Velen zijn terug van vakantie veronderstel ik toch?
Het woord "vakantie" komt van het woord "vacant".
Vacant dat op zijn beurt betekent:afwezig,vrijstaand,open,verlaten,op pad zijn,nomadiseren,zwerven,openstaat,vrij blijven
Voor elk kan er dus iets anders verstaan worden onder het woord vakantie
"Vacuum" zit er ook in:leeg dus,afwezig zijn van de dagelijkse sleur,het achterlaten van zorgen ,het verlaten van het huis,openstaan voor nieuwe dingen,rust of onrust ervaren,rondzwerven,leegte opvullen(is er zin aan de leegte?)de nomade spelen,maar bovenal zich vrij voelen.
Vooral dat vrij voelen lijkt mij een vraagteken.
Is men vrij wanneer men zijn verlof moèt nemen in "die" en "die" maand,wanneer men zijn vliegtuig moèt nemen om "dàt" en "dàt" uur,wanneer men in het hotel het ontbijt moèt halen voor 10uur?
Zelfs ik met mij boot,ik,de zwerver ,de nomade die ongebonden op vakantie ga moèt mij onderwerpen aan de natuur.Ik moèt mee met de tij,rekening houden met de wind .
Waarom kijken zoveel mensen uit naar verlof?Om op adem te komen,te pauzeren,te rusten,om adem te halen?
Wordt het niet overroepen?
Ik hoor veel mensen zeggen dat ze blij zijn terug te keren naar hun eigen nest.Kinderen gaan ineens terug graag naar school:de nieuwe pennen,het kaften van boeken,een nieuwe boekentas,de vriendjes terugzien.
Vanwaar die drang om weg te gaan?Dit houdt me bezig.
Nu,zonder die drang had Columbus Amerika niet ontdekt en zo zijn er vele voorbeelden van.Het avontuur,het onbekende trekt aan.
Nieuwsgierigheid naar het "andere" wat het ook moge zijn.
Wij hier,échte en amateurfilosofen zijn ook nieuwsgierige mensen die alsmaar blijven zoeken naar antwoorden op allerlei vragen.Is dit niet een beetje dezelfde drang als op vakantie gaan,of liever op avontuur,op verkenning?Ik denk dat er een link is.
Hebben we niet allemaal een "Odysseus" in ons?Is dat eeuwige zoeken niet een zoeken naar zichzelf?
Komt men ooit uitgerust en voldaan terug?Blijven wij hier dan ook niet komen als zoekende zielen?Nooit echt voldaan..
Men verlangt altijd naar iets anders.Is men thuis wil men weer weg.Is men weg wil men terug naar huis.Hetgene mij terugbrengt naar het nooit bevredigd verlangen naar dat "iets" waar ik het vroeger al over had.
Laten we ons filosofisch café een beetje ervaren als een vakantie met al zijn betekenissen hiervoor opgesomd
Misschien gaan we straks graag terug naar huis maar tegelijkertijd kijkt men misschien al uit naar het volgende filosofisch café.Ik alvast wel,volgende week reeds in Breda
quand tu es dans la merde ! ne dis rien et essaie de savoir ce que tu fais Op de ring van Antwerpen,dichte mist;
Een krans van vage lichtjes zoals op een reuzentaart
Ik volg behoedzaam..
Ik kom van het filosofisch café en zit evengoed met mijn gedachten in een mist om niet te zeggen dikke mist dialoog, empathie, relativisme, absolutisme, déconstructie zware woorden
Oei!zit ik nu op de verkeerde weg?
Neen,ik volg nog,maar de afstand tussen de anderen wordt groter.Straks verlies ik ze uit het oog .zijn dat nu goede of slechte mensen daar? Benik goed,of slecht? Of de twee
Moet ik niet wat toleranter worden? .Gedachte,gedachten
Voilà, ik ben de anderen kwijt, ben nu alleen en nog behoedzamer. Zal ik het redden zonder hen?
Ah, nu komt iemand in mijn kielzog.Ik ben nu zij die leidt. Kan ik dat wel? Zit ik nog op de goede weg?Mijn verstand zegt van wel, maar mijn émoties zijn ook niet te onderschatten.Wat zijnémoties alweer?
Zal ik die andere niet op de verkeerde weg zetten? Heeft die wel vertrouwen in mij?Heeft hij een keuze?En ik dan?
