Zorgmedewerkers
weten wat empathie betekent: de competentie om je in te leven
in de gevoelens van anderen. Door er over te spreken met elkaar
wordt dit begrip geleidelijk aan rijker.
Informele
situaties en media
De onderwerpen van deze vormingssite Empathische zorg komen
uit informele situaties die vaak ontstaan rond de koffie of de
break: anekdotes over verjaardagen (met gebak en pralines),
kleine ongemakken (misselijkheid, verkoudheden), over de kinderen en
kleinkinderen, over de kapper, over een of ander dieet, over
ervaringen met zorgvragers.
De zorgmedewerkers- meerderheid vrouwen - verwijzen geregeld
naar wat ze zagen op de televisie, hoorden op de radio
en lazen in de krant. Deze media leveren interessante
achtergronden en zijn actueel, dus gespreksstof.
In heel wat gevallen zijn er dus aanknopingspunten in de media met
de verhalen die verteld worden.
Empathische zorg: Wanneer en hoe? Tijd, ruimte,
training
Empathische zorg is geen vaktechnische -medische bijscholing. Ze
ligt in het domein van informele bijscholing op het werk, door
te luisteren naar elkaar en naar de zorgvragers.
De meesten
kennen de basisprincipes van gezond bewegen en voeding. Elke
arts en zorgmedewerker zal dit aanbevelen. De volgende stap ligt
dicht in het domein van de empathische zorg. Hoe komt het dat er
weerstanden zijn? Hoe kunnen luisteren, samen naar oplossingen
zoeken met respect voor de eigenheid. We zitten zo
in het domein van de preventie, van de begeleiding én de
nazorg. Het strikt medische staat niet op de voorgrond wel de vaak kwetsbare, fragiele, onzekere, onrustige zorgvrager
en zorgmedewerker.
Is er training en opleiding nodig voor Empathische zorg? Niet
systematisch, wel aandacht schenken aan een verrijking
van de inhoud, door meer de nadruk te leggen op de care.
De ene zorgmedewerker zal zich vlugger empathisch kunnen
opstellen dan de anderen. Door interne communicatie zowel
informeel als formeel (intranet bijv.) kunnen er
gedragsveranderingen optreden. Indien er aandacht wordt besteed
aan competentietraining m.b.t. waarden, kunnen de essentiële
vaardigheden van Empathische zorg daar aan bod komen.
Methodieken empathische zorg
aanpakken: kennisvergaring, -deling en verspreiding
actualiteit:
gebruik maken van de actualiteit garandeert levensechtheid
gevalstudies: Casusbespreking is een effectieve en
efficiënte manier voor leren op de werkvloer door kennisdeling.
Belangrijk is dat de cases uit het leven zijn gegrepen van
zorgmedewerkers en zorgvragers. De cases worden besproken met enkele
deelnemers. Ze werden op intranet geplaatst, samen met de analyses.
Empathische zorg
kan qua onderwerpen alle kanten uit. Het hangt af van het
aangebrachte materiaal door zorgmedewerkers en -vragers. Deze
onderwerpen kan men in een logboek noteren of op een
prikbord of via intranet. Het komt erop aan niet teveel administratie en organisatie
er rond te doen. Het luisteren naar elkaar en zoeken naar aangepaste
oplossingen en aanpakken primeren.
We zien de aanpakniet op de eerste plaats door
systematische vormingsessies, wel een geregeld aandacht door de
vormingsmedewerkers. Men kan voorstellen aan de dienst bijscholing
of HRM , via de hoofdverpleegkundigen, een of twee keer per jaar aan
kennisdeling te doen. Het probleemoplossend vermogen kunnen
we activeren, door tekens te zoeken: hoe kan het beter in het belang
van onszelf (zorgmedewerkers) en van zorgvragers. In elke aflevering
geven we daarvoor aanzetten, aangeduid met Aanpak EZ
(empathische zorg).
Empathische zorg
speelt vaak in op de actualiteit: een anekdote, iets wat men
gezien of gehoord heeft. Een hulpmiddel hierbij is het gebruik maken
van prikborden en uitstallingen die op de verschillende afdelingen
van een zorginstellingen aanwezig zijn.
