KINDEREN EN MEDIA

OF ZOU HET MOETEN ZIJN / MEDIA EN KINDEREN,

Wanneer de kleinkinderen komen logeren is daar voor mij maar één schaduwzijde aan : de Canvas-TV-programma's waaraan de kinderen zo verhangen zijn, komen me dan de oren uit. Wie maakt toch deze programma's "voor kinderen" ? Wat zijn hun ideeën? Hoe zien zij kinderen ? Is dat niet de kern van de in dit nummer behandelde thematiek: Kinderen en media.

Misschien ware het nuttig geweest de term "media" iets nauwkeuriger te omschrijven. De impact van geschreven pers, radio, tv, dvd, video, internet, games, gsm, is moeilijk vergelijkbaar. De invloed ervan is niet dezelfde, ook niet op kinderen.

Het behandelde probleem heeft overigens twee kanten. De ene, hoe kinderen, en bijgevolg ook ouders (en grootouders) de media ervaren, en met de media kunnen of zouden moeten omgaan.

Maar andersom, zou het minstens even lonend zijn de vraag te stellen : Hoe gaan de media met kinderen om, in feite; wie bepaalt dit, resp. wie controleert dit? Hoe zouden de media misschien kunnen, misschien moeten omgaan met kinderen . Misschien is deze formulering meer in overeenstemming met de echte machtsverhoudingen, én de verantwoordelijkheden. Het zijn immers niet de gezinnen of de kinderen die de evolutie in de mediawereld bepalen. De politiek, economie, cultuur, en ons dagelijkse leven, worden steeds meer beïnvloed door de media. De rechtsbedeling lijkt soms verhuisd van het gerechtsgebouw naar het mediaforum. De toenemende mediatisering wordt nog versterkt door de tendens tot globalisering van de media en de snelle ontwikkeling van de nieuwe informatie- en communicatie-technologie.

Die mediaboom heeft fantastische mogelijkheden geopend. Het uitzicht op de wereld wordt erdoor verruimd; en we zijn vandaag beter geïnformeerd over mensen en dingen, dan ooit. Maar ieder positief commentaar op de media-evolutie, wordt dadelijk gevolgd door een "maar"... Inderdaad, bij deze toenemende invloed van de media worden bepaalde aspecten meer en meer als problematisch aangevoeld, zeker voor kinderen, zoals het uitstallen van zinloos geweld, seks, reclame, stereotypen van menselijke verhoudingen, racisme en haat. Gekleurde informatie leidt tot het hanteren, in het dagelijkse leven, van voorgekauwde vuistregels of snelle (voor)oordelen, clichés.

Realiteit en fictie zijn in de media soms moeilijk van elkaar te onderscheiden. In reality shows en actualiteitsprogramma’s wordt de privacy en de waardigheid van mensen vaak schaamteloos met voeten getreden. Vaak gaat het om mensen die zich minder realiseren wat de impact is op lange termijn van dergelijk publiek optreden. De wijze waarop kinderen in al hun kwetsbaarheid de hoofdacteurs worden gemaakt van bepaalde programma's, roept vragen op.

De media-industrie en de commercie zijn meer dan ooit geïnteresseerd in de doelgroep kinderen en jongeren. Zij zijn immers gretige mediaconsumenten en vormen een belangrijke actuele en toekomstige markt.

In het debat rond kinderen en media wordt meestal gefocust op de mogelijk schadelijke invloed van de media. Het moet dan de rol van de overheid en van de ouders zijn om kinderen en jongeren te beschermen tegen bepaalde media-inhouden, bijvoorbeeld door het opleggen van beperkingen en verbodsbepalingen. En door mediaopvoeding. Maar kan dat het probleem oplossen?

Dat de de bijdrage Naar een positief en stimulerend mediabeleid voor kinderen, van Katelijn Vanzegbroeck, attachee in de studiedienst van de Gezinsbond, als van zelfsprekend die kant uitgaat, en ook naar de rol van ouders in de mediaopvoeding peilt, lijkt dan ook voor de hand te liggen.

Meestal wordt niet spontaan aandacht besteed aan een positieve benadering van de relatie tussen kinderen en media. Een pro-actief, stimulerend en emancipatorisch mediabeleid gericht op kinderen is ongetwijfeld even belangrijk als maatregelen die louter bedoeld zijn als bescherming. De overheid moet er dan ook voor instaan of alleszins ernaar streven, dat die positieve mogelijkheden ten volle benut kunnen worden. Naast bescherming die hoe dan ook noodzakelijk blijft, moet de overheid een kader creëren in functie van zelfontplooiing en participatie door kinderen en moet ervoor worden gezorgd dat de gemeenschap de nodige voorzieningen treft, de nodige structuren opzet, waarbinnen dit kan gebeuren. Welke controle is daartoe nodig, op welke materies, volgens welke criteria?

