Opmerking: we hernemen hier info over WO1 die we elders al pbuliceerden. De bronnen werden tekens vermeld. Feiten zijn gemengd met verhalen: ficitie en feiten.

Vluchten Bron: Misjoe Verleyen & Marc de Meyer Van onze jongens geen nieuws.

De dwaaltocht van 300 000 Belgische rekruten aan het begin van de Tweede Wereldoorlog Manteau 2014. We verwijzen naar de korte inhoud en een inleiding van Drs. Jef Abbeel die het geheel knap situeert. Verderop enkele randbemerking van de auteurs. Na de ellende van de Eerste Wereldoorlog met vier jaar bezetting, het IJzerfront en bijna een half miljoen vluchtelingen in Nederland had België zich voortreffelijk voorbereid op de Tweede, met het fort Eben-Emaal, dat de bruggen over de Maas en het Albertkanaal moest bewaken en met evacuatieplannen, zelfs voor de veestapel. Maar de Duitse inval in 1940 was zo overrompelend, vooral die van de parachutisten met hun revolutionaire bommen, dat het fort snel begaf en dat een deel van de bevolking op de vlucht sloeg, nu niet naar Nederland, want dat was nog sneller in Duitse handen, maar naar Engeland (15.000) en naar Frankrijk (enkele honderdduizenden). De regering vluchtte ook, maar koning Leopold III bleef, wat nadien leidde tot de koningskwestie en zijn aftreden.
De auteurs geven een heldere kroniek van dit gebeuren, beginnend met de voorbereiding vanaf 1936 tot de repatriëringen in oktober 1944 tot juli 1945. Ze hanteren een vlotte en toegankelijke taal en voegen er veel getuigenissen aan toe uit egodocumenten van en interviews met vluchtelingen. Het is opmerkelijk dat pas zeventig jaar na de aanvang van de oorlog een boek verschijnt dat specifiek aan deze vluchtelingen gewijd is. O

Op 10 mei 1940 valt Duitsland België binnen. Zowat de helft van de bevolking slaat op de vlucht. Vanwege de bombardementen en de gevechten, uit angst voor een herhaling van de wreedheden van de Eerste Wereldoorlog, of omdat iedereen vertrekt. Sommigen gaan maar enkele kilometers van huis, een kleine vijftienduizend Belgen vluchten naar Engeland, de overgrote meerderheid trekt naar Frankrijk. Ook daar stuiten ze op de Duitse pantserdivisies, die oprukken naar de Kanaalkust. Enkele honderdduizenden bereiken veilig het zuiden van Frankrijk. Het boek schetst de vlucht, de politieke achtergrond en de militaire gebeurtenissen en vooral het verhaal van de vluchtelingen en de chaos van de eerste oorlogsweken. Aan de hand van egodocumenten en interviews met mensen die het meemaakten, vertellen de auteurs de ervaringen van vluchtelingen, hun leven in een ander land, hun terugkeer naar bezet België. Meteen het eerste allesomvattende boek in het Nederlands over de grootste volksverhuizing die België; ooit kende. In hun boek Mei 1940 reconstrueren journalist Misjoe Verleyen en historicus Marc De Meyer de volksverhuizing die in België op gang kwam na de inval van de Duitsers. “Die inval was door de Belgische regering goed voorbereid. Zelfs voor de koeien in de Ardennen was er een vluchtplan. Met een ding had ze geen rekening gehouden: de irrationele reflex van de bevolking om op de vlucht te slaan.”