Op de prikborden staan de mededelingen en de nieuwtjes van de
medewerkers en de bewoners/patiënten, zoals ansichtkaarten,
aankondigingen van geboorte, huwelijk, overlijden, jubileum en
activiteiten. Vaak ook de uitstappen en reizen van de zorgmedewerkers en
zorgvragers en krantenknipsels.
Aanpak EZ: Welke concrete gebeurtenissen hebben we kunnen gebruiken?
Tevens zijn er uitstallingen: voorwerpen die verwijzen naar
een burgerlijke en kerkelijke feestdagen periodes of jaargetijden:
van kermissen tot kerststal, Paaseieren, vakantiestemming, terug
naar school enz. Eventueel: de kunstwerken die werden aangekocht.
Aanpak EZ:Welke concrete gebeurtenissen
voorvallen hebben we kunnen gebruiken.
Empathische
omgang en actualiteit: op afdelingsruimte, op de kamers, leefruimte, eetzaal...Vooral
de TV is een bron van aanknopingspunten. Op de kamer:
leesmateriaal, foto's, religieuze of andere symbolen, bloemen en
planten, kindertekeningen. Aanpak EZ: Is er er geen interferentie met de privacy?
15 Inspelen op de actualiteit: prikbord en de uitstalling
15 Inspelen op de actualiteit: prikbord en de uitstalling
Empathische zorg speelt meestal in op de actualiteit: een anekdote, iets wat men gezien of gehoord heeft. Een hulpmiddel hierbij is het gebruik maken van prikborden en uitstallingen die op de verschillende afdelingen van een zorginstellingen aanwezig zijn.
Op de prikborden staan de mededelingen en de nieuwtjes van de medewerkers en de bewoners/patiënten, zoals ansichtkaarten, aankondigingen van geboorte, huwelijk, overlijden, jubileum en activiteiten. Vaak ook de uitstappen van de zorgmedewerkers en zorgvragers en krantenknipsels.
Tevens zijn er uitstallingen: voorwerpen die verwijzen naar een burgerlijke en kerkelijke feestdagen periodes of jaargetijden: van kermissen tot kerststal, Paaseieren, vakantiestemming, terug naar school enz.
Blog bij de website : selecteer de url hieronder dan met rechtermuisknop:Koppeling openen. http://users.telenet.be/siti4/Dr.%20MM%20empathische%20zorg/Empatische%20zorg%201.htm
14 Empathische zorg: een eerste overzicht
Naar aanleiding van onze website over empathische zorg kwam de vraag bij sommigen op: Wat is empathische zorg nu eigenlijk? We doen een poging om een eerste, globale benadering te geven.
Zorgmedewerkers weten wat empathie betekent: de competentie om je in te leven in de gevoelens van anderen. Door over de mogelijkheden en de grenzen van Empathische zorg te spreken met elkaar, wordt dit begrip geleidelijk aan rijker. De onderwerpen van de vormingssite Empathische zorg komen uit informele situaties die vaak ontstaan rond de koffie of de break: anekdotes over verjaardagen (met gebak en pralines), kleine ongemakken (misselijkheid, verkoudheden), over de kinderen en kleinkinderen, over de kapper, over een of ander dieet, over ervaringen met zorgvragers.
De zorgmedewerkers - meerderheid vrouwen - verwijzen geregeld naar wat ze zagen op de televisie, hoorden op de radio en lazen in de krant. Deze media leveren interessante achtergronden en zijn actueel, dus gespreksstof.
In heel wat gevallen zijn er dus aanknopingspunten in de media met de verhalen die verteld worden.
Wat is empathische zorg?
We zullen geen bepaling geven van wat empathische zorg is. Belangrijker en handiger is dat we enkele uitgangspunten centraal stellen.
Enkele uitgangspunten van Empathische zorg.
Empathische zorg ...
...is gericht naar waarden zoals aandachtige nabijheid (presentie), respect, luisterbereidheid
...is vertrekken van herkenbare, dagelijkse situaties van zorgvragers en zorgverleners
...is de (vaak fragiele) persoon voorop stellen.
