xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />VAN CHAOS TOT HARMONIE
 

II. De mens

De evolutie van de mens, van eencellig wezen naar de uiterst complexe samenstelling ‘mens’, is voldoende bekend en we mogen er hier wel van uit gaan zonder de ‘hypothese’ van de ‘schepping’ te behandelen.

De mens is echter zo ’n belangrijk ‘wezen’ in het heelal, dat we zeker speciale aandacht aan hem moeten wijden.

1. Het zelfbewustzijn.

Inderdaad, in de mens is voor het eerst het ‘zelfbewustzijn’ ontwaakt. Andere wezens hebben ook een min of meer ontwikkelde intelligentie, maar zelfs bij de aap wordt nog niet van ‘zelfbewustzijn’ gesproken (al kunnen ze ook ‘vreemd’ zitten ‘denken’ wanneer men ze gade slaat !). Het is in elk geval duidelijk dat er nog een groot verschil bestaat tussen de intelligentie van dieren en die van mensen.

2. De Vrijheid.

Een tweede onderscheid met dieren zou de ‘vrijheid’ zijn. Die ligt de laatste tijd echter serieus onder vuur. Verschillende filosofen ontkennen het bestaan van de vrijheid gewoon en houden het hooguit bij een maximale ‘autonomie’, die echter ook, in lagere gradaties, bij dieren bestaat. Ik sluit mij aan bij deze overtuiging.

Hoe werkt die zogen. (on)vrijheid dan ?

Als een mens een handeling verricht wordt hij wellicht door honderde veschillende stimuli ‘gestuurd’ (wij zijn ons meestal maar bewust van enkele, en ons bewustzijn kiest er, meestal achteraf, de edelste uit), hij doet het ‘omdat hij niet anders kan’. Ook al heeft men de indruk ‘zélf’ te beslissen, in feite worden wij gestuurd. Onze beslissingen hebben dus geen moreel xml:namespace prefix = st1 ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />goede of slecht eigenschap, maar ze kunnen wel  ‘verkeerd’ of  ‘juist’ zijn : verkeerd is dan : niet in overeenstemming met in ons ingebouwde streven naar harmonie. Juist is net het omgekeerde : wél in de richting van de harmonie. De intelligente energie levert dus IN ons een voortdurende strijd met de ‘dissonantie’ (met het kwaad), zoals ze die al miljarden jaren levert in de opbouw van het heelal, in het vormen (door evolutie) van de mens. Een juiste handeling zal ons een bevredigingsgevoel geven (‘dat heb ik goed gedaan’), groter naarmate de handeling belangrijker was. Een verkeerde daad daarentegen ‘wringt’ altijd min of meer. En leidt bij een zware fout (een moord bv) tot ‘wroeging’ : een onverklaarbaar gevoel van ontevredenheid met onszelf (lees ‘Misdaad en straf’, ‘Schuld en boete’, van Dostojewski).

Het ‘immorele’ ‘genot’ bij verkeerde daden is als het ware de tegenhanger van dit geluksgevoel, het kan wel zeer hevig zijn, maar gaat altijd gepaard met een wrange bijsmaak. Bestaat een ‘gelukkige’ misdadiger ? Een gelukkige dwingeland ? Een gelukkige verkrachter ? Zelfs een gelukkige miljardair wanneer hij naast zijn eigen miljarden niet kan bogen op veel welzijn dat door hem bewerkstelligd werd ? Er zijn wel zogezegd in weelde zwemmende ‘bon vivants’ en profiteurs, maar zijn zij echt gelukkig ? Ik kan het me niet voorstellen. Waar gebeuren de meeste zelfmoorden ?....

3. Verantwoordelijkheid

Wie ‘vrijheid’ zegt, zegt ‘verantwoordelijkheid’, wie de vrijheid uitschakelt, schakelt ook de verantwoordelijkheid uit : geen verantwoordelijkheid zonder vrijheid. En ook dat neem ik er bij.

Maar als men dààr van uitgaat, dan is er geen reden meer om mensen te straffen voor zogen. misdaden.

En inderdaad : straffen als een soort ‘wraak’ van de benadeelde enkeling of gemeenschap heeft geen zin. Losbandigheid dan maar ? Anarchie ? Leef er maar op los, straffeloosheid ? Ook niet.

Wat dan wél ?

Een misdaad is in deze visie niet goed gepraat : de misdaad gaat in tegen de streving naar harmonie, is een ‘dissonant’, is dus verkeerd en moet bijgevolg bestreden worden. Maar bestrijden is iets anders dan ‘bestraffen’.

Deze andere aanpak werd beschreven in ‘Vrijheid en verantwoordelijkheid’, de inleiding tot het hoofdstuk ‘Justitie’,  in DEP, het vierde deel van ‘Van chaos tot harmonie’