Donderdag 9 mei 1940

De zeshonderdduizend gemobiliseerde soldaten hebben vanaf vandaag, na maanden wachten op een oorlog die maar niet lijkt te komen, eindelijk terug recht op hun gewone vijfdagen verlof. De hoogste tijd, vinden ze, want ze zijn het putten en gangen graven, het oppoetsen van wapens en het bewaken van loodsen meer dan moe. Tienduizenden soldaten vertrekken goedgemutst naar huis; het lange pinksterweekend lonkt. Duitse aanvallen In de nacht van donderdag op vrijdag vindt het lang gevreesde plaats: rond kwart voor vier vallen Duitse zweefvliegtuigen het Maasfort van Eben-Emaal aan en schieten zo de Tweede Wereldoorlog op gang voor het tot dan strikt neutrale België. Tezelfdertijd trekken Duitse tankcolonnes de Ardennen binnen. Het onneembaar gewaande Eben-Emaal is het pronkstuk van de Belgische defensie. Vanuit 17 bunkers boven op een rotsplateau houden onze jongens de bruggen over het Albertkanaal en over de Maas onder schot. Als de nood hoog is, kunnen ze tot 2100 kilo munitie per minuut de lucht inschieten. De jaren voordien hebben duizenden bouwvakkers in de mergelgrotten een bombestendige kazerne uitgehouwen. De twaalfhonderd soldaten die het fort moeten verdedigen, leven in de overtuiging dat ze weerstand kunnen bieden aan elke aanval. Maar op die zwoele lenteochtend in mei schieten de Duitsers die illusie kordaat aan diggelen. Duitse parachutisten blazen de geschutskoepels van het fort op met ‘holle ladingen’. De revolutionaire bommen branden zich door de stalen koepels, exploderen en doden de Belgische manschappen. De paniek en de chaos zijn totaal. ‘s Anderendaags geeft het Belgische garnizoen zich om één uur ’s middags over. Voor de Duitsers ligt de weg naar België en Frankrijk open. De inval van de Duitsers brengt een gigantische volksverhuizing op gang: tijdens de achttien dagen durende oorlog die op 10 mei volgt, zal een kwart van de Belgische bevolking op de vlucht slaan richting kust, Frankrijk en Engeland. Misjoe Verleyen. “Onmiddellijk na de oorlog verschenen er wel tientallen boeken over. Daarna werd het stil. Waarschijnlijk overstemde de herrie rond de collaboratie, de repressie en de koningskwestie de vluchtelingenproblematiek. In mei 1945 gingen de concentratie- en vernietigingskampen open. De gruwel die toen aan het licht kwam, joeg niet alleen de repressie in een hogere versnelling, maar zorgde er ook voor dat veel vluchtelingen uit mei ’40 hun verhaal niet de moeite waard vonden. De vluchtelingen uit Engeland keerden pas terug na mei ’45. Hun verhalen zijn door niemand opgetekend. ‘Zij hebben geluk gehad en de bezetting niet meegemaakt. Waarover zouden zij moeten klagen?’

Pas in 1974 kwam er even terug belangstelling voor de oorlogsvluchtelingen, toen de RTBF de oproep lanceerde om vluchtelingenverhalen in te sturen. Honderden mensen reageerden. Misjoe Verleyen: “Die getuigenissen bleven bewaard in de archieven van het Brusselse Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (SOMA). Vaak gaat het om dagboeken en notities. Gouden bronnen, want wie een dagboek bijhield, wist niet hoe het verhaal zou eindigen.” ‘Perfecte’ voorbereiding Als Adolf Hitler in 1933 in Duitsland aan de macht komt, stijgt de politieke spanning in Europa in sneltreinvaart. In 1936 kiest België expliciet voor een politiek van totale neutraliteit. Om die neutraliteit te kunnen waarborgen, besluit de Belgische regering om massaal te investeren in een doeltreffende verdediging. Er worden verdedigingslinies aangelegd en oude forten uit de Eerste Wereldoorlog worden gerenoveerd en versterkt. Als de Duitsers op 1 september 1939 Polen binnenvallen, wordt een paar dagen later het Belgische leger gemobiliseerd. Zeshonderdduizend Belgen komen onder de wapens, met aan het hoofd opperbevelhebber koning Leopold III. Het land lijkt op alles voorbereid, maar als de Duitsers op 10 mei 1940 België ook effectief aanvallen, is de verrassing compleet. “De jarenlange oorlogsdreiging had voor gewenning gezorgd”, zegt Marc De Meyer. “Rationeel wisten de Belgen wel dat de Duitsers ooit zouden komen. Maar ze bleven hopen dat er op het laatste moment nog een overeenkomst uit de lucht zou vallen, of dat de Duitsers via Noorwegen Engeland zouden aanvallen en ons met rust zouden laten.” Misjoe Verleyen: “Er was in de maanden voordien al een aantal keren groot alarm geweest. Na een tijd groeide het ongeloof. Mensen geloofden het zelfs nog niet toen het bericht kwam: ‘Ze zijn binnengevallen.’ Het lijkt op een scenario voor een komische film: op 9 mei gaan alle soldatenverloven opnieuw in; op 10 mei staan de Duitsers daar.” Ondanks het feit dat de Belgische politici alles op alles gezet hadden om de Tweede Wereldoorlog tot in de puntjes voor te bereiden, regeerde meteen de chaos. Misjoe Verleyen: “Het is bijna ironisch: België heeft maar twee oorlogen gevoerd, en WO II was onze best voorbereide oorlog ooit. Alleen waren de gezagsdragers een Eerste Wereldoorlog opnieuw aan het voorbereiden. Met een ‘nieuw’ fenomeen als parachutisten hielden ze geen rekening. Ze hadden dat wel gezien op Duitse militaire shows, maar ze dachten dat ‘uit de lucht vallende soldaten’ niets konden aanrichten. Ze hadden verdedigingslinies aangelegd en massaal veel volk onder de wapens geroepen. Dat immense leger op de been houden, kostte handenvol geld: dertien miljoen frank per dag. Het was de perfecte voorbereiding voor een ouderwetse staande oorlog, niet voor een moderne blitzkrieg.” Marc De Meyer: “Er wordt nu vaak lacherig gedaan over het Belgische leger dat direct op de vlucht sloeg voor de Duitse invaller. Ten onrechte. De soldaten hebben wel degelijk strijd geleverd, maar alleen hun terugtocht is in het collectieve geheugen blijven hangen. In feite was die terugtrekking een vooraf bedacht manoeuvre en onderdeel van ‘het grote plan’. Misschien is het ook maar best dat het Belgische leger zich snel uit de voeten maakte, anders was de Duitse inval ontaardt in een gigantisch bloedbad. De Duitsers zouden de Belgen omsingeld en afgeslacht hebben.”