...is gericht naar de hele mens (holistisch)
...is vertrouwen geven aan de anderen en aan jezelf
...is deel van een totale zorg ...is stapsgewijs aan te leren: reflexief te werk gaan en zoeken naar verrijkende voorbeelden uit de werkomgeving
...is gelegenheid geven om met elkaar te reflecteren over de zelfzorg, de mantelzorg en de gespecialiseerde zorg op basis van behoeften en beleving ... is dat de andere zich als mens gekend voelt en nabijheid ervaart
...is dat verzorgenden en paramedici zich bewust zijn/worden van de momenten dat ze echt contact hebben en hoe ze het tot stand hebben gebracht ...is verwant met de presentiebenadering of menslievende zorg, het zingevingsmodel, verbinden werken en de ontsluitende zorg: zie volgende afleveringen ...is een luisterend oor hebben; de informele gesprekken geven een gevoel van opluchting en verlichting ...is sommige zaken bespreekbaar maken; dit is al een stap vooruit in de wederzijdse zorg voor welzijn op en buiten de werkvloer.
...is echter geen 'therapeutische' sessie of een medisch vragenuurtje voor zorgmedewerkers en zorgvragers
Twee publicaties van Annelies Van Heijst waaruit we inspiratie haalden voor Empathische Zorg:
Van Heijst, Annelies, Menslievende zorg een ethische kijk op professionaliteit. Klement, 2008
"Zorg bieden aan kwetsbare mensen is een activiteit is die niet goed past bij de huidige verzakelijkingtendens en het streven naar een bedrijfsmatige aanpak. "
Ze doet een warm en overtuigend pleidooi voor een kwalitatief andere kijk op zorg en professionaliteit. Zij beweert dat in een bedrijfsmatige en marktgerichte cure en care er iets wezenlijks verloren gaat: schenken en ontvangen van erkentelijkheid tussen de betrokkenen. Is de gezondheidszorg zo ingericht dat patiënten, bewoners en cliënten alleen vaktechnisch correcte zorg ontvangen of hebben ze het gevoel dat iemand hen werkelijk ziet staan? '
In 2005 verscheen Menslievende zorg (eerste druk) en binnen anderhalf jaar beleefde het drie drukken. Heel wat lezers reageerden, blij dat iemand zich druk maakte over wat hun ook zo raakt, en dat ze woorden kregen voor wat vaak moeilijk te zeggen is.
Prof. dr. Annelies van Heijst is hoogleraar Zorgethiek en Caritas Faculteit Geesteswetenschappen Departement Cultuurwetenschappen aan de Universiteit van Tilburg.
Van Heijst, Annelies, Iemand zien staan,Zorgethiek over erkenning; Klement, 2011
Uit een boekrecensie:
"Iemand zien staan is bestemd voor mensen met belangstelling voor zorgethiek, maar zonder tijd voor dikke pillen. Annelies van Heijst ordent haar gedachten over zorgethiek nu via het thema erkenning. Wat professionals, maar ook ontvangers van zorg en hun familie gemeen hebben is namelijk dat ze willen dat iemand hen ziet stáán. Niets is erger dan dat ze over je heen kijken of als een ding behandelen. De auteur neemt zo nu en dan duidelijk stelling, ook inzake gevoelige onderwerpen. Zoals stoppen met behandelen. Of erkennen dat bij zorgen niet alleen mooie gevoelens komen kijken. Erkenning beslaat verschillende terreinen, ze heeft betrekking op professionals, maar ook op zorgontvangers en hun familie. Ze heeft ook met grootschalige structuren van doen. Dus gaat het over erkenning van instituties, en toegeven dat interventie niet het enig zaligmakende professionele repertoire is. Beknopt en op een voor iedereen toegankelijke wijze schetst Annelies van Heijst wat echte zorg inhoudt en welke obstakels er geslecht moeten worden om het zorgend omgaan met de ander werkelijk gestalte te kunnen geven."
12 Cuistax Ik kende dat woord niet. Wel go - cart, beide termen worden door elkaar gebruikt Fun: go-cart (cuistax) vooral te zien op de dijk; trapfiets met kettingen ; 1 tot 8 zitjes; gemonteerd op stalen buizen;; moeilijk wendbaar, lastig voor de benen.