De witte streepjes op de weg zijn mijn enige aanknopingspunten.Maar zie ,er is terug een lichtje voor mij en ik hoef nu maar te volgen , heel voorzichtig, zoals die ander mij blijft volgen. Een uitwisseling van vertrouwen,concentratie.
Zo helpen we elkaar er door. Door wat? Naar wat? Wat houdt mijn verlangen in:een veilige haven?een zekerheid?
Zijn er zekerheden? Ja,want hier zet ik mijn moeizame reis verder,in goed of slecht gezelschap,wat maakt het uit;;;maar dat ik die reis, al is in de mist verder zet, dàt is een zekerheid.
Met alle lichtjes hier aanwezig moet dat wel lukken
Onder het wandelen, bedenk ik vaak volmaakte zinnen, die ik me later thuis niet meer kan herinneren. Ik weet niet of de ontzaglijke poëtische kracht van die zinnen berust op hun inhoud of op het feit dat ze nooit hebben bestaan Fernando Pessoa in het Boek der rusteloosheid
Miriam van Reijen is filosofe en doceert filosofie en ethiek aan de hogeschool Avans in Breda. Naast dit geeft ze cursussen en workshops evengoed in Nederland als in Belgie , Frankrijk en andere landen.Miriam is gefascineerd door Sartre en vooral door Spinoza. Bij deze laatste beeindigde ze onlangs haar scriptie bij dewelke ze geboeid is door zijn passies en zijn filosofie van de politiek. Miriam publiceerde ook boeken waaronder "Filosoferen over emoties" Ze was ook de ziel en oprichtster van het filosofisch café in Breda. Wat heeft deze filosofe nu te zien met de wetenschap? Miriam is evengoed gefascineerd door de Stoicijnen die reeds een paar eeuwen voor en na Christus op zoek waren naar de weg tot het geluk en de levenskunst en die dachten te bereiken door de controle op de emoties via de rede, de logica Vandaag weten we door de neurowetenschappen en de hersenchirurgie dat inderdaad de emoties zouden geleid worden via het ingewikkeld zenuwkluwen in ons brein.Beangstigend wel.Waar is onze vrije wil,onze verantwoordelijkheid. Om Johan Braeckman te citeren:"Zijn we zèlf meester van ons gedrag of eerder de slaaf van onze hersenen"
In dit filmpje ziet u Jean De Waegenaere ,onverwachts overleden op 29 december 2009 Hij was een goede vriend van mij en een zeer actief lid van het filosofisch café van Antwerpen . Hij was een fervent lid van de Antwerpse Jazz Club en grote Jazzkenner. U ziet en hoort hem hier tijdens het voorlezen van één van zijn laatste columns .
In het westen is het oorzakelijke ,het scheidingsdenken sterk ontwikkeld geweest. We zijn ermee opgevoed.
Nu echter komt men terug van het dualistisch denken evengoed filosofisch als antropologisch. Men komt terug van goed en kwaad;van het licht en donker,van zondig en heilig,van geniaal en dom,van man en vrouw,van kortom al die tegenstellingen.
Alsof in het goede geen kwaad zit en omgekeerd. Alsof in de man geen vrouw zit en in de vrouw geen man.
Aristoteles zegtje moet het hoogste bereiken .Zolang je dat niet bereikt hebt moet je altijd van oorzaak naar gevolg,steeds verder Dat klinkt naar volmaaktheid en ik bèn niet volmaakt en ik kan me daarin aanvaarden. het kan zelfs een weg zijn naar een transformatie in mezelf.
Herakleitos zegt iets anders nl.niet zo bezig zijn met oorzaak en gevolg,zwart wit,duister en licht,maar openstaan voor het zo-zijn van de dingen,het leven zien zoals het is. Ik hoef niet volmaakt te zijn(wat een troost).Je ontdekt dat er meer in je zit dan wat de taal je toelaat er uit te halen.
Het gaat er om aanvaard te worden zoals je bent,met wat je geworden bent en met wat je aan het worden bent. Dit noemt men een ontmoeting. En wat is aanvaarden? Bv. Ik geef mezelf de permissie om een non-conformist te zijn en accepteer dit ook van anderen.
Het woordje haereticos betekent hij die zelf kiest de ketter die niet alles weggooit,maar alles op zijn eigen oorspronkelijke wijze probeert te verwerken om er in zijn leven iets probeert van te maken.