Misjoe Verleyen: “Je kan dat ook zien aan de cijfers: de Britten die hier toen vochten en standhielden, telden in de achttiendaagse veldtocht negenduizend gesneuvelden. De Belgen zesduizend, waarvan er drieduizend gedood zijn in de laatste drie dagen. Toen hebben ze bijzonder hard weerstand geboden.” Niet alleen bij het leger wordt in de maanden voorafgaand aan mei 1940 alles in stelling gebracht voor de oorlog, ook de bevolking wordt voorbereid. De regering onder leiding van Hubert Pierlot verplicht groothandelaars om voorraden aan te leggen. Marc De Meyer: “Er wordt door de regering zelfs een hele hamstercampagne opgezet. In tegenstelling tot andere landen waar de overheden zelf grote stocks aanlegden, werden bij ons de burgers aangespoord om dat te doen.”

Misjoe Verleyen: “Dat was alweer een gevolg van de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog. Toen moesten de Amerikanen de hongerlijdende Belgische bevolking te hulp springen. De regering wilde dat vermijden, dus werden er verspreid over het land stocks aangelegd bij veehandelaars, apothekers en bij de mensen thuis. De redenering was dat de Duitse bezetter die voorraden nooit zou kunnen aanslaan. Staatsvoorraden daarentegen, konden als oorlogsbuit in beslag genomen worden. Ook voor de bescherming van het kunstpatrimonium bestonden er plannen, met handleidingen hoe schilderijen en beelden verpakt moesten worden om later in kluizen in banken ondergebracht te worden. De Duitse inval was niet alleen militair, maar ook politiek goed voorbereid, met zeer gedetailleerde evacuatieplannen. Zelfs voor de koeien in de Ardennen was er een ‘vluchtplan’: Marie Thumas had op vraag van de regering bestudeerd of het mogelijk was om rundvlees in te blikken. Met een ding had de regering geen rekening gehouden: met de irrationele reflex van de bevolking om op de vlucht te slaan.” Het idee van de regering was: iedereen blijft thuis: commentaren van de auteurs Marc De Meyer: “Aan de andere kant liet de regering wel de mogelijkheid open om te vluchten. Ze vond dat een mensenrecht. Wie wou weg gaan, werd niet tegengehouden. Er waren voor de oorlog al een aantal georganiseerde evacuaties in Luxemburg en in de Oostkantons. Rijkere mensen probeerden een villa aan zee te kopen of te huren. Ze hoopten om er in alle rust de oorlog door te komen. Frankrijk kreeg acht miljoen vluchtelingen te verwerken: zes miljoen Noord - Fransen die naar het zuiden trokken en twee miljoen Belgen. Door de Belgische neutraliteit waren er officieel geen evacuatieplannen met Frankrijk onderhandeld. Toch werden er onder tafel overeenkomsten gesloten en scenario’s uitgewerkt. De plannen gingen uit van 400.000 Belgen die naar Frankrijk zouden gaan, en 200.000 naar Engeland. Het waren er uiteindelijk twee miljoen in Frankrijk en 15.000 in Engeland.”

