Door het blog ben ik beginnen zoeken naar schilderijen die als illustratie bij tekst kunnen dienen.
Dus niet zozeer op stijl, op naam of op artistieke kwaliteiten -ik heb niet de bagage om daarop een werk te selecteren-
maar gewoon op bruikbaarheid als illustratie. Plat opportunisme dus.
Soms is het zoeken en soms … staan die dingen gewoon in de krant, zoals die dag.
Dan heb ik ze maar te plukken als rijp fruit.

Jean Brusselmans woonde op de Kaudenaarde, een gehucht in Dilbeek, las ik ondertussen ergens.

De Kaudenaarde? Daar ben ik bijna 18 jaar naar school geweest. Ooit kende ik die wijk.
Ik heb die wijk gekend toen het er nog landelijk was, zoals op zijn schilderijen.
En ik herinner mij de grote moestuin op de helling rechts.

Verder las ik dat hij in 1953 zou overleden zijn. Dat lijkt me vreemd, want er bestaan werken van latere datum.

‘een schilder die onder geen enkele kunsthistorische noemer te vatten is'

'In een beperkte omgeving wist hij een plastische wereld te creëren
die zo persoonlijk werd en een unicum voorstelt in de Vlaamse schilderkunst.' 

1935  1940  

1954  1956 

Wat me opvalt is dat tussen 1935 en 1956, en dat is toch 21 jaar,
de enige relevante wijzigingen in het uitzicht de wolken, de seizoenen en de gezichtshoek zijn.
Nu zou dat gebied in een wip kapot verkaveld worden.
En natuurlijk is het sindsdien volgebouwd. Dat was in 1958 al langzaam begonnen.
Niet dat ik als zesjarige zicht had op urbanisatie, maar ik bewonderde bij een bouw wel
het cement maken. Grote mensen die met 'modder' mochten spelen en daar een speciale molen voor hadden.

Er gaat een al dan niet apocriefe anekdote over de Brusselse schilder Jean Brusselmans:
Tijdens de tweede wereldoorlog verliet hij per fiets zijn woning in Dilbeek
toen hij werd opgehouden door een auto met Duitse officieren die hem de weg vroegen naar Brussel.
De kunstenaar gaf nog een duwtje aan zijn fiets en zegde "Messieurs, j'y vais, suivez-moi".
Die gespeelde naïviteit of was het cynisme vinden we zeker niet terug in zijn oeuvre.
Dat is zo persoonlijk en apart dat het onder geen enkele kunsthistorische noemer te vatten is.

Brusselmans (1884-1953 ??) was van de generatie van de Vlaamse Expressionisten,
Permeke, Gust De Smet, Floris Jespers, Albert Servaes, Frits Van den Berghe
maar er was weinig dat hem met die gemeenschap artistiek bond.
Trouwens Sint-Martens-Latem waar de kolonie zich gevestigd had
was van een totaal ander intellectueel klimaat dan Brussel
en zijn toen nog landelijke omgeving. Brusselmans was niet wereldvreemd maar beleefde zijn universum
binnen de context van een onmiddellijke nabijheid. Hij was trouwens ook geen bohémien
die het kunstenaarschap gebruikte om een mythe rond zijn persoon te creëren.
Op de foto's die we van hem kennen ontmoeten we een burgerlijk type, in pak en das.
Het romantische was niet aan hem besteed.

                                                                  
Kloeke doeken                           

Ook zijn schilderijen kan je moeilijk romantiserend noemen.
Het zijn kloeke doeken waarin met sterke hand de onderwerpen weergegeven worden.
Het lijkt er op dat de derde dimensie, de dieptewerking, zelfs als een suggestie wordt ontweken.
En toch is ze aanwezig want op een wat vreemde manier staan voorwerpen en natuurelementen, bomen, zeegolven, wolken
als het ware gerangschikt op het doek als uitgesneden elementen van een puzzel
die in zijn einddoel toch een tastbare realiteit weergeeft. 

Enkele gevallen uitgezonderd, vinden we vaak objecten terug die in andere werken ook voorkomen
en die als speelse elementen in een andere context opnieuw opduiken.
De wereld van Brusselmans is beperkt en hij keek vanuit zijn atelier op het dagelijks leven:
de kerk, de glooiende akkers van toen, boomgaarden en de bescheiden woningen.
Zijn interieurs werden inventarissen van een beperkt aantal voorwerpen en
wanneer hij naar de Belgische kust reisde werd hij getroffen door het spel van de golven,
de bijna hulpeloze vissersboten en vooral de indrukwekkende wolkenpartijen die het schilderij vaak domineren.

In zijn onmiddellijke omgeving keek hij niet verder dan de omliggende huizen,
hun heggen en boomgaarden met de soms raadselachtige structuur van stammen en takken.
In vele van die natuurbeelden is het duidelijk dat de kunstenaar niet mikt op een natuurgetrouwe weergave
maar een compositie wil opbouwen als een vlak waar de boomtakken en stamstructuren aanleiding geven
om een soort geometrisch patroon uit te werken dat de realiteit ontwapent.

Wegbereider 

Waarom is het oeuvre van Brusselmans vandaag nog interessant?
Omdat hij in een beperkte omgeving een plastische wereld wist te creëren die zo persoonlijk werd
en een unicum voorstelde in de Vlaamse schilderkunst.
Hij heeft geen navolgers gehad, geen invloed uitgeoefend op latere generaties
maar in sommige werken misschien wel stappen gezet die later geleid hebben tot abstracte pogingen
om de realiteit om te vormen tot elementen die zich gingen toespitsen op
de essentie van de schilderkunst met name de primaire vormentaal.

Zo kan men hem zien als een wegbereider, een gids waarvan hij zich nooit bewust is geweest maar toch een basis heeft gelegd.
Dat ziet men duidelijk in zijn laatste werken van 1949 en 1950 waar hij poogt, los van het onderwerp,
een structuur op te bouwen die haar wortels heeft in de realiteit maar er zich toch stilaan van verwijderd."

Tentoonstelling "Jean Brusselmans, 1884-1953", Den Haag, Gemeentemuseum, was tot 10 juni.

                                                   
Zijn signatuur doet me denken aan het werk van de letterschilders van toen.
Op glas zou ze er misschien fijner gestaan hebben, maar ze staat er wel met diezelfde zwier.

voor afbeeldingen: https://www.gemeentemuseum.nl/nl/tentoonstellingen/jean-brusselmans
Afbeeldingen van jean brusselmans, https://www.youtube.com/watch?v=uFyxQBKRk98 = 05 min33 

m, blog– 05/2018