STEENPLEIN

Wist U dat ... ?

-  de Historiek volgens de bron "intaris van het onroerend erfgoed" als volgt luidt :

"Circa 850 werd op de plaats van het Steen een eerste vluchtburg aangelegd, versterkt met een aarden wal, als bescherming tegen de Noormannen; het terrein was een vooruitspringend en hoger gelegen deel  van de Scheldeoever, dat goede defensiekansen bood.

Tussen 973 en 980 werd  het terrein binnen de burcht en waarschijnlijk ook de wal opgehoogd, en  misschien werd toen ook de ringgracht aangelegd. Binnen de burcht bevond  zich de houten woning van de markgraaf met bijgebouwen, een tolhuis, een  munthuis en de burchthofkerk Sint-Walburgis.

Ca. 1200-25 bouwde men het Steen en de burchtmuur. Het gebouw diende reeds in het eerste kwart van de 14de eeuw als gevangenis. In 1446 werd het Steen vervallen verklaard door een commissie die door Filips  de Goede was ingesteld. De oude burchtmuur werd grotendeels gesloopt in  1481, behalve het deel langs de Schelde, dat pas verdween in 1883 bij het rechttrekken van de Scheldeoever; de ringgracht werd toen gedeeltelijk gedempt. 

In het eerste kwart van de 16de eeuw gaf Karel V opdracht het Steen te herbouwen, wat circa 1590 gebeurde naar ontwerp van D. de Waghemakere en R. Keldermans. Van het oude gebouw bleef enkel de nu nog bestaande onderbouw van Doornikse steen over, die duidelijk te onderscheiden is van de 16de-eeuwse zandstenen bovenbouw. Ook het oude beeldje boven de Steenpoort, dat de Scandinavische god van de vruchtbaarheid Semini voorstelt, bleef bewaard. Het beeldje werd circa 1587 door de Jezuïeten verminkt doch blijft tot vandaag zichtbaar. De nis erboven werd door de Jezuïeten aangebracht ca. 1587 en bevatte een Onze-Lieve-Vrouwebeeld, dat tijdens de Franse overheersing verdween.

Karel V schonk het Steen in 1549 aan de stad Antwerpen, die het tot 1828 in bezit hield. Het gebouw bleef dienen als gevangenis; hieraan herinneren twee ingemetselde stenen op de binnenkoer, die bepalen dat de gevangenen regelmatige voedselschenkingen zouden krijgen van Elisabeth van Wijneghem (1439) en van Pieter Pot. Ook folteringen en terechtstellingen werden in het Steen uitgevoerd; tijdens de Tachtigjarige oorlog zetelde er de Spaanse inquisitie. Het grootste deel van de folter- en  executie-apparatuur werd in 1794 door de Fransen verbrand.

Het Steen bleef gevangenis tot 1823; daarna diende het tot 1826 als tehuis voor invalide soldaten. In 1827 werd het gebouw opgeëist door de Nederlandse regering, die het in 1828 verkocht aan een houtzager.

In 1842 kocht de stad het gebouw terug. De kelders werden gebruikt als opslagplaats voor vis, terwijl de bovenbouw door meerdere gezinnen werd bewoond.

In 1862 werd het  gebouw bestemd tot oudheidkundig museum en daartoe aangepast; in 1864 werd het museum opengesteld.

In de jaren 1880 werd het tot dan toe geheel ingebouwde Steen ontmanteld om de rechttrekking van de Scheldekaaien  mogelijk te maken. Alle aanpalende straten en huizen verdwenen, waaronder de Gevangenisstraat en de Steenstraat; ook het Steen zelf werd met sloping bedreigd doch kon gered worden doordat zijn ligging tussen de geplande kaai en spoorweg was gesitueerd, zodat het gebouw geen belangrijke hindernis vormde. Het Steen raakte echter wel geheel geïsoleerd van het overblijvende deel der oude stadskern.

In 1889-90 werd de burcht hersteld, verbouwd en uitgebreid met een nieuwe, neogotisch getinte vleugel. Het zadeldak dat de Steenpoort afdekte werd vervangen door een uitkragende  pseudo-weergang, de hoektoren werd voorzien van kantelen, de  spitsboogvensters aan de westkant van de binnenkoer werden vervangen door een breed gotisch venster waarnaast een nieuwe ingang, de open ruimte naast de trapkoker aan de zuidzijde werd volgebouwd, en aan de voorzijde, naast de Bourgondische kapel, werd de 19de-eeuwse lijstgevel vervangen door een trapgevel die een vrije reconstructie is van de oude trapgevel die er waarschijnlijk oorspronkelijk stond.

Bovendien werd aan de noordoostkant de zogenaamde boekentoren bijgebouwd, die met een overdekte doorgang verbonden werd met het oude Steen, en werd aan de noordkant een geheel nieuw deel  bijgebouwd.

In 1952 veranderde het oudheidkundig museum in een scheepvaartmuseum en het jaar daarop werd het gebouw gesloten voor verbouwingswerken, die voortduurden tot 1958.