Misjoe Verleyen: “Het idee van de regering was: iedereen blijft thuis, behalve de pro-Belgische burgers uit de Oostkantons, want die riskeerden onmiddellijk geëxecuteerd te worden. Zij werden geëvacueerd naar de kust. Net als in de Eerste Wereldoorlog zouden ook de koning en de regeringsleden naar de kust trekken om van daaruit verder te regeren. Ook de journalisten moesten weg, naar Frankrijk om daar verder kranten te maken en radio-uitzendingen te verzorgen. Op papier was alles in kannen en kruiken. Ze hadden er alleen geen rekening mee gehouden dat zoveel gewone mensen op de vlucht zouden slaan en dat de Maasforten zo snel zouden vallen.

In de Eerste Wereldoorlog zijn de Duitsers onvoorstelbaar brutaal tekeer gegaan. Leuven is toen bewust half in brand gestoken. Die horror lag nog vers in het geheugen. Alle kinderen leerden op school over de Eerste Wereldoorlog en over de gruweldaden van de Duitsers. Een van de vluchtelingen vertelde me hoe hij met zijn ouders voor de oorlog naar zee ging en daar op het strand speelde met kinderen waarvan hij vond dat ze raar Nederlands spraken. Zijn ouders zeiden: ‘Dat zijn Duitsers.’ Hij dacht: ‘Dat kan niet.’ In zijn verbeelding waren Duitsers monsters met lange tanden en klauwen. Aarschot werd tijdens WO I verwoest.

De angst voor bombardementen was zeer levend. De stad liep na de Duitse inval in ’40 helemaal leeg. En zo waren er nog veel steden en gemeenten. Vluchten werkte besmettelijk: als iedereen weg gaat en er echt niemand meer is, geen slager, geen bakker, geen dokter, heb je uiteindelijk zelf ook geen andere keuze meer.
De paniek is voor een groot deel ook veroorzaakt doordat de regering jonge mannen opriep om naar Frankrijk te gaan. De zoon moest weg, dus volgde heel de familie. ‘Als onze zoon niet kan blijven, is dat het teken dat er iets ergs te gebeuren staat.’ Er deden veel geruchten de ronde. Zo werd verteld dat alle oud-strijders uit de Eerste Wereldoorlog doodgeschoten zouden worden. Mijn grootvader was een oud-strijder. Hij wou weg. Hij heeft mijn moeder gedwongen om ook haar biezen te pakken. Terwijl ze een kind had van amper twee jaar en een baby van zes maanden. Ze moest mee, want ze ging verkracht worden en hij zou geëxecuteerd worden.” Marc De Meyer: “De rijksten hadden een auto: zij waren eerst weg. De armere mensen volgden met handkarren, kruiwagens, fietsen of te voet. Sommigen kregen van het bedrijf waarvoor ze werkten een vrachtwagen om te vluchten. Niet omdat hun baas zo menslievend was, maar omdat hij bang was dat zijn vrachtwagen door het Belgische leger opgeëist zou worden. Afhankelijk van waar de vluchtelingen woonden, trokken ze naar de kust of naar Frankrijk. Net als in WO I dachten ze: ‘We moeten achter de IJzer geraken. Daar houden we stand.’ Ze trokken ook naar de kust in de hoop dat ze van daaruit zouden kunnen oversteken. De mailboten vertrokken met vluchtelingen. En ook vissersschuiten, met soms 200 man aan boord.
Vanaf 15 mei werd Oostende regelmatig gebombardeerd. Dat maakte het vertrek naar Engeland aartsmoeilijk.”

Spookdorpen

De vluchtelingen laten spookdorpen na in België en komen in geplunderde spookdorpen aan in Frankrijk. Marc De Meyer: “Vlamingen die in Frankrijk kwamen, spraken geen woord Frans. Ze waren afhankelijk van administraties die geen woord Nederlands kenden. Zelfs de door België opgezette diensten waren uitsluitend Franstalig. Er is een groot verschil tussen de armere Belgen die in Noord-Frankrijk zijn blijven hangen en niet over de Somme geraakt zijn, en de rijkeren die vroeger weg waren en een min of meer normaal leven konden leiden in Zuid-Frankrijk. Sommigen hingen er zelfs de toerist uit. Maar degenen die in het noorden bleven rondzwerven, kwamen in een compleet gedesorganiseerde omgeving terecht. Ze wisten niet waar naartoe. De meerderheid was nog nooit buiten het eigen land geweest. En nu doolden al die gewone mensen rond in een totaal vreemd land. Ze konden niet verder naar het zuiden, werden ingehaald door de Duitsers en als ze naar de kust trokken, reisden ze richting front. Er restte hen niets anders dan terugkeren. De meesten hebben dat ook gedaan, dwars door de Duitse linies, vaak met hulp van de Duitsers. Aankomende en vertrekkende vluchtelingencolonnes kwamen elkaar tegen.”

