Paringsvlucht door Lewis Nkosi door Raymond Saelens 21 jan 2009

Op de boekenkaft stond het te lezen: Nkosi is een schrijver in ballingschap. Zijn boek klaagt de absurditeit aan van de Apartheid om rassenintegratie te bestrijden, te verbieden en bij 'overtreding' te bestraffen. Mijn voorgevoel riep mij toe : eindelijk de waarheid en niets dan de waarheid. En omdat het zo pathetisch klingt, ik voegde er bijna het belachelijke stopzinnetje aan toe van iedere Amerikaan die zichzelf ziet als redder van de vrije wereld : so help me God ... .

Wie is Nkosi eigenlijk ? Hij heeft heel zeker geen naam als King, Li Peng, Jansens, Suarez , of Dementjeva. Met zijn dubbele beginmedeklinkers moet het wel een echte Afrikaan zijn. (Een Slavische naam zou zeker nog een paar beginmedeklinkers hieraan toegevoegd hebben achteraan) Zou ik – zonder kennis van zijn naam - erin slagen te herkennen dat het boek geschreven werd in de stijl van een een Afrikaans / een zwarte / een bevrijde-slaaf ? Weer een werk met op iedere bladzijde enkele Afrikaanse woorden om de lokale kleur in de verf te zetten ?

Neen dus. De - weliswaar vertaalde - tekst laat mij niet vermoeden dat de auteur zou opgevoed zijn op een literair eiland en buitengesloten was uit de eigentijdse literatuur. In meerdere passages verwijst de auteur naar Europese literatuur (o.a. de Fransman Gautier). Het ligt dus niet in de lijn der verwachtingen dat Nkosi zich zou willen profileren als een literair-lokaal begrensde Afrikaner.

Hij had zichzelf wel een Afrikaanse opdracht gegeven : hij wou getuigen tegen de duisternis van Apartheid op het einde van de 20ste eeuw. Nkosi wou dit bereiken door de lezer te confronteren met de hoofdfiguur in zijn boek die veroordeeld werd tot de doodstraf uitsluitend ( of op zijn minst) wegens zijn verkeerde huidskleur.

Toch vraag ik me af of de geïndividualiseerde rechtzaak het sterkste punt is van zijn verhaal.

Plot : een dader van een sexdelict (dhr Sibiya) verklaart hoe hij ertoe kwam om een Engelse mevrouw (mevr Veronica Slater) in haar wonig aan te randen. Aanzet was in de eerste plaats het hitsige gedrag van die mevrouw op een strand Enkel voor blanken op slechts enkele meters van een openbare badplaats waar Sibiya zondige gedachten voedde en lag te zweten zelfs in de schaduw wegens louter biologische factoren. Het lijkt erop dat de hoofdactiviteit van mevr. Slater erin bestond om door urenlang te zonnebaden haar drukke dagen op een zinnige zinnelijke manier vol te krijgen.

Dat het eigenlijke zonnebakken niet in het belachelijke getrokken werd , is een karaktertrek van de auteur dat ik niet met hem deel. Als je mij zou vragen zou ik iedere gelegenheid aangrijpen om te laten uitschijnen hoe bizar ik het vindt is dat miljoenen blanken een heftige (onnatuurlijke) gebruinde teint verwelkomen als het toppunt van genot , bevrijding en geslaagde vakantie en zich daarbij nog uitgebreid insmeren met chemische rotzooi om er nog mooier onnatuurlijk natuurlijk uit te zien. Niemand vraagt mij immers wat, vandaar dat ik bovenstaande bedenking dan ook niet neergeschreven heb.

Maar Lewis Nkosi er m.i. Wel degelijk in geslaagd de absurditeit, de onmenselijkheid , de dwaasheid ( of juist het tegenovergestelde ) de misdadige geslepenheid aan te klagen van een doctrine die erop gericht was een niet-blanke bevolkingsmeerderheid te discrimineren.

Toch beschouw ik Paringsvlucht niet als een pamflet tegen Apartheid.

Waarom werd het verhaal in de ik-vorm geschreven onder de naam van Sibiya ?