Zo kun je to vrijheid komen,niet dat je niet vrij zou zijn om je zin te doen,maar de vrijheid hebt om te kiezen,zelfs het onvermijdelijke.
Soms zit de angst er in deze vrijheid niet te kunnen bereiken,verdragen,er niet te kunnen mee omgaan.
Vrijheid is keuzes maken en in hoeverre is die keuze vrij?
Sartre zegt :omdat mensen kunnen en moeten kiezen en zich vrij voelen,zijn ze vrij.
Spinoza stelt als iemand zich vrij waant,het nog niet zo is. Men kan zich vrij voelen zonder het te zijn. We zijn het echter niet omdat elke keuze is bepaald door ervaringen, opvoeding, genen, herinneringen
Wat heeft vrijheid te maken met dualisme of liever niet-dualisme, In het niet-dualisme besta je uit één stuk,ben je tegelijk goed en slecht. Je maakt één keuze , en maar éne en het is die keuze die uit één persoon komt en die persoon is één geheel met zichzelf,met het hoogste in zichzelf
Een citaat van Romain Gary om te eindigen
niets is wit of zwart, het wit is vaak iets zwarts dat zich verbergt en het zwart is soms het wit dat zich heeft laten betrappen
Ik was in Iran het beruchte jaar 1979...Khomeini juist aan de macht. Ik ging een paar keer per jaar naar Iran om inkopen te doen voor mijn zaak in "Perzische Tapijten". Maar in 1979 wachtte mij een verrassing...strenge controle op het vliegveld,mannen met geweren overal,na 21u verbod om nog op straat te gaan,hotels leeg,restauraints gesloten,geen alcool,geen coca cola.In de straten,gewapende en gemaskerde mannen. Ze schoten zo maar in de lucht om je angst aan te jagen.De,sfeer was beangstigend..Ik werd eens meegsleept in één van hun beruchte betogingen(die je nu ook ziet op tv).Toch nam ik en vliegtuig naar Isphahan.Daar was het iets kalmer,maar oh zoveel vernietigd .De foto's zijn genomen in Isphahan.Gelukkig de mooie "blauwe" moskee was ongeschonden.(Die kun je zien op de foto). Je kunt je vragen stellen bij het regime van nu en dat van de Shah..wat was,is beter?
Heeft het verlangen wel dezelfde betekenis voor iedereen?
Verwart men niet verlangen met behoefte?
Een behoefte kun je invullen:eten als je honger hebt,een nieuwe auto kopen,een huis in Toscanie Dit kun je ook verlangens(met een s)noemen.
De term verlangendewelke ik bedoel gaat over iets veel fundamenteler.
Niets kan de mens zodanig bevredigen dat hij definitief bevrijd is van het verlangen naar iets nieuws. Het is een onstilbare dorst,en onrust,een dynamiek,een grenzeloos verlangen naar de ander in eerste instantie.
Levinas slagzin:le désir de lhomme est le désir de lautre,zegt het.Je wilt verlangd worden door de andere terwijl je zèlf verlangt.
Het verlangen valt nochtans niet samen met het gevoel. Men denkt vlug aan het woord liefde als men van verlangen spreekt.
Het verlangen waar ik het over heb is onbewust en kan pas via omwegen ontdekt worden.
Eigenlijk is de mens een wezen dat gedreven wordt door een onblusbaar verlangen maar niet weet naar wàt het verlangt. Dit dwingt hem zich naar anderen te wenden, te ontmoeten en een voorlopige identiteit op te bouwen. Maar er ontwerpt zich een leven van en reeks schijnbare toevallige factoren die het verlangen zullen opvullen,surrogaten:auto,grotere auto,villa,eten .
De dynamiek van het echte verlangenhoudt velerlei dingen in. Wat denktu dat een kunstenaar beweegt, die onblusbare drang altijd maar te creëren, te scheppen. Het tasten,het zoeken en nooit echt bevredigd zijn?
Wat zei Eric Oger enkele maanden terug?Het ging toen wel over het geluk, maar hij zei dat het zoeken belangrijker is dan het vinden.
Sommigen verklaren het verlangen als een verlangen terug naar de moederschoot. Ik zou het niet weten,maar wie weet?