Een sterk Belgisch leger? Een vraagteken uitvergroot, maar ultrakort behandeld!
Met gespannen interesse volgen wij het wel en wee van ons Belgisch leger, vanaf een paar jaar voor WO1, tot ca. 1919. Dat is slechts zeven jaar. Interessant kan het zijn die zeven jaar te situeren in de algemene historiek. Omgekeerd begrijpen wij, vanuit die algemene historiek, die WO1-jaren ook beter.

Net voor WO1 tekent Leopold 2 de wet op de algemene dienstplicht. « Klein soldaatje, groot soldaatje », zongen we in onze prille kinderjaren: hadden we veel soldaten of niet? Als we vooraf samenvatten, kunnen we stellen: - Om ons veilig te stellen, deden we vooral een beroep op diplomatie. Die had voorrang op de wapens. - Nooit beschikte België over zware militaire slagkracht. - Belgen zijn niet erg militaristisch. Integendeel. Er is nooit een militaire « groei » geweest, zoals we die kennen in eeuwenoude landen. België was/is bovendien zakelijk-commercieel gericht. Met een liberale basis: de ruime vrijheid van het individu, het goed-draaiende leven in de familie. Met sterke nood aan privacy. Met een gezond wantrouwen tegenover allerlei -ismen, wantrouwen tegenover romantiek. Geef Belgen stevig werk en een correct loon en de wereld zit goed. Voor WO1 . 1830. België was nog altijd « un pays tampon », een bufferstaatje tussen Pruisen en Fransen. Het Belgisch leger was een allegaartje. Dat kon niet anders. Willem 1 valt aan, in augustus 1831. Hasselt ingenomen, Leuven omsingeld: België krijgt de defensie niet voor mekaar. Frankrijk komt tussen. De strijd woedt vooral om de citadel van Antwerpen. Die valt op 23 december 1832. Het Franse leger duwt de Nederlanders over de (kerverse) « grens ». . Risquons-Tout, Moeskroen. Op 24 maart 1848 vallen enkele tientallen Franse annexionisten België zogezegd binnen, maar Belgische infanterie pakt ze op en ontwapent ze. . Tot ca. 1870 leiden onze militairen een sluimerend bestaan. De dappere Belgen vegen de binnenkoer van de kazernen, zoals karikaturen van toen het tonen! . 1870: Bij de Frans-Pruisische oorlog wordt het leger gemobiliseerd maar er gebeurt niets. België wilde 100 000 man mobiliseren, 80 000 doken op. De paraatheid wordt in vraag gesteld. Dus ... . Omwille van de spanningen tussen Pruisen en Fransen, willen de Belgen zich versterken. Ze opteren voor fortengordels, vooral rond Antwerpen. Kijk, opnieuw de nadruk op verdediging, zeker niet op aanval. Ook de machtige katholieke partijen vinden forten niet kwaad: zo moeten er minder frisse jongens naar het onzedelijke kazerneleven. Maar, toch niet al die forten rond ons Antwerpen?! In 1862 verenigen katholieken en vooruitstrevende liberalen zich in één partij (uniek feit in onze geschiedenis): de antimilitaristische Meetingpartij. Tegen de bouw van forten rond Antwerpen: « Forten nemen onze gronden af, forten trekken de vijand aan (« Laat de Brusselaars dat maar doen, als ze dat willen! »), forten houden de uitbreiding van onze stad tegen en halen duizenden vervelende soldaten in onze straten. Neen dus! ». Antwerpen dreigt er zelfs mee zich van België los te scheuren. Maar, de forten komen er. . België beroept zich vooral op zijn neutraliteit. Daarbij steunt het op de (ook militaire) hulp van de landen die de neutraliteit garanderen. . De forten kwamen er maar hielden de Duitsers niet tegen. Fortificaties verouderen immers altijd en kanonnen worden altijd zwaarder. Zoals enkele militairen na WO1 schreven: « Onze forten zorgden vooral voor meer slachtoffers en meer gevangenen. » . De kwantitatieve sterkte van ons leger lag nooit hoog. Ja, WO1 mobiliseerde ca. 250 000 man en WO2 zelfs 600 000 , maar tussen die oorlogen in bleef ons leger beperkt. Nadruk lag op de landmacht. Na WO1 . De kwalitatieve sterkte van ons leger was ook bescheiden. In 1914 hadden we slechts 14 000 beroepsmilitairen. Dienstplichtigen, lange tijd ook lotelingen (tot 1909) zijn geen doorgetrainde militairen. Algemene dienstplicht in 1913. In 1936 ging de dienstplicht van acht naar zeventien maanden (oorlogsdreiging). Tijdens de Koreaanse Oorlog zelfs 24 maanden. Na de Koude Oorlog hebben we de dienstplicht opgeschort: op dat ogenblik deed slechts één op vijf van de jongeren nog militaire dienst en vonden we dat terecht veel te discriminerend, vooral tegenover jonggediplomeerden. . 1970-1980 : De massa komt op straat, tegen legerhervormingen en raketten. Paul Vanden Boeynants, minister van landsverdediging, 1972- 1979, wil het leger hervormen en zwaarder bewapenen. In 1975 bestelt België 116 F16- vliegtuigen (30 miljard BEF). Ondanks economische wereldcrisis. Felle reactie: daarbij komen alle Belgische partijen op straat. Op 9 februari 1983 plaatst België, met Wilfried Martens, opnieuw een bestelling van 44 aanvullende F16. Opnieuw zwaar protest. .