Waarom vond Nkosi het nodig te verwijzen naar een (quasi zekere) fictieve rechtzaak en erbij aan te stippen naar de aandacht in de gehele wereld? Volgens mij zou het verhaal geloofwaardiger geweest zijn door bijvoorbeeld in een voor- of nawoord een zinnetje te plaatsen 'was gebaseerd op feiten' of '... met gewijzigde namen om de privacy van de betrokkenen te vrijwaren'. Een stelling opbouwen met argumenten allemaal gericht op de onschuld van de auteur zelf, geeft voedsel aan de bedenking dat de bewijsvoering en de rechtspraak wel eens de waarheid zou kunnen vervormen.

Waarom de overtuiging dat de geschiedenis niet echtgebeurd is? Op het internet zocht ik de namen van de protagonisten Sibiya, Dr. Emile Dufré en Veronica Slater . Tevergeefs. (Ik vond een Veronika Slater die haar diploma middelbare school behaalde in 1993- 8 jaar na de publikatie -: die zal het wel niet zijn). Emile Dufré werd evenmin teruggevonden als een bestaand persoon. Hoewel Dr Dufré niet echt als slechterik werd voorgesteld, is het misschien (?) een goede vondst dat het Zuid-Afrikaanse rechtswezen te bemannen met een Zwitser . Ik ben waarschijnlijk niet de enige die de Helveten inschat als eeuwige rond-de-pot-draaiers die het niet hebben van een mening als een uitvinding van hun kleurloze voorouders beschouwen. Heel goed mogelijk dat ik het weer veel te ver zoek; dat ik mij gedraag als een doorsnee kunstcriticus die iedere krul van een schilderij een geniale penseeltrek vindt , als een literair recensent die voor de belachelijkste bladvulling tranen met tuiten stort of als een dweper die in ieder opgevoerd personnage diepgaande karakterontledingen vermoed . En toch zou het wel eens kunnen dat enkele van de 'slechte' hoofdpersonages suggestieve namen kregen zoals in stripverhalen: Bijv. Kakmekaar ( hoe bedenk je het ?!? ) , hoe zou die geheten hebben in de originele Engelse tekst ? Kan de jury dit efkens opzoeken aub ( vrij naar Ben Crabbe in 'Blokken' ).

Met de beschuldigde als de verteller in de ik-vorm aan het woord kunnen non-believers in - of twijfelaars aan de verwerpelijke aspecten van Apartheid het verhaal afdoen als een poging om minder schuldig over te komen. Sibya beweert niet dat hij onschuldig is, maar hij legt de verantwoordelijkheid voor de mis-daad wel in de schoot en andere lichamelijke attributen van Veronika Slater. De verdediging zou psychologen als experten kunnen opgeroepen hebben om te verwijzen naar de gevaren van 'Follow your dick' levensfilosofie of 'Lichamelijke inte-gratie valt niet bij iedereen in de gratie'. Zo'n 45 jaar geleden herinner ik mij een ander boek in de ik-vorm geschreven door een terdood veroordeelde Caryl Chessman (Dodencel 2455 en nog 3 andere autobiografische verhalen en tevens pleidooien tegen de doodstraf in USA – CC 'kreeg' de electrische stoel in 1960 - ). Ook in dit boek (een bestseller en heel waarschijnlijk verfilmd) kwam de inhoud bij de lezer over als een verdediging van de veroordeelde dat de beschuldigingen gemanipuleerd waren ; de lezer kon genieten van schrijfstijl en verhaal , maar kreeg niet echt twijfels omtrent de ongegrondheid van de beschuldigingen ten laste van de seriële verkrachter/moordenaar. Ook in de Shawshank Redemption komt ergens een citaat van een ter dood veroordeelde dat 'alle opgeslotenen hier ten onrechte gestraft werden'.

Paringsvlucht in de ik-vorm komt gemakkelijk over als een non-fictie verslaggeving wanneer abstractie zou gemaakt worden van de namen Sibya en Nkosi . Maar enkele gebeurtenissen ondermijnen de plot.

Bijvoorbeeld

Waarom zou de rechtzaak weerklank genoten hebben in geheel Zuid-Afrika en zelfs Europa, wanneer in een onderhoud tussen gevangenisdirecteur Van Rooyen en psycholoog Dufré eerstgenoemde verwijst naar de zeer frequent voorkomende sex-delicten tussen personen van verschillende rassen.(blz 73)

Sibiya had de pers zogenaamd tegen zich , maar diezelfde journalisten zetten extra in de verf dat juffrouw Veronica Slater deelnam aan roze balletten.