Ik zou het geen passion inutile noemen à la Sartre want er zit te veel drijfkracht in het verlangen.
Verlangen is een onstilbare honger van de geest, honger naar betekenis ,naar een waarheid,naar de kennis van het Ene Antwoord, het verlangen naar dat punt waarop de zin van het bestaan en het geluk elkaar misschien de hand reiken, samen hetzelfde betekenen.
Indien u denkt niet te verlangen (in de betekenis waarover ik hier heb)wens ik u toe te verlangen naar dat verlangen.
Een heel oude dichter (nu overleden) schreef eens:What makes the engine go..desire,desire,desire..The longing for the dance
Het zoeken en uitstellen van ervaringen, het niet willen,kunnen grijpen. Verlangen en weer niet.Verlangen naar ietsmoet blijven , het doel mag niet bereikt worden.
Een beetje mist? Dikke mist? maar mist moet er zijn.! ! Rosetta
Hier in den Hopsack zijn een aantal vrijwilligers actief,ook het team van het filosofisch café bestaat uit vrijwilligers.
Onlangs kwam bij mij de vraag opwat beweegt eigenlijk een vrijwilliger zich voor anderen in te zetten?
Is het om een zwart gat op te vullen,een leegte ? Doet hij het om eenbedankje te krijgen?Probeert hij zijn eigen problemen te vergeten?
Er is echter geen fundamenteel antwoord,een antwoord dat geldt voor elke vrijwilliger.
Emmanuel Levinas geeft misschien een gedeeltelijk antwoord.
Bij Levinas gaat het om een appel à lautre Die appel(beroep doen opis ongeveer de vertaling)door de behoeftige,de weerloze is geen eis. Bij Levinas besta je maar doordat de andere je ziet en zo beroep doet op de andere zijn gelaat(dat is eigenlijk fenomenologie)
De goede Samaritaan antwoordde aan de oproep van de gekwetste. Maar was er alleen maar dàt, het helpen,of ging het ook om een goed gevoel op te roepen bij zichzelf?
Iedergelaat doet een appel op zelfoverstijging. Ieder ander die geen bedreiging of agressie vertoont in zijn gelaat is een vraag naar mijn zorg. Hij doet een oproep om mijn grenzen open te stellen.
Door hem te tonen in zijn kwetsbaarheid doet hij een appel op mij om uit zijn beslotenheid te geraken.
Hetzelfde van het gelaat kan gezegd worden van het woord . Zelfoverstijging is luisteren naar het verlangen van de andere tot contact.
Ontmoeting gebeurt op voet van gelijkheid en evenwaardigheid.
Ontmoeting tussen mensen is veel meer ,het is de ontmoeting met de mensheid en de mensheid is de andere
Maar nog niet is er het antwoord dat ik zoek. Ik mis toch wederkerigheid.
Bij Levinas gaat het niet ècht om wederkerigheid?
Dan kom ik bij Paul Ricoeur.
Hier is de andere niet de eiser maar de lijdende.
Hier geef ik mijn mede-voelen, mede-lijden. De andere is de ontvanger
In het ware meevoelen word ik geraakt door al wat de lijdende mij teruggeeft.
De ongelijkheid wordt opgegeven door de wederkerigheid,de uitwisseling. Je kijkt in een spiegel,je lijdt mee ,je wordt herinnerd aan je eigen kwetsbaarheid en sterfelijkheid.
De ontvanger geeft verantwoordelijkheid doordat ik de superioriteit erken van het aansporen tot rechtvaardig handelen.
Hier is dus wèl wederkerigheid,gelijkheid.
Ik ben niet beter dande andere. Ik ben een ander tussen de anderen.
Is dit een antwoord op de vraag:waarom die zogezegde belangloze inzet van de vrijwilliger?
Om over na te denken toch?
Rosetta
De teksten die u kunt lezen zijn "columns" die opgesteld zijn door mij en dewelke ik voorlees in ons filosofisch café in Antwerpen. Elke 2de zondag van de maand heeft er een filosofisch dialoog plaats in "den Hopsack",Grote Pieter Potstraat,24,Antwerpen;Voor meer détails kijk op www.filosofisch-cafe.be Iedereer is welkom,er is geen voorkennis nodig .Iedereen doet mee .Het café zèlf is heel gezellig en er wordt dikwijls nog veel nagepraat.Kom maar eens kijken..