Kruisraketten: vanaf 1982 doken de geheime plannen op, om in België kruisraketten te plaatsen. Protest alom, maar deze politiek overstijgt het kleine België en zijn Belgisch leger. Die dingen kaderen in NAVO-verband . . De BSD: België toonde zich een trouwe NAVO-partner, al sinds de oprichting ervan in 1949. Ook in dit kader situeren we de aanwezigheid van het grootste deel van het Belgisch leger in West-Duitsland. En veel « gekregen » of « geleend » wapentuig. In Duitsland: In de vijftiger jaren wel 40 000 man, in de negentiger jaren teruggebracht tot 25 000 en de laatste tot juni 2004 (Spich). Het Belgisch leger : driemaal in de aanval. Of viermaal? Er zijn drie opmerkelijke acties in het buitenland. . In 1922 neemt België deel aan de bezetting van de Ruhr, samen met Frankrijk. Om de schade tijdens WO1 ook zo te recuperen. Weinig wapengeweld maar een offensieve actie. .

In 1950 zendt België een bataljon vrijwilligers naar Korea. Samen 3587 man. 118 worden gedood, ca. 350 gewond. Geen echte oorlog tegen het buitenland want vrijwilligers. . Vanaf juli 1960 vallen Belgische militairen Kongo binnen. De UNO verklaarde die aanval onwettelijk en blokte België af. . Een vierde oorlogsdaad?

Tijdens WO1 participeert België aan de aanvallen op Duitse kolonies in Afrika. Maar, die operaties kaderen in de context van WO1, een verdedigingsoorlog. Toch niet vergeten: tijdens WO1 sneuvelden in Afrika 132 blanke Belgische militairen, 1895 zwarte soldaten in Belgische dienst en ... 7124 zwarte dragers (vooral ook door genadeloze uitputting). Toch niet vergeten dat ... ... dat het Belgisch leger, na mei 1940, de oorlog verder zette, tot 1945. In september 1944 tellen we wel 8000 Belgen in een geallieerd uniform. Groepering Bevrijding 2200. Royal Air Force: 1100. Royal Navy: 500. Andere zeelui: 3500. Para's: 125. Commando's: 85. Geparachuteerde agenten: 300. En was het Belgisch leger actief in het verzet. Totaal aantal gedode Belgische militairen in WO2: 12 100.

De Rijkswacht

Rijkswachters waren militairen, onder de minister van landsverdediging. In 1992 gedemilitariseerd en geplaatst onder de minister van binnenlandse zaken. In 1998: rijkswacht, gemeentelijke politie en gerechtelijke politie gefusioneerd tot lokale en federale politie. Op het einde waren er nog bijna 17 000 (militaire!) rijkswachters, verdeeld over 427 brigades. Aanleiding tot dit alles was o.a. de affaire Dutroux maar andere redenen werkten die evolutie in de hand. In feite eiste België van de Rijkswacht een dienende houding, niet een houding waarbij de Rijkswacht aan de bevolking haar normen wou opleggen.