Ander voorbeeld : Sibiya werd uitstekend behandeld in de gevangenis ( al kwam ergens de toelichting erbij 'na mijn veroordeling'). Hij hoorde echter tekens van folteringen in andere vleugels van de gevangenis: een beetje dubbelzinnig, niet ?

Het viel mij ook op dat naar Veronika Slater steeds verwezen werd naar de 'Engelse Mevrouw' hoewel het boek er geen twijfel over laat bestaan dat ze wel degelijk Zuid-Afrikaanse was. Zou daar ook een reden voor bestaan zoals ik opperde bij Dr Dufré: zo ja , welke dan. Misschien dat een Engelse dame in bloedvorm bloedheet, bloedmooi en bloedlink is en er genoegen in schept je bloeddruk omhoog te jagen met lichaamstaal zonder gebruik van voorzetsels en werkwoorden.

Om mezelf te bewijzen dat ik wel degelijk paranoïde ben : het boek is opgedragen aan mijn grootmoeder , maar in het verhaal komen alle antecedenten aan bod geboren NA zijn grootouders. Oma en opa komen echter niet voor in het verhaal. (Ik reken erop dat het feit dat ik p. ben onder ons blijft).

Maar dat Paringsvlucht zeer vlot geschreven is en inzoemt op de effectieve rassenongelijkheid, zullen enkel een soort neo-negationisten ontkennen. Ik ben wellicht geen uitzondering als ik diep onder de indruk kwam van de verwerpelijke rassenwetten. Nu twee decennia na de publicatie en gewassen door de nu overal gepredikte houding in alle media , is het nauwelijks aan te nemen dat rassenproblemen – enkel en alleen op grond van kleur en herkomst – nog ooit zullen kunnen voorkomen. Vroeger was rassendiscriminatie vooral een gevolg van Untmenschung* van een bevolkingsgroep door de wapens woord en beeld. Tegenwoordig is racime meer een gevoel van vijandigheid – minder uit etnologisch dan wel uit religieuze onverdraagzaamheid. Nochtans is het hypocriet te denken dat racisme is uitgestorven of zal uitgeroeid worden zolang indoctrinatie, fanatisme en economische ongelijkheid blijven bestaan . Zouden de onofficiële statistieken er zover naast zitten omtrent het latente racisme in Vlaanderen, België en Europa ? Is het niet veelbetekenend dat iedereen lyrisch doet over de huidskleur van Obama en niet over zijn kwaliteiten ? Vinden wij het niet eigenaardig dat daders van misdaden in de pers worden afgeschilderd als Turken, Noord-Afrikanen in plaats van te verwijzen naar de misdaad zelf? Is het ook niet raar dat de media graag verwijzen in hun titels naar het beroep van de dader als hij/zij minder geschoold is ?

Helaas we maken ons beter niet teveel illusies : racisme blijft tot een christen minister kan worden in Iran, tot een gematigd moslim als president geïnstalleerd wordt in Italië, tot de kinderen van Filip Dewinter en Abou Jaja ongehinderd een homo-humelijk kunnen aangaan in Sint-Niklaas bij schepen Wouter Vanbellingen.

Wat mij betreft heeft Paringsvlucht alles om te behagen; het boek is onderhoudend , belerend, leerzaam en overtuigend. Meeslepend ook : al is de uitkomst van het boek – de doodstraf – al bekend vanaf de allereerste zin , toch komt telkens de drang om bij het eindigen van een hoofdstuk onmiddellijk verder te lezen . Soms ook een beetje cynisch (p.130 'Veronika en mij ... Wij hebben Apartheid overwonnen') . Spijtig genoeg nooit humoristisch : nochtans niets kan beter onrechtvaardigheid en absurditeit in de verf zetten dan een grap. Stel nu eens dat Nkosi zou beweerd hebben dat de Joden meestal een grote neus hebben en de zwarten een grote ... nou ja... iets anders dan een grote neus, dan zou dit nog meer gewezen hebben op de ongerijmdheid van rassendiscriminatie. Objectief zou hij zich kunnen troosten omdat de estetische chirurgie zich toespitst om gefrustreerde jaloerse blanken iets anders toe te stoppen of door gewoon vast te stellen dat geen enkele vakantiebrochure foto's toont van mooie witte mensen. Raar ook dat de vampelijkste stars veelal uitgerust werden met volumineuze volle lippen (naar het schijnt zelfs alle 4).