Andere termen: go cart; gocart; trapauto, trapkar, skelter (Nederland), cuissetax.
Zorgverleners vinden zo'n ritje een opportuniteit als ze in groep op de dijk zijn. Kinderen zijn er gek op, vooral op de individuele go-carts. Voor de grotere trapkarren willen ze wel graag dat de volwassenen meedoen.
Goed voor de fun en voor patiënten en ouderen (indien mogelijk) om van de zeelucht te genieten samen met kinderen en zorgverleners. Als het kan is stappen belangrijker, met wandelstok, looprekje, rollator of met een wandelmaatje.
Buiten zijn en bewegen is een van de belangrijkste vragen van de zorgvragers. Dit vraagt vaak wat meer organisatie, vrijwillgers enz. In de empathische, vraaggestuurd zorg moet dit af en toe mogelijk zijn.
Sinds enkele tientallen jaren horen we geregeld over CARE en CURE.
Cure en care: verpleegkundigen stapten hun loopbaan binnen in de hoop dat naast het technische aspect, de cure, voldoende tijd en aandacht zou zijn voor de menselijke aspecten in de care.
Niet dat beide noodzakelijke componenten elkaar zouden uitsluiten, maar een balans is nodig. Sommigen vinden dat door de werkdruk en het over - beklemtonen van het management de care te veel in verdrukking komt. Empathische zorg kijkt voortdurend toe op deze balans.
Overgewicht zeker onder vorm van obesitas, echte zwaarlijvigheid, is een gezondheidsuitdaging van eerste orde. Ouderen die weinig bewegen en niet 'verstandig eten' (te veel onverzadigde vetten, suikers ...) zullen - afhankelijk van de persoonlijke aanleg - vlug verdikken. In samenspraak met de diëtisten, keuken en management zoeken we naar structurele aanpakken.
De laatste jaren is er sprake van het invoeren van een vettaks (fat tax), zoals bijv. in Denemarken, Hongarije is dit sinds 2011. Voor ongezonde en vette levensmiddelen (frites, chips...) zou deze bijkomende 'gezondheidstaks' komen, waarvan de opbrengst kan worden gebruikt voor preventiecampagnes. De meningen daaromtrent zijn bij ons verdeeld, al gaat iedereen akkoord dat zwaarlijvigheid dient aangepakt te worden, maar zonder gezondheidspolitie. Scholen en bedrijven kunnen de automaten geleidelijk verwijderen met 'ongezonde' frisdrankjes. In sommige openbare besturen geeft men stukjes fruit als tussendoortje.
In het algemeen zou men de gezonde voeding meer moeten promoten en goedkoper maken. Plus de beperking van het vleesverbruik. Acties zoals de veggiedag verdienen steun, op voorwaarde dat er keuzevrijheid is. Obesitax is (tijdelijk) in voege in sommige vliegtuigmaatschappijen voor echt zwaarlijvige passagiers.
Empathische zorg: overgewicht niet culpabiliseren maar ook niet verdoezelen
Overgewicht lijkt ons geschikt als overstap naar de zorgvragers toe; vettaks en obsesitax zouden we beperken tot discussies tussen zorgverleners op de werkvloer.
Af en toe iets vettigs eten (friet met...) kan maar alles met MATE.
Empathische zorg: accenten leggen buiten het strikte fysieke.
Holistisch.
Bewegen
Bewegen moet met PLEZIER gebeuren, zeker voor ouderen.
Fietsen en wandelen: geen competitie, geen prestaties.
Samen bewegen is leuker en interessanter.
Eten
Eten gebeurt best met PLEZIER en met ANDEREN
Tafelen is meer dan eten.
Empathische zorg: verrijk de wandeldoelen
- holistisch
In een zorginstelling is wandelen zeker een welkome oefening en biedt variatie.
'Verrijk' de wandeldoelen in de instelling zoals het bezoek aan een binnentuintje, een winkeltje, een stille ruimte, een tentoonstelling, een ontspannende activiteit, een tijdelijke opstelling in de gemeenschappelijke eetruimte, cafetaria, ontspanningsruimte, revalidatieruimte, kapsalon, prikborden met nieuwtjes van personeel en patiënten/bewoners. Het sociale speelt hier een belangrijke rol en het communicatieve: actief en passief luisteren bij elk wandeldoel.