Een zeer opmerkelijke Belgische geschiedenis waarrond in feite weinig werd gezegd en geschreven. Plots « verdween » dus een gedeelte van het Belgisch leger. Onder andere in Frankrijk bestaat de gendarmerie nog altijd zoals ze altijd was. De populaire naam, in België, voor rijkswachters: de piottenpakkers. Omdat de rijkswacht, ook tijdens WO1, deserteurs opspoorde en gevangen nam. Voorzichtige conclusie Militair had België niet veel tegenover buitenlandse en vooral Duitse dreiging te plaatsen.

De nationale defensie had in België nooit veel geestdrift kunnen opwekken. Voor de pragmatische Belgen: leger en forten, dat zijn dingen die de mensen last en ongemak berokkenden, de belastingen nodeloos opdreven en niet direct iets opbrachten. De katholieken, sinds 1884 aan de macht, waren ervan overtuigd dat het kazerneleven de jongens moreel in het verderf stortte. De socialisten, definitief in de regering sinds 1920 (algemeen enkelvoudig stemrecht!) waren altijd tegen lange dienstplicht en tegen oorlog gekant. Omdat oorlog altijd slecht is, omdat oorlog vooral de zwaksten treft, omdat lange dienstplicht de zwakke arbeiders hun centen afneemt en ... « waarom moeten de zwaksten uit de maatschappij gaan vechten voor rijke koningen, rijke industriëlen, rijke burgers, terwijl ze daar zelf nooit iets voor terugkrijgen tenzij dood, verminking, ellende en een blikken medaille!» Probeer daar maar eens een antwoord op te formuleren! Het moet gezegd: in 1914 hebben alle socialistische partijen gezwicht voor het zogenaamde algemeen welzijn, voor de « union sacrée ».
Dus: De uitbouw van een sterk en modern leger is in België nooit een prioriteit geweest. Momenteel gaan we naar een totale getalsterkte » van ca. 28 000 man. De marine bestaat uit een samenwerking met Nederland. De aflossing van de gevechtsvliegtuigen van de Belgische luchtmacht is een vraagteken: vliegtuigen in leasing nemen, samenwerken met Nederland of ...? De zware rupsvoertuigen van het panserwapen worden afgevoerd. Omdat ... een tweede Groote Oorlog niet wordt gevreesd, een heruitgave van WO2 nog minder. En vooral omdat « groote oorlogen » niet meer aan kleine landen zijn besteed. Zoiets ...?

Met dank aan de auteur Herman Verstraete

Bronnen

Diverse uitgaven o.a. Luc De Vos, De Eerste Wereldoorlog, Davidsfonds, Leuven, tweede druk, 1996. Luc De Vos, De bevrijding, Van Normandië tot de Ardennen, Davidsfonds, Leuven, 1994. Luc Reichler e.a. , Een onvoltooid beleid. De Belgische buitenlandse en defensiepolitiek van 1830 tot 2015, Uitgeverij Pelckmans, 1993. Marc Reynebeau, Een geschiedenis van België, Lannoo, 2003. Paul Van Damme, Stijn Vandeperre, Zonder Woorden? Geschiedenis van België in spotprenten, Uitgeverij Pelckmans, 2011.

Groeningemuseum Brugge: knielen voor de Madonna

Voor afbeeldingen ga je naar Google of rechtstreeks naar Google Afbeeldingen.
(bewerking tekst van Herman Verstraete H.V. - hartelijke dank)

Het Groeningemuseum is het stedelijk museum voor Schone Kunsten in Brugge en biedt een overzicht van zes eeuwen Vlaamse en Belgische schilderkunst, gaande van Jan van Eyck tot Marcel Broodthaers. De verzameling Vlaamse Primitieven is van uitzonderlijk belang.
Het Groeningemuseum ligt een beetje verdoken en ligt aan de Dijver, OLV Kerk, Gruuthuse, midden in de stad. Met een eerder bescheiden ingang. 

Wie het Groeningemuseum bezoekt, doet dit waarschijnlijk op de allereerste plaats voor het schilderij van Jan van Eyck, de Madonna van kanunnik Van der Paelen. Jan van Eyck is dé grootste naam van onze Vlaamse Primitieven. Hij wordt aanzien als de grondlegger ervan.
Zijn meest bekende werk is Het Lam Gods, in de Gentse Sint-Baafskerk. Maar onmiddellijk daarna komt dat fameuze Madonnaschilderij in Brugge. Centraal Maria op een troon, met het kind Jezus op haar schoot. Rechts knielt de opdrachtgever van dit schilderij, Joris van der Paelen. Naast hem zijn naamheilige, Sint Joris, in harnas: met een vriendelijk gebaar stelt ridder Sint Joris de kanunnik voor aan Maria en haar kind. Links Sint Donatius, de patroonheilige van de verdwenen Brugse Sint-Donatiuskerk, waar Joris van der Paelen kanunnik was.