Zonder dat ik het wilde ben ik afgeweken naar wellness en plaatjes van aantrekkelijke dames .

Het doet me eraan denken dat ook Riana Schepers er goed uitzag en dat het leesgezelschap genoten had van de lyrische passage in Die ding in die vuur 'hoe men een oester moest openen en degusteren met alle zintuigen'. Welnu wat te denken van hoofdstuk 23 in Paringsvlucht : voorlezing van de ontkledingsscene in Veronika's slaapkamer zou beslist een wereldcrisis veroorzaken in de sexindustrie, met gesloten ogen zag ik het paradijs (veel helderer dan bij dashboardlight) , wist ik hoe Mozart de titel vond die paste bij de muziek Die Zauberflöte, begreep ik in wat Bart Van den Bossche inspireerde voor de heuveltjes van vERonIKA, dacht ik Kathie Holmes te betasten voor haar anorexiakuur. Mocht er nog iemand aan twijfelen : ik vond hoofdstuk 23 helemaal niet slecht. Ik verklaar bloedernstig dat ik bloedrood was en bloedverdunners door mijn bloedvaten voelde gieren. Toen ik deze perverse houding bekende aan mijn biechtvader en toegaf dat ik jaloers was op mijn zwarte hoofdfiguur, heeft hij niets meer gezegd maar vele keer diep gezucht en onrustig heen en weer geschoven in zijn duistere hokje.

Meneer Nkosi , zelfs zonder absolutie , krijg je van mij een onderscheiding. Ondanks het feit dat ik hierboven nogal wat vitterig deed , zal ik zeker andere werken van jou proberen.

RS

21 jan 2009

------------------------------------------------------------------

• * Untmenschung : 'prachtig' woord (mij totaal onbekend) ontleed aan achternicht van Heinrich Himmler in een poging te beschrijven hoe het kon dat onmenselijkheid algemeen aanvaardbare regel kan/kon worden. Haar stelling : als maar vaak genoeg herhaald en gepubliceerd wordt dat een groep minder waard was dan dieren, dan zal de publieke opinie niet langer meer mensen zal beoordelen. (Raar dat dit woord dat ik nog nooit gehoord had – toevallig ? - in het Nederlands gebruikt werd in het journaal van 22 jan 2009 in de verslaggeving van een 17-jarige jongen die werd uitgehongerd)

• Enkele persoonlijke doordenkers

• Maar kan het ooit nog goed komen in Zuid-Afrika zolang de gepeste generatie niet volledig uitgestorven is ? Hoe kan Afganistan afrekenen met het heden zolang niet alles heropgebouwd is? Hoe kunnen de mensen in Gaza hun verloren familieleden vervangen ? Joden zelf hebben nu nog problemen na 65 jaar. Zou het echt mogelijk zijn dat een ouder de moordenaar van zijn vermoord kind oprecht en vreedzaam de hand kan schudden ?

• Vergiffenis is zo'n hol woord als je bedenkt dat Satan en zijn volgelingen zonder tussenstop in het vagevuur naar diepere krochten van de hel werden gestuurd.

• Het kan begrijpelijkerwijze niet in een rechtzaak dat schuldigen van zware misdaden onmiddellijk getracteerd worden op een halsstraf; Wanneer een jury beslist dat de moordenaar van je vader vrijgesproken wordt, wordt iedereen geacht het oordeel te respecteren ... omdat de gemeenschap het vraagt. Hoeveel rechtstreeks gedupeerden kunnen met zo'n vonnis akkoord gaan? Daarmee niet akkoord gaan zou uitmonden in complete rechteloosheid en anarchie. Toch sluit ik me aan bij personen die het hartsgrondig beu zijn om alle richtlijnen van de staat klakkeloos te moeten accepteren uit hoofde van het bestaan van een volksvertegenwoordiging. Uiteraard wens ik geen pleidooi op te voeren voor complete anarchie (stel dat er vrije keuze is om links dan wel rechts te rijden, dat een brievenbus vrij zo mogen gebruit worden als publiek urinoir... ) maar velen zullen ook wel toegeven dat betutteling niet steeds positieve gevoelens oproept.