Het gaat immers niet op aan de ene zijde de mediamakers hun producten ongestoord en ongehinderd te laten spuien, en anderszijds aan de ouders de last te laten hun kinderen op te voeden zo dat ze tegen de minderwaardige of schadelijke mediaproducten bestand zijn. Nel Broothaerts, projectbeheerder Nieuwe Technologieën and Multimediateam, Child Focus en Ellen Stassart, Directeur Studie en Preventie, Child Focus, stellen hierbij de diagnose : Internetopvoeding en de rechten van het kind. Dansen op een slappe koord?

Volgens artikel 17 IVRK moeten de verdragstaten de massamedia aanmoedigen informatie en materiaal te verspreiden die tot sociaal en cultureel nut zijn voor het kind en internationale samenwerking aanmoedigen bij de productie, uitwisseling en verspreiding van dergelijke informatie en materiaal uit een verscheidenheid van culturele, nationale en internationale bronnen. Beperkingen en verbodsbepalingen moeten gepaard gaan met positieve initiatieven in de productie van kinderprogramma’s .

Mediaopvoeding, zo wordt verwacht, moet ertoe leiden dat kinderen zelfstandig, kritisch gebruik kunnen maken van de media. Ouders moeten bepalen wanneer en waarnaaar hun kinderen kijken, en zorgen dat bv. de tv-programma’s aansluiten bij hun ontwikkelingsniveau.

Deze vaststelling heeft geleid tot een debat over het belang van media-opvoeding. Die is veel breder dan alleen waken op de schadelijke invloeden van de media op kinderen. Idealiter leidt media-opvoeding ertoe dat kinderen uiteindelijk zelfstandig, kritisch gebruik kunnen maken van de media. Eerder dan het opleggen van beperkingen of verbodsbepalingen, vinden ouders het belangrijk dat kinderen al op jonge leeftijd met de grote hoeveelheid aan informatie leren omgaan. Ouders spelen uiteraard een belangrijke rol in het kijkgedrag van hun kinderen. Er wordt van hen verwacht dat zij hun verantwoordelijkheid opnemen door te bepalen wanneer en waarnaar hun kinderen kijken. Ze moeten ervoor zorgen dat de televisieprogramma’s aansluiten bij het ontwikkelingsniveau van hun kind en deze zoveel mogelijk proberen te kaderen. Of ouders daarvoor voldoende kracht en inzicht kunnen hebben is een open vraag.

Internet- en computergebruik moeten deel uitmaken van de dagelijkse opvoeding die ouders hun kinderen geven.

Niemand ontkent dat extreem gewelddadige spelletjes ongeschikt zijn voor minderjarigen. Maar in België is er geen controle op de verkoop ervan.

De reclamesector wimpelt zijn verantwoordelijkheid af op de ouders: ouders moeten hun kinderen leren een kritische houding aan te nemen tegenover reclame. van jongs af aan. Bij jonge kinderen, de doelgroep van de reclame rond kinderprogramma’s, ontbreken de vaardigheden daartoe. De ouders alleen voor hun verantwoordelijkheid laten, volstaat niet. De reclame bv. zou zich wel moeten afvragen of ze de jongeren niet als voorwerp van hun campagnes misbruikt.

Kinderen hebben recht op programma’s van hoge kwaliteit die speciaal voor hen gemaakt zijn en hen niet exploiteren. Deze programma’s mogen niet enkel gericht zijn op passief amusement, maar moeten kinderen aanzetten tot nadenken en zelf dingen doen. Er moet dus blijvend geïnvesteerd worden in stimuli of steunmaatregelen inzake productie en aanbod van kinderprogramma’s, als tegenwicht voor de toenemende commercialisering.

F. VOETS onderzoekt de journalistieke beroepsethiek en de berichtgeving over jongeren. Belangrijk is in zijn optiek, naast codes en controleinstanties, dat alle journalisten en alle mediamedewerkers zich bewust blijven van hun verantwoordelijkheid bij de berichtgeving over kinderen en jongeren. De klacht dat de beeldvorming over jongeren meestal zo negatief overkomt wordt door hem genuanceerd.

Wel wijst hij op de veel grotere problemen met andere vormen van communicatie, spelprogramma's en games, schending van privacy en porno. De regelgeving over deze vormen van communicatie staat nog in haar kinderschoenen.