Het is zowat vijftig jaar geleden...(H.V.)
Ik sta rechtop voor dat schilderij en blijf maar zien en zien en zien. Het is een dag met weinig bezoekers. Naast mij komt een man te staan, duidelijk ook in diepe bewondering. Zelf ben ik de details aan het verkennen van Jan van Eycks verbluffende techniek. De kop van de kanunnik is wijd en zijd beschreven als een meesterwerk van realistische - ja, realistische portretkunst. Een kop van een man die naast zijn kerk ook de wereld kent. De mantels van Maria en Sint - Donatius, zoiets kon toch eigenlijk alleen Van Eyck. Het harnas van Sint - Joris weerspiegelt zelfs het diepe rood van Maria's mantel en geboeid exploreerde ik ieder glimmend onderdeel: meesterlijk ...

Op dit ogenblik besluit de man naast mij verder te gaan. En, kijk, wat doet hij nu? Hij knielt diep, met gebogen hoofd, richt zich op en stapt verder. Natuurlijk kijk ik verrast.
Knielen in een museum.
De man draait zich even naar mij en met een handgebaar en met een geamuseerd - verlegen glimlach doet hij me teken: Let maar niet op mij, ik was even verstrooid.
Wel, je zult zeggen, wat een simpel verhaal. Zoiets haalt toch niet de laatste pagina van de krant. Wel, ja en neen. Duitsers zouden zeggen: Jein. Een mengvorm van ja en neen!
Ik vergeet nooit hoe die man daar knielde. Neen, in een kerk waren we niet. We stonden niet voor een altaar.
Maar, we stonden wel voor een schilderij dat, meer dan zeshonderd jaar geleden al, getuigenis aflegde van een christene boodschap. Maria heeft een hemels gelaat. De forse kanunnik doet het voor: hij maakt zich klein en knielt deemoedig. De achtergrond van het schilderij is een kerkinterieur.

Hoe ga je weg van dat schilderij, hoe ga je weg van de personen van dat schilderij? Door hen te groeten. In de christelijke traditie groet je door te knielen. Wel, die dag in het Groeningemuseum, waren weinige bezoekers zo in dat schitterende schilderij opgegaan als die knielende man. Hij was dat schilderij binnengegaan en bij het verlaten ervan knielde hij zoals de kanunnik het doet. Hij was aanwezig in dat schilderij en de afgebeelde personen waren zo goed als lichamelijk aanwezig voor hem.

Knielen voor de Madonna: om nooit te vergeten in mijn herinneringen van religieuze kunst.

Stilte zoeken en beleven

Stilte ligt dicht bij rustig worden. Wij denken hier spontaan aan de klassieke methodes: van meditatie tot zen, van wandelen tot staren in vlammend vuur.

Ik noteerde enkele eenvoudige en originele voorstellen om stilte te vinden:
Garnalen pellen
Ramen zemen
Breien
In de tuin werken met de handen in de aarde wroeten.

De stilte en eenzaamheid vinden hun oorsprong in de eerste kloosters aan de Nijl. In en rondom Egypte, langs de oevers van de Nijl, ontstonden de voorlopers van de huidige kloosters. Een belangrijke tak van de christenheid leefde in de oudheid immers in Egypte. De naam Egypte klinkt nog altijd door in de benaming Koptische christenen. Mannen en vrouwen zochten er de eenzaamheid en de stilte op om dichter bij het bovennatuurlijke, bij God, te komen. Sommigen onder hen waren kluizenaars die door hun armoede en godsvrucht het respect verdienden van de dorpelingen uit de omgeving. Hoewel ze eenzaamheid nastreefden, werden ze toch opgezocht door vele passanten. Soms groeide hun kluis uit tot een mini - bedevaartplaats of groeide er een kleine gemeenschap rond, die zich bij de kluizenaar aansloot en uitgroeide tot een klooster. De kledij van de kluizenaar bestond meestal uit een zwart habijt en een monnikskap. Het habijt stond symbool voor de armoede. De monnikskap met twaalf sterren verwijst naar de twaalf apostelen.