het nadeel van een tentoonstelling bouwen in een bestaand museum?

En bouwen is tot op zekere hoogte het goeie werkwoord want men heeft een aantal zaken uit de tijd van de Groote Oorlog nagebouwd: een loopgraaf (ik zou zeggen uiteraard), een kommandantur, cellen, een winkel, een café… Ik heb het met het modeverschijnsel van decors optrekken nu wel een beetje gehad, zoals ook met de vaak te spaarzame verlichting, de lastige plekken waar men tekstbordjes pleegt neer te zetten of op te hangen enzovoort.

Er zijn zo van die fenomenen waar je weinig aan doet. Zo bijvoorbeeld het feit dat enkele jaren geleden het patersbier van de abdij van Westvleteren op internet tot het beste bier van de wereld werd uitgeroepen. Op zich onzin want hoe bepaal je dat: het beste bier van de wereld? Het is evident dat zo’n kwalificatie serieuze consequenties heeft. Het is uiterst moeilijk geworden om in de abdij nog een krat bier te kopen. De monniken brouwen om te leven, niet omgekeerd. De grote vraag kunnen ze niet aan en ze hebben een biertelefoon geïnstalleerd om de aankoop wat in goeie banen te leiden. De beperkte hoeveelheid bier die er per jaar gebrouwen wordt, zeg maar de schaarste, brengt allerlei toestanden mee waar de paters allesbehalve gelukkig mee kunnen zijn, uitwassen dus. Zo zijn er nu cafés waar Westvleteren twaalf tegen een schandalige prijs verkocht wordt. Eerder al zag ik voor een café in Mechelen een bord waarop stond dat ze dat patersbier voor negen euro de fles verkopen. Gisteren in een café bij het Jubelpark in Brussel kon ik constateren dat de Westvleteren twaalf er voor twaalf euro de fles gedronken kon worden.

Wellicht kwestie van het aantal graden en het aantal euro in evenwicht te houden.

Gelezen in De Standaard Weekblad van dit weekend een stuk van Anne Provoost over de Groote Oorlog. Laat ik het maar zo zeggen, want het gaat over veel. Het is een stukje familiegeschiedenis, het gaat over haar grootmoeder Anna Vandewalle, “een frontkind” van Boezinge, het beschrijft ook de verschrikkelijke dood die soldaten stierven na het inademen van gas. Heel veel concreets heeft de schrijfster van haar grootmoeder niet vernomen. Dat is erg herkenbaar. Zelf heb ik ook niet zoveel over de Groote Oorlog uit de mond van mijn grootouders gehoord. Ze deden er liever het zwijgen toe, denk ik. Het is doorgaans niet zo fraai wat een oorlog met mensen doet. Het moet het eerste proza zijn dat ik van Provoost lees. Ik waardeer haar verbeeldingskracht, haar acurate woordenschat, haar taalbeheersing. Opvallend wel dat ze enkele West-Vlaamse woorden in haar verhaal uitstrooit. Ik ken ze wel, maar soms verbaast me de manier waarop ze die spelt: jemellee, isselen...

Toch wel een uiterst dramatisch levenseinde voor Steve Stevaert. Gisterenochtend was er het ‘grote’ nieuws dat hij voor de rechter moest komen beschuldigd van verkrachting. Hoe kwam dat bericht ineens in de media? Vanuit de gerechtelijke wereld (met genoegen) gelekt? Beschuldigd van is nog niet veroordeeld voor, maar die waarheid wordt (tegenwoordig) vaak verkracht. Stevaert was ooit een succesvol politicus, maar hij speelde nu al jaren geen rol op het voorplan meer. Als je ooit toppoliticus geweest bent en dan naar de rechtbank moet, en ook nog eens beschuldigd van een seksueel misdrijf, dan ben je blijkbaar openbaar bezit, dan eigent zowat iedereen zich het recht toe zich met jou en je privé-leven te bemoeien en er een oordeel over te hebben en het in veel gevallen ook nog via de zogeheten sociale media uit te spreken.
´s Ochtends het nieuws over de rechtszaak, aan het einde van de dag het nieuws over de wanhoopsdaad. Hoe gaat dat in zijn werk? Is dat iets waar je vaker over hebt nagedacht? Heeft dat scenario zich eerder in je hoofd afgespeeld? En is er dan een moment dat je voelt: nu moet het, nu kan het niet anders meer? Is het een moment dat je knakt onder de druk van bepaalde feiten en hun gevolgen of hun mogelijke gevolgen, is er een onzichtbare, ondefinieerbare kracht die je dan naar dat fatale einde drijft, die je blind maakt voor een mogelijke reddingsboei? Als de nood het hoogst is, is de redding nabij. Dat is blijkbaar niet altijd waar, tenzij je de fatale sprong in het water en dus in de armen van de dood, als de redding ziet.

Het racisme van de Vlaming, de integratie van nieuwkomers en zelfs van hier geboren mensen met allochtone roots in Vlaanderen… Het zijn blijkbaar bijzonder lastige thema’s om er een discussie over te voeren. Eén ding is zeker: forse uitspraken ter zake in de media vergroten alleen maar de polarisatie. Eerst Liesbeth Homans, nu de grote leider van de N-VA himself voelden zich geroepen om weinig genuanceerde meningen te ventileren. De leider liet ook verstaan dat racisme relatief is en ging nog een stap verder dan zijn partijgenote en wees met een beschuldigende vinger naar de hier wonende Berbers (die veelal de Belgische nationaliteit hebben, neem ik aan). De verklaringen van het Antwerpse duo hebben het voordeel van de duidelijkheid: ze spreken uit wat men van hun partij kon vermoeden. Ze dienen in eerste instantie het belang, de macht van de partij. Enige bekommernis om een wat betere maatschappij waarin mensen met een soms zeer uiteenlopende culturele achtergrond wat toleranter met elkaar samenleven is hen vreemd. En van een politicus mag men toch verwachten dat hij/zij zich in eerste instantie inzet voor een samenleving die een aangename plek is voor iedereen? Er zijn bij ons heel zeker veel problemen in het samenleven van autochtonen en allochtonen, en die zijn niet alleen de schuld van de laatsten, laat staan van één groep binnen die laatsten. Maar problemen moeten aangepakt en verholpen kunnen worden en daarvoor moeten ze eerst bespreekbaar worden gemaakt. Krasse uitspraken die een bepaalde groep kwetsen helpen de zaak geen millimeter vooruit, integendeel.  

De eerste ronde van de departementale verkiezingen in Frankrijk bevestigen wat al een tijd duidelijk is: Sarkozy is aardig op weg om voor de tweede keer chef d’état te worden. Het Front National mag dan niet de grootste partij geworden zijn, haar resultaat is toch verontrustend. En even zorgwekkend is in mijn ogen dat links zulke harde klappen krijgt. Of rechts en extreem rechts over de recepten beschikt om de sputterende economie gezonder te maken? Helemaal niet. Waar rechts aan de macht is, vergroot de kloof tussen arm en rijk. Alleen, de angstige kiezer maakt net als een kat in het nauw rare sprongen. Vooral: hij kijkt niet verder dan zijn neus lang is en leert niets uit ervaring. Het eeuwige drama.

Recent mailverkeer met G. leert me dat hij druk bezig is: een nieuwe dichtbundel, een boek over carnaval in Achterveld, stadsdichter van Leusden, winnaar van het NK Dobbelslam enzovoort. Van dat laatste begrijp ik dat het om optredens (performances/voorleesmomenten, hoe je het noemen wilt) van allerhande dichters gaat en dat er een zeker competitief element in meespeelt, zowel voor de dichters als voor juryleden. Blijkbaar is dat tegenwoordig een populair gebeuren, waar veel dichters aan meedoen en waar veel toeschouwers op afkomen. “Een absurd toneelstukje, maar heel leuk,” noemt G. het. Zijn gedichten lenen zich wel om voorgedragen te worden en zijn ook geschikt voor zo’n slam, waar er wellicht vooral lol gemaakt moet worden. Zoiets staat veraf van poëzie die in een bundeltje terechtkomt voor een happy few van belangstellenden.