Luister naar de voorkeuren, kijk naar realisaties binnen andere instellingen; spreek erover met de collega's en directieleden.
Betrek de vrijwilligers in deze aanpak en de bezoekers.
Zorgverleners die nieuwe leerervaringen opdoen en ze bespreekbaar maken op de werkvloer en naar patiënten en bewoners.
BEWEGEN tellen; meten is weten.
Maak voor jezelf of met je collega's een telling van het 'aantal keren' en 'hoe lang' bewegen'.
Ga na hoe je kunt komen tot een haalbaar doel. Daarover kan je dan gemakkelijker communiceren in de Empathische zorg.
Zorgvragers wandelen meestal zelf graag
Bewoners en patiënten aanzetten tot bewegen, gaat makkelijker als zorgverleners vertrekken van hun eigen (leer)ervaringen. We stellen vast dat vele zorgvragers graag en geregeld wandelen, ook op vakantie (wandelvakantie). Ze praten erover met elkaar in de koffiepauze en wisselen ervaringen uit. Dit geheel van informeel leren wordt werkplekleren als ze dit doorgeven aan patiënten en bewoners in het kader van Empathische Zorg
5 Zout: Mag ik geen zout meer eten?
Wij gebruiken zout als smaakmiddel en smaakversterker bij het koken. Zout wordt ook gebruikt om te pekelen, om de bewaring te verlengen.
Er is de laatste jaren heel wat inkt gevloeid over (bijkomend) zout in de voeding. Sommigen waren sterke voorstanders van een eerder zoutarm dieet; anderen waren voor zout met mate. Het gaat dan niet enkel over het extra zout dat personen strooien, soms als een automatische handeling. Men schat dat zowat driekwart van het zout dat wij eten komt via 'voorbereide' gerechten: pizza, ijs, brood, vleeswaren, chips, borrelnootjes...
Zout is een van de smaken naast zoet, zuur, bitter, zout en umami (in soyasaus).
In veel kookprogramma's wordt nogal kwistig omgegaan met zout, meer dan in vele keukens. Zout - laten we dit niet vergeten - is een 'smaakverdieper'. In heel wat gevallen geeft wat zout een verdiepte werking van de aanwezige smaken maar geeft geen bijkomend aroma. Smaakverdiepers met bijkomend aroma zijn bijv. knoflook en citroensap. Soms gebruikt men een klein beetje zout om de scherpe smaak van een sinaasappel te verzachten.
Mag ik geen zout meer gebruiken?
Jawel, maar met mate. Voor bepaalde personen is zoutarm dieet aangewezen: arts raadplegen.
Tip :
Probeer bij oudere bewoners en patiënten niet elk 'bijkomend' zout te bannen. Voor hen is eten bijzonder belangrijk en houden ze aan hun eetgewoontes, daarbij hoort wat zout strooien. Ga stapsgewijs te werk : reductie van bijkomend zout en vooral van die gerechten en borrelhapjes die veel zout bevatten.
4 Rolstoelgebruikers Wauwgevoel en Hoe is dat toch mogelijk?
4 Rolstoelgebruikers Wauwgevoel en Hoe is dat toch mogelijk?
Empathische zorg wordt geprikkeld door directe ervaringen. Ervaringen die een Wauwgevoel en Hoe is dat toch mogelijk?uitlokken. Dit ervoeren we onlangs nog aan de Kust. Op de dijk zie je verschillende soorten rolstoelgebruikers. Vlak voor en na de drukste periodes zie je bussen met groepen met personen met fysieke beperkingen die voor enkele dagen logeren in hotels en medische instellingen. Telkens krijg je prikkels om je in te leven in deze personen en in hun familie en begeleiders.
Zo keek ik onlangs met empathie naar een vader die met een strandrolstoel (ballonachtige wielen) zijn zoon reed in de kleine golven. De jongen schreeuwde het uit van de pret toen zijn voeten de oprollende golven voelde. Ik had een positief wauw gevoel.
