Geslachtsspecifieke aspecten van alcoholproblemen
Dr. Frieda Matthijs
 
Aangezien alcoholgebruik en -misbruik veel meer voorkomt bij mannen dan bij
vrouwen, heeft het onderzoek naar de effecten en gevolgen zich lange tijd praktisch alleen op mannen gericht. De conclusies werden als vanzelfsprekend
uitgebreid naar vrouwen. Toen men zich de laatste tien jaar meer specifiek
ging bezighouden met het drinkgedrag bij de vrouw, de oorzaken en effecten
van haar alcoholmisbruik, kwam men tot de vaststelling dat er voldoende
verschillen waren om dit probleem apart en gedifferentieerd te benaderen.
 
1. EPIDEMIOLOGISCHE  VASTSTELLINGEN
 
Sinds de tweede wereldoorlog is het alcoholgebruik in de meeste landen sterk
toegenomen. Mannen drinken daarbij tweemaal zoveel als vrouwen en hebben er
drie- tot viermaal zoveel problemen mee. Het verschil is de laatste tien
jaar wel iets kleiner geworden, omdat vooral de mannen hun gebruik zijn gaan
verminderen. Het aantal vrouwen met alcoholproblemen wordt in Nederland (wat
vergelijkbaar is met ons land) geschat op ongeveer 150.000. Het aantal
mannen op meer dan het dubbele. (9)
Vrouwen drinken meer als er drinkende mannen in de buurt zijn. De toename is
dus vermoedelijk vooral te verklaren doordat zij vaker in gemengd gezelschap
verkeren en zich aanpassen aan de drinkgewoonten van de personen met een
hogere status, dan door emancipatie of stress. (10) Hoge werkdruk verhoogt
het risico op gezondheidsproblemen waaronder alcoholproblemen, wel bij
mannen maar niet bij vrouwen. (3)
Het buitenshuis werken geeft vrouwen juist meer zelfvertrouwen en daardoor
zullen zij eerder minder drinken.
 
2. BIOLOGISCHE GEVOLGEN
 
Biologisch zijn vrouwen een stuk kwetsbaarder voor de negatieve effecten van
alcohol. Zij zijn sneller dronken, want ze hebben na eenzelfde hoeveelheid
alcohol een hogere bloedspiegel dan mannen. Ook op termijn treedt sneller
lichamelijke schade op. De verstoring van hun hormonaal stelsel veroorzaakt
vaak ernstige stoornissen in hun metabolisme. Als vrouwen evenveel drinken
als mannen, takelen zij dan ook lichamelijk veel sneller af.
In verband met mogelijke zwangerschap ten slotte, dient ook extra aandacht
besteed aan de gevolgen van excessief drinken voor de foetus, gaande van
vroeggeboorte tot ernstige lichamelijke en mentale handicaps.
Zelfs bij matig gebruik houdt alcohol tijdens de zwangerschap risico's in
waarmee best rekening gehouden wordt. Aangezien alcohol de placenta
ongehinderd kan passeren, is de alcoholemie van de foetus even groot als die
van de moeder.
In het algemeen heeft men geen vermindering van het geboortegewicht gevonden
als het gemiddelde alcoholgebruik tijdens de zwangerschap minder dan twee
glazen per dag bedroeg. Bij een consumptie van twee glazen per dag of meer,
is er een verhoogd risico op een baby met een laag geboortegewicht (< 2500g)
 ( 8)
Bij een alcoholinname van meer dan vijf glazen per dag is er een duidelijk
verband met spontane abortus of intra-uteriene sterfte. Ook structurele
afwijkingen komen hier vaker voor, vooral aangezichtsafwijkingen, maar ook
andere misvormingen zijn vastgesteld. De kritieke periode voor grote
misvormingen ligt in het begin van het eerste trimester tot aan de tiende
zwangerschapsweek, dus vooral in de weken dat de vrouw nog niet weet dat zij
zwanger is.
Alcohol heeft gedurende gans de zwangerschap een niet te onderschatten
invloed op de neurologische ontwikkeling van de foetus: vooral bij een
gemiddelde consumptie van > 2 glazen per dag. Bij een hoog gebruik van 6 a 8
glazen per dag of meer, kan het kind lijden aan het foetaal alcohol syndroom
(FAS) .
Dit is een geheel van kenmerken en symptomen die onder te verdelen zijn in
drie groepen (18):
groeistoornissen: het (geboorte )gewicht, de lengte en/of de hoofdomtrek
zijn geringer dan normaal.
misvormingen: microcefalie (een te kleine schedel), versmalling van de
ooglidspleten, te kleine ogen, afwijkende inplanting van de oren, een te
plat gezicht, een dunne teruggetrokken bovenlip en een onderontwikkelde
onder- en/of bovenkaak.
disfuncties van het centraal zenuwstelsel/: neurologische en
psychomotorische afwijkingen worden veel gezien. Als pasgeborene hebben deze
kinderen een slecht zuiggedrag. Zij slapen moeilijk, zijn prikkelbaar en
huilen veel. Later vertonen zij hyperactiviteit en tremoren; zij zien en
horen slecht en vertonen een vertraagde motorische ontwikkeling. Vooral de
intellectuele ontwikkeling is meestal verstoord met taal- en spraakproblemen
en concentratie- en geheugenstoornissen. Ze kunnen
normaal begaafd tot ernstig mentaal gehandicapt zijn.

(noten in het laatste deel)