(...)

Daarna naar Het Bolwerk voor een optreden van Willem Vermandere en zijn trawanten. De zaal is, zoals te verwachten, uitverkocht. Een bordje meldt dat er geen pauze is. Het wordt een spektakel van een paar uur. Mooie, vaak ontroerende muziek, de liedjes overwegend van recente datum. Opvallend wel dat de thema’s oorlog, dood, levenseinde vaak terugkomen. Ook nogal wat ruimte voor wat hij zijn ‘vertellementen’ noemt. Het moet gezegd: hij weet uitstekend een (eenvoudig, soms onbenullig) verhaal op te bouwen naar een pointe, een ontknoping - als dat al geen te dure woorden zijn. Naar het einde van de avond toe heeft hij duidelijk wat last van een vermoeide stem.

Jawel, gisteren verscheen Putin weer in het openbaar nadat hij tien dagen spoorloos was geweest voor de media. Waarnemers gaan ervan uit dat er wel degelijk iets aan de hand is geweest in het Kremlin, maar wat zal men wellicht nooit vernemen.

Mij interesseert meer waarom Putin een jaar na de feiten op de televisie vertelt dat hij wel degelijk Russische soldaten inzette om de Krim in te lijven en dat er zelfs kernwapens stand-by gehouden werden voor het geval het Westen militair had willen reageren. Het behoort ongetwijfeld tot zijn imagebuilding: ik, de sterke leider, die alles onder controle houdt. Moet het ook geïnterpreteerd worden als een waarschuwing aan de NAVO en aan de Verenigde Staten?

Naar het Jubelparkmuseum voor de expositie ‘Lascaux’. Die bezocht met een gids en dat is toch altijd anders dan wanneer je alleen de tentoonstelling aandoet. Een paar jaar geleden daalde ik af in Lascaux II en ik vond die nabootsing zeer geslaagd. Ook in Brussel zijn er replica’s van de beroemde rotswanden met de tekeningen van dieren en van één mens te zien. Door de opstelling had ik hier veel minder dan in de Dordogne het gevoel van in zalen in grotten te vertoeven. Boeiend is wel dan men de bezoeker af en toe in het duister zet en vervolgens alleen de tekeningen laat oplichten zodat hij echt alle schetslijnen die op de wanden voorkomen kan zien. Verder waren er ook allerhande voorwerpen uitgestald die de cro-magnonmens (zelf ook aanwezig, in was dan) uit been en steen maakte en gebruikte. Op het einde van de rondgang wachtten nog skeletten van dieren uit het paleolithicum die in België gevonden zijn, alsook een reeks foto’s van de rotstekeningen uit dezelfde periode die in het Egyptische Qurta in 2005 door Belgische archeologen zijn ontdekt.

Mensen worden heel anders oud en ik heb het nu niet over het fysieke, maar wel over het psychische aspect, voor zover je die twee natuurlijk gescheiden kunt houden. Nooteboom, bijna 82, is nog uitermate productief, hij werkt voortdurend aan diverse boeken tegelijk. Als je hem even aan het woord hoort en ook bezig ziet, als je hem ziet bewegen en zijn boeken dedicaceren staand aan een hoge tafel, voel je uit alles dat hij veel genoegen beleeft aan zijn schrijverschap en aan zijn succes.

In Knack van vorige week lees ik een interview met Walter van den Broeck, bijna 74 nu, wat een pak jonger is dan zijn Nederlandse collega. Hij heeft een nieuwe roman uit, ‘De Vreemdelinge’, misschien zijn laatste, misschien ook niet. Hij beschouwt de roman als het eindpunt van zijn hele oeuvre. Je wordt niet vrolijk van wat hij allemaal vertelt en blijkbaar gaat hij allesbehalve als een vrolijke oudere door het leven: hij bekent dat hij al enkele jaren last heeft van ‘ochtendsomberte’ - alleen het woord al. Zijn gevoel voor humor is hij gelukkig niet helemaal kwijt. Humor is een doeltreffend medicijn in velerlei omstandigheden. Ik hoop dat dat ook voor hem het geval is.

(...)

In een studio had De Groene Waterman een boekenbeurs ingericht. Een behoorlijk lange tafel was gereserveerd voor stapels relatief recente uitgaven van Nooteboom. Indrukwekkend! Heel wat aanwezigen kochten een of meer boeken en passeerden langs de schrijver om die te laten dedicaceren. Nooteboom is de laatste jaren productiever dan ooit. Daarenboven worden ook stapels verspreide teksten van de voorbije decennia weer samengebracht, geordend en uitgegeven. Even dacht ik: als de man nu morgen sterft, wat dan? Hoelang zal het dan duren voor de verkoop van zijn werken inzakt? Piryns had even Nootebooms grote belangstelling voor begraafplaatsen vermeld. De schrijver antwoordde dat je op begraafplaatsen veel kunt leren. En Piryns ging daar niet op in. Jammer. Nooteboom vertelde ook dat die bezoeken aan begraafplaatsen begonnen waren in de tijd dat hij veel met fotograaf Ed van der Elsken reisde. De fotograaf trok overal waar het maar kon naar voetbalstadions, Nooteboom naar begraafplaatsen. “Misschien compenseerde het een het ander,” zei hij. Piryns liet zich ontvallen dat een schrijver aan zijn schrijftafel midden zijn laatste zin moet sterven. “Is dat zo?” vroeg Nooteboom. “Ik heb het nog niet meegemaakt.” Het publiek lachte, maar misschien bedoelde Nooteboom gewoon dat hij nog nooit een schrijver had weten sterven midden zijn laatste zin.

Zaterdagmiddag bezocht in het Musée d’Art Contemporain de expositie ‘Time Capsules’ van Andy Warhol. Zeg maar de uitgestalde inhoud van acht van de 612 verhuisdozen (museum Andy Warhol in Pittsburgh) waarin de persoonlijkheid van de kunstenaar opgeborgen zit, eigenlijk waarin Warhol zichzelf opborg voor het nageslacht. Dit gaf een uitgebreide tentoonstelling: er waren niet alleen werken van Warhol, maar ook allerhande voorwerpen (tekeningen, foto’s, tijdschriften, kostuums, correspondentie enzovoort) die de werken in hun tijd situeerden. Heel interessant. Ik hou van exposities die veel laten zien en niet overdrijven met tekstborden en ‘muurkranten’; lezen kan ik thuis in comfortabeler omstandigheden. Jammer wel in dit geval dat er geen catalogus werd gemaakt. Na een paar uur hield ik het voor bekeken, al had ik lang niet alles bekeken. De vertoonde films van Warhol bijvoorbeeld sloeg ik over, alsook de vertolkingen op diverse schermen van de ‘Songs for Drella’ van Lou Reed en John Cale.

Al te zelden hoor of lees je in de Vlaamse media iets over het binnenlandse buitenland: het Franstalige landsdeel; het Duitstalige is al helemaal quantité négligeable. Maar kijk, deze week brengt Knack een interview met Béatrice Delvaux van Le Soir. Ze geeft een kras staaltje van die Vlaamse onverschilligheid. Le Soir en Het Laatste Nieuws organiseren vaak samen politieke peilingen. Le Soir publiceert ook de uitslag in Vlaanderen, Het Laatste Nieuws zwijgt in alle talen over die in het Franstalige landsdeel. Andermaal treffen de scherpe analyses van Béatrice Delvaux en haar talent om die klaar en duidelijk te verwoorden. Twee meningen maar die ook de mijne zijn, bij wijze van voorbeeld.

Over het beleid van Theo Francken inzake integratie van bijvoorbeeld moslimjongeren. “Het gemakkelijkste is natuurlijk om de luiken neer te laten,” zegt Delvaux en ze wijst er fijntjes op dat dit maar een voortzetting is van wat Maggie De Block in de vorige regering deed - met de goedkeuring van de PS!

Over die vorige regering onder leiding van Elio Di Rupo beweert ze dat die vaak meer liberaal dan socialistisch was, en ook daar valt niets op af te dingen, wat ene Bart De Wever in die jaren ook allemaal over de PS-staat moge uitgekraamd hebben.

Een cartoon van Dave Brown van The Independant, toevallig gezien op internet: een open exemplaar van Charlie Hebdo waar een pot rode inkt over uitgelopen is en uit een pagina steekt een hand, de middenvinger in de hoogte en tussen de andere dichtgeplooide vingers is een penseel geklemd. Het bracht me een voorval van enkele dagen geleden in herinnering. In de stad rij ik achter een auto die aan een echt slakkengangetje voortsukkelt. Op den duur probeer ik met mijn lichten duidelijk te maken dat ik wat sneller wil. De bekende reactie: de automobilist gaat nog trager rijden. Waar het eindelijk kan, wil ik inhalen. De bekende (misdadige) reactie: de automobilist geeft plankgas en belemmert mijn inhaalmanoeuvre. Wanneer we op de ringweg rond de stad zijn, haal ik dan wel in. Wat zie ik in mijn achteruitkijkspiegel? Naast de wat schlemiel ogende man aan het stuur een vrouw met het gezicht in een zwarte hoofddoek verpakt die heel ostentatief haar rechterhand met de middenvinger in de hoogte toont. Het was uitermate grappig: dat agressieve gezicht in zwart linnen verpakt en daarvoor die vuist met de geheven middenvinger. Het was overigens de eerste keer in mijn toch al niet meer zo korte leven dat een vrouw de middenvinger naar me opstak.

Nog maar eens Ann De Craemer, meer bepaald haar column in De Krant van West-Vlaanderen van 13 februari. Met haar zinnetje ‘zwijg en doe voort’ wil ze nu “de kern van de West-Vlaamse identiteit” uitdrukken, maar nu positief: de West-Vlaming die met zijn twee voeten stevig op de grond staat en niet op veel blabla gesteld is. Het is natuurlijk haar goeie recht om aan dat zinnetje - toch heel belangrijk in ‘Vurige tong’ - een andere betekenis toe te kennen naargelang de omstandigheden. In haar column heeft ze het onder meer over Vermandere die in een interview naar aanleiding van zijn 75e verjaardag zei dat hij gewoon wil voortdoen zoals elke dag.

Oorlog. We weten door de haast dagelijkse beelden in de tv-journaals best wat dat betekent. Dat was 100 jaar geleden anders. Gelukkig waren er toen mensen die een dagboek hielden, zoals bijvoorbeeld Achiel Van Walleghem in Dikkebus. Zoals ik veel bijleerde over het leven in bezet gebied aan het begin van de Groote Oorlog uit ‘In Oorlogstijd’ van Streuvels, zo valt er uit de geschriften van Van Walleghem bij te leren over het leven net achter het front. Zo onder andere dat de komst van vreemde, niet-vijandelijke troepen eigenlijk ook een soort bezetting was en aardig wat narigheid meebracht voor de lokale bevolking. Ter illustratie: op 15 januari 1915 moeten de bewoners links van de kasseiweg Ieper-Bailleul hun huizen verlaten. Ze trekken weg met have en goed, weten nauwelijks waarheen, verkopen een groot deel van hun bezittingen voor een appel en een ei. Op 18 januari krijgen ze dan te horen dat ze mogen terugkeren. Als dat geen gesol met mensen is!

Achterin ‘Vurige tong’ (op een tiental pagina’s na heb ik het uitgelezen) staat hetzelfde portret van Ann De Craemer paginagroot afgedrukt dat kleiner op de achterkant van het omslag te zien is. Een zeer geslaagde foto die de ziel van de jonge auteur blootlegt: intelligent, onbevangen, open, eerlijk, maar ook erg kwetsbaar. Zo toont ze zich ook in haar boek. Ze schetst haar kinder- en jeugdjaren (jaren 80 en 90 van de vorige eeuw) in het katholieke Tielt waar ze bij de nonnen school liep. Ze vertelt over haar intense geloof als kind en puber, over hoe het katholiek zijn toen beleefd werd, door haar, door haar omgeving en door haar familie, maar ook over hoe ze langzaam maar zeker van dat geloof vervreemd geraakte en het uiteindelijk verwierp. In dat bewustzijnsproces speelt de ervaring met lijden en dood een grote rol. Naast het verhaal van hoe ze van God losgeraakte is er ook het verhaal van haar pogingen om de mentaliteit van de makke dorpsbewoners van zich af te schudden. “‘Zwijgt en doe voort’ luidt hier gedragsregel nummer een.” Die regel illustreert volgens haar de gedweeë, slaafse manier waarop haar katholieke dorpsgenoten in het leven staan. Haar dorp is een pars pro toto: het groter geheel is Vlaanderen.

‘Vurige tong’ is een eerlijk en moedig getuigenis van een jonge vrouw met een scherp verstand, een scherpe tong en een scherpe pen

Willem Vermandere wordt vandaag 75. Onlangs bracht hij een nieuwe dubbel-cd uit: ‘Den Overkant’ en ‘De Meditaties’. M. had die als cadeau onder de kerstboom gelegd. Ik liet ‘De Meditaties’, louter instrumentale nummers, horen. “Nogal melancholisch,” zei ze nadien en ik dacht: nogal logisch. Op die leeftijd besef je maar al te goed dat je het beste achter je hebt liggen. “Vroeger wordt steeds maar langer, en later steeds maar korter,” zegt Vermandere zelf. Goed, hij functioneert nog steeds prima als zanger en beeldhouwer, maar wellicht zal hij zich toch wel eens afvragen: hoelang nog? Die vraag hoort nu eenmaal bij het ouder worden. En ja, velen worden niet eens 75. Mijn grootvader M. niet, mijn vader niet. Op de dag van de 75e verjaardag van Vermandere denk ik ook: waar is de tijd dat Vermandere als zanger begon met liedjes op teksten van pater Djoos Utendoale, ‘moedermensalleen’ met zijn gitaar op de podia van allerhande (West-)Vlaamse parochiezalen? Een groot verschil met zijn optredens van vandaag de dag met zijn ‘muzikanten-trawanten’. Reeds als puber volgde ik hem en ik ben dat tot nu toe blijven doen.

“De zee is heel confronterend. Je moet ermee kunnen omgaan. Als het grijs is en triest, dan lijkt het ook alsof de golven treuren. Dat intense novemberweer dat je zo kleintjes maakt. De zee versterkt je gemoedstoestand.” Dat zegt Jessie De Caluwé, die in Oostende woont, in een interview in de Krant van West-Vlaanderen (30.1.2015) en het is maar al te waar. Dat novemberweer, een grauwe lucht die met zijn gat tegen de grond of tegen het wateroppervlak hangt, kun je de hele winter door meemaken zoals ik vorige maand nog in De Haan aan Zee kon ervaren. En het werkt inderdaad op je gemoed en je humeur net zoals, maar dan op een heel andere manier, het intens blauwe van de Middellandse Zee je beïnvloedt.