Verhalen omtrent hindernissen voor rolstoelgebruikers zetten ook aan voor Empathische zorg in de zin van Hoe is dat toch mogelijk?. We hebben het dan niet enkel over de toegankelijkheid van trottoirs, gebouwen, openbaar vervoer die tot het openbaar domein behoren. Hoe is dat toch mogelijk? hoorden we ook van bezoekers aan het indrukwekkende MAS- museum (Museum aan de Stroom - Antwerpen). Liften die traag of niet werken, toiletten moeilijk bereikbaar enz. Men verzekerde ons dat er beterschap komt.
3 Empathische zorg:
Tijdens een pauze noteerden we de volgende uitspraken van zorgverleners als we het hadden over empathische zorg.
Zorg in kleine dingen voor anderen. Iemand verwees naar Levinas 'gezicht van de Ander'.
Emmanuel Levinas (Frans-Litouws-joodse) denker van het 'gelaat van de ander': een pleidooi voor het 'kleine goede'. Het geluk dat er in bestaat om te zien naar de ander, gevoelig te zijn voor de nood en de vraag van de ander. Het 'ik' dat zich laat onttronen door de ander en zich laat vervoeren door die andere wereld.
Wij zijn geen super zorgverleners.
Meer en meer zien we belang in van het informeel leren op de werkvloer door te babbelen, te overleggen met de verschillende actoren: collega's, artsen, management, vrijwilligers en met onze patiënten en bewoners.
2 Empathische zorg: holistisch en empathisch Empathische zorg is een vormingsprogramma. De ruggengraat van deze publicatie zijn de vragen en situaties van zorgvragers en zorgverleners op de werkvloer. Holistisch: aandacht voor de totale zorgcontext. Specialismen in de zorg zijn bijzonder belangrijk zijn, maar de 'totale' (oudere) patiënt/bewoner moet aan zijn trekken komen in zijn uniciteit, zijn waarden, zijn respect, zijn integriteit. Empathisch: inlevingsvermogen. Dat kan pas als er een persoonlijke betrokkenheid is van de zorgverleners. . Zelfzorg: We zullen geregeld stilstaan bij de 'zelfzorg' van de zorgverleners. Zonder deze noodzakelijke zelfzorg zullen er zaken vierkant draaien en dit in het nadeel van de patiënt in een ziekenhuis of de bewoner in een woon- en zorgcentrum. Empathische en holistische zorg begint bij de leerervaringen van een goed begrepen zelfzorg.
1 Blog Empathische Zorg als vormingssite zorgverleners
Blog bij de website : selecteer de url hieronder dan met rechtermuisknop:Koppeling openen. http://users.telenet.be/siti4/Dr.%20MM%20empathische%20zorg/Empatische%20zorg%201.htm
1 Vormingssituaties en werkplekleren voor zorgverleners.
Ontwerp Dr. Marleen Moeremans - Redactie en digitale omgeving siti4 siti4@pandora.be
We vertrekken van de (leer)ervaringen, de vragen en de behoeften van de zorgverleners,
als overstappen naar de zorgsituatie van patiënten, bewoners. De info en aanpak is tevens bruikbaar voor de vele vrijwilligers in de zorginstellingen en in organisaties zoals ziekenzorg.
Doel is dat de zorgverleners gevoeliger worden voor een empathische zorg, gericht naar de hele mens (holistisch) en ingebed in waarden zoals aandachtige nabijheid (presentie), respect, luisterbereidheid. Dit is geen gezondheidsrubriek, wel een vormingssite.
Aflevering 1 Bewegen - Voeding
in voorbereiding Aflevering 2 Vergeten - Gezondheid - Communiceren en ICT - Stress - Ontspanning
in voorbereiding Aflevering 3 Waarden - spiritualiteit - emoties - intimiteit
Aanvullingen: We vullen geregeld de afleveringen aan met reacties van gebruikers en nieuws uit de (gespecialiseerde) media.
Opzoeken in een webbladzijde van de vormingssite Empathische Zorg: toetsen Ctrl en F samen indrukken en typ het woord dat je wilt zoeken.
Reacties sturen naar redactie siti4 siti4@pandora.be