De neogotische noordkant werd gesloopt en vervangen door een nieuwe, moderne tentoonstellingszaal. In 1955-56 werd ook een archeologisch bodemonderzoek uitgevoerd in het centrum van de oorspronkelijke burcht, waarbij overblijfselen werden teruggevonden van woonhuizen, werf- en stapelplaatsen, in vijf opeenvolgende niveaus, daterend van ca. 850-1200.

In 1963 werden de  16de-eeuwse poort en de erboven gelegen Bourgondische kapel in hun oorspronkelijke  staat herbouwd.

- er hier op het Steenplein het gebouw het STEEN  gelegen is.

Wist U dat ,

- het werd  gebouwd tussen 1200 en 1255 en de "De Burcht" werd genoemd.  

- het dienst deed als verdedigingsmiddel.  Later als gevangenis.  

- het in 1842 door de stad werd gekocht, waarna de kelders gebruikt werden als    opslagplaats voor vis, wegens de onmiddellijk bijgelegen vismarkt.

- er op de binnenplaats 2 stenen zijn ingemetseld die bepalen dat gevangenen regelmatig voedselschenkingen kregen van Elisabeth van Wijneghem en Pieter Pot. 

            (foto van AVC)lfons                 

- dat Pieter Pot  zelfs twee straten heeft die naar hem genoemd zijn, nl. de Kleine -en Grote Pieter Potstraat, waar in deze laatste straat aan het nr  9 zelfs een inscriptie vermeldt dat  "vrouwe Terrebroodts het huis in 1442 bouwde.

- dat er op de binnenplaats zich deze pomp uit 1670 bevindt met in het reliëf een schip en kapel                       

                                                        (foto van Alfons Van Camp)

- dat er zich op de boog aan de ingang van de burcht een ingemetselde beeltenis van een vervallen figuurtje, dat het zinnebeeld van levensoptimisme, vruchtbaarheid en ambachtelijke creativiteit moet voorgesteld hebben en zou de oudste burger van Antwerpen zijn bevindt. foto van AVC

- dat zijn naam SEMINI is

-  deze een grote en lange fallus zou gehad hebben die door veel vrouwen vereerd werd bij vruchtbaarheidsproblemen

- dit geslachtsdeel in de 17de eeuw zou zijn afgehakt door de Jezuïeten.   Sindsdien spreekt men ook in Antwerpen over "Godsjumenas" en "Semini's kinderen".

-  dat er sinds 1985 ieder jaar, op de eerste zaterdag van de  lente, "Seminikoeken" uitgedeeld worden aan de jonggehuwden bij het buitenkomen aan het Antwerps stadshuis.

- het een onderdeel is van de Seminiviering, een vrolijk Antwerps feest rond de nieuwe  lente, nieuw leven en creativiteit. 

 - dat er aan de helling om het Steen te betreden het standbeeld van

LANGE WAPPER staat, de folkloristische waterduivel die zich ophield langs het water

 (foto van Alfons Van Camp)

Wist U dat ?

- het beeld in 1963 gemaakt werd door de beeldhouwer Albert Poels

- hij de schrik was van de stoute kinderen en dronkelappen

- hij 's nachts te voorschijn kwam en de dronkelappen achtervolgde

- hij eerst een klein mannetje was, maar dat hij zich zelf groter en groter kon maken tot hij boven de huizen uitstak  

- Lange Wapper naar binnen keek wanneer de dronkaard, hijgend en zwetend thuiskwam 

- hij soms vermomd was als klein kind om moedermelk te drinken.

 - dat er achter het beeld in het tuintje in de gevel van het Steen een gedenksteen bevindt van

Hans BARTSCH van SIGSFELD 

 Wist U dat    ?

 - dit een gesneuvelde ballonvaarder was en die hier een gedenksteen kreeg (1902). 

 - er langs heel het traject van de Scheldekaaien een

WATERKERINGSMUUR is aangebracht

 - er op deze waterkeringsmuur over de ganse lengte een spreuk is aangebracht.

 - deze muur in 1978 werd gebouwd om Antwerpen te beschermen tegen overstromingen.

- dit een vaste, betonnen muur van 5,5 kilometer lang en 1,35 meter hoog is. 

- er op  verschillende plaatsen borden zijn aangebracht met anecdotes zoals                   

                        (foto van AVC)

- er midden op het Steenplein zich de 'bewaarde' kiosk van de ticketverkoop van de Flandriaboten bevindt.

KIOSK van FLANDRIA

                                             (foto van Alfons Van Camp)

Wist U dat ?

- daar sinds 1922 gezorgd werd voor de Flandria rondvaarten op de Schelde, die vertrokken vanaf het ponton aan het Steen.

- dat dit gebouw in 1948 geregistreerd werd

- dat het beeld op de Ponton "Neptunus" voorstelt. Een figuur uit de Romeinse mythologie.  De oorspronkelijk de god van de golven en alle stromend water, meer bepaald  "god van de zee".  

                                                                 -o-o-o-O-o